Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản khá đầy đủ của tài liệu tại đây ( 1.1 MB, 158 trang )
•
Tính hệ thống
Pháp luật bao gồm nhiều quy định khác nhau nhưng tất cả đều được sắp
xếp theo một trật tự, thứ bậc, thống nhất với nhau trong một hệ thống. Chính nhờ
tính chất này mà Pháp luật được áp dụng dễ dàng và hiệu quả hơn trong đời sống
xã hội.
•
Tính ổn định
Pháp luật có vai trò giúp ổn định xã hội, do đó nếu Pháp luật luôn thay đổi
sẽ đánh mất lòng tin của mọi người đối với Pháp luật. Mặt khác Pháp luật luôn
được đòi hỏi phải phù hợp với sự phát triển kinh tế nên khi các quan hệ kinh tế xã
hội thay đổi phát triển thì Pháp luật phải thay đổi theo nếu không Pháp luật sẽ trở
thành yếu tố cản trở sự phát triển xã hội, nên tính ổn định của Pháp luật là tính ổn
định tương đối.
3.Kiểu Pháp luật
Kiểu Pháp luật là tổng thể những dấu hiệu cơ bản của Pháp luật, thể hiện
bản chất giai cấp, giá trị xã hội và những điều kiện phát sinh, tồn tại, phát triển của
Pháp luật trong một hình thái kinh tế xã hội nhất định.
Trong lịch sử tồn tại 4 kiểu Pháp luật tương ứng với 4 hình thái kinh tế xã
hội là kiểu Pháp luật chủ nô, kiểu Pháp luật phong kiến, kiểu Pháp luật tư sản và
kiểu Pháp luật xã hội chủ nghĩa.
Ba kiểu Pháp luật: chủ nô, phong kiến và tư sản là các kiểu Pháp luật bóc
lột được xây dựng dựa trên chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất, thể hiện ý chí của
giai cấp bóc lột trong xã hội, bảo vệ chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất và sự áp bức
bóc lột của giai cấp thống trị được bảo đảm về mặt pháp lý.
62
Khác hẳn với các kiểu Pháp luật trên, kiểu Pháp luật xã hội chủ nghĩa
được xây dựng trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, thể hiện ý chí của giai
cấp công nhân và nhân dân lao động, kiểu Pháp luật xã hội chủ nghĩa phủ nhận
hình thức áp bức bóc lột, xây dựng một xã hội dân chủ thật sự, mọi người bình
đẳng tự do.
4.Hình thức Pháp luật
Hình thức Pháp luật được hiểu là sự biểu hiện của Pháp luật ra ngoài xã
hội, hay còn gọi là nguồn của Pháp luật.
Về mặt pháp lý hình thức Pháp luật được định nghĩa là cách thức mà Nhà
nước (giai cấp thống trị) sử dụng để nâng quan điểm, ý chí của giai cấp mình
thành các quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung đối với mọi người (Pháp luật).
Trong lịch sử, các Nhà nước thường sử dụng 3 hình thức Pháp luật
chính là: Tập quán pháp, Tiền lệ pháp và Văn bản quy phạm Pháp luật.
•
Tập quán pháp
Là hình thức Nhà nước do phê chuẩn hoặc thừa nhận một số tập quán đã
lưu truyền trong xã hội, phù hợp với lợi ích của giai cấp thống trị, lợi ích xã hội và
nâng lên thành những quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung được Nhà nước
bảo đảm thực hiện. Hình thức này được áp dụng phổ biến trong Pháp luật chủ nô,
phong kiến và tư sản.
Ví dụ: Đặt cọc trong giao kết hợp đồng dân sự là tập quán có từ lâu trong
xã hội, ngày nay đã được các Nhà nước cho phép áp dụng có giá trị như luật.
•
Tiền lệ pháp
63
Là hình thức do Nhà nước thừa nhận các quyết định của cơ quan hành
chính hoặc cơ quan xét xử trong khi giải quyết các vụ việc cụ thể để áp dụng đối
với các vụ việc tương tự về sau.
