Ai Cập đạt đến đỉnh điểm của quyền lực tối cao vào quy trình tiến độ Tân Vương quốc, trong thời kỳ Ramesside, vào thời gian đó nó sánh ngang với đế quốc Hittite, đế quốc Assyria và đế chế Mitanni, trước khi bước vào quy trình tiến độ dần suy yếu. Ai Cập đã bị xâm lăng hoặc chinh phục bởi một loạt những cường quốc quốc tế, ví dụ điển hình như người Canaan / Hyksos, Lybia, người Nubia, Assyria, Babylon, Ba Tư dưới triều đại Achaemenid, và người Macedonia trong Thời kỳ Chuyển tiếp thứ Ba và cuối thời kỳ Ai Cập cổ đại. Sau khi Alexander Đại Đế qua đời, một trong những tướng lĩnh của ông, Ptolemaios I Soter, đã công bố ông là vị vua mới của Ai Cập. Triều đại Ptolemaios gốc Hy Lạp này đã quản lý Ai Cập cho đến năm 30 TCN khi nó rơi vào tay đế quốc La Mã và trở thành một tỉnh La Mã. [ 3 ]
Sự thành công của nền văn minh Ai Cập cổ đại một phần đến từ khả năng thích ứng của nó với các điều kiện của thung lũng sông Nile cho sản xuất nông nghiệp. Từ việc có thể dự đoán trước lũ lụt và việc điều tiết thủy lợi ở khu vực thung lũng màu mỡ đã tạo ra nhiều nông sản dư thừa, giúp nuôi dưỡng một lượng dân số đông hơn, tạo điều kiện phát triển xã hội và văn hóa. Với việc có nhiều nguồn lực dư thừa, nhà nước đã tập trung vào việc khai thác khoáng sản ở các thung lũng và các khu vực sa mạc xung quanh, cũng như việc sớm phát triển một hệ thống chữ viết độc lập, tổ chức xây dựng tập thể và các dự án nông nghiệp, thương mại với khu vực xung quanh, và xây dựng một đội quân nhằm mục đích đánh bại kẻ thù nước ngoài và khẳng định sự thống trị của Ai Cập. Thúc đẩy và tổ chức những hoạt động này là một bộ máy quan lại gồm các ký lục ưu tú, những nhà lãnh đạo tôn giáo, và các quan lại dưới sự kiểm soát của một pharaon, người đảm bảo sự hợp tác và đoàn kết của toàn thể người dân Ai Cập dưới một hệ thống tín điều tôn giáo tinh vi.[4][5]
Những thành tựu của người Ai Cập cổ đại gồm có khai thác đá, khảo sát và kỹ thuật kiến thiết xây dựng tương hỗ cho việc kiến thiết xây dựng những khu công trình kim tự tháp, đền thờ, và cột tháp tưởng niệm ; một mạng lưới hệ thống toán học, một mạng lưới hệ thống thực hành thực tế y học hiệu suất cao, mạng lưới hệ thống thủy lợi và kỹ thuật sản xuất nông nghiệp, những tàu thủy tiên phong được biết đến trên quốc tế, [ 6 ] công nghệ tiên tiến gốm sứ và thủy tinh của Ai Cập, những thể loại văn học mới, và những hiệp ước độc lập được biết đến sớm nhất, được ký kết với người Hittite. [ 7 ] Ai Cập đã để lại một di sản lâu bền hơn. Nghệ thuật và kiến trúc của nó đã được sao chép thoáng rộng, và những cổ vật của nó còn được đưa tới khắp mọi nơi trên quốc tế. Những tàn tích hùng vĩ của nó đã truyền cảm hứng cho trí tưởng tượng của hành khách và nhà văn trong nhiều thế kỷ. Sự chăm sóc mới hình thành dành cho những cổ vật và những cuộc khai thác trong thời kỳ cận đại ở châu Âu và Ai Cập dẫn đến việc khai sinh ra ngành Ai Cập học để điều tra và nghiên cứu nền văn minh Ai Cập và một sự nhìn nhận đúng đắn hơn so với di sản văn hóa truyền thống của nó .
Lịch sử qua những thời kì[sửa|sửa mã nguồn]
Bản đồ Ai Cập cổ đại, cho thấy các thành phố chính và các vị trí của thời kỳ triều đại (khoảng năm 3150 TCN tới năm 30 TCN)
Sông Nile luôn là huyết mạch của khu vực này trong phần đông chiều dài lịch sử vẻ vang. [ 8 ] Các đồng bằng phì nhiêu của sông Nile đã cho con người thời cơ để phát triển một nền kinh tế tài chính nông nghiệp định canh và tạo nên một xã hội tập trung chuyên sâu, phức tạp hơn trở thành nền tảng trong lịch sử vẻ vang văn minh của con người. [ 9 ] Những người du mục săn bắn hái lượm văn minh bắt đầu sinh sống trong khu vực thung lũng sông Nile vào cuối quá trình Trung kỳ Pleistocen khoảng 120.000 năm trước. Vào cuối thời kỳ đồ đá cũ, khí hậu khô hạn của Bắc Phi ngày càng trở nên nóng và khô hơn, buộc dân cư của khu vực này tập trung chuyên sâu về dọc theo lưu vực sông .
Thời kỳ Tiền triều đại[sửa|sửa mã nguồn]
Trong thời kỳ Tiền triều đại và Sơ kỳ, khí hậu Ai Cập ít khô cằn hơn ngày này. Một vùng to lớn của Ai Cập đã được bao trùm bởi những đồng cỏ xavan và những đàn động vật hoang dã ăn cỏ. Hệ động thực vật từng đa dạng chủng loại hơn nhiều ở mọi hệ sinh thái và lưu vực sông Nile phân phối những quần thể chim lớn. Săn bắn từng phổ cập ở Ai Cập, và đây cũng là thời kỳ nhiều loài động vật hoang dã lần tiên phong được thuần hóa. [ 10 ]Đến khoảng 5500 TCN, những bộ lạc nhỏ sống trong thung lũng sông Nile đã phát triển thành một loạt những nền văn hóa truyền thống có năng lực làm chủ được trồng trọt và chăn nuôi, và hoàn toàn có thể nhận ra được trải qua đồ gốm và những đồ vật cá thể, ví dụ điển hình như lược, vòng đeo tay, và chuỗi hạt. Lớn nhất trong số những nền văn hóa truyền thống sớm ở miền thượng ( phía Nam ) Ai Cập là Badari, mà có lẽ rằng có nguồn gốc từ sa mạc phía Tây ; nó từng nổi tiếng với đồ gốm chất lượng cao, công cụ bằng đá, và việc sử dụng đồng. [ 11 ]
Một chiếc vại kiểu Naqada II được trang trí với hình ảnh linh dương gazen. (Thời kỳ Tiền triều đại)Tiếp theo sau nền văn hóa truyền thống Badari là những nền văn hóa truyền thống Amra ( Naqada I ) và Gerzeh ( Naqada II ), [ 12 ] với 1 số ít nâng cấp cải tiến về công nghệ tiên tiến. Ngay từ thời kỳ Naqada I, người Ai Cập tiền triều đại đã nhập khẩu đá vỏ chai từ Ethiopia, được sử dụng để tạo nên những lưỡi dao và những đồ vật khác từ những mảnh đá. [ 13 ] Trong thời kỳ Naqada II, đã Open những dẫn chứng về sự tiếp xúc khởi đầu với vùng Cận Đông, đặc biệt quan trọng là Canaan và bờ biển Byblos. [ 14 ] Trong một khoảng thời hạn khoảng 1.000 năm, những nền văn hóa truyền thống Naqada đã phát triển từ một vài hội đồng nông nghiệp nhỏ thành một nền văn minh hùng mạnh trong đó những nhà chỉ huy đã trấn áp trọn vẹn người dân và những nguồn tài nguyên ở thung lũng sông Nile. [ 15 ] Thiết lập nên TT quyền lực tối cao tại Hierakonpolis, và sau đó tại Abydos, những nhà chỉ huy Naqada III đã lan rộng ra quyền trấn áp của họ về phía bắc Ai Cập dọc theo sông Nile. [ 16 ] Họ cũng đã giao thương mua bán với Nubia ở phía nam, những ốc đảo sa mạc phía tây, và với những nền văn hóa truyền thống miền đông Địa Trung Hải và Cận Đông. [ 16 ] Những đồ tạo tác tại nghĩa địa hoàng gia Nubia thuộc Qustul mang những hình tượng cổ xưa nhất được biết đến của những triều đại của Ai Cập, như vương miện màu trắng của Ai Cập và chim ưng. [ 17 ] [ 18 ]Nền văn hóa truyền thống Naqada đã tạo ra nhiều dạng của cải vật chất khác nhau, phản ánh sức mạnh ngày càng tăng và sự phong phú của những tầng lớp thượng lưu, cũng như những vật dụng cá thể, trong đó gồm có lược, những bức tượng nhỏ, gốm màu, bình đá có họa tiết chất lượng cao, phiến đá để sản xuất mỹ phẩm, và đồ trang sức đẹp làm bằng vàng, lapis, ngà voi quý hiếm. Họ cũng phát triển một dạng gốm tráng men được gọi là đồ sứ, được sử dụng tới tận thời kỳ La Mã để trang trí ly, bùa hộ mệnh, và những bức tượng nhỏ. [ 19 ] Trong tiến trình ở đầu cuối của thời kỳ tiền triều đại, văn hóa truyền thống Naqada bắt đầu sử dụng những ký hiệu viết mà về sau phát triển thành một mạng lưới hệ thống chữ tượng hình hoàn hảo để ghi lại ngôn từ Ai Cập cổ đại. [ 20 ]
Giai đoạn Tảo vương quốc ( khoảng 3150 TCN – 2686 TCN )[sửa|sửa mã nguồn]
Giai đoạn Tảo vương quốc giao động tương tự với quy trình tiến độ đầu của nền văn minh Sumer-Akkad ở Mesopotamia và văn minh Elam cổ. Một tư tế người Ai Cập vào thế kỷ thứ III TCN có tên là Manetho đã tập hợp phả hệ những pharaon từ Menes đến thời đại của ông và chia thành 30 triều đại, tạo thành một mạng lưới hệ thống vẫn được sử dụng cho tới ngày này. [ 22 ] Ông đã bắt đầu lịch sử vẻ vang chính thức của mình với vị vua tên là ” Meni ” ( hoặc Menes trong tiếng Hy Lạp ), người được cho là đã thống nhất cả hai vương quốc của Thượng và Hạ Ai Cập ( khoảng năm 3100 trước Công nguyên ). [ 23 ]
Sự chuyển biến sang một nhà nước thống nhất xảy ra từ từ hơn cách các học giả Ai Cập trình bày, và ngày nay không còn lưu lại bất cứ ghi chép đương thời nào về Menes. Một số học giả hiện nay tin rằng vị vua Menes thần thoại này có thể là Pharaon Narmer, người được mô tả trong sắc phục hoàng gia trên bảng đá kỉ niệm của ông ta, Bảng đá Narmer, với một hành động biểu tượng cho sự thống nhất.[24] Trong giai đoạn sơ kỳ triều đại khoảng năm 3150 trước Công nguyên, vị vua đầu tiên đã củng cố quyền kiểm soát đối với Hạ Ai Cập bằng cách thiết lập kinh đô tại Memphis, từ đó ông ta có thể kiểm soát nguồn lao động và nông nghiệp của vùng đồng bằng màu mỡ, cũng như các tuyến đường thương mại béo bở trọng yếu tới khu vực Levant. Sự gia tăng quyền lực và sự giàu có của các vị vua trong giai đoạn sơ kỳ triều đại đã được phản ánh thông qua các ngôi mộ được xây dựng công phu của họ và các kiến trúc thờ cúng mai táng tại Abydos, được sử dụng để ca tụng vị pharaon được phong thần sau khi ông ta qua đời.[25] Các pharaon đã thiết lập nên một vương quyền hùng mạnh nhằm phục vụ cho việc hợp pháp hóa quyền kiểm soát nhà nước đối với đất đai, lao động và các nguồn tài nguyên thiết yếu cho sự sống còn và phát triển của nền văn minh Ai Cập cổ đại.[26]
Thời kỳ Cổ Vương quốc (2686 TCN – 2181 TCN)
[sửa|sửa mã nguồn]
Những văn minh lớn trong kiến trúc, nghệ thuật và thẩm mỹ, và công nghệ tiên tiến đã Open vào thời kì Cổ Vương quốc, nó được thôi thúc bởi hiệu suất nông nghiệp ngày càng tăng hoàn toàn có thể nhờ một chính quyền sở tại TW phát triển tốt. [ 27 ] Một số thành tựu đỉnh điểm của Ai Cập cổ đại, kim tự tháp Giza và tượng Nhân sư vĩ đại, đã được thiết kế xây dựng trong thời Cổ Vương quốc. Dưới sự chỉ huy của tể tướng, những quan chức nhà nước thu thuế, phối hợp những dự án Bất Động Sản thủy lợi để nâng cao hiệu suất cây xanh, kêu gọi nông dân thao tác trong những dự án Bất Động Sản thiết kế xây dựng, và thiết lập một mạng lưới hệ thống tư pháp để duy trì độc lập và trật tự. [ 28 ]
Cùng với tầm quan trọng ngày càng tăng của một chính quyền sở tại TW, đã phát sinh một những tầng lớp mới gồm có những quan ký lục có tri thức và những quan chức được ban phát đất đai bởi những pharaon để đổi lại cho sự Giao hàng của họ. Các pharaon cũng thực thi ban cấp đất đai cho những giáo phái và những đền thờ địa phương để bảo vệ rằng họ có nguồn lực để thờ cúng những vị vua sau khi ông ta qua đời. Các học giả tin rằng những điều này đã làm hao mòn một cách từ từ sức mạnh kinh tế tài chính của những pharaon trong suốt 5 thế kỷ, và ở đầu cuối đã khiến cho nền kinh tế tài chính không còn có đủ năng lực để tương hỗ cho một cỗ máy TW tập quyền hùng mạnh nữa. [ 29 ] Khi sức mạnh của những pharaon suy giảm, những thống đốc khu vực được gọi là nomarch bắt đầu thử thách uy quyền của những pharaon. Điều này cùng với nạn hạn hán nghiêm trọng từ giữa năm 2200 tới năm 2150 TCN, [ 30 ] được coi là nguyên do khiến cho quốc gia Ai Cập rơi vào quy trình tiến độ lê dài 140 năm của nạn đói và xung đột được gọi là Thời kỳ Chuyển tiếp thứ Nhất. [ 31 ]
