Các trường hợp không phải chịu trách nhiệm hình sự. Trường hợp nào không phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của luật hình sự Việt Nam. Các trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự?
Cơ sở pháp lý
Bộ luật Hình sự năm ngoái
Giải quyết vấn đề
Theo nguyên tắc của Bộ luật hình sự 2015 thì “Chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự”. Như vậy, người phạm tội do Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự khi đáp ứng đầy đủ cơ sở và những điều kiện của trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy có một số hành vi tuy về hình thức có các dấu hiệu cấu thành của một tội phạm cụ thể, nhưng về nội dung những hành vi đó lại chứa đựng một số tình tiết làm loại trừ tính chất tội phạm của hành vi hay nói cách khác, do thiếu ít nhất một trong các dấu hiệu cơ bản của tội phạm, nên hành vi ấy không bị coi là tội phạm và người thực hiện nó không phải chịu trách nhiệm hình sự. Bài viết sau đây Luật Dương Gia xin trình bày về: Các trường hợp loại trừ, không phải chịu trách nhiệm hình sự
1. Giải thích từ ngữ
Trách nhiệm hình sự : Là hậu quả pháp lý của việc triển khai tội phạm mà cá thể người phạm tội phải gánh chịu trước nhà nước về hành vi phạm tội của mình và được triển khai bằng hình phạt và những giải pháp cưỡng chế khác theo pháp luật của Bộ luật hình sự. Trách nhiệm hình sự là một dạng trách nhiệm pháp lý, là tổng hợp những quyền và nghĩa vụ và trách nhiệm của Nhà nước với người phạm tội, là tổng hợp những quyền và nghĩa vụ và trách nhiệm của người phạm tội với cơ quan Nhà nước. Trách nhiệm hình sự được biểu lộ ở những giải pháp ảnh hưởng tác động có đặc thù pháp lý hình sự mà luật hình sự lao lý, vận dụng so với người thực thi tội phạm, gồm có hình phạt và những giải pháp tác động ảnh hưởng có đặc thù pháp lý hình sự khác không phải hình phạt và được khởi đầu từ khi truy cứu trách nhiệm hình sự so với một người. Loại trừ TNHS là trường hợp một người đã thực thi hành vi gây thiệt hại cho xã hội, nhưng địa thế căn cứ vào những pháp luật của Bộ luật hình sự thì họ không phải chịu TNHS về hành vi này.
2. Về các trường hợp được loại trừ trách nhiệm hình sự
2.1 Phạm tội trong một sự kiện bất ngờ
Theo lao lý của điều 20 Bộ luật hình sự năm ngoái thì so với trường hợp người triển khai hành vi gây hậu quả nguy cơ tiềm ẩn cho xã hội trong trường hợp không hề thấy trước hoặc không buộc phải thấy trước hậu quả của hành vi đó, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự. Về thực chất pháp lý của trường hợp sự kiện giật mình được hiểu là hành vi của người thực thi có gây ra hậu quả nhưng họ không có lỗi do họ không tự lựa chọn thực thi hành vi gây thiệt hại. Người này thực thi hành vi nhưng không hề thấy và không có nghĩa vụ và trách nhiệm phải thấy được được đặc thù nguy hại cho xã hội do hành vi này gây ra, hành vi gây ra nguy khốn cho xã hội là d khách quan. Do không thỏa mãn nhu cầu về yếu tố lỗi nên người gây ra hành vi nguy hại cho xã hội được xác nhận là do sự kiện giật mình thì không bị truy cứu trách nhiệm hình sự Ví dụ : Anh A đang tham gia giao thông vận tải, đi đúng phần đường pháp luật, đúng vận tốc, quan tâm quan sát nhưng có hai người chạy nhanh từ trong nhà ra đuổi nhau và bị xe anh A đâm bị thương .
Xem thêm: Tuổi chịu trách nhiệm hình sự và tuổi chịu trách nhiệm hành chính
2.2 Phạm tội trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự
Căn cứ theo lao lý tại điều Điều 21 Bộ luật hình sự năm năm ngoái thì có trường hợp có hành vi phạm tội trong thực trạng không có năng lượng trách nhiệm hình sự :
“Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự.”