Ví dụ: Bản án hoặc quyết định của toà án cho một trường hợp cụ thể nào
đó xem là pháp luật để làm căn cứ áp dụng cho các toà án xét xử vụ việc tương tự
trong tương lai.
•
Văn bản quy phạm Pháp luật
Là hình thức Pháp luật thể hiện thành văn bản do cơ quan Nhà nước có
thẩm quyền ban hành theo thủ tục, trình tự nhất định, trong đó chứa đựng các quy
tắc xử sự chung nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội.
Đây là hình thức Pháp luật tiến bộ nhất thể hiện đầy đủ ý chí của Nhà
nước. Hình thức Văn bản quy phạm Pháp luật là hình thức Pháp luật được áp
dụng chủ yếu tại Việt Nam.
Hiện nay, ngoài các hình thức Pháp luật chính, các hình thức Pháp luật
như Học lý, kinh Coran và điều ước quốc tế được một số Nhà nước trên thế giới
áp dụng.
64
TÓM LƯỢC
1. Pháp luật là tổng hợp những quy tắc xử sự mang tính bắt buộc
chung, do Nhà nước đặt ra hay thừa nhận và bảo đảm thực hiện, nhằm điều
chỉnh các quan hệ xã hội theo ý chí của giai cấp thống trị.
2. Đặc tính cơ bản của Pháp luật là: Tính quy phạm phổ biến, tính
cưỡng chế, tính tổng quát, tính hệ thống và tính ổn định.
3. Kiểu Pháp luật là tổng thể những dấu hiệu cơ bản của Pháp luật, thể
hiện bản chất giai cấp, giá trị xã hội và những điều kiện phát sinh, tồn tại, phát
triển của Pháp luật trong một hình thái kinh tế xã hội nhất định.
4. Hình thức Pháp luật được hiểu là sự biểu hiện của Pháp luật ra
ngoài xã hội. Có 3 hình thức chủ yếu: Tập quán pháp, Tiền lệ pháp và Văn
bản quy phạm Pháp luật.
CÂU HỎI TỰ LUẬN
1.
Theo bạn cách giải thích nguồn gốc Pháp luật theo quan điểm của
thuyết tư sản thì Pháp luật xuất hiện trước hay sau sự hình thành Nhà nước?
2.
Nếu Pháp luật không có đặc tính cưỡng chế thì việc quản lý xã hội
của Nhà nước có hiệu quả không ? Tại sao?
3.
Có phải các quốc gia ngày nay đều phải trải qua tất cả các kiểu
Pháp luật?
4.
Trong các hình thức Pháp luật được áp dụng hiện nay, hình thức
nào là tiến bộ nhất ? Tại sao?
65
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM
1. Pháp luật và Nhà nước là 2 hiện tượng xuất hiện trong xã hội cùng lúc
là quan điểm của lý thuyết:
a.Thuyết tư sản.
b.Thuyết thần học.
c.Học thuyết Mác-Lênin.
d.a và b đều đúng.
2. Hình thức Pháp luật được áp dụng chủ yếu tại Việt Nam là:
a.Tập quán pháp.
b.Tiền lệ pháp.
c.Văn bản quy phạm Pháp luật.
d.Học lý.
3. Tính quy phạm phổ biến là đặc tính của:
a. Pháp luật.
b. Quy tắc đạo đức.
c. Tôn giáo.
d. Tổ chức xã hội.
4. Các quốc gia sau đây đã trải qua 4 kiểu pháp luật trong quá
trình phát triển của mình:
a. Việt Nam.
b. Hoa Kỳ.
66
c. Pháp.
d. Tất cả đều sai.
5. Điều ước quốc tế là hình thức pháp luật của Việt Nam khi:
a. Việt Nam không công nhận.
b. Việt Nam tham gia ký kết.
c. Điều ước có nhiều quốc gia cùng ký kết.
d. Điều ước được nhiều quốc gia trên thế giới công nhận.
HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI
Câu hỏi tự luận
1.
Thuyết tư sản cho rằng Pháp luật và xã hội xuất hiện cùng lúc “ubi
societas, ibi jus”. Xét trên quan điểm Mác-Lênin thì xã hội đầu tiên trong lịch sử
con người, thời kỳ cộng sản nguyên thủy thì chưa có Nhà nước do đó nếu Pháp
luật hình thành cùng lúc với xã hội thì Pháp luật theo quan điểm tư sản xuất hiện
trong xã hội trước nhà nước.
2.
Nhà nước sử dụng Pháp luật để điều hành xã hội nhằm giữ an ninh
trật tự và giúp xã hội phát triển theo định hướng của Nhà nước do đó nếu Pháp
luật không có tính cưỡng chế thì không thể tác động bắt buộc các thành viên trong
xã hội tuân thủ quy tắc do Nhà nước đặt ra để quản lý xã hội. Xã hội sẽ trở nên
hỗn độn, không phát triển.
3.
Do những điều kiện lịch sử xã hội ở mỗi quốc gia khác nhau nên
một số quốc gia không trải qua đầy đủ các kiểu Pháp luật.
67
4.
Hình thức văn bản quy phạm Pháp luật là hình thức Pháp luật tiến
bộ nhất vì nó thể hiện đầy đủ nhất ý chí, quan điểm của Nhà nước, mỗi văn bản
có tên gọi, chứa đựng nội dung và hiệu lực pháp lý riêng biệt.
Câu hỏi trắc nghiệm
1
3
4
5
c
68
2
c
a
d
b
BÀI 5
QUY PHẠM PHÁP LUẬT
( Văn bản quy phạm pháp luật)
Trong hệ thống Pháp luật, quy phạm Pháp luật là đơn vị nhỏ nhất nhưng
là bộ phận không thể thiếu trong hệ thống Pháp luật. Từ các quy phạm Pháp luật
hình thành nên các khái niệm cơ bản khác trong hệ thống Pháp luật là ngành luật
và chế định Pháp luật.
Văn bản quy phạm Pháp luật là nơi chứa đựng các quy phạm Pháp luật và
được xem là hình thức Pháp luật chính nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội.
Bài này trình bày khái niệm, đặc điểm và cơ cấu quy phạm Pháp luật. Khái
niệm văn bản quy phạm Pháp luật và các loại văn bản quy phạm Pháp luật của nước
ta hiện nay.
MỤC TIÊU
Sau khi học xong bài này, sinh viên sẽ biết 4 ý cơ bản sau:
Hiểu rõ các khái niệm và đặc điểm: Quy phạm Pháp luật và Văn
bản quy phạm Pháp luật.
Biết phân tích các bộ phận cấu thành Quy phạm Pháp luật khi đọc
một Quy phạm Pháp luật.
69
Hiểu và xác định được vị trí thứ bậc của từng loại văn bản trong hệ
thống Văn bản quy phạm Pháp luật.
Phân biệt được các loại Văn bản quy phạm Pháp luật.
NỘI DUNG CHÍNH
1.Quy phạm Pháp luật
1.1.Khái niệm và đặc điểm quy phạm Pháp luật
Quy phạm Pháp luật là một loại quy phạm xã hội, là những quy tắc xử sự
chung bắt buộc mọi người thực hiện, do nhà nước xác lập, ban hành và bảo đảm
việc thực hiện, để điều chỉnh các hành vi của cá nhân hoặc tổ chức theo ý chí của
nhà nước.
Quy phạm Pháp luật là loại quy phạm có những đặc điểm như sau:
– Là những quy tắc có tính chất bắt buộc chung.
– Được thể hiện dưới hình thức xác định.
– Thể hiện ý chí của Nhà nước, do các cơ quan có thẩm quyền ban hành.
– Được bảo đảm thực hiện bằng sức mạnh cưỡng chế của Nhà nước.
