TP – Từ thập kỷ 70, Tiến sĩ Nguyễn Chí Công đã cùng đồng nghiệp làm những chiếc máy vi tính tiên phong của Việt nam và cũng là của châu Á và trở thành Trưởng tiểu ban mạng của Chương trình vương quốc về công nghệ thông tin
Tiến sĩ Nguyễn Chí Công tuổi Kỷ Sửu, cầm tinh con trâu, “ con trâu ” của niềm tin canh tân khai sáng. Bốn mươi năm qua anh lầm lũi và cần mẫn cày xới trên “ cánh đồng công nghệ thông tin ” với nhiều kỳ tích thầm lặng. Từ thập kỷ 70, anh đã cùng đồng nghiệp làm những chiếc máy vi tính tiên phong của Việt nam và cũng là của châu Á.
Trong vai trò Trưởng tiểu ban mạng của Chương trình quốc gia về công nghệ thông tin, anh đã trở thành một trong những người đỡ đầu đắc lực đưa mạng internet vào Việt Nam và ứng dụng thành công công nghệ mạng vào nhiều lĩnh vực trong đời sống.
Thế nhưng, con người thẳng thắn đầy ý thức cải cách táo bạo này không phải khi nào cũng bước tiến trên con đường bằng phẳng thênh thang. Anh vẫn day dứt tiếc thầm vì đã bị vuột mất thời cơ vàng đưa công nghệ thông tin của Nước Ta đi trước nhiều nước trong khu vực. Gần đây trong tư cách kiến trúc sư trưởng của Đề án 112, anh cũng có nhiều tâm sự bộn bề. Nguyễn Chí Công đặt hết niềm tin và kỳ vọng vào lớp trẻ, tin rằng họ sẽ thực thi được tham vọng công nghiệp hóa công nghệ thông tin của thế hệ anh. Những cội nguồn văn hóa truyền thống Đông Tây Nguyễn Chí Công là cháu nội của nhà chí sĩ yêu nước Nguyễn Hữu Cầu, một trong những linh hồn của nhóm Đông Kinh Nghĩa Thục, người từ một thế kỷ trước đã sớm biết giáo dục cho dân chăm sóc đến kinh tế tài chính sản phẩm & hàng hóa, hội nhập với phương Tây, sở hữu trí tuệ, ngân hàng nhà nước và sàn chứng khoán v.v … Thân sinh anh là cố giáo sư Nguyễn Hữu Tảo, thầy dạy của những vị Trường Chinh, Nguyễn Văn Linh, Thế Lữ, Nguyễn Đình Thi, Văn Cao, Nguyễn Huy Tưởng, Vũ Khiêu, … Học trò cũ từng tôn vinh gọi cụ là “ Macarenco của Nước Ta ”, “ Người không cho được cả hai nền văn hóa truyền thống Đông Tây ”, “ nổi bật về người thầy giáo gương mẫu về mọi mặt ”. Chú ruột anh là Cư sĩ Thiền Chửu Nguyễn Hữu Kha cũng nổi danh là người học giả yêu nước, giữ đạo, có kỹ năng và kiến thức Nho giáo và Phật giáo thâm sâu. Anh cả Nguyễn Hải Trừng là cảm tử quân của Thủ đô kháng chiến. Có thể nói, Nguyễn Chí Công đã trưởng thành từ cái nôi của niềm tin yêu nước, mô phạm, canh tân. GS Nguyễn Hữu Tảo có mười người con, hầu hết đều biết chữ Hán, cả bà vợ chỉ bưng nước cho chồng dạy học nhiều năm cũng thạo viết bút lông, nhưng Nguyễn Chí Công không biết, vì anh là con út, lớn lên trong toàn cảnh văn hóa truyền thống Nho gia đã suy tàn, nhường chỗ cho những chăm sóc nồng nhiệt với văn hóa truyền thống phương Tây. Không dạy con kinh sách Nho gia, nhưng cốt cách mô phạm hài hòa văn hóa Đông Tây của cụ Tảo đã ảnh hưởng tác động sâu đến quy trình hình thành nhân cách của con. Hồi bé đi học, Công không khi nào là nô lệ của sách vở, lại hay nói năng thẳng thắn bốp chát nên chỉ được kết nạp Đoàn khi tốt nghiệp đại trà phổ thông, như vậy rất khó mà vào ĐH. Nhưng có lẽ rằng hồng phúc của tổ tiên còn dày, nên anh lại được người giúp cho có thời cơ đi du học ngay năm 1966 ấy. Cụ Tảo đã khuyên con chọn nghề kỹ thuật để giúp cho quốc gia thoát đói nghèo. Và