Theo lao lý của pháp lý thì người mắc bệnh tâm thần, hay bệnh khác làm mất năng lực tinh chỉnh và điều khiển hành vi của mình phải được cơ quan có thẩm quyền xác lập địa thế căn cứ vào Kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tinh thần, phân phối hai tín hiệu về y học và tâm ý. Với những đối tượng người tiêu dùng này được hiểu là họ không còn nhận thức, không có đủ sự minh mẫn, tỉnh táo để tinh chỉnh và điều khiển hành vi của mình do đó khi có những hành vi gây nguy khốn cho xã hội trong thực trạng này sẽ không bị truy cứu trách nhiệm hình sự Ví dụ : Chị B là người tinh thần, trong một lần nghịch kéo đâm vào người bé B gây thương tích nặng
Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài: 1900.6568
Xem thêm: Năng lực trách nhiệm hình sự là gì? Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự
2.3 Trong trường hợp phòng vệ chính đáng
Căn cứ theo pháp luật của Bộ luật hình sự năm ngoái tại điều 22 thì trường hợp phòng vệ chính đáng là : hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc quyền lợi chính đáng của mình, của người khác hoặc quyền lợi của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức triển khai mà chống trả lại một cách thiết yếu người đang có hành vi xâm phạm những quyền lợi nói trên. Theo cách hiểu đó, hành vi gây nguy khốn cho xã hội được xem là phòng vệ chính đáng khi người có hành vi muốn bảo vệ quyền lợi của Nhà nước, tập thể tổ chức triển khai, quyền hạn của chính minh khi có hành vi tiến công đang hiện hữu, và hành vi chống trả này bắt buộc phải là trường hợp thiết yếu và nằm trong khoanh vùng phạm vi phòng vệ chính đáng. Trong trường hợp vượt quá phòng vệ chính đáng cho những hành vi chống trả quá mức thiết yếu, không tương thích thì sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự với phần vượt quá đó Ví dụ : Anh A đang cầm dao dí vào cổ anh B hòng cướp gia tài là chiếc điện thoại thông minh. Anh B đẩy anh A ngã gãy xương tay để chạy thoát.
2.4 Trong trường hợp là tình thế cấp thiết
Căn cứ theo lao lý của Bộ luật hình sự năm ngoái tại điều 23 thì xác lập : Tình thế cấp thiết là tình thế của người vì muốn tránh gây thiệt hại cho quyền, quyền lợi hợp pháp của mình, của người khác hoặc quyền lợi của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức triển khai mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa. Theo đó người gây ra hành vi nguy khốn cho xã hội trong tình thế cấp thiết để không thuộc vào trường hợp truy cứu trách nhiệm hình sự thì hành vi đó phải xảy ra trong trường hợp có một lợi tích của Nhà nước, tổ chức triển khai, cá thể hay của chính mình bị rình rập đe dọa xâm phạm và việc gây thiệt hại là giải pháp duy nhất để khắc phục sự nguy hại này, và sau khi sử dụng giải pháp này đã gây ra một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa .
Xem thêm: Cách tính tuổi chịu trách nhiệm hình sự theo Bộ luật hình sự 2015
Cũng giống như trường hợp vượt quá phòng ngừa chính đáng, thì trường hợp vượt quá nhu yếu của tình thế cấp thiết một cách không thiết yếu và gây ra hậu quả lớn hơn thì phần vượt quá này vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Ví dụ : Chị A nghe nói ki-ốt đầu chợ đang cháy và lan sang những ki-ốt gần đó. Mặc dù chưa lan đến gần ki-ốt của mình nhưng do sợ lửa sẽ cháy sang nên chị A liền đập phá ki-ốt bên cạnh để tránh cho lửa có lan tới cũng không thả lan tiếp ra những ki-ốt khác.
