Sau nhiều năm ấp ủ, Nước Ta trải qua chủ trương làm điện hạt nhân nhưng sau 7 năm sẵn sàng chuẩn bị, tiến hành một số ít dự án Bất Động Sản thành phần, dự án Bất Động Sản tại Ninh Thuận được tạm dừng .
Chương trình tăng trưởng điện hạt nhân được ấp ủ vào những năm 1970, nhưng tới quá trình 1996 – 2009 loại nguồn năng lượng này mới được nghiên cứu và điều tra một cách trang nghiêm, sau khi cấp có thẩm quyền cho chủ trương, với tiềm năng bảo vệ bảo mật an ninh nguồn năng lượng vương quốc trong toàn cảnh tăng trưởng kinh tế tài chính và nhu yếu điện rất cao .
Tại thời điểm 2008 khi lập đề án, Chính phủ tính toán tốc độ tăng trưởng kinh tế được dự báo tăng 9-10%, kéo theo nhu cầu tăng trưởng điện 17-20%. Với nhu cầu cao như vậy, ngoài nhiệt điện, thủy điện đã có, năng lượng sơ cấp nhập khẩu lớn, cần một loại năng lượng mới đảm bảo tính ổn định, giá cạnh tranh.
Đề xuất chủ trương góp vốn đầu tư dự án Bất Động Sản điện hạt nhân tại Ninh Thuận được nhà nước trình Quốc hội vào cuối 2009, với dự kiến kiến thiết xây dựng hai nhà máy Ninh Thuận 1 và Ninh Thuận 2 tại huyện Thuận Nam và Ninh Hải, tổng hiệu suất 4.000 MW. Tổng đầu tư dự kiến khởi đầu 200.000 tỷ đồng .
Hai vị trí được quy hoạch làm Nhà máy điện hạt nhân 1 và 2 ở Ninh Thuận. Đồ họa : Tiến Thành
Việc điều tra và nghiên cứu khu vực đặt nhà máy điện hạt nhân cũng được những bên tham gia xem là quan trọng và làm kỹ lưỡng. Từ nhiều vị trí điều tra và nghiên cứu, khảo sát khởi đầu, hai vị trí tại Ninh Thuận được ” chốt “, chọn là nơi đặt 2 nhà máy điện hạt nhân. Đây là những khu vực sau khi nghiên cứu và điều tra được nhìn nhận là tiềm năng, bảo đảm an toàn và khó có năng lực lựa chọn khu vực khác .Loạt việc làm sẵn sàng chuẩn bị góp vốn đầu tư, hạ tầng dự án Bất Động Sản này được nhà nước, những bộ, ngành và địa phương, EVN tiến hành trong 6 năm sau đó, như tuyến đường ven biển Ninh Thuận, rồi tái khởi động dự án Bất Động Sản hồ Tân Mỹ ( trên 200 triệu m3 ) …Viện Năng lượng nguyên tử Nước Ta ( Vinatom ), Bộ Khoa học và Công nghệ được giao sẵn sàng chuẩn bị nguồn chuyên viên kỹ thuật ( nghiên cứu và điều tra về công nghệ tiên tiến, bảo đảm an toàn điện hạt nhân ). Chia sẻ với VnExpress, tiến sỹ Trần Chí Thành, Viện trưởng Vinatom cho biết, gần 100 người được Viện cử đi học thạc sĩ, tiến sỹ ở quốc tế trải qua xin học bổng, sang Liên bang Nga, Nhật, Nước Hàn, châu Âu và Mỹ. Ngoài nhóm này, còn có khoảng chừng 450 sinh viên, kỹ sư đi học ở Nga và Nhật Bản theo chương trình giảng dạy của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đào tạo và giảng dạy chuyên của EVN, gồm đào tạo và giảng dạy ĐH về điện hạt nhân, nâng cao trình độ, giảng dạy cán bộ chủ chốt về công nghệ tiên tiến và bảo đảm an toàn nhà máy điện hạt nhân …Về công nghệ tiên tiến, ông cho biết, dự án Bất Động Sản Nước Ta thực thi trong quy trình tiến độ đó cần cung ứng những nhu yếu bảo đảm an toàn hậu Fukushima, trong đó phần sự cố nặng cần được chăm sóc và xem xét đến trong phong cách thiết kế lò được lựa chọn .Khi đó, quốc tế đang tập trung chuyên sâu vào 1 số ít công nghệ tiên tiến điện hạt nhân chính, như nước nhẹ ( LWR ) hoặc nước nặng tiên tiến và phát triển thế hệ III + … Với Nước Ta, Vinatom đề xuất kiến nghị lò tiên tiến và phát triển của Nga, là AES2006 / V491 cho dự án Bất Động Sản Ninh Thuận 1 và lò AP1000 hiệu suất 1000 MWe của Westinghouse ( Mỹ ) cho dự án Bất Động Sản Ninh Thuận 2, là những phong cách thiết kế mới bảo vệ nhiều tiêu chuẩn về bảo đảm an toàn hậu Fukushima. Công nghệ LWR thế hệ III + đang được ứng dụng tại 51 lò trong những nhà máy điện hạt nhân đang kiến thiết xây dựng mới lúc bấy giờ trên quốc tế .