sự xu thế đầy niềm tin yêu nước và khát vọng canh tân của cha đã đưa Nguyễn Chí Công đến Praha học tinh chỉnh và điều khiển học. Nhưng ở xứ người, Nguyễn Chí Công vẫn bị cái gien văn hóa truyền thống chữ nghĩa của dòng họ cuốn đi, thường trốn học vào thư viện đọc sách văn chương, triết học, lần tiên phong biết Khổng Tử qua tiếng Tiệp ! Anh đã đọc Faulkner trước khi đọc Khổng Tử, nhưng rốt cục, cái cốt cách sĩ phu Bắc Kỳ tự tôn và mô phạm vẫn là nền tảng chi phối mọi tâm lý và ứng xử của anh. Nếu ai đã có dịp vào thăm địa chỉ dongtac.net, một website trí tuệ, phong phú và đa dạng và sinh động do Nguyễn Chí Công tự làm từ A đến Z, sẽ thấy cái tên làng Đông Tác của anh được đặt bên hình ảnh những thửa ruộng bậc thang. Đó là biểu trưng của hành trình dài đi từ bùn đất tới lúa vàng, đi từ dân tộc bản địa ra trái đất. Cứ đi mãi về phía Đông ta sẽ gặp phương Tây và ngược lại. Đó chính là hành trình dài mà Nguyễn Chí Công đã thưởng thức, rèn đúc nên cốt cách đa văn hóa trong anh. Thích phiêu lưu và chưa từng thất bại về kỹ thuật Nguyễn Chí Công nói đùa rằng không có tính phiêu lưu thì chắc anh không lấy được vợ. Năm 1977, khi tham gia sản xuất máy tính tiên phong của Nước Ta, thiếu RAM, Nguyễn Chí Công đã ra chợ Giời mua những cục thiết bị điện tử lấy từ xác máy bay Mỹ bị bắn rơi, với hàng nghìn cái đi-ốt mà hồi ấy gọi là mắt muỗi, mang lại tháo ra sản xuất bộ nhớ, rồi lập trình bằng cách tắt mở bằng tay thủ công những công tắc nguồn làm bằng đinh rivê. “ Bây giờ nghĩ lại mới thấy mình liều. Ngày ấy mình có cái đam mê và tự ái. Họ làm được sao mình không làm được ? ”. Sau một đợt thực tập thành công xuất sắc ở Pháp, anh đã bỏ hầu hết tiền lương ra đi lùng mua những thiết bị để mang về nước lắp ráp loạt máy tính mới của Nước Ta có cả bàn phím và màn hình hiển thị mang tên VT8X.
| Làng Đông Tác quê nhà Nguyễn Chí Công trước đây còn thuộc HĐ Hà Đông, mùa mưa lầy lội, cậu bé Công phải cắp guốc bên nách lội bùn đi học, đến trường mới bỏ guốc xuống đi. Đến giờ đây ngôi làng xưa nhà cửa đường xá đã thật sạch phong quang, nhưng anh vẫn phải cắp bên nách đôi guốc của một sĩ phu tự tôn, thẳng thắn và trong sáng để liên tục lội qua cánh đồng lầy của những tư duy và lề thói cũ . |
Hiện nay những bảng mạch điện tử của loạt máy tính này vẫn để ở nhà người khai sinh ra nó, trọn vẹn hoàn toàn có thể quản lý và vận hành. Cả bản sơ đồ Nguyễn Chí Công phong cách thiết kế cũng vẫn còn nguyên, tuy giấy đã úa vàng. Nguyễn Chí Công tâm sự : “ Cái máy tính trước mặt khi chưa có hệ quản lý và điều hành giống như một hình nhân chưa có linh hồn, chúng tôi phải viết bằng được ứng dụng để thổi sức sống vào trong nó. Lúc đó chưa có PC, cũng chẳng có mấy thông tin từ quốc tế, nghe đài BBC còn phải nhìn quanh vặn khẽ. Vì thế phải tự mày mò viết hệ quản lý riêng. Nhưng tự biết là còn dốt nên bọn tôi không dám đề là hệ điều hành quản lý, chỉ dám đề là mạng lưới hệ thống ứng dụng Basic Đồi Thông rồi sử dụng nó để viết ứng dụng ĐT82 ship hàng quản trị vật tư cho những xí nghiệp sản xuất ”. Đề tài nào được giao dù khó đến đâu Nguyễn Chí Công cũng nhận và mê hồn làm cho bằng được. Sau khi cùng một số ít người xây dựng Cty FPT, Nguyễn Chí Công đã “ liều mạng ” nhận trách nhiệm