Thời kỳ chuyển tiếp thứ nhất ( 2181 – 1991 TCN )[sửa|sửa mã nguồn]
Sau khi chính quyền sở tại TW của Ai Cập sụp đổ vào cuối thời Cổ Vương quốc, chính quyền sở tại không còn hoàn toàn có thể tương hỗ hay giữ được sự không thay đổi cho nền kinh tế tài chính của quốc gia. Thống đốc những vùng không còn hoàn toàn có thể dựa vào nhà vua để được giúp sức trong thời hạn khủng hoảng cục bộ này, và thực trạng thiếu lương thực cùng tranh chấp chính trị leo thang gây ra nạn đói và những cuộc nội chiến quy mô nhỏ. Tuy nhiên, mặc kệ những yếu tố khó khăn vất vả, những quan chức địa phương, do không cống nạp cho những pharaon, sử dụng sự độc lập mới có được để thiết lập một nền văn hóa truyền thống phát triển mạnh ở những tỉnh. Một khi trấn áp những nguồn tài nguyên của riêng mình, những tỉnh đã trở nên giàu sang hơn về kinh tế tài chính, một thực tiễn chứng tỏ bằng sự chôn cất lớn hơn và tốt hơn trong tổng thể những những tầng lớp xã hội [ 32 ]Không bị ràng buộc bởi lòng trung thành với chủ của họ với pharaon, những nhà cầm quyền địa phương đã bắt đầu cạnh tranh đối đầu với nhau để trấn áp chủ quyền lãnh thổ và quyền lực tối cao chính trị. Khoảng năm 2160 trước Công nguyên, những vị vua ở Herakleopolis đã trấn áp Hạ Ai Cập, trong khi một gia tộc đối thủ cạnh tranh có địa thế căn cứ tại Thebes, gia tộc Intef, nắm quyền trấn áp vùng Thượng Ai Cập. Vì nhà Intef mạnh hơn và bắt đầu lan rộng ra sự trấn áp của họ về phía bắc, một cuộc đụng độ giữa hai triều đại đối thủ cạnh tranh đã không hề tránh khỏi. Khoảng năm 2055 trước Công nguyên, phe Thebes dưới quyền Nebhepetre Mentuhotep II sau cuối đã vượt mặt những vị vua Herakleopolis, thống nhất hai vùng đất và mở ra một thời kỳ phục hưng kinh tế tài chính và văn hóa truyền thống được gọi là thời Trung Vương quốc. [ 33 ]
Thời kỳ Trung Vương quốc ( 2134 TCN – 1690 TCN )[sửa|sửa mã nguồn]
Amenemhat III, vị vua vĩ đại cuối cùng của Trung Vương quốc
Các pharaon thời Trung Vương quốc đã phục sinh sự thịnh vượng của quốc gia và sự không thay đổi, qua đó tạo động lực cho sự hồi sinh của nghệ thuật và thẩm mỹ, văn học, và những dự án Bất Động Sản kiến thiết xây dựng hoành tráng [ 34 ] Mentuhotep II và những vị vua kế tục của vương triều thứ 11 quản lý từ Thebes, nhưng khi viên tể tướng Amenemhat I lên ngôi khởi đầu cho triều đại thứ 12 khoảng năm 1985 trước Công nguyên, ông ta đã chuyển kinh đô của vương quốc tới thành phố Itjtawy nằm trong ốc đảo Faiyum. [ 35 ] Từ Itjtawy, những pharaon triều đại thứ 12 đã thực thi một chương trình tái tạo đất đai và thủy lợi nhằm mục đích tăng sản lượng nông nghiệp trong khu vực. Hơn nữa, quân đội còn triển khai những chiến dịch quân sự chiến lược tái chiếm lại vùng chủ quyền lãnh thổ Nubia vốn giàu những mỏ đá và mỏ vàng, trong khi người dân thiết kế xây dựng một khu công trình phòng thủ ở phía đông vùng đồng bằng châu thổ, được gọi là ” Trường thành của nhà vua “, để bảo vệ vùng đất này khỏi những cuộc tiến công đến từ bên ngoài. [ 36 ]Với việc những vị vua sau khi củng cố được cỗ máy quân sự chiến lược và chính quyền sở tại cùng với sự giàu sang đến từ nông nghiệp và tài nguyên, dân số của quốc gia, nghệ thuật và thẩm mỹ và tôn giáo đã phát triển can đảm và mạnh mẽ. Trái ngược với quan điểm ưu đẳng so với những vị thần thời Cổ Vương quốc, thời kỳ Trung Vương quốc đã diễn ra một quy trình ngày càng tăng những biểu lộ của đạo đức cá thể và những gì hoàn toàn có thể được gọi là dân chủ hóa của quốc tế bên kia, trong đó toàn bộ mọi người chiếm hữu một linh hồn và hoàn toàn có thể được nghênh đón ở quốc tế những vị thần sau khi qua đời. [ 37 ] Văn học thời Trung Vương quốc mang đặc trưng là những chủ đề phức tạp với những nhân vật được biểu lộ với sự tự tin, và phong thái hùng hồn. [ 38 ] Phù điêu và những bức tác phẩm điêu khắc chân dung của thời kỳ này mang sự tinh xảo, những chi tiết cụ thể mang tính cá thể đạt đến tầm cao mới với kỹ thuật hoàn hảo nhất. [ 39 ]Vị vua vĩ đại ở đầu cuối của thời kỳ Trung Vương quốc, Amenemhat III, đã được cho phép những người châu Á định cư trong khu vực đồng bằng để phân phối một lực lượng lao động đủ để cho việc khai thác mỏ và đặc biệt quan trọng là những khu công trình thiết kế xây dựng của ông. Tuy nhiên những hoạt động giải trí thiết kế xây dựng và khai thác mỏ đầy tham vọng, phối hợp với lũ lụt nghiêm trọng của sông Nile dưới triều đại của ông sau này đã gây nên căng thẳng mệt mỏi kinh tế tài chính và dẫn đến sự suy yếu từ từ trong thời kỳ chuyển tiếp thứ hai dưới triều đại thứ mười ba và mười bốn sau này. Trong quy trình tiến độ suy yếu này, những người định cư Canaan bắt đầu nắm quyền trấn áp khu vực đồng bằng châu thổ, sau cuối thì họ chiếm lấy quyền lực tối cao ở Ai Cập và được biết đến với tên gọi là người Hyksos. [ 40 ]
Thời kỳ chuyển tiếp thứ hai ( 1674 TCN – 1549 TCN ) và người Hyksos[sửa|sửa mã nguồn]
Khoảng năm 1785 trước Công nguyên, khi mà sức mạnh của những vị vua thời Trung Vương quốc suy yếu, những dân cư châu Á sinh sống tại thành Avaris ở miền đông đồng bằng châu thổ đã nắm quyền trấn áp khu vực và buộc chính quyền sở tại TW phải rút lui về Thebes, nơi những vị vua bị coi là một chư hầu và đặc biệt quan trọng là phải cống nạp [ 41 ]. Người Hyksos ( ” Các vị vua ngoại bang ” ) bắt chước quy mô của chính quyền sở tại Ai Cập và tự miêu tả mình là pharaon, do đó tích hợp những yếu tố Ai Cập vào nền văn hóa truyền thống thời đại đồ đồng của họ. [ 42 ] Họ và những dân tộc bản địa Semite xâm lược khác đã trình làng những công cụ cuộc chiến tranh mới tới Ai Cập, đáng kể nhất là loại cung hỗn hợp và chiến xa. [ 42 ]
Lãnh thổ cực đại của Ai Cập (Thế kỷ XV TCN)
Sau khi rút lui về phía nam, những vị vua Thebes nhận thấy rằng bản thân họ bị mắc kẹt giữa người Hyksos ở phía bắc và liên minh Nubia của người Hyksos, người Kush. Sau nhiều năm không động tĩnh, Thebes đã tập hợp đủ sức mạnh để hoàn toàn có thể thử thách người Hyksos trong một đại chiến sau đó lê dài hơn 30 năm, cho đến năm 1555 trước Công nguyên [ 41 ] Các vị Pharaon Seqenenre Tao II và Kamose sau cuối đã hoàn toàn có thể vượt mặt người Nubia, nhưng phải tới khi người kế vị của Kamose là Ahmose I lên ngôi, họ mới thành công xuất sắc trong việc thực thi một loạt những chiến dịch vĩnh viễn loại trừ sự hiện hữu của dân Hyksos ở Ai Cập. Vào thời kỳ Tân Vương quốc sau đó, quân đội đã trở thành một ưu tiên TT cho những pharaon trong việc tìm cách lan rộng ra biên giới của Ai Cập và bảo vệ sự thống trị của họ ở vùng Cận Đông [ 43 ]
Thời kỳ Tân Vương quốc ( 1549 TCN – 1069 TCN )[sửa|sửa mã nguồn]
Các vị pharaon thời Tân Vương quốc đã thiết lập nên một thời kỳ thịnh vượng chưa từng có bằng cách củng cố chắc như đinh biên giới của họ và tăng cường quan hệ ngoại giao với những nước láng giềng, gồm có cả đế quốc Mitanni, Assyria, và Canaan. Các chiến dịch quân sự chiến lược được thực thi dưới triều đại Tuthmosis I và cháu trai của ông Tuthmosis III đã tạo nên một đế quốc Ai Cập lớn chưa từng thấy. Vào quá trình giữa triều đại của họ, Hatshepsut đã thôi thúc tự do và Phục hồi lại những tuyến đường thương mại bị gián đoạn trong thời kỳ người Hyksos quản lý, cũng như lan rộng ra tới những vùng đất mới. Khi Tuthmosis III qua đời năm 1425 TCN, Ai Cập đã có một đế chế trải dài từ Niya ở tây-bắc Syria tới tận thác thứ tư của sông Nile ở Nubia. [ 44 ]Các vị pharaon thời kỳ này đã bắt đầu một chiến dịch thiết kế xây dựng quy mô lớn để tôn vinh thần Amun, vị thần được thờ cúng tại Karnak. Họ cũng kiến thiết xây dựng những tượng đài để vinh danh những thành tựu của mình, cả trong trong thực tiễn và tưởng tượng. Ngôi đền Karnak là ngôi đền Ai Cập lớn nhất từng được kiến thiết xây dựng. [ 45 ] Hatshepsut cũng đã sử dụng cường điệu tựa như và tạo nên sự huy hoàng trong suốt triều đại của gần hai mươi năm của bà [ 46 ]. Triều đại của bà đã rất thành công xuất sắc, nó được ghi lại bởi một thời hạn dài tự do và những khu công trình thiết kế xây dựng giàu sang, những cuộc thám hiểm thương mai tới Punt, Phục hồi lại mạng lưới thương mại quốc tế và những dự án Bất Động Sản thiết kế xây dựng lớn, trong đó có một ngôi đền mai táng lịch sự sánh ngang với những kiến trúc Hy Lạp của một ngàn năm sau đó, một cặp cột tháp tưởng niệm khổng lồ, và một nhà nguyện tại Karnak. Bất chấp những thành tựu này của bà, Amenhotep II, vị vua kế vị của Tuthmosis III, đã tìm cách xóa bỏ di sản của bà vào tiến trình gần cuối triều đại của cha ông và trong suốt triều đại của ông. [ 47 ] Ông cũng đã cố gắng nỗ lực để đổi khác nhiều truyền thống cuội nguồn đã được thiết lập và phát triển qua nhiều thế kỷ, mà một số ít được cho là một nỗ lực vô ích nhằm mục đích ngăn ngừa những người phụ nữ khác trở thành pharaon và hạn chế ảnh hưởng tác động của họ trong vương quốc .
Khoảng năm 1350 TCN, sự không thay đổi của Tân Vương quốc có vẻ như đã bị rình rập đe dọa một lần nữa khi Amenhotep IV lên ngôi và triển khai một loạt những cải cách triệt để và hỗn loạn. Ông đã đổi tên thành Akhenaten, và đưa vị thần mặt trời trước đó ít người biết đến là Aten trở thành vị thần tối cao, ngăn cấm hầu hết những vị thần khác, và tiến công vào quyền lực tối cao của những giáo sĩ Amun ở Thebes, những người mà ông xem là tham nhũng. [ 48 ] Di chuyển kinh đô tới thành phố mới Akhetaten ( ngày này là Amarna ), Akhenaten đã bỏ ngoài tai những sự kiện đang diễn ra ở vùng Cận Đông ( nơi người Hittite, Mitanni và Assyria đang tranh giành quyền trấn áp ). Ông đã dành toàn lực cho tôn giáo mới của mình và phong thái thẩm mỹ và nghệ thuật. Sau khi ông qua đời, sự thờ cúng thần Aten đã nhanh gọn bị từ bỏ và những giáo sĩ của Amun sớm giành lại được quyền lực tối cao và trở lại kinh đô Thebes. Dưới tác động ảnh hưởng của họ, những pharaon như Tutankhamun, Ay và Horemheb sau đó đã thực thi xóa bỏ toàn bộ những gì đề cập đến vị vua Akhenaten, mà thời nay được gọi là thời kỳ Amarna. [ 49 ]
Bốn bức tượng khổng lồ của Pharaon Ramesses II án ngữ bên cạnh lối vào ngôi đền Abu Simbel.