1.2. Cơ cấu của quy phạm Pháp luật
Có nhiều quan điểm về cách xác định cơ cấu của một quy phạm Pháp
luật, tuy nhiên cách chia quy phạm Pháp luật gồm 3 bộ phận được phổ biến hơn.
Ba bộ phận của quy phạm Pháp luật gồm: giả định, quy định và chế tài.
70
Giả định: là phần mô tả những tình huống thực tế, dự kiến, xảy ra trong
đời sống xã hội cần phải áp dụng quy phạm Pháp luật đã có.
Ví dụ: Điều 134 BLHS: “Người nào bắt người khác làm con tin nhằm
chiếm đoạt tài sản, thì bị phạt tù từ 2 năm đến 7 năm”.
Trong quy phạm trên, bộ phận giả định là đoạn được gạch dưới.
Quy định: Là nêu lên các quy tắc xử sự bắt buộc các chủ thể phải thực
hiện khi ở vào hoàn cảnh, trường hợp đã nêu trong phần giả định.
Ví dụ: Điều 364 BLDS: “Bên bảo lãnh được hưởng thù lao nếu bên bảo
lãnh và bên được bảo lãnh có thỏa thuận”.
Trong quy phạm trên, bộ phận quy định là đoạn được gạch dưới.
Chế tài: Là bộ phận quy định những biện pháp, những hậu quả tác động
tới các chủ thể không tuân thủ các quy định của quy phạm Pháp luật.
Ví dụ: Điều 117 BLHS: “Người nào biết mình bị nhiễm HIV mà cố ý lây
truyền bệnh cho người khác, thì bị phạt tù từ 1 năm đến 3 năm”.
Trong quy phạm trên, bộ phận chế tài là đoạn được gạch dưới.
2. Văn bản quy phạm Pháp luật
2.1. Khái niệm và đặc điểm của quy phạm Pháp luật
Văn bản quy phạm Pháp luật là văn bản do cơ quan Nhà nước có thẩm
quyền ban hành theo thủ tục và hình thức nhất định, trong đó chứa đựng những
quy tắc xử sự bắt buộc chung nhằm điều chỉnh những quan hệ xã hội nhất định,
được áp dụng nhiều lần và hiệu lực của nó không phụ thuộc vào sự áp dụng.
71
Theo định nghĩa của luật ban hành văn bản quy phạm Pháp luật: “Văn bản
quy phạm Pháp luật là văn bản do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành
theo thủ tục trình tự luật định, trong đó có các quy tắc xử sự chung, được Nhà
nước bảo đảm thực hiện nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội theo định hướng xã
hội chủ nghĩa”.
Văn bản quy phạm Pháp luật có đặc điểm là:
– Do các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành.
– Chứa đựng những quy tắc xử sự chung bắt buộc.
– Được áp dụng nhiều lần trong đời sống xã hội và sự áp dụng không làm
chấm dứt tính hiệu lực của văn bản.
– Văn bản quy phạm Pháp luật có tên gọi, nội dung và trình tự ban hành
được quy định cụ thể bằng Pháp luật.
2.2.Hệ thống Văn bản quy phạm Pháp luật của Việt Nam
Theo Luật ban hành Văn bản quy phạm Pháp luật, các loại Văn bản quy
phạm Pháp luật ở nước ta không chia thành văn bản lập pháp và văn bản lập quy,
mà trong hệ thống Văn bản quy phạm Pháp luật, các văn bản quy phạm Pháp luật
được sắp xếp theo tên gọi văn bản và cơ quan ban hành văn bản như sau:
– Văn bản QPPL do Quốc hội ban hành: Hiến pháp, Bộ luật, Luật, Nghị
quyết.
– Văn bản QPPL do UBTV Quốc hội ban hành: Pháp lệnh, Nghị quyết.
– Văn bản QPPL do Chủ tịch nước ban hành: Lệnh, Quyết định.
– Văn bản QPPL do Chính phủ ban hành: Nghị quyết, Nghị định.
72