Sau 7 năm chuẩn bị, tháng 11/2016, Quốc hội quyết định dừng dự án điện hạt nhân Ninh Thuận. Giải thích việc dừng khi đó, Chính phủ cho biết không phải do vấn đề công nghệ, an toàn mà điều kiện phát triển kinh tế vĩ mô của Việt Nam có nhiều thay đổi so với lúc quyết định đầu tư dự án. Khi đó, Việt Nam cũng cần nguồn vốn lớn để đầu tư cơ sở hạ tầng, các dự án trọng điểm tạo động lực cho phát triển kinh tế xã hội…
” Việc dừng hầu hết do tính khả thi dự án Bất Động Sản không còn “, ông Lê Hồng Tịnh, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và môi trường tự nhiên của Quốc hội, san sẻ với báo chí truyền thông ở thời gian Quốc hội quyết định hành động dừng chủ trương góp vốn đầu tư dự án Bất Động Sản này .
Theo ông, bối cảnh khi Chính phủ trình Quốc hội dự án điện hạt nhân thì dự kiến tốc độ tăng trưởng rất cao, nhưng cuối 2016 đà tăng này thấp hơn nhiều, 6-7% một năm. Tăng trưởng điện năng theo tính toán giảm một nửa vào 2020 và dự kiến còn một phần ba trong 10-15 năm tiếp theo.
Lý do nữa, là quan ngại nợ công sẽ vượt trần nếu phải vay thêm để làm dự án Bất Động Sản này .Tới trước khi quyết định hành động dừng được đưa ra, đã có 7 dự án Bất Động Sản thành phần do Tập đoàn Điện lực Nước Ta ( EVN ) và Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Ninh Thuận góp vốn đầu tư, số vốn trên 2.300 tỷ đồng. Trong đó, đã hoàn thành xong báo cáo giải trình nghiên cứu và điều tra khả thi, mạng lưới hệ thống cấp điện và hạ tầng Giao hàng kiến thiết ; khảo sát phong cách thiết kế di dân tái định cư ; đền bù, giải phóng mặt phẳng ; thiết kế xây dựng những khu công trình phụ trợ cũng được tiến hành .
Sau khi dừng dự án điện hạt nhân, Chính phủ chấp thuận loạt chủ trương, hỗ trợ để tỉnh này phát triển. Một trong số đó là phát triển tỉnh Ninh Thuận thành trung tâm năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời); đầu tư dự án Thủy điện tính năng Bắc Ái; tổ hợp điện khí, khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) Cà Ná với quy mô phù hợp.
Ninh Thuận liên tục được hưởng chính sách giá tặng thêm tăng trưởng điện mặt trời 9,35 cent một kWh theo Quyết định 11/2017 đến hết năm 2020, với những dự án Bất Động Sản điện mặt trời và hạ tầng đấu nối hiệu suất phong cách thiết kế 2.000 MW .Chuyển hướng tăng trưởng nguồn nguồn năng lượng mới, Ninh Thuận đã lôi cuốn lượng vốn lớn góp vốn đầu tư vào nguồn năng lượng tái tạo vài năm qua. Từ địa phương có thu nhập trung bình đầu người dưới mức trung bình chung cả nước, năm 2020, tức 5 năm sau chủ trương dừng điện hạt nhân, vận tốc tăng GRDP của tỉnh trung bình đạt 10,2 % một năm ( 60,1 triệu đồng một người ). Năm 2021, tổng thu ngân sách của địa phương này đạt 3.907 tỷ đồng, gấp gần 2,2 lần năm năm ngoái .Nhưng người dân vùng quy hoạch dự án Bất Động Sản vẫn đang đối lập với nhiều khó khăn vất vả khi đề án không thay đổi sản xuất, tăng trưởng khu dân cư vẫn chưa được phê duyệt .Vị trí quy hoạch dự án Bất Động Sản điện hạt nhân Ninh Thuận 1 đã được nhà nước kiểm soát và điều chỉnh sang tăng trưởng nguồn năng lượng tái tạo. Khu vực nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 2 được giữ nguyên thực trạng sử dụng đất. Tức là hiện quy hoạch khu vực kiến thiết xây dựng nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận theo những quyết định hành động của Bộ Công Thương vẫn còn hiệu lực hiện hành .Bà Đàng Thị Mỹ Hương, Phó trưởng đoàn đại biểu tỉnh Ninh Thuận, lo ngại khi người dân tại đây bị hạn chế quyền sử dụng đất, không được mua và bán, chuyển nhượng ủy quyền hay thế chấp ngân hàng đất để vay vốn sản xuất. Các khu công trình phúc lợi không được góp vốn đầu tư đang bị hư hỏng xuống cấp trầm trọng nghiêm trọng … Thậm chí, có trường hợp chủ sử dụng đất đã già yếu, qua đời nhưng không hề sang tên, khuyến mãi ngay cho, thừa kế cho thế hệ sau .
Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận dừng triển khai từ năm 2016. Mới đây, sau 5 năm, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội đề nghị nghiên cứu điện hạt nhân ở giai đoạn phát triển năng lượng tiếp theo. Quy hoạch địa điểm các vị trí dự kiến xây nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2 cũng được cơ quan này đề nghị giữ lại, cho tới khi có quyết định chính thức từ cấp thẩm quyền.