Khoảng năm 1279 TCN, Ramesses II, còn được gọi là Ramesses Đại đế, lên ngôi vua và ông liên tục cho kiến thiết xây dựng nhiều ngôi đền cùng với nhiều bức tượng và tháp bia tưởng niệm khác, ông cũng là vị pharaon có nhiều con trai nhất trong lịch sử dân tộc. [ 50 ] Ông còn là một nhà chỉ huy quân sự chiến lược táo bạo, Ramesses II đã chỉ huy quân đội của ông chống lại người Hittite trong trận Kadesh ( tại Syria thời nay ) và sau một cuộc cuộc chiến tranh bất phân thắng bại, ở đầu cuối hai bên đã chấp thuận đồng ý ký kết hiệp ước độc lập tiên phong được ghi nhận, khoảng năm 1258 TCN. [ 51 ] Với việc cả người Ai Cập và Hittite đều không hề chiếm được lợi thế hơn đối thủ cạnh tranh và cả hai cường quốc cũng đều sợ hãi sự bành trướng của đế quốc Trung Assyria, Ai Cập sau đó đã rút khỏi nhiều vùng ở Cận Đông. Do đó người Hittite đã phải đơn độc chống đỡ với người Assyria hùng mạnh và người Phrygia mới đến .Tuy nhiên sự phong phú của Ai Cập đã khiến cho nó trở thành một tiềm năng mê hoặc cho những cuộc xâm lược, đặc biệt quan trọng bởi người Berber Libya từ phía tây, và những dân tộc bản địa vùng biển, [ 52 ] [ 53 ] được cho là một liên minh của những người đi biển đến từ Aegea. Ban đầu, quân đội đã hoàn toàn có thể đẩy lùi những cuộc xâm lược, nhưng ở đầu cuối Ai Cập đã đánh mất quyền trấn áp những vùng chủ quyền lãnh thổ còn lại của mình ở miền nam Caanan, hầu hết rơi vào tay của người Assyria. Những ảnh hưởng tác động từ những mối rình rập đe dọa bên ngoài còn trở nên trầm trọng hơn bởi những yếu tố nội bộ như tham nhũng, nạn cướp mộ, và thực trạng xã hội không ổn định. Sau khi giành lại quyền lực tối cao của mình, những đại tư tế Amun ở Thebes đã nắm trong tay những vùng đất to lớn và giàu sang, và lan rộng ra quyền lực tối cao của họ ra khắp quốc gia trong thời kỳ chuyển tiếp thứ ba. [ 54 ]
Thời kỳ chuyển tiếp thứ ba ( 1069 TCN – 653 TCN )[sửa|sửa mã nguồn]
Sau khi Ramesses XI qua đời trong năm 1078 TCN, Smendes đã trở thành pharaon quản lý phần phía bắc của Ai Cập, đóng đô ở thành phố Tanis. Miền nam thì lại nằm dưới sự trấn áp một cách hiệu suất cao của những đại tư tế Amun ở Thebes, họ chỉ công nhận Smendes trên danh nghĩa. [ 55 ] Trong thời hạn này, những bộ lạc Berber đến từ Libya đã bắt đầu định cư ở vùng đồng bằng châu thổ phía tây, và tù trưởng của những người định cư đã bắt đầu ngày càng tăng quyền tự chủ của họ. Các hoàng tử Libya này bắt đầu nắm quyền trấn áp vùng đồng bằng châu thổ dưới thời Shoshenq I vào năm 945 TCN, thiết lập nên triều đại Libya của người Berber, hoặc triều đại Bubastite, quản lý trong khoảng 200 năm. Shoshenq cũng giành quyền trấn áp miền nam Ai Cập bằng cách đưa những thành viên thuộc hoàng gia nắm giữ những vị trí tư tế quan trọng .Vào giữa thế kỷ IX TCN, Ai Cập đã thực thi một nỗ lực bất thành nhằm mục đích giành lại vị thế xưa kia ở Tây Á một lần nữa. Pharaon Osorkon II của Ai Cập, cùng với một liên minh lớn gồm có nhiều vương quốc và dân tộc bản địa khác trong đó có người Ba Tư, Israel, Hamath, Phoenicia / Caana, người Ả Rập, người Aramea, và Tân Hittite, tham gia vào trận Karkar chống lại vị vua Assyria hùng mạnh Shalmaneser III diễn ra trong năm 853 TCN. Tuy nhiên, liên minh này đã thất bại và đế quốc Tân Assyria liên tục thống trị Tây Á .Sự quản lý của người Berber Libya bắt đầu suy yếu bắt đầu khi Open một triều đại đối thủ cạnh tranh ở Leontopolis thuộc khu vực đồng bằng châu thổ. Ngoài ra, người Nubia của Kush cũng rình rập đe dọa Ai Cập từ những vùng đất phía Nam. [ 56 ]
Suốt năm 730 TCN, người Libya từ phía tây đã bức đổ nền thống nhất chính trị của vương quốc
Trải qua hàng thiên niên kỷ tương tác ( thương mại, tiếp xúc văn hóa truyền thống, chiếm đóng, đồng nhất, và cuộc chiến tranh [ 57 ] ) với Ai Cập, [ 58 ] vị vua Piye của người Kush xuất phát từ kinh đô Napata ở Nubia của ông và tiến đánh Ai Cập khoảng năm 727 TCN. Piye thuận tiện chiếm được Thebes và ở đầu cuối là khu vực đồng bằng sông Nile. [ 59 ] Ông đã cho ghi lại quy trình này trên tấm bia thắng lợi của mình. Piye sau đó thiết lập nên triều đại thứ 25, [ 60 ] để thống nhất lại ” Hai vùng đất ” của miền Bắc và miền Nam Ai Cập. Đế chế thung lũng sông Nile một lần nữa lại trở nên to lớn như thơi Tân Vương quốc .Triều đại thứ 25 đã mở ra một thời kỳ phục hưng cho Ai Cập cổ đại. [ 61 ] Tôn giáo, thẩm mỹ và nghệ thuật, kiến trúc đã được Phục hồi lại vẻ huy hoàng như thời Cổ, Trung, và Tân Vương quốc. Các pharaon ví dụ điển hình như Taharqa, đã cho kiến thiết xây dựng hoặc hồi sinh lại những đền thờ và tượng đài khắp hàng loạt khu vực thung lũng sông Nile, gồm có cả ở Memphis, Karnak, Kawa, Jebel Barkal, vv [ 62 ] Triều đại thứ 25 cũng là triều đại tiên phong cho thiết kế xây dựng nhiều kim tự tháp ( phần đông nằm tại Sudan ngày này ) ở thung lũng Nile kể từ thời Trung Vương quốc. [ 63 ] [ 64 ] [ 65 ]Piye đã thực thi nhiều nỗ lực để lan rộng ra tác động ảnh hưởng của Ai Cập ở vùng Cận Đông, vốn đang nằm dưới sự trấn áp của Assyria, nhưng đều không thành công xuất sắc. Năm 720 TCN, ông phái một đội quân đến tương hỗ của một cuộc khởi nghĩa chống lại Assyria, đang xảy ra tại Philistia và Gaza. Tuy nhiên, Piye đã bị Sargon II vượt mặt và cuộc khởi nghĩa bị đàn áp. Năm 711 TCN, Piye lại ủng hộ một cuộc khởi nghĩa khác của người Do Thái ở Ashdod chống lại người Assyria và lại một lần nữa bị vượt mặt bởi vua Assyria Sargon II. Sau đó, Piye đã buộc phải từ bỏ vùng Cận Đông. [ 66 ]Từ thế kỷ X TCN trở đi, Assyria đã triển khai những cuộc cuộc chiến tranh nhằm mục đích trấn áp miền Nam Levant. Các thành phố và những vương quốc miền nam Cận Đông liên tục lôi kéo Ai Cập trợ giúp họ trong đại chiến chống lại quân đội Assyria hùng mạnh. Taharqa đã đạt được một số ít thành công xuất sắc trong bước đầu trong nỗ lực nhằm mục đích giành lại một chỗ đứng ở Cận Đông. Taharqa đã trợ giúp cho vua Judea Hezekiah khi Hezekiah và Jerusalem bị vua Assyria, Sennacherib, vây hãm. Các học giả đã không đi đến thống nhất với nhau về nguyên do chính khiến cho người Assyria từ bỏ cuộc vây hãm Jerusalem của họ. Có thể nguyên do khiến cho người Assyria tránh một đại chiến với đội quân can thiệp Ai Cập / Kush hoàn toàn có thể là do dịch bệnh hoành hành. [ 67 ] Henry Aubin lại lập luận rằng quân đội Kush / Ai Cập đã cứu thoát Jerusalem khỏi tay người Assyria và ngăn cản người Assyria quay trở lại đánh chiếm Jerusalem suốt phần đời còn lại của Sennacherib ( 20 năm ). [ 68 ] Tuy nhiên biên niên sử của Senacherib chứng minh và khẳng định rằng Judea đã được buộc vào cống nạp. [ 69 ]Sennacherib sau đó đã bị những người con trai của mình sát hại chính bới ông ta đã tàn phá thành phố Babylon làm mưa làm gió, một thành phố thiêng liêng so với hàng loạt người dân Mesopotamia, gồm có cả Assyria. Năm 674 TCN, Esarhaddon triển khai một cuộc xâm lược mở đầu vào Ai Cập, tuy nhiên nỗ lực này đã bị Taharqa đẩy lùi. [ 70 ] Tuy nhiên, vào năm 671 TCN, Esarhaddon đã phát động một cuộc xâm lược tổng lực. Một phần quân đội của ông ta đã lưu lại để đối phó với những cuộc khởi nghĩa ở Phoenicia, và Israel. Phần còn lại tiến về phía nam tới Rapihu, rồi băng qua Sinai, và tiến vào Ai Cập. Esarhaddon giành một thắng lợi quyết định hành động trước Taharqa, rồi chiếm lấy Memphis, Thebes và tổng thể những thành phố lớn của Ai Cập, còn Taharqa bị đánh đuổi trở lại quê nhà Nubia của ông. Esarhaddon lúc giờ đây tự gọi bản thân ông ta là ” vua của Ai Cập, Patros, và Kush “, và trở lại với một lượng lớn chiến lợi phẩm từ những thành phố ở vùng đồng bằng ; ông ta đã cho dựng lên một tấm bia thắng lợi vào thời gian này và thực thi một cuộc diễu hành với vị hoàng tử tù binh Ushankhuru, con trai của Taharqa ở Nineveh. Esarhaddon cho đóng một đội quân nhỏ ở miền bắc Ai Cập và diễn đạt cách ” Tất cả người Ethiopia ( cách gọi người Nubia / Kushi ) đã bị ta trục xuất khỏi Ai Cập, để không còn kẻ nào không thần phục ta “. [ 71 ] Ông ta còn thiết lập những chư hầu Ai Cập bản xứ để quản lý thay mặt đại diện mình. [ 72 ] Cuộc chinh phục của Esarhaddon đã ghi lại sự kết thúc trọn vẹn của đế chế Kush ngắn ngủi .Tuy nhiên, những chư hầu Ai Cập được Esarhaddon dựng lên đã không hề giữ được quyền trấn áp hàng loạt quốc gia một cách vĩnh viễn. Hai năm sau, Taharqa quay trở lại từ Nubia và nắm quyền trấn áp miền nam Ai Cập xa về phía bắc tới Memphis. Esarhaddon đã chuẩn bị sẵn sàng để quay lại Ai Cập và một lần nữa để đánh đuổi Taharqa, tuy nhiên ông ta đã lâm bệnh và qua đời tại Nineveh, trước khi hoàn toàn có thể rời Assyria. Vị vua kế vị, Ashurbanipal, đã phái một vị tướng Assyria có tên là Sha-Nabu-shu cùng với một đạo quân nhỏ, nhưng được đào tạo và giảng dạy tốt và đã vượt mặt Taharqa tại Memphis, một lần nữa lại đánh đuổi ông ta ra khỏi Ai Cập. Taharqa qua đời ở Nubia hai năm sau đó .