2.5 Trường hợp gây thiệt hại trong khi bắt giữ người phạm tội
Căn cứ theo pháp luật của Bộ luật hình sự năm ngoái tại điều 24 thì trong trường hợp hành vi của người để bắt giữ người thực hiện hành vi phạm tội mà không còn cách nào khác là buộc phải sử dụng vũ lực thiết yếu gây thiệt hại cho người bị bắt giữ thì không phải là tội phạm. Đây là một trường hợp khá đặc biệt quan trọng và có ý nghĩa so với những cơ quan tổ chức triển khai tương quan đến đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, nhằm mục đích nâng cao niềm tin dữ thế chủ động, khuyến khích công dân trong việc phòng chống tội phạm. Tuy nhiên để được miễn truy cứu trách nhiệm hình sự thì người triển khai hành vi bắt giữ phải người có thẩm quyền bắt giữ người. Hành vi dùng vũ lực gây thiệt hại cho người bị bắt giữ phải là giải pháp ở đầu cuối, không còn cách nào khác để bắt giữ người phạm tội ; Hành vi dùng vũ lực gây thiệt hại cho người bị bắt giữ phải là thiết yếu. Ví dụ : Trong quy trình truy bắt tội phạm nguy hại, chiến sỹ A phải dùng súng bắn vào chân tội phạm để hạn chế sự chuyển dời của tội phạm
2.6 Trong trường hợp rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ
Căn cứ theo lao lý của Bộ luật hình sự năm ngoái đơn cử ở điều 25 như sau :
Xem thêm: Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự mới nhất năm 2022
“Điều 25. Rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ
Hành vi gây ra thiệt hại trong khi triển khai việc nghiên cứu và điều tra, thử nghiệm, vận dụng văn minh khoa học, kỹ thuật và công nghệ tiên tiến mới mặc dầu đã tuân thủ đúng tiến trình, quy phạm, vận dụng không thiếu giải pháp phòng ngừa thì không phải là tội phạm. Người nào không vận dụng đúng tiến trình, quy phạm, không vận dụng không thiếu giải pháp phòng ngừa mà gây thiệt hại thì vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự ”. Theo đó so với hành vi gây nguy hại cho xã hội nhưng triển khai trong thực trạng đang triển khai thực thi những việc làm tương quan đến nghiên cứu và điều tra, thử nghiệm Giao hàng cho sự tăng trưởng khoa học, kỹ thuật, công nghệ tiên tiến và đồng thời vận dụng đúng quá trình thì sẽ được xác lập không phải là tội phạm. Quy định này là một trong những điểm mới của Bộ Luật Hình Sự năm ngoái so với “ Bộ luật hình sự năm ngoái ” nhằm mục đích khuyến khích đội ngũ cán bộ, cá thể, tổ chức triển khai có thêm động lực phát minh sáng tạo thay đổi công nghệ tiên tiến. Tuy nhiên, để được miễn trừ trách nhiệm hình sự thì hành vi gây thiệt hại trong điều tra và nghiên cứu, thử nghiệm, vận dụng văn minh khoa học, kỹ thuật và công nghệ tiên tiến phải phân phối những nhu yếu về mặt hành vi như gây thiệt hại trong điều tra và nghiên cứu, thử nghiệm, vận dụng tân tiến khoa học, kỹ thuật và công nghệ tiên tiến phải nhằm mục đích mục tiêu đem lại quyền lợi cho xã hội ; nghành của hành vi gây thiệt hại chỉ số lượng giới hạn trong điều tra và nghiên cứu, thử nghiệm, vận dụng văn minh khoa học, kỹ thuật và công nghệ tiên tiến ; sau cuối là người đó gây ra thiệt hại đã tuân thủ đúng quá trình, quy phạm, vận dụng vừa đủ giải pháp phòng ngừa.
2.7 Trong trường hợp thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc cấp trên
Căn cứ theo pháp luật của Bộ luật hình sự năm ngoái đơn cử ở điều 26 như sau :
“Điều 26. Thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên
Xem thêm: Đánh người gây thương tật 15% có bị truy cứu trách nhiệm hình sự
Người triển khai hành vi gây thiệt hại trong khi thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên trong lực lượng vũ trang nhân dân để triển khai trách nhiệm quốc phòng, bảo mật an ninh nếu đã thực thi không thiếu tiến trình báo cáo giải trình người ra mệnh lệnh nhưng người ra mệnh lệnh vẫn nhu yếu chấp hành mệnh lệnh đó, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự. Trong trường hợp này người ra mệnh lệnh phải chịu trách nhiệm hình sự ” Theo đó, trong trường hợp người có hành vi gây ra thiệt hại khi đang thi hành mệnh lệnh từ cấp trên có thẩm quyền và trong tình thế thiết yếu, sau khi triển khai không thiếu quá trình báo cáo giải trình mà vẫn nhu yếu chấp hành mệnh lệnh đó thì sẽ được loại trừ trách nhiệm hình sự. Chủ yếu những trường hợp này xảy ra khi người đó đang thực thi trách nhiệm bảo mật an ninh quốc phòng.