làm siêu tính ! Có lần được giao viết chương trình giải thuật những bức điện tối mật, Nguyễn Chí Công đã đốt hàng trăm trang, viết đi viết lại, mất cả tháng trời mà máy vẫn không hoạt động giải trí. Anh tưởng như phải chết vì vô vọng. Thế rồi, một đêm như có thần linh mách bảo, những ý tưởng sáng tạo vụt hiện trong một giấc mơ, anh tỉnh dậy bật đèn viết và dịch ngay. Sáng hôm sau thử, máy quản lý và vận hành luôn. Hạnh phúc không tả nổi. Anh tâm sự : “ Đối thủ cũng không hề ngờ ta làm được những cỗ máy như vậy. Bạn bè cũng thấy nể. Nhưng lúc bàn giao kết quả lại là lúc buồn nhất, cảm thấy trống rỗng, muốn được làm tiếp đề tài khác. Lúc nào tôi cũng có hàng chục dự tính trong đầu. Bài toàn này giải được, lại phát sinh bài toán khác khó hơn. Không phải vì muốn được tung hô – việc làm Giao hàng bảo mật an ninh quốc phòng phải làm trong bí mật bí hiểm ai biết mà tung hô, nhưng mình luôn có nhu yếu được đương đầu với những nan đề ”. Năm 1996, Nguyễn Chí Công cho một ngôi sao 5 cánh đang lên của ngành tin học xem giáo trình trình độ do anh soạn thảo trong đó có 70 môn học, ngôi sao 5 cánh đó kinh ngạc : “ Sao nhiều thế ? Em tưởng chỉ 7,8 môn thôi ? ”. Anh cười : “ Đây chỉ là những môn tôi biết, những môn tôi không biết còn nhiều hơn nữa ”. Nhờ kỹ năng và kiến thức quảng bác, khi được mời vào Ban soạn thảo thuật ngữ tin học Nước Ta, anh đã viết xong 700 mục từ chỉ trong vòng một tháng nghỉ dưỡng bệnh. Anh mê hồn đem kỹ năng và kiến thức ứng dụng vào đời sống và đào tạo và giảng dạy thế hệ trẻ, dạy tin học trong cả trường Tây.
Tiếc không được gặp TBT Lê Duẩn
|
|
Có lần, một đồng nghiệp trẻ – nay đã là giám đốc một trong những công ty ứng dụng lớn nhất nước – đến nhà Nguyễn Chí Công, được anh Tặng Ngay một cuốn sách trình độ tiếng Pháp mặc dầu biết anh bạn này chưa học tiếng Pháp. Anh bảo, nó mưu trí, thế nào nó cũng đọc được. Khát vọng lớn của anh là bắc một nhịp cầu cho lớp trẻ làm thay đổi quốc gia bằng sự nghiệp công nghiệp hóa công nghệ thông tin. Nguyễn Chí Công dành sự trân trọng và chăm sóc đặc biệt quan trọng cho lớp trẻ vì anh thấm thía hơn ai hết sự thiết yếu phải có những người chỉ huy biết tin mình. Vào đầu thập kỷ 80, nhóm của anh được giao trách nhiệm sản xuất một chiếc máy chuyên sử dụng ship hàng quốc phòng, nhưng đang chuẩn bị sẵn sàng tiến hành thì Nguyễn Chí Công đọc thấy trong thái độ của chỉ huy có điều gì đó hơi chần chừ, nghi ngại ở cái công nghệ tiên tiến mới lạ của Mỹ. Thế là, chàng trai trẻ “ xông thẳng ” đến nhà trung tướng Trần Quý Hai để thuyết phục ông tin rằng anh và những đồng nghiệp hoàn toàn có thể làm được việc khó này. Tướng Trần Quý Hai là một tri thức hiểu biết và lịch sự, ông động viên “ Cháu cứ nói đi đừng sợ gì cả ! ” Thế là sau hai giờ đồng hồ đeo tay “ nhảy dù trên không thuyết khách ”, anh đã thuyết phục được vị tướng này liên tục triển khai đề tài đi đến thành công xuất sắc. Nhưng không phải khi nào cũng hoàn toàn có thể thuyết khách như vậy. Cho đến giờ đây Nguyễn Chí Công vẫn còn tiếc, còn đau vì đã không vượt qua được cản trở của một số ít quan chức trong ngành để đưa tin học của Nước Ta tăng trưởng, đi trước nhiều nước trong khu vực như lẽ ra nó đã phải xảy ra. Vào đầu thập kỷ 80, Nguyễn Chí