Vị vua kế vị ông, Tanutamun, cũng đã thực thi một nỗ lực nhằm mục đích giành lại Ai Cập cho Nubia nhưng không thành công xuất sắc. Bước đầu ông đã vượt mặt thành công xuất sắc Necho, vị vua chư hầu Ai Cập được Ashurbanipal dựng lên, chiếm lấy Thebes trong quy trình này. Assyria sau đó đã phái một đội quân lớn tiến về phía nam. Tantamani ( Tanutamun ) bị đánh tan tác và phải chạy trốn trở lại Nubia. Quân đội Assyria sau đó cướp phá Thebes đến mức nó không khi nào thực sự phục sinh lại được nữa. Một vị vua bản xứ, Psammetichus I đã được đưa lên ngôi, như thể một chư hầu của Ashurbanipal, và Nubia không khi nào trở thành một mối de dọa cho cả Assyria và Ai Cập nữa. [ 73 ]
Thời hậu nguyên ( 672 TCN – 332 TCN )[sửa|sửa mã nguồn]
Do không có kế hoạch lâu bền hơn cho cuộc chinh phục, người Assyria tổ chức triển khai việc quản lý Ai Cập trải qua một loạt những chư hầu được biết đến như thể những vị vua Saite của triều đại thứ 26. Năm 653 TCN, vua Saite Psamtik I ( tận dụng thời gian Assyria đang tham gia vào một cuộc cuộc chiến tranh quyết liệt nhằm mục đích chinh phục Elam và chỉ có một đội quân Assyria nhỏ đóng ở Ai Cập ) đã hoàn toàn có thể giành lại độc lập cho Ai Cập thoát khỏi ách thống trị của người Assyria với sự giúp sức của người Lydia và lính đánh thuê Hy Lạp, những người sau đó đã được tuyển mộ để tạo thành lực lượng thủy quân tiên phong của Ai Cập. Tuy nhiên, Psamtik và những vị vua kế vị ông đã thận trọng trong việc duy trì quan hệ tự do với Assyria. Ảnh hưởng của người Hy Lạp đã lan rộng ra một cách đáng kể và thành phố Naukratis đã trở thành khu định cư của người Hy Lạp ở vùng đồng bằng .Năm 609 TCN, Necho II đã triển khai cuộc chiến tranh với Babylon, người Chaldea, người Medes và Scythia trong một nỗ lực nhằm mục đích cứu lấy Assyria, vốn vừa trải qua một cuộc nội chiến quyết liệt lại đã bị liên minh những cường quốc này giày xéo. Tuy nhiên, những nỗ lực của Ai Cập đã thất bại. Nhưng người Ai Cập lại đã trì hoãn sự can thiệp quá lâu và khi Necho II phái quân đội của ông tiến về phía bắc thì lúc đó thành Nineveh đã thất thủ và vua Sinsharishkun cũng đã tử trận. Tuy nhiên, Necho đã thuận tiện vượt mặt một đội quân Israel của vua Josiah nhưng ông và người Assyria sau đó lại bại trận tại Harran trước người Babylon, Medes và người Scythia. Necho II và Ashur-uballit II của Assyria sau cuối đã bị vượt mặt tại Carchemish ở Aramea ( Syria thời nay ) vào năm 605 TCN. Người Ai Cập sau dó vẫn còn liên tục tranh giành khu vực này trong một vài thập kỷ nữa với những vị vua Babylon như Nabopolassar và Nebuchadnezzar II để trấn áp những vùng đất còn lại của cựu đế quốc Assyria ở Levant. Tuy nhiên, họ đã từ từ bị đẩy lùi về Ai Cập, và Nebuchadnezzar II thậm chí còn đã xâm lược Ai Cập vào năm 567 TCN. [ 69 ] Triều đại của những vị vua Saite với địa thế căn cứ tại kinh đô mới ở Sais đã tận mắt chứng kiến một sự hồi sinh ngắn ngủi trong nền kinh tế tài chính và văn hóa truyền thống, nhưng trong năm 525 TCN, người Ba Tư hùng mạnh dưới sự chỉ huy của Cambyses II, đã bắt đầu cuộc chinh phục Ai Cập, và đã bắt sống được Pharaon Psamtik III ngay tại trận Pelusium. Cambyses II sau đó lấy tước hiệu của pharaon, nhưng lại quản lý Ai Cập từ quê nhà tại Susa ở Ba Tư ( Iran ngày này ), và trao quyền quản lý Ai Cập vào tay một phó vương. Một vài cuộc khởi nghĩa nổ ra chống lại người Ba Tư vào thế kỷ thứ năm đã giành được thành công xuất sắc ngắn ngủi, tuy nhiên Ai Cập đã không khi nào hoàn toàn có thể lật đổ vĩnh viễn ách thống trị của người Ba Tư. [ 74 ]Sau khi bị sáp nhập vào đế quốc Ba Tư, Ai Cập cùng với Síp và Phoenicia ( Lebanon thời nay ) tạo thành satrap thứ sáu của Đế quốc Achaemenid. Giai đoạn tiên phong mà người Ba Tư thống trị Ai Cập, còn được biết đến như là triều đại thứ 27, kết thúc vào năm 402 TCN, và từ năm 380 – 343 TCN ghi lại triều đại Ai Cập địa phương ở đầu cuối, được biết đến là triều đại thứ 30, kết thúc với sự trì vì của vua Nectanebo II. Sự thống trị của người Ba Tư được phục sinh sau đó, đôi lúc được gọi là triều đại thứ 31, bắt đầu từ năm 343 TCN, nhưng không lâu sau, năm 332 TCN, viên phó vương Ba Tư Mazaces đã đầu hàng và đem dâng Ai Cập cho vua Alexander Đại đế của Macedonia. [ 75 ]
Thời kỳ thuộc Hy Lạp[sửa|sửa mã nguồn]
Alexander Đại đế, 100 TCN – 100 CN, 54.162, Bảo tàng Brooklyn
Năm 332 trước Công nguyên, Alexander Đại đế chinh phục Ai Cập mà không gặp phải sự kháng cự đáng kể nào từ đế chế Ba Tư và được người Ai Cập nghênh đón như là người giải phóng. Chính quyền được những người kế tục Alexander xây dựng, triều đại Ptolemaios của Macedonia, dựa trên một quy mô của Ai Cập và TT đặt tại kinh đô mới Alexandria. Thành phố đã trở thành một TT về học thuật và văn hóa truyền thống, với thư viện Alexandria nổi tiếng. [ 76 ] Ngọn hải đăng Alexandria đã thắp sáng chỉ đường cho những con thuyền mà mang đến sự phồn vinh về thương mại cho thành phố [ 77 ] .Văn hóa Hy Lạp đã không sửa chữa thay thế văn hóa truyền thống Ai Cập địa phương, do tại nhà Ptolemaios đã ủng hộ những truyền thống lịch sử truyền kiếp nhằm mục đích bảo vệ sự trung thành với chủ của dân chúng. Họ đã kiến thiết xây dựng những ngôi đền mới theo phong thái Ai Cập, ủng hộ tôn giáo truyền thống lịch sử, và miêu tả bản thân là pharaon. Một số truyền thống cuội nguồn đã hợp nhất với nhau, ví dụ như những vị thần Hy Lạp và Ai Cập đã hợp nhất với nhau thành những vị thần được thờ phụng chung, như Serapis, và những hình mẫu cổ xưa của thẩm mỹ và nghệ thuật điêu khắc Hy Lạp đã chịu ảnh hưởng tác động từ những họa tiết truyền thống lịch sử của Ai Cập. Bất chấp những nỗ lực của họ để xoa dịu người dân Ai Cập, nhà Ptolemaios đã bị thử thách bởi cuộc khởi nghĩa của dân cư địa phương, tranh chấp nội bộ, và bởi cả phần đông dân cư Alexandria sau khi Ptolemaios IV qua đời. [ 78 ]Ngoài ra, chính bới La Mã ngày càng dựa nhiều hơn vào ngũ cốc nhập khẩu từ Ai Cập, người La Mã đã dành sự chăm sóc rất lớn so với tình hình chính trị ở Ai Cập. Những cuộc khởi nghĩa của người Ai Cập liên tục nổ ra, những chính trị gia đầy tham vọng, và những đối thủ cạnh tranh hùng mạnh tới từ vùng Cận Đông càng làm cho tình hình trở nên mất không thay đổi, dẫn đến việc Rome phái quân đến bảo vệ Ai Cập như thể một tỉnh thuộc đế chế. [ 79 ]
Thời kì thuộc La Mã[sửa|sửa mã nguồn]
Chân dung xác ướp Fayum, hình ảnh hội tụ cả văn hóa Ai Cập và La Mã.
Ai Cập trở thành một tỉnh của Đế chế La Mã vào năm 30 trước Công nguyên, sau thất bại của Marcus Antonius và nữ hoàng Cleopatra VII trước Octavian ( sau này là Hoàng đế Augustus ) trong trận Actium. Người La Mã phụ thuộc vào đa phần vào những chuyến hàng ngũ cốc từ Ai Cập, và quân đội La Mã, thuộc thẩm quyền của thái thú được chỉ định bởi Hoàng đế, dẹp yên những cuộc khởi nghĩa, thi hành tráng lệ việc thu thuế nặng, và ngăn ngừa cuộc tiến công của bọn cướp, mà đã trở thành một yếu tố nổi tiếng trong tiến trình này [ 80 ] Alexandria đã trở thành một TT ngày càng quan trọng trên tuyến đường thương mại với phương đông, vì những của cải xa hoa kỳ lạ có nhu yếu cao tại Rome. [ 81 ]Mặc dù người La Mã đã có một thái độ thù địch hơn so với người Hy Lạp so với người Ai Cập, 1 số ít truyền thống cuội nguồn như ướp xác và thờ cúng những vị thần truyền thống lịch sử vẫn liên tục. [ 82 ] Nghệ thuật vẽ chân dung xác ướp phát triển bùng cháy rực rỡ, và một số ít của những nhà vua La Mã đã tự diễn đạt mình như pharaon, mặc dầu không đến mức độ như nhà Ptolemaios trước đây .Từ giữa thế kỷ thứ nhất, Kitô giáo đã bắt đầu bén rễ ở Ai Cập và khởi đầu được xem như một tôn giáo hoàn toàn có thể gật đầu được. Tuy nhiên, đây là một tôn giáo không thỏa hiệp và luôn cố gắng nỗ lực cải đạo những người theo tôn giáo truyền thống lịch sử của Ai Cập và tôn giáo Hy Lạp-La Mã cổ đại, và rình rập đe dọa những truyền thống lịch sử tôn giáo truyền kiếp. Điều này dẫn đến những cuộc đàn áp những người cải đạo sang Kitô giáo, mà đỉnh điểm là cuộc đại thanh trừng của Diocletianus bắt đầu vào năm 303, nhưng sau cuối Kitô giáo đã thắng thế. [ 83 ] Năm 391, nhà vua Theodosius ban pháp lệnh nghiêm cấm những nghi thức thờ cúng đa thần giáo và ngừng hoạt động những ngôi đền. [ 84 ] Còn tại thành Alexandria thì đã diễn ra cuộc bạo loạn lớn chống lại đa thần giáo với việc hủy hoại những hình tượng tôn giáo công cộng và tư nhân. [ 85 ] Như là một hệ quả của điều này, văn hóa truyền thống tôn giáo địa phương của Ai Cập đã dần biến mất. Trong khi những dân cư địa phương liên tục nói ngôn từ của họ, thì năng lực đọc những ghi chép bằng chữ tượng hình từ từ biến mất chính bới vai trò của những giáo sĩ và nữ tư tế trong những ngôi đền Ai Cập ngày càng suy giảm. Các ngôi đền cổ bị quy đổi thành những nhà thời thánh Kitô giáo hoặc bị bỏ phí trong sa mạc. [ 86 ]
Chính quyền và kinh tế tài chính[sửa|sửa mã nguồn]
Tổ chức chính quyền sở tại và thương nghiệp[sửa|sửa mã nguồn]
Pharaon thường được miêu tả mang những biểu tượng của hoàng gia và quyền lực.Pharaon là người nắm giữ hàng loạt quyền lực tối cao tối cao của vương quốc, và tối thiểu là trên triết lý chiếm hữu hàng loạt đất đai cùng toàn bộ những nguồn tài nguyên của nó. Nhà vua là tổng tư lệnh tối cao của quân đội và là người đứng đầu nhà nước, dựa vào một cỗ máy quan lại giúp ông quản trị việc làm của mình. Đứng đầu chính quyền sở tại của nhà nước chỉ sau nhà vua là tể tướng, người đóng vai trò là đại diện thay mặt và quản trị hàng loạt đất đai, quốc khố, những khu công trình thiết kế xây dựng, mạng lưới hệ thống pháp lý, và những tài liệu tàng trữ. [ 87 ] Ở Lever khu vực, quốc gia được chia thành 42 khu vực hành chính gọi là những nome nằm dưới sự quản lý bởi một nomarch, những người nằm dưới sự giám sát của tể tướng. Các ngôi đền hình thành nên xương sống của cả nền kinh tế tài chính. Không chỉ là nơi thờ cúng, chúng còn giữ trách nhiệm thu gom và tích trữ của cải của vương quốc trong một mạng lưới hệ thống những kho thóc và Kho bạc được quản trị bởi những đốc công, họ giữ trách nhiệm phân phối thóc lúa và sản phẩm & hàng hóa. [ 88 ]Phần lớn nền kinh tế tài chính được tổ chức triển khai một cách tập trung chuyên sâu và nằm dưới sự trấn áp ngặt nghèo. Mặc dù những người Ai Cập cổ đại không sử dụng tiền đúc cho đến thời kỳ hậu nguyên, họ đã sử dụng một loại mạng lưới hệ thống trao đổi sản phẩm & hàng hóa, [ 89 ] sử dụng những bao tải thóc để làm tiêu chuẩn và deben, khối lượng khoảng 91 gram ( 3 oz ) bằng đồng hoặc bạc để tạo nên một đơn vị chức năng đo lường và thống kê chung. [ 90 ] Người lao động được trả bằng thóc và một người lao động thông thường hoàn toàn có thể kiếm được 5 ½ bao tải ( 200 kg hoặc 400 lb ) thóc mỗi tháng, trong khi một quản đốc hoàn toàn có thể kiếm được 7 ½ bao tải ( 250 kg hoặc 550 lb ). Giá cả được cố định và thắt chặt trên toàn nước và được ghi vào sổ sách để tạo điều kiện kèm theo cho việc kinh doanh thương mại ; ví dụ như một chiếc áo có giá năm deben đồng, trong khi một con bò có giá 140 deben. [ 90 ] Thóc lúa hoàn toàn có thể được trao đổi với những loại sản phẩm khác, theo một bảng giá cố định và thắt chặt. [ 90 ]Vào thế kỷ thứ V TCN, tiền đúc đã được gia nhập vào Ai Cập từ quốc tế. Ban đầu những đồng xu được sử dụng như những miếng đúc tiêu chuẩn từ sắt kẽm kim loại quý hơn là một loại tiền tệ thật sự, nhưng trong những thế kỷ tiếp nối, những thương nhân quốc tế đã tin tưởng loại tiền này. [ 91 ]
Địa vị xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Xã hội Ai Cập đã có sự phân loại giai cấp ở mức độ cao, và vị thế xã hội đã được phân biệt rõ ràng. Nông dân chiếm phần đông trong xã hội, nhưng nông sản lại thuộc chiếm hữu trực tiếp của nhà nước, đền thờ, hay những mái ấm gia đình quý tộc mà chiếm hữu đất đai. [ 92 ] Nông dân cũng phải chịu thuế lao động và bị buộc phải tham gia lao động trong những dự án Bất Động Sản thủy lợi, những khu công trình thiết kế xây dựng theo một mạng lưới hệ thống sưu dịch. [ 93 ] Nghệ sĩ và thợ thủ công lại có vị thế cao hơn nông dân, nhưng họ cũng nằm dưới sự trấn áp của nhà nước, thao tác tại những phân xưởng gắn với những ngôi đền và được trả lương trực tiếp từ quốc khố. Các viên ký lục và quan lại hình thành nên những tầng lớp thượng lưu ở Ai Cập cổ đại, được gọi là ” những tầng lớp váy trắng “, một sự ám chỉ đến việc sử dụng quần áo bằng vải lanh màu trắng như thể một tín hiệu cho vị thế của họ. [ 94 ] Tầng lớp thượng lưu này còn làm điển hình nổi bật vị thế xã hội của họ trải qua thẩm mỹ và nghệ thuật và văn học. Bên dưới giới quý tộc là những giáo sĩ, thầy thuốc, và những kỹ sư được đào tạo và giảng dạy một cách trình độ trong nghành nghề dịch vụ của họ. Nô lệ cũng đã được biết đến ở Ai Cập cổ đại, nhưng mức độ và tỷ suất của nó lại không rõ ràng. [ 95 ]
Trừng phạt ở Ai Cập cổ đại.
Những lao động trẻ tuổi người Ai Cập đang được thầy thuốc chữa trị.
Người Ai Cập cổ đại coi đàn ông và phụ nữ, kể cả tổng thể mọi người đến từ toàn bộ những những tầng lớp xã hội, ngoại trừ nô lệ, về cơ bản là bình đẳng với nhau theo pháp luật của pháp lý, và ngay cả những người nông dân dưới đáy cũng được quyền kiến nghị tới tể tướng và triều đình. [ 96 ] Mặc dù, nô lệ được sử dụng hầu hết như thể những người hầu chịu sự ràng buộc. Họ hoàn toàn có thể bị mua và bán, hoặc hoàn toàn có thể thao tác tự do và thường được điều trị bởi những thầy thuốc tại nơi thao tác. [ 97 ] Cả đàn ông và phụ nữ đều có quyền chiếm hữu và mua và bán gia tài, ký kết hợp đồng, kết hôn và ly hôn, nhận thừa kế, và theo đuổi những tranh chấp pháp lý tại TANDTC. Các cặp vợ chồng hoàn toàn có thể sở hữu tài sản chung và bảo vệ bản thân khi ly dị bằng cách chấp thuận đồng ý hợp đồng hôn nhân gia đình, trong đó pháp luật những nghĩa vụ và trách nhiệm kinh tế tài chính của người chồng so với vợ và con cháu khi kết thúc cuộc hôn nhân gia đình của họ. So với phụ nữ ở Hy Lạp cổ đại, La Mã, và thậm chí còn là nhiều nơi trên quốc tế vào thời nay, phụ nữ Ai Cập cổ đại đã có nhiều quyền hạn hơn. Những người phụ nữ như Hatshepsut và Cleopatra VII thậm chí còn đã trở thành những pharaon, trong khi nhiều người khác nắm giữ vị thế Người vợ thần thánh của Amun. Mặc dù có được nhiều quyền tự do, phụ nữ Ai Cập cổ đại lại không tiếp tục nắm giữ những vị trí chính thức trong chính quyền sở tại, họ chỉ giữ vai trò thứ yếu trong những ngôi đền, và không được nhận nền giáo dục như phái mạnh. [ 96 ]
Ký lục là những người có địa vị xã hội cao và được giáo dục tốt. Họ được giao trách nhiệm tính thuế, ghi chép, và quản lý.
Hệ thống pháp lý[sửa|sửa mã nguồn]
Người đứng đầu của mạng lưới hệ thống pháp lý chính thức là pharaon, ông là người chịu nghĩa vụ và trách nhiệm thi hành pháp lý, thực thi công lý, duy trì pháp lý và trật tự, một khái niệm được người Ai Cập cổ đại gọi là Ma’at [ 87 ] Mặc dù không có bộ luật nào từ thời Ai Cập cổ đại còn sống sót, những thư liệu của tòa án nhân dân cho thấy pháp luật Ai Cập dựa trên một cái nhìn chung về ý thức đúng và sai mà nhấn mạnh vấn đề tới việc đạt được thỏa thuận hợp tác và xử lý xung đột thay vì tôn trọng đúng một tập hợp quy định phức tạp [ 96 ] Hội đồng địa phương gồm những người cao tuổi, được biết đến như Kenbet vào thời Tân Vương quốc, chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về phán quyết trong những phiên tòa xét xử tương quan đến những vụ kiện nhỏ và tranh chấp nhỏ. [ 87 ] Trường hợp nghiêm trọng hơn tương quan đến giết người, thanh toán giao dịch đất lớn, và cướp mộ được đưa đến Đại Kenbet, mà tể tướng hoặc pharaon chủ trì. Nguyên đơn và bị đơn dự kiến sẽ đại diện thay mặt cho bản thân và phải thề một lời tuyên thệ rằng họ đã nói thực sự. Trong một số ít trường hợp, chính quyền sở tại đóng cả hai vai trò là công tố viên và thẩm phán, và họ hoàn toàn có thể tra tấn đánh đập bị cáo để có được một lời thú nhận và tên của bất kể đồng phạm nào. Bất kể lời buộc tội hoàn toàn có thể là thông thường hoặc nghiêm trọng, viên ký lục của tòa án nhân dân sẽ ghi nhận khiếu nại, lời khai, và phán quyết của vụ án để hoàn toàn có thể xem xét đến trong tương lai. [ 98 ]Hình phạt cho những tội lỗi nhỏ hoàn toàn có thể là phạt tiền, đánh đập, cắt xẻo khuôn mặt, hay lưu đày, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của hành vi phạm tội. Những tội nghiêm trọng như giết người và cướp mộ thì bị trừng phạt bằng cách xử tử, hoàn toàn có thể bằng cách chém đầu, dìm chết đuối, hoặc đóng cọc so với người phạm tội. Hình phạt cũng hoàn toàn có thể được lan rộng ra ra so với mái ấm gia đình của người phạm tội. [ 87 ] Bắt đầu từ thời Tân Vương quốc, những nhà tiên tri đóng một vai trò quan trọng trong mạng lưới hệ thống pháp lý, xét xử cả trong trường hợp dân sự và hình sự. Trình tự cho quy trình này đó là hỏi thần linh một thắc mắc ” có ” hoặc ” không ” có tương quan đến việc đúng hay sai của một yếu tố. Thần linh trải qua 1 số ít vị thầy tế, sẽ phán quyết bằng cách chọn một hoặc theo cách khác là chuyển dời về phía trước hoặc phía sau, hoặc chỉ vào một trong những câu vấn đáp được viết trên một mảnh giấy cói hoặc một ostracon. [ 99 ]
Sự phối hợp những điều kiện kèm theo địa lý thuận tiện góp thêm phần vào sự thành công xuất sắc của văn hóa truyền thống Ai Cập cổ đại, quan trọng nhất trong đó là đất đai có độ phì nhiêu cao, hiệu quả từ sự ngập lụt hàng năm của sông Nile. Như vậy, người Ai Cập cổ đại hoàn toàn có thể tạo ra một nguồn lương thực dồi dào, được cho phép dân cư dành nhiều thời hạn và nguồn lực cho những mục tiêu văn hóa truyền thống, kĩ thuật, và thẩm mỹ và nghệ thuật. Quản lý đất đai có vai trò rất quan trọng trong thời Ai Cập cổ đại chính bới số thuế được dựa trên số lượng đất mà một người chiếm hữu. [ 100 ]Công việc đồng áng ở Ai Cập phụ thuộc vào vào chu kỳ luân hồi của sông Nile. Người Ai Cập ghi nhận ba mùa : Akhet ( lũ lụt ), Peret ( trồng trọt ), và Shemu ( thu hoạch ). Mùa lũ lụt lê dài từ tháng sáu tới tháng chín, bồi đắp hai bên bờ sông một lớp phù sa lý tưởng, giàu khoáng chất cho việc trồng trọt. Sau khi nước lũ rút, mùa gieo trồng lê dài từ Tháng Mười tới tháng hai. Nông dân cày và trồng hạt giống trên những cánh đồng, được tưới bằng mương, kênh rạch. Ai Cập vốn có lượng mưa hàng năm ít, do đó, nông dân đã dựa vào sông Nile để tưới nước cho cây cối của họ [ 101 ] Từ tháng ba tới tháng năm, nông dân sử dụng liềm để thu hoạch cây cối của họ, mà sau đó đã đập với một cái đập lúa một để tách riêng rơm khỏi hạt thóc lúa. Sàng lọc vô hiệu trấu khỏi thóc, những hạt thóc lúa sau đó được nghiền thành bột, ủ làm bia, hoặc được tàng trữ để sử dụng sau này. [ 102 ]
Một bức phù điêu từ ngôi mộ của Nakht mô tả cảnh người lao động đang cày ruộng, thu hoạch mùa vụ, và đập lúa dưới sự chỉ đạo của một quản đốc.Người Ai Cập cổ đại trồng lúa mì và lúa mạch, và 1 số ít loại ngũ cốc khác, toàn bộ đều được sử dụng để làm cho hai loại thực phẩm chính là bánh mì và bia [ 103 ] Các cây lanh bị nhổ bật gốc trước khi chúng bắt đầu ra hoa, vốn được trồng để lấy sợi. Những sợi này được tách dọc theo chiều dài của nó và xe thành sợi, được sử dụng để dệt vải lanh và may quần áo. Cây cói mọc trên những bờ của sông Nile đã được sử dụng để làm giấy. Rau và hoa quả được trồng ở những mảnh đất vườn, gần những ngôi nhà và trên khu đất cao hơn, và phải được tưới nước bằng tay. Rau gồm có tỏi tây, tỏi, dưa hấu, bí, đậu, rau diếp, và những cây cối khác, ngoài những còn có nho đã được chế biến thành rượu. [ 104 ]
Người Ai Cập tin rằng một mối quan hệ cân đối giữa con người và động vật hoang dã là một yếu tố thiết yếu của trật tự ngoài hành tinh, do đó con người, động vật hoang dã và thực vật được cho là thành viên của một tổng thể và toàn diện chung duy nhất [ 105 ]. Gia súc là những vật nuôi quan trọng nhất, việc quản trị thuế đánh vào vật nuôi trong những cuộc tổng tìm hiểu liên tục, và kích cỡ của một đàn phản ánh uy tín và tầm quan trọng của điền trang hoặc ngôi đền mà chiếm hữu chúng. Ngoài ra cho gia súc, người Ai Cập cổ còn nuôi cừu, dê và lợn. Gia cầm như vịt, ngan, ngỗng, chim bồ câu đã bị bắt do mắc bẫy và được nuôi ở những trang trại, nơi chúng đã bị ép ăn với bột để vỗ béo [ 106 ]. Ngoài ra sông Nile còn là một nguồn phân phối cá đa dạng và phong phú. Ong cũng được thuần hóa ít nhất là từ thời Cổ Vương quốc, và chúng đã cung ứng cả mật ong và sáp. [ 107 ]
Sennedjem cày ruộng của ông với một cặp bò.Người Ai Cập cổ đại sử dụng lừa và bò để chuyên chở, và chúng còn được sử dụng trong việc cày ruộng và gieo hạt giống. Việc giết mổ một con bò được vỗ béo cũng là một phần trọng tâm trong những nghi lễ thờ cúng. [ 106 ] Con Ngữa đã được người Hyksos gia nhập vào Ai Cập trong thời kỳ chuyển tiếp thứ hai, và lạc đà, mặc dầu được biết đến từ thời Tân Vương quốc, chỉ được sử dụng để chuyên chở vào thời Hậu nguyên. Ngoài ra còn có vật chứng cho thấy những con voi đã được sử dụng trong một thời hạn ngắn vào giai đoạn Hậu nguyên, nhưng phần nhiều chúng đã bị bỏ rơi do thiếu đất chăn thả. [ 106 ] Chó, mèo và khỉ là những loài thường được nuôi trong mái ấm gia đình, trong khi những loài vật ngoại bang khác được đưa về từ khu vực TT của châu Phi, như sư tử, lại được dành riêng cho hoàng gia. Herodotus quan sát thấy rằng người Ai Cập là những người duy nhất giữ những loài vật nuôi ở cùng trong nhà với họ. [ 105 ] Trong tiến trình Tiền triều đại và Hậu nguyên, việc thờ cúng những vị thần trong hình dạng động vật hoang dã của họ trở nên vô cùng phổ cập, ví dụ điển hình như nữ thần mèo Bastet và thần cò Thoth, nhiều loài còn được nhân giống với số lượng lớn tại những trang trại nhằm mục đích dành cho mục tiêu hiến tế trong những nghi lễ. [ 108 ]
Ai Cập có nguồn tài nguyên đá đa dạng và phong phú dành cho những khu công trình kiến thiết xây dựng, cùng với đồng và chì, vàng, và đá bán quý. Các nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên này được cho phép người Ai Cập cổ đại thiết kế xây dựng những khu công trình kiến trúc, tạc tượng, sản xuất những công cụ và đồ trang sức đẹp. [ 109 ] Quá trình ướp xác sử dụng muối từ Natrun Wadi để làm khô những xác ướp, ngoài những còn phân phối nguồn thạch cao thiết yếu để làm vữa. [ 110 ] Còn có những mỏ vàng lớn Nubia, và một trong những map tiên phong được biết đến là map về một mỏ vàng ở khu vực này. Wadi Hammamat là nơi phân phối nguồn đá granit nổi tiếng, greywacke, và vàng. Đá lửa là loại khoáng chất tiên phong được tích lũy và sử dụng để làm công cụ, và những chiếc rìu đá là vật chứng sớm nhất về quy trình định cư ở khu vực thung lũng sông Nile. Những viên đá nhỏ đã được mài một cách cẩn trọng để làm lưỡi dao và đầu mũi tên nhờ vào độ cứng vừa phải của chúng và độ bền thậm chí còn chỉ kém đồng mà được sử dụng để sửa chữa thay thế sau này. [ 111 ] Người Ai Cập cổ đại là những người tiên phong sử dụng những khoáng chất như lưu huỳnh làm mỹ phẩm. [ 112 ]Người Ai Cập còn biết tách galen ra khỏi quặng chì tại Gebel Rosas để sản xuất lưới chì, những quả dọi bằng chì, và những bức tượng nhỏ. Đồng là sắt kẽm kim loại quan trọng nhất được sử dụng để sản xuất công cụ ở Ai Cập cổ đại và loại quặng malachite dùng để nấu đồng lại được khai thác ở Sinai. [ 113 ] Công nhân khai thác vàng bằng cách đãi quặng vàng ra khỏi những lớp đá trầm tích, hoặc trải qua quy trình nghiền và đãi loại quặng vàng lẫn với quartzi vốn tốn nhiều công sức của con người. Quặng sắt được tìm thấy ở thượng Ai Cập đã được sử dụng vào thời Hậu nguyên [ 114 ]. Những loại đá kiến thiết xây dựng với chất lượng cao rất dồi dào ở Ai Cập, người Ai Cập cổ đại đã khai thác đá vôi dọc theo thung lũng sông Nile, đá granite từ Aswan, và đá bazan cùng đá sa thạch từ những con sông cạn ở sa mạc phía đông. Những loại đá dùng để chạm khắc như Pocfia, greywacke, thạch cao tuyết hoa, và carnelian nằm rải rác ở sa mạc phía đông và được khai thác từ trước khi triều đại tiên phong được lập nên. Vào thời kỳ nhà Ptolemaios và La Mã quản lý, người Ai Cập đã thực thi khai thác đá ngọc lục bảo ở Wadi Sikait và thạch anh tím ở Wadi el-Hudi. [ 115 ]
Cuộc chinh phạt thương mại của Pharaon Hatshepsut đến Xứ Punt.
Người Ai Cập cổ đại đã thực thi giao thương mua bán với những nước láng giềng ngoại bang của họ để có được sản phẩm & hàng hóa quý và hiếm và kỳ lạ vốn không được tìm thấy ở Ai Cập. Trong quá trình Tiền triều đại, họ đã thiết lập thương mại với Nubia để có được vàng và hương liệu. Họ cũng thiết lập thương mại với Palestine với dẫn chứng là những chiếc bình quai chứa dầu theo phong thái Palestine đã được tìm thấy trong những ngôi mộ của những pharaon thuộc triều đại thứ nhất. [ 116 ] Một khu thực dân của người Ai Cập đã được thiết lập ở miền nam Canaan có niên đại vào quy trình tiến độ trước khi triều đại thứ nhất bắt đầu. [ 117 ] Vua Narmer còn có những đồ gốm Ai Cập được sản xuất tại Canaan và sau đó xuất khẩu trở lại Ai Cập. [ 118 ]Tới triều đại thứ hai, thương mại giữa Ai Cập cổ đại với Byblos đã giúp cho Ai Cập có được một nguồn cung ứng gỗ chất lượng vốn không có ở Ai Cập. Đến triều đại thứ năm, thương mại với Punt đã đem về vàng, nhựa thơm, gỗ mun, ngà voi quý hiếm và những loài động vật hoang dã hoang dã như khỉ và khỉ đầu chó. [ 119 ] Thương mại giữa Ai Cập với khu vực Anatolia đã mang về một lượng lớn thiếc thiết yếu cũng như nguồn phân phối đồng bổ trợ, cả ở dạng sắt kẽm kim loại và quặng đồng dùng cho việc sản xuất đồ đồng. Người Ai Cập cổ đại cũng rất coi trọng loại đá lapis lazuli màu xanh, mà phải nhập khẩu từ vùng đất Afghanistan xa xôi. Các đối tác chiến lược thương mại ở Địa Trung Hải của Ai Cập còn gồm có cả người Hy Lạp và Crete, họ đã phân phối cho người Ai Cập nhiều loại sản phẩm & hàng hóa khác nhau trong đó có dầu olive. [ 120 ] Về phần mình, Ai Cập hầu hết xuất khẩu ngũ cốc, vàng, vải lanh, và giấy cói, ngoài những còn gồm có cả thủy tinh và những vật phẩm bằng đá. [ 121 ]
Lịch sử phát triển[sửa|sửa mã nguồn]
r n kmt
‘Tiếng Ai Cập’
bằng chữ tượng hình
|
|
|
Tiếng Ai Cập là một ngôn ngữ Phi-Á phía bắc có mối quan hệ gần gũi với tiếng Berber và ngôn ngữ Semite.[122] Nó là một trong những ngôn ngữ có lịch sử lâu đời nhất (chỉ sau tiếng Sumer), và được viết từ khoảng năm 3200 TCN cho đến thời Trung Cổ và tồn tại là một ngôn ngữ nói còn lâu hơn nữa. Các giai đoạn của tiếng Ai Cập cổ đại là Cổ Ai Cập, Trung Ai Cập (tiếng Ai Cập cổ điển), Hậu kỳ Ai Cập, ngôn ngữ bình dân và tiếng Copt.[123] Những ghi chép của người Ai Cập không cho thấy sự khác biệt về phương ngữ trước giai đoạn Copt, nhưng có thể co sự khác biệt trong cách nói tiếng địa phương ở khu vực xung quanh Memphis và Thebes sau này.[124]
Ngôn ngữ Ai Cập cổ đại là một ngôn từ đa tổng hợp, nhưng nó đã dần trở thành một loại ngôn từ đơn lập sau này. Đến giai đoạn Hậu kỳ Ai Cập, nó đã phát triển những tiền tố hạn định và những mạo từ bất định, mà thay thế sửa chữa cho những hậu biến tố cũ. Đã có một sự biến hóa từ thứ tự động từ – chủ ngữ – bổ ngữ cũ thành dạng chủ ngữ – động từ-bổ ngữ. [ 125 ] Các ghi chép bằng chữ tượng hình, chữ thầy tu, và ngôn từ tầm trung Ai Cập đã từ từ bị sửa chữa thay thế bằng bảng vần âm ngữ âm của tiếng Copt. Tiếng Copt vẫn được sử dụng trong những nghi thức tế lễ của Giáo hội Chính Thống Ai Cập, và dấu vết của nó còn được tìm thấy ở trong ngôn từ Ai Cập Ả Rập thời nay. [ 126 ]
Phát âm và ngữ pháp[sửa|sửa mã nguồn]
Ngôn ngữ Ai Cập cổ đại có 25 phụ âm tương tự với những ngôn ngữ Phi-Á khác. Chúng bao gồm phụ âm đầu và trọng âm, âm tắc, âm xát và âm rung, âm vang và âm ồn. Nó có ba nguyên âm dài và ba nguyên âm ngắn, sau này vào thời Hậu kỳ Ai Cập thì nó được mở rộng lên thành chín.[127] Các từ cơ bản của tiếng Ai Cập tương tự như tiếng Semite và Berber, bao gồm ba hoặc hai gốc phụ âm và bán phụ âm. Hậu tố được thêm vào để tạo thành từ. Việc chia động từ tương ứng với ngôi. Ví dụ, bộ khung ba phụ âm S-Ḏ-M là phần cốt lõi ngữ nghĩa của từ ‘nghe’; chia động từ cơ bản của nó là sḏm, ‘ông ta nghe’. Nếu chủ ngữ là một danh từ, hậu tố không được thêm vào động từ:[128] sḏm ḥmt, ‘người phụ nữ nghe’.
Tính từ được tạo thành từ danh từ thông qua một quá trình mà các nhà Ai Cập học gọi là nisbation vì sự tương đồng so với tiếng Ả Rập.[129] Thứ tự của từ là vị ngữ-chủ ngữ trong động từ và tính từ, và chủ ngữ-vị ngữ trong danh từ và phó từ.[130] Chủ ngữ có thể được di chuyển đến đầu câu nếu nó dài và được theo sau bởi một đại từ bổ ngữ.[131] Các động từ và danh từ dạng phủ định thì thêm tiếp đầu ngữ n, còn nn được sử dụng cho các trạng từ và tính từ. Trọng âm rơi vào âm tiết cuối cùng hoặc áp chót, có thể là mở âm (CV) hoặc đóng âm (CVC).[132]
Chữ tượng hình Ai Cập trên một tấm bia mộ cất giữ ở Bảo tàng Manchester
Những ghi chép bằng chữ tượng hình có niên đại từ khoảng năm 3000 TCN, và gồm có hàng trăm hình tượng. Một chữ tượng hình hoàn toàn có thể đại diện thay mặt cho một từ, một âm thanh, hoặc một âm câm nhất định ; và cùng một hình tượng tựa như hoàn toàn có thể sử dụng cho nhiều mục tiêu khác nhau trong những toàn cảnh khác nhau. Chữ tượng hình là một dạng chữ viết chính thức, được sử dụng trên những khu công trình bằng đá và trong những ngôi mộ, và nó hoàn toàn có thể mang tính chi tiết cụ thể như những tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ cá thể. Trong những ghi chép hàng ngày, những viên ký lục đã sử dụng một dạng chữ viết soạn thảo, còn được gọi là chữ thầy tu, giúp họ viết nhanh hơn và thuận tiện hơn. Trong khi chữ tượng hình chính thức hoàn toàn có thể được đọc theo hàng hoặc cột hoặc cả hai hướng ( mặc dầu thường được viết từ phải sang trái ), chữ thầy tu thì lại luôn luôn được viết từ phải sang trái, thường là theo những hàng ngang. Một dạng chữ viết mới, chữ viết tầm trung ( Demotic ), sau này đã trở thành cách viết thông dụng, và dạng chữ viết này cùng với dạng chữ tượng hình chính thức đã được sử dụng trên phiến đá Rosetta kèm theo văn bản tiếng Hy Lạp. [ 134 ]Khoảng thế kỷ thứ nhất, bảng vần âm Copt đã bắt đầu được sử dụng cùng với chữ viết tầm trung. Chữ Copt là một dạng biến thể của bảng vần âm Hy Lạp với việc bổ trợ thêm 1 số ít tín hiệu của chữ viết tầm trung. [ 135 ] Mặc dù chữ tượng hình chính thức được sử dụng trong những nghi lễ cho đến thế kỷ thứ tư, tới quá trình cuối chỉ có một số ít ít những thầy tu vẫn còn hoàn toàn có thể đọc được chúng. Khi mà những tôn giáo truyền thống lịch sử bị không cho, hiểu biết về chữ viết tượng hình được coi là đã thất truyền. Những nỗ lực nhằm mục đích giải thuật chúng đã bắt đầu từ thời Byzantine [ 136 ] và trong thời kỳ Hồi giáo ở Ai Cập, [ 137 ] nhưng mãi đến năm 1822, sau khi phiến đá Rosetta được phát hiện và qua nhiều năm điều tra và nghiên cứu của Thomas Young cùng Jean-François Champollion, chữ tượng hình mới gần như được giải thuật trọn vẹn. [ 138 ]
Chữ tượng hình trên một bức vẽ
Một cuốn sách của người chết viết trên giấy papyrus
Những ghi chép đầu tiên xuất hiện gắn liền với vương quyền của nhà vua là trên các nhãn và thẻ của vật dụng được tìm thấy trong những ngôi mộ hoàng gia. Đó là công việc chính của những viên ký lục, họ làm việc trong tổ chức Per Ankh hoặc Ngôi nhà sinh mệnh. Thể chế này bao gồm các nghi lễ, thư viện (gọi là Ngôi nhà sách), phòng thí nghiệm và các đài quan sát.[139] Một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của văn học Ai Cập cổ đại đó là các văn bản trong các kim tự tháp và trên những chiếc quan tài, được viết bằng ngôn ngữ Ai Cập cổ điển, mà vẫn tiếp tục được sử dụng để ghi chép cho đến khoảng năm 1300 TCN. Sau đó từ thời Tân Vương quốc trở đi, người Ai Cập sử dụng văn nói trong các văn bản hành chính thời kỳ Ramesse, trong các tập thơ tình và những câu chuyện, cũng như trong các ghi chép bằng ngôn ngữ bình dân và ngôn ngữ Copt. Trong thời gian này, những ghi chép truyền thống đã phát triển thành những tác phẩm tự truyện trong các ngôi mộ, chẳng hạn như của Harkhuf và Weni. Một thể loại khác được gọi là Sebayt (“lời chỉ dạy”) đã được phát triển để truyền đạt những lời giảng dạy và hướng dẫn từ các quý tộc nổi tiếng; Cuộn giấy Ipuwer- một bài thơ ai ca mô tả thiên tai và biến động xã hội- là một ví dụ nổi tiếng.
Tác phẩm Câu chuyện của Sinuhe, viết bằng ngôn ngữ Trung Ai Cập, được coi là một tác phẩm kinh điển của văn học Ai Cập.[140] Cũng được viết vào thời điểm này là Cuộn giấy Westcar, một tập hợp các câu chuyện trong đó những người con trai Khufu kể về những kỳ công của ông, và do các thầy tu viết nên.[141] Lời chỉ dạy của Amenemope còn được coi là một kiệt tác của văn học cận đông.[142] Vào cuối thời Tân Vương quốc, ngôn ngữ bản địa đã thường xuyên được sử dụng để viết những tác phẩm phổ biến như câu chuyện của Wenamun và lời chỉ dạy của Any. Từ khoảng năm 700 TCN, những câu chuyện thuật lại và lời chỉ dạy, chẳng hạn như lời chỉ dạy của Onchsheshonqy, cũng như các thư tịch của cá nhân và dùng trong buôn bán đều được viết bằng ngôn ngữ bình dân và theo các giai đoạn của người Ai Cập. Nhiều câu chuyện được viết bằng ngôn ngữ bình dân trong thời kỳ Hy Lạp-La Mã lại lấy bối cảnh vào các thời kỳ lịch sử trước đây, khi Ai Cập là một quốc gia độc lập được cai trị bởi những vị vua vĩ đại như Ramesses II.[143]
Cuộc sống thường nhật[sửa|sửa mã nguồn]
Ostraca với cảnh săn sư tử bằng giáo cùng với một chú chó.
Hầu hết người dân Ai Cập cổ đại là những nông dân gắn liền với đất đai. Ngôi nhà của họ chỉ số lượng giới hạn cho những thành viên trong một mái ấm gia đình, và thường được xây bằng gạch bùn nhằm mục đích để giữ mát trong những ngày nắng nóng. Mỗi ngôi nhà có một căn phòng nhà bếp với một mái trần, với một bánh mài để xát hạt và một lò nướng nhỏ để nướng bánh. [ 144 ] Tường được sơn màu trắng và hoàn toàn có thể được bao trùm bằng những tấm vải lanh được nhuộm màu. Sàn nhà được bao trùm bằng thảm sậy, trong khi những đồ nội thất bên trong gồm có những chiếc ghế gỗ, giường được đắp cao lên từ sàn nhà và một chiếc bàn ăn. [ 145 ]Người Ai Cập cổ đại rất coi trọng sự vệ sinh và hình dáng hình thức bề ngoài. Họ hầu hết tắm trên dòng sông Nile và sử dụng xà phòng nhão làm từ mỡ động vật hoang dã cùng với phấn. Đàn ông cạo thật sạch hàng loạt khung hình của họ ; nước hoa và những loại mỡ thơm được dùng để che đậy mùi hôi và làm dịu làn da. [ 146 ] Quần áo được làm từ những tấm vải lanh đơn thuần và được tẩy trắng, trong khi đàn ông và phụ nữ ở những tầng lớp thượng lưu đội những bộ tóc giả, sử dụng đồ trang sức đẹp cùng mỹ phẩm. Trẻ em thường không mặc quần áo cho đến tuổi trưởng thành, khoảng 12 tuổi, ở tuổi này người con trai phải cắt bao quy đầu và cạo trọc. Người mẹ chịu nghĩa vụ và trách nhiệm chăm nom con cháu, trong khi người cha mang về nguồn thu nhập cho mái ấm gia đình. [ 147 ]Âm nhạc và nghệ thuật và thẩm mỹ múa là những hình thức vui chơi phổ cập so với những người hoàn toàn có thể trình diễn chúng. Các dụng cụ âm nhạc thủa đầu gồm có sáo và đàn hạc, trong khi những nhạc cụ tương tự như như kèn trumpet, oboe, và ống tiêu chỉ Open sau này và dần trở nên phổ cập. Vào thời Tân Vương quốc, người Ai Cập đã chơi những nhạc cụ như chuông, chũm chọe, trống cơm, trống, cùng đàn luýt và đàn lia gia nhập từ châu Á. [ 148 ]
Người Ai Cập cổ đại gìn giữ một di sản văn hóa phong phú với những bữa yến tiệc cùng với các lễ hội kèm theo âm nhạc và múa.
Người Ai Cập cổ đại đã có được nhiều mô hình vui chơi khác nhau, gồm có cả những game show và âm nhạc. Senet, một dạng bảng chơi, trong đó những quân cờ chuyển dời một cách ngẫu nhiên, vốn đặc biệt quan trọng phổ cập từ thời thời xưa ; một game show khác tựa như là Mehen, với một bảng chơi hình tròn trụ. Tung hứng và game show tương quan đến bóng lại rất phổ cập với trẻ nhỏ, và đấu vật cũng được xác nhận trong một ngôi mộ tại Beni Hasan. [ 149 ] Những thành viên giàu sang của xã hội Ai Cập cổ đại rất thích săn bắn và chèo thuyền .Những khai thác về ngôi làng của công nhân ở Deir el-Madinah đã kết lại những bản khảo nghiệm tuyệt đối nhất về đời sống hội đồng trong quốc tế văn minh cổ đại xuyên suốt 400 năm lịch sử vẻ vang. Không còn một nơi nào mà những cơ quan chính quyền sở tại, tương tác xã hội, việc làm và điều kiện kèm theo đời sống của một hội đồng được điều tra và nghiên cứu rất đầy đủ cụ thể như vậy. [ 150 ]
Ẩm thực của người Ai Cập vẫn vĩnh cửu mãi theo thời hạn ; quả thực, những món ăn của người Ai Cập lúc bấy giờ vẫn giữ được một số ít điểm tương đương điển hình nổi bật với những món ăn của người xưa. Chế độ nhà hàng siêu thị đa phần gồm có bánh mì và bia, bổ trợ thêm những loại rau như hành tây và tỏi, những loại trái cây như quả chà là và sung. Rượu vang và thịt chỉ được dùng vào những ngày tiệc tùng trong khi những tầng lớp thượng lưu lại chiêm ngưỡng và thưởng thức chúng một cách tiếp tục hơn. Cá, thịt, gia cầm và hoàn toàn có thể được ướp muối hoặc phơi khô, chúng hoàn toàn có thể được nấu trong những món hầm hoặc nướng trên vỉ nướng. [ 151 ]
Những trụ đỡ trần nhà của ngôi đền Karnak được thi công thành những hàng cột dày nhằm nâng đỡ dầm mái.
Ngôi đền Horus tại Edfu là một hình mẫu về nghệ thuật kiến trúc Ai Cập.
Nghệ thuật kiến trúc của Ai Cập cổ đại với 1 số ít những khu công trình được coi là nổi tiếng nhất trên quốc tế : Kim tự tháp Giza và những đền thờ tại Thebes. Các dự án Bất Động Sản thiết kế xây dựng đã được nhà nước tổ chức triển khai và tương hỗ kinh tế tài chính cho mục tiêu tôn giáo và kỷ niệm, và còn để củng cố sức mạnh của những pharaon. Người Ai Cập cổ đại là những công nhân kiến thiết xây dựng có kinh nghiệm tay nghề cao ; sử dụng những công cụ và phương tiện đi lại đơn thuần nhưng lại vô cùng hiệu suất cao, những kiến trúc sư của họ hoàn toàn có thể thiết kế xây dựng những khu công trình đồ sộ bằng đá với độ đúng mực cao. [ 152 ]Ngôi nhà của những tầng lớp thượng lưu cũng như của những người dân thường Ai Cập đều được kiến thiết xây dựng từ những vật tư dễ hỏng như gạch bùn và gỗ. Người nông dân sống trong những ngôi nhà đơn thuần, trong khi nơi ở của những tầng lớp thượng lưu lại là những cấu trúc phức tạp hơn. Một vài tòa nhà từ thời Tân Vương quốc còn sót lại như ở Malkata và Amarna, cho thấy những bức tường và sàn nhà được trang trí bằng những bức vẽ về người, chim, bể nước, những vị thần và những phác họa hình học. [ 153 ] Những kiến trúc quan trọng như đền thờ và lăng mộ đã được dự tính sẽ vĩnh cửu thế nên chúng được xây bằng đá thay vì gạch .Những ngôi đền Ai Cập cổ đại truyền kiếp nhất còn được bảo tồn tới ngày này là ở Giza, chúng chỉ gồm có duy nhất một đại sảnh bao quanh cùng phần mái được đỡ bởi những cây cột. Vào thời Tân Vương quốc, những kiến trúc sư đã kiến thiết xây dựng thêm tháp môn, khoảng sân ngoài, và một khu vực hiên chạy dọc bao quanh với nhiều cây cột phía trước khu vực thánh đường của ngôi đền, một phong thái tiêu chuẩn nổi bật cho đến quá trình Hy Lạp-La Mã. [ 154 ] Những kiến trúc mai táng sớm nhất và phổ cập nhất vào thời Cổ Vương quốc là mastaba, đó là một cấu trúc mái bằng hình chữ nhật xây bằng gạch bùn hoặc đá phía trên một căn phòng chôn cất dưới lòng đất. Kim tự tháp bậc thang của Djoser là cấu trúc gồm có một loạt những mastaba đá xếp chồng lên nhau. Các kim tự tháp được kiến thiết xây dựng vào thời Cổ và Trung Vương quốc, nhưng sau đó chúng dần bị những vị vua từ bỏ và họ tập trung chuyên sâu vào kiến thiết xây dựng những ngôi mộ được đào sâu vào núi vốn ít bị chú ý quan tâm hơn. [ 155 ] Chỉ có triều đại thứ 25 là một ngoại lệ, chính bới những vị pharaon của triều đại này lại kiến thiết xây dựng những kim tự tháp. [ 63 ] [ 64 ] [ 65 ]
Tượng bán thân của Nefertiti, tác phẩm của nhà điêu khắc Thutmose, và là một trong những kiệt tác của nghệ thuật Ai Cập cổ đại.
Người Ai Cập cổ đại sáng tạo ra các tác phẩm nghệ thuật nhằm phục vụ nhiều mục đích khác nhau. Trong hơn 3500 năm, các họa sĩ luôn trung thành với những hình mẫu nghệ thuật và hình tượng đã được phát triển vào thời Cựu Vương quốc, và tuân theo những nguyên tắc nghiêm ngặt mà chống lại những ảnh hưởng ngoại lại và những thay đổi nội tại.[156] Những tiêu chuẩn mỹ thuật này với những đường nét đơn giản, khuôn mẫu, với các khu vực cùng màu kết hợp với những hình vẽ mang tính đặc trưng mà không có dấu hiệu của chiều sâu không gian- tạo ra một cảm giác trật tự và cân bằng trong một tổng thể chung. Hình vẽ và các bản văn thì lại hòa quyện với nhau trên các bức tường trong những ngôi mộ và đền thờ, trên các quan tài, bia đá, và thậm chí cả trên những bức tượng. Bia đá Namer là một ví dụ cho thấy những hình vẽ đó cũng có thể được đọc như là chữ tượng hình.[157] Vì những quy tắc cứng nhắc này đã chi phối tính cách điệu và phong thái tượng trưng cao độ của nó, nghệ thuật Ai Cập cổ đại chủ yếu phục vụ mục đích chính trị và tôn giáo với độ chính xác và sự rõ ràng.[158]
Nghệ nhân Ai Cập cổ đại sử dụng đá để tạc tượng và phù điêu, nhưng họ cũng sử dụng gỗ như là một sự sửa chữa thay thế rẻ hơn và thuận tiện khắc hơn. Màu vẽ được lấy từ những khoáng chất như quặng sắt ( màu đỏ và màu vàng son ), quặng đồng ( màu xanh và màu xanh lá cây ), bồ hóng hoặc than ( màu đen ), và đá vôi ( màu trắng ). Màu vẽ được trộn với nhựa gôm Ả rập như một chất kết dính và được ép thành bánh để hoàn toàn có thể hòa vào nước khi thiết yếu. [ 159 ]
Một bình gốm có hoa văn ở bảo tàng Louvre
Các pharaon sử dụng những bức phù điêu để ghi lại thắng lợi của họ trong những trận chiến, chiếu chỉ của hoàng gia, và những cảnh tôn giáo. Những gười dân thường cũng có quyền tiếp cận với những tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật tang lễ, như những bức tượng shabti và sách của người chết, mà họ tin rằng sẽ bảo vệ họ ở quốc tế bên kia. [ 160 ] Trong suốt thời kỳ Trung Vương quốc, những khuôn mẫu bằng gỗ hoặc đất sét miêu tả quang cảnh đời sống hàng ngày đã trở thành một sự bổ trợ phổ cập cho những ngôi mộ. Trong một nỗ lực nhằm mục đích để tái dựng lại những hoạt động giải trí của người sống sau khi bước sang quốc tế bên kia, họ đã tạo nên những quy mô người lao động, nhà tại, tàu thuyền, và thậm chí còn cả quy mô quân sự chiến lược để biểu lộ những ý niệm của người Ai Cập cổ đại về quốc tế bên kia. [ 161 ] Mặc dù nghệ thuật và thẩm mỹ Ai Cập cổ đại có sự giống hệt, những phong thái đặc trưng vào những khoảng thời hạn và khu vực đơn cử đôi khi phản ánh sự biến hóa thái độ văn hóa truyền thống hay chính trị. Sau cuộc xâm lược người Hyksos trong thời kỳ chuyển tiếp thứ hai, những bức bích họa mang phong thái Minoan đã được tìm thấy tại Avaris. [ 162 ] Ví dụ điển hình nổi bật nhất về một sự đổi khác khuynh hướng chính trị trong những hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ đến từ thời kỳ Amarna, với những hình mẫu được biến hóa trọn vẹn để tương thích với những sáng tạo độc đáo tôn giáo mang tính cách mạng của Akhenaten. [ 163 ] Phong cách này được gọi là nghệ thuật và thẩm mỹ Amarna, và nó đã nhanh gọn bị xóa bỏ một cách trọn vẹn sau khi Akhenaten qua đời và được thay thế sửa chữa bằng phong thái truyền thống lịch sử. [ 164 ]
Niềm tin tôn giáo[sửa|sửa mã nguồn]
Tác phẩm Sách của người chết là một cẩm nang trong cuộc hành trình tới thế giới bên kia.Niềm tin vào những vị thần và quốc tế bên kia đã ăn sâu vào trong nền văn minh Ai Cập cổ đại ngay từ thủa sơ khai ; Luật lệ của Pharaon được dựa trên quyền lực tối cao thần thánh của những vị vua. Các ngôi đền Ai Cập là nơi trú ngụ của những vị thần, những người có quyền lực tối cao siêu nhiên và luôn được dân chúng cầu xin sự trợ giúp và bảo vệ. Tuy nhiên, những vị thần không phải khi nào cũng được coi là nhân từ, và người Ai Cập tin rằng họ hoàn toàn có thể được xoa dịu bằng việc hiến tế và cầu nguyện. Hệ thống những vị thần này biến hóa liên tục chính bới những vị thần mới luôn được phong cấp trong mạng lưới hệ thống cấp bậc, trong khi những vị tư tế lại không có bất kỳ nỗ lực để thiết lập những biến hóa này cùng với những câu truyện thành một thể thống nhất và đôi lúc lại khiến cho những câu truyện truyền thuyết thần thoại này xích míc với nhau. [ 165 ] Những ý niệm khác nhau về thần thánh không được coi là xích míc mà giống như là phân thành nhiều lớp theo nhiều góc nhìn của thực tại. [ 166 ]
Bức tượng Ka là nơi trú ngụ cho linh hồnCác vị thần được thờ cúng trong những ngôi đền chiu sự quản trị của những vị tư tế đại diện thay mặt cho nhà vua. Tại TT của những ngôi đền đều có một bức tượng dược thờ cúng trong một điện thờ. Các ngôi đền không phải là nơi dành cho việc thờ cúng chung, và chỉ vào một số ít ngày lễ hội và lễ kỷ niệm thì là bức tượng của vị thần mới được đem ra để thờ phụng công khai minh bạch trong một điện thờ. Thông thường, lãnh địa của những vị thần luôn cách biệt với quốc tế bên ngoài và chỉ có những quan chức của ngôi đền mới được phép đặt chân vào. Người dân hoàn toàn có thể thờ cúng những bức tượng riêng trong nhà của họ, và đeo những lá bùa hộ mệnh nhằm mục đích chống lại những thế lực gây ra sự hỗn loạn. [ 167 ] Sau thời kì Tân Vương quốc, vai trò của pharaon như một trung gian tâm linh bị giảm nhẹ, hay nói cách khác những phong tục tín ngưỡng đã vận động và di chuyển ý thức đến việc thờ phượng trực tiếp những vị thần thay vì phải qua pharaon. Kết quả là, những linh mục đã phát triển một mạng lưới hệ thống những nhà tiên tri nhằm mục đích giao thức với ý nghĩ của thần linh và truyền lại trực tiếp đến người dân. [ 168 ]
Người Ai Cập tin rằng mỗi con người được cấu tạo từ các bộ phận cơ thể và phần linh hồn. Ngoài cơ thể, mỗi người còn có một swt (bóng), một ba (tính cách hay linh hồn), một ka (sức sống), và một cái tên.[169] Trái tim chứ không phải là não được coi là nơi chứa đựng những suy nghĩ và cảm xúc. Sau khi chết, phần hồn sẽ được giải phóng khỏi cơ thể và có thể lang thang một cách tự do, nhưng nó cần một cơ thể khác (hoặc thay thế, chẳng hạn như một bức tượng) để làm một ngôi nhà vĩnh viễn. Mục tiêu cuối cùng của người đã khuất đó là đoàn tụ lại được với ka và ba của mình, để có thể trở thành một akh. Để điều này xảy ra, người đã khuất phải trải qua một phiên tòa, trong đó trái tim của họ được đem cân với một “sợi lông chân lý”. Nếu được coi là xứng đáng, người đã khuất có thể tiếp tục tồn tại trên Trái Đất dưới dạng phần hồn.[170]
Mặt nạ bằng vàng từ xác ướp của Tutankhamun.