Công và những đồng nghiệp đã đưa được máy IBM PC / XT với đĩa cứng và nhiều ứng dụng của Mỹ vào ứng dụng lần tiên phong trong Văn phòng nhà nước. Các vị chỉ huy quốc gia như Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Phạm Hùng đều đã dự cảm đúng và nhìn ra vai trò quan trọng của tin học, nên ngay từ lúc đó đã có thái độ rất là chăm sóc ủng hộ. Thế nhưng, 1 số ít quan chức có học vị, trực tiếp chỉ huy khoa học đã không tin vào tương lai của tin học, gây chậm trễ, cản trở và lái hoạt động giải trí của ngành này sang hướng khác có lợi cho cá thể họ, khiến tất cả chúng ta bỏ lỡ thời cơ. “ Tôi tiếc là không được gặp TBT Lê Duẩn để trình diễn với ông năng lực tăng trưởng công nghệ thông tin của Nước Ta. Vì vào thời gian ấy những nước châu Á chưa có nước nào sản xuất được máy vi tính như ta. Trên quốc tế, những nước có điều kiện kèm theo như ta lúc ấy, đếm trên đầu ngón tay. Nếu tôi được gặp ông Lê Duẩn thì hoàn toàn có thể tình hình đã khác, sẽ có bùng nổ lớn … ” – Nguyễn Chí Công nói đầy vẻ hụt hẫng. Một sĩ phu huyền bí và lập dị Làng Đông Tác quê nhà Nguyễn Chí Công trước đây còn thuộc HĐ Hà Đông, mùa mưa lầy lội, cậu bé Công phải cắp guốc bên nách lội bùn đi học, đến trường mới bỏ guốc xuống đi. Đến giờ đây ngôi làng xưa nhà cửa đường sá đã thật sạch phong quang, nhưng anh vẫn phải cắp bên nách đôi guốc của một sĩ phu tự tôn, thẳng thắn và trong sáng để liên tục lội qua cánh đồng lầy của những tư duy và lề thói cũ. Hình ảnh người tri thức giàu nhiệt huyết canh tân với đôi guốc sạch có cái gì lập dị và huyền bí – cái huyền bí của cuộc sống, cái huyền bí của thời cuộc … Có lẽ tạo hóa đã cố ý phủ lên anh một màn sương huyền bí để giảm bớt cho anh những thiệt thòi, phiền phức do cái tính thẳng thắn của anh gây ra. Từ bé, Nguyễn Chí Công đã có những sở trường thích nghi huyền bí : Thích những hòn đá, bị gọi là “ hâm ” vì đi đâu cũng nhặt những hòn đá, hòn sỏi, hổ phách, lá rừng, con bướm, chiếc tem … và nhiều thứ linh tinh khác. Người mải nhặt nhạnh những hòn sỏi, những chiếc lá, những linh phụ kiện để làm máy tính thì thường có những mối chăm sóc khác lạ ở những cảnh giới khác, chẳng chú ý nhặt nhạnh những đồng xu tiền, những phần thưởng, những chức vụ. Vào cuối những năm 70, tên của chàng trai Nguyễn Chí Công đã nổi, nhiều cô gái xinh con thứ bộ trưởng liên nghành dập dình, nhưng anh vẫn thả hồn mải mê nhặt nhạnh những thứ linh tinh để sản xuất máy tính. Số tiền anh bỏ ra mua những thiết bị từ quốc tế đủ mua mấy cái căn hộ chung cư cao cấp lúc bấy giờ. Năm 1991, ông Vũ Đình Cự đưa Nguyễn Chí Công từ Cty FPT về Viện Công nghệ vương quốc làm Giám đốc ISC với những đề tài táo bạo. Trong quyết định hành động tiếp đón lại quên mất khoản lương, nhưng anh vẫn cứ làm mải mê, cần mẫn. Một năm sau kế toán trưởng mới phát hiện ra và hỏi : “ Thế anh không có lương à ? ”. Anh cười đầy huyền bí ! Thực ra, anh biết không có lương nhưng vẫn làm hết mình để độc lập với FPT. Bù lại, anh tạo thu nhập bằng con đường dạy học cho những người sẵn sàng chuẩn bị thi đi quốc tế, rồi dạy ngoại ngữ, viết bài gửi in báo và triển khai những hợp đồng kinh tế tài chính kỹ thuật lớn. Hiện nay, bên cạnh việc làm chính, Nguyễn Chí Công đang tham gia nhiều dự án Bất Động Sản, trong đó có cả những dự án Bất Động Sản về khoáng vật và sản xuất sắt kẽm kim loại quý. Khi chưa lấy vợ, Nguyễn Chí Công ở với mẹ tại xóm trại Cam Đường. Anh để chiếc máy tính tự sản xuất trong một cái hòm khóa lại mỗi khi không dùng. Tác phong huyền bí đã Open trong đời sống của anh từ khi nào. Khi lấy vợ rồi, anh rất yêu mái ấm gia đình, thường trò chuyện xã hội cởi mở với vợ con, dạy những con về lẽ sống và nhân cách, nhưng việc làm điều tra và nghiên cứu khoa học và tâm lý của anh thì vợ con phần nhiều không biết rõ. Có những thời kỳ dài đi công tác làm việc trong nước, ngoài nước, trăn trở lo toan biết bao đại sự, nhưng vợ con cũng chẳng biết gì. Cho đến một ngày giữa tháng 5 năm 2007, Nguyễn Chí Công đi nhận Trao Giải Nhà nước trao cho tập thể tác giả những thiết bị mật mã chuyên sử dụng tiến trình 1990 – 2002 của Ban cơ yếu cơ quan chính phủ, vợ con mới biết anh đã từng tham gia sản xuất những thiết bị này. Trước ngày trao giải không lâu anh mới biết mình được giải, vì anh chưa khi nào làm hồ sơ Giải thưởng, toàn bộ đều do người khác tự động hóa làm thay. Đây có lẽ rằng là Trao Giải Nhà nước tiên phong trao cho những người trong ngành tin học. Tác phong huyền bí của Nguyễn Chí Công hoàn toàn có thể có nguồn gốc trực tiếp từ những việc làm cần bí hiểm, nhưng sâu xa hơn có lẽ rằng đó là hệ quả của những cuộc phiêu lưu nghiên cứu và điều tra và thực nghiệm xuyên qua ranh giới của tư tưởng hệ những năm tháng Nước Ta bị cấm vận, vây hãm. Nguyễn Chí Công tâm sự : “ Tôi khoái nhất Doxtoiepxki, cảm xúc là nếu đứng trước ông thì mình lộ hết chân tướng ” … Có lẽ cái gien văn hóa truyền thống văn chương của dòng họ vẫn ngày ngày rạo rực trong anh nên ngay cả khi đã trở thành một nhà khoa học chuyên nghiệp, Nguyễn Chí Công vẫn bị lôi vào những cuộc chơi chữ nghĩa mê hồn, nhiều khi vì vậy mà anh thêm vẻ lập dị và huyền bí. Theo anh, “ Nếu chỉ làm khoa học mà không có thẩm mỹ và nghệ thuật thì sống vô vị, nếu làm thẩm mỹ và nghệ thuật mà không có khoa học thì cũng thiếu phương tiện đi lại ”. Vừa mê hồn nghiên cứu ứng dụng tin học, anh vừa viết văn làm thơ, dịch tiểu thuyết quốc tế, dịch gần như hàng loạt truyện ngắn Turghenhep, dịch cả văn của những nước nhỏ ít người biết. Dịch chỉ để thỏa lòng yêu văn chương, dịch rồi để đấy thôi, không lo xuất bản. Thế rồi, vì huyền bí quá nên vợ con chẳng biết trong những đống giấy má tài liệu của anh cái gì là quan trọng. Kết quả là trong lúc anh đi vắng vợ anh dọn nhà đã bán đi mấy xe xích lô giấy báo, trong đó có rất nhiều kỷ niệm, tài liệu và những sáng tác hồi trẻ của anh !
Cho đến phút này Nguyễn Chí Công tự coi mình là con người hạnh phúc, may mắn, có đóng góp cho xã hội, độc lập về tư tưởng, không lệ thuộc ai, suốt đời thích thực nghiệm và ứng dụng, không quan tâm mấy đến sức khoẻ, không thích lý thuyết sách vở, ưa phiêu lưu, trung thành với bạn bè, yêu thiên nhiên, ghét nói suông và lý luận suông.
Có thể nói anh đã kế tục được ở những tiền nhân họ Nguyễn làng Đông Tác ý thức yêu nước và khát vọng canh tân. Những góp phần lớn của anh trong nghành nghề dịch vụ công nghệ thông tin đã cho thấy GS Nguyễn Hữu Tảo quyết định hành động chọn nghề kỹ thuật cho con trai là sáng suốt.
Đỗ Minh Tuấn