Anubis là vị thần của Ai Cập cổ đại liên đới đến phong tục ướp xác và những lễ nghi mai táng. Trong bức họa này, Anubis đang chăm sóc một xác ướp.
Người Ai Cập cổ đại đã duy trì một tập hợp phức tạp những táng tục mà họ tin là thiết yếu để bảo vệ sự bất tử sau khi qua đời. Những phong tục này tương quan đến việc bảo vệ khung hình bằng cách ướp xác, thực thi những nghi lễ chôn cất cùng với những đồ tùy táng mà người chết sẽ sử dụng trong quốc tế bên kia. [ 160 ]Trước thời Cổ Vương quốc, thi hài người chết được chôn cất dưới những hố được đào trong sa mạc và nó được dữ gìn và bảo vệ khô một cách tự nhiên. Sự khô cằn của sa mạc là một điều kiện kèm theo thuận tiện giúp cho việc chôn cất của những người dân nghèo trong suốt lịch sử vẻ vang của Ai Cập cổ đại, vì họ không có năng lực chi trả cho quy trình chôn cất công phu vốn dành cho những tầng lớp thượng lưu. Những người Ai Cập giàu sang đã bắt đầu chôn cất người chết trong những ngôi mộ bằng đá và sử dụng quy trình ướp xác tự tạo, mà trong đó họ vô hiệu những cơ quan nội tạng, quấn hàng loạt khung hình người chết bằng vải lanh, rồi chôn cất trong một quan tài bằng đá hình chữ nhật hoặc quan tài bằng gỗ. Bắt đầu từ triều đại thứ tư, 1 số ít bộ phận đã được dữ gìn và bảo vệ một cách riêng không liên quan gì đến nhau trong những lọ đựng nội tạng. [ 171 ]Vào thời kỳ Tân Vương quốc, người Ai Cập cổ đại đã triển khai xong nghệ thuật và thẩm mỹ ướp xác của họ ; kỹ thuật tốt nhất mất tới 70 ngày để vô hiệu những cơ quan nội tạng, vô hiệu não trải qua mũi, và làm khô thi hài bằng một hỗn hợp muối gọi là natron. Thi hài sau đó được bọc trong vải lanh cùng với những tấm bùa hộ mệnh bảo vệ chèn vào giữa những lớp vải và được đặt trong một quan tài hình người được trang trí cầu kỳ. Nghệ thuật ướp xác dần trở nên suy tàn dưới thời Ptolemaios và La Mã, trong khi lại nhấn mạnh vấn đề hơn đến hình dáng bên ngoài được trang trí của xác ướp. [ 172 ]Trong khi người Ai Cập giàu sang được chôn cất với một số lượng lớn những đồ vật xa xỉ, thì trong toàn bộ những ngôi mộ bất kể vị thế xã hội, luôn có những đồ vật dành cho người chết. Bắt đầu từ thời Tân Vương quốc, sách của người chết luôn có đi kèm trong những ngôi mộ, cùng với những bức tượng shabti mà được tin là để lao động thay cho gia chủ của chúng ở quốc tế bên kia. [ 173 ] Sau khi an táng, những người thân trong gia đình còn sống cũng đôi lúc mang thức ăn đến những ngôi mộ và nguyện cầu đại diện thay mặt cho người đã khuất. [ 174 ]
Quân đội Ai Cập cổ đại có trách nhiệm bảo vệ Ai Cập chống lại những cuộc xâm lăng từ bên ngoài và duy trì sự thống trị của Ai Cập ở vùng Cận Đông cổ đại. Quân đội còn bảo vệ những mỏ khai thác ở Sinai trong thời kỳ Cổ Vương quốc và tham gia vào những cuộc nội chiến trong thời kỳ chuyển tiếp thứ nhất và thứ hai. Họ còn chịu nghĩa vụ và trách nhiệm bảo vệ những pháo đài trang nghiêm dọc theo những tuyến đường thương mại quan trọng, ví dụ điển hình như tại thành phố Buhen trên đường tới Nubia. Các pháo đài trang nghiêm cũng đã được thiết kế xây dựng để làm những địa thế căn cứ quân sự chiến lược, ví dụ điển hình như pháo đài trang nghiêm ở Sile, mà đóng vai trò là một địa thế căn cứ chỉ huy trong những quộc viễn chinh tới Levant. Vào thời kỳ Tân Vương quốc, một loạt những vị vua đã sử dụng quân đội thường trực của Ai Cập để tiến công và chinh phục Kush cùng những khu vực của Levant. [ 175 ]
Trang bị quân sự chiến lược điển hình bao gồm cung tên, giáo, và loại khiên đầu tròn được sản xuất bằng cách bọc da động vật hoang dã vào một khung gỗ. Vào thời kỳ Tân Vương quốc, quân đội đã bắt đầu sử dụng những cỗ chiến xa vốn được những kẻ xâm lược người Hyksos gia nhập vào thời kỳ trước đó. Vũ khí và áo giáp liên tục được nâng cấp cải tiến với việc sử dụng đồng : khiên chắn giờ đây đã được làm từ một khối gỗ đặc với một thanh oằn bằng đồng, những ngọn giáo được gắn đầu chóp nhọn bằng đồng, và Khopesh đã được gia nhập từ những người lính châu Á [ 176 ] .Các vị pharaon thường được diễn đạt trong thẩm mỹ và nghệ thuật và văn học là đang cưỡi trên những cỗ chiến xa ở phía trước đạo quân ; có giả thuyết cho rằng đã có tối thiểu một vài vị pharaon, như Seqenenre Tao II và những người con trai của ông, đã làm như vậy. [ 177 ] Tuy nhiên, cũng có những lập luận cho rằng ” những vị vua của thời kỳ này đã không đích thân chỉ huy quân đội trên mặt trận, chiến đấu cùng với quân đội của họ. ” [ 178 ] Binh lính được tuyển chọn từ những người dân thường, nhưng trong tiến trình Tân Vương quốc và đặc biệt quan trọng là thời kỳ sau đó, lính đánh thuê từ Nubia, Kush, và Libya đã được tuyển mộ để chiến đấu cho Ai Cập. [ 179 ]
Kỹ thuật, y học, toán học[sửa|sửa mã nguồn]
Trong lĩnh vục kỹ thuật, y học và toán học, người Ai Cập cổ đại đã đạt được một tiêu chuẩn tương đối cao về hiệu suất và sự tinh xảo. Các cuộn giấy Edwin Smith và Ebers ( khoảng năm 1600 TCN ) đã ghi chép lại những kinh nghiệm tay nghề truyền thống lịch sử tiên phong được biết đến của người Ai Cập. Người Ai Cập còn tạo ra bảng vần âm riêng của họ và hệ thập phân .
Đồ sứ và thủy tinh[sửa|sửa mã nguồn]
Ngay từ trước thời kỳ Cổ Vương quốc, người Ai Cập cổ đại đã tạo ra một loại vật tư thủy tinh được gọi là sứ, và họ coi đó là một loại đá bán quý nhân tạo. Sứ là một loại đồ gốm được làm từ silica, một lượng nhỏ vôi và natri oxit, cùng với một chất tạo màu, thường là đồng. [ 180 ] Nó được sử dụng để làm những chuỗi hạt, đá lát, những bức tượng nhỏ, và đồ gốm nhỏ. Người Ai Cập cổ đại còn tạo ra được một chất màu gọi là màu xanh Ai Cập, hay còn được gọi màu xanh thủy tinh, nó được tạo ra bằng cách nung chảy silica, đồng, vôi, và một loại chất kiềm như natron. Sản phẩm tạo ra hoàn toàn có thể được nghiền nhỏ và được sử dụng làm một chất màu. [ 181 ]
Bình thủy tinh Ai Cập cổ đại.
Người Ai Cập cổ đại đã hoàn toàn có thể sản xuất một loạt những vật phẩm bằng thủy tinh với kỹ năng và kiến thức tuyệt vời, nhưng hiện vẫn chưa rõ là liệu rằng họ đã phát triển quy trình này một cách độc lập hay không. [ 182 ] Ngoài ra cũng không rõ ràng rằng họ đã sản xuất ra loại thủy tinh thô của mình hay chỉ đơn thuần là nhập khẩu những thỏi đã được sản xuất sẵn, sau đó họ nấu chảy và triển khai xong. Tuy nhiên, họ lại có kĩ năng thuần thục trong việc tạo hình những vật phẩm, cũng như việc thêm vào những yếu tố vi lượng để trấn áp sắc tố của thủy tinh thành phẩm. Họ hoàn toàn có thể tạo ra nhiều loại sắc tố gồm có màu vàng, đỏ, xanh lá cây, xanh dương, tím, trắng, và hoàn toàn có thể sản xuất ra loại thủy tinh trong suốt hoặc mờ đục. [ 183 ]
Những dụng cụ y học của Ai Cập cổ đại được khắc vào thời Ptolemaios tại ngôi đền ở Kom Ombo.
Những yếu tố y tế của người Ai Cập cổ đại bắt nguồn trực tiếp từ môi trường tự nhiên sống của họ. Do đời sống và lao động diễn ra gần con sông Nile khiến cho họ dễ gặp phải những mối nguy khốn đến từ bệnh sốt rét và trùng sán máng ký sinh, khiến tổn thương gan và đường ruột. Những loài động vật hoang dã hoang dã nguy khốn như cá sấu và hà mã cũng là một mối rình rập đe dọa phổ cập. Công việc đồng áng và lao động trong những khu công trình thiết kế xây dựng đã gây nên áp lực đè nén so với cột sống và những khớp xương, tổn thương trong quy trình kiến thiết xây dựng những khu công trình và cuộc chiến tranh cũng khiến cho họ mất đi 1 số ít bộ phận quan trọng trên khung hình. Những hạt sạn và cát trong bột mỳ làm mòn răng của họ, khiến cho họ dễ bị áp xe ( mặc dầu vậy sâu răng lại rất hiếm ). [ 184 ]Chế độ ăn của những người giàu thường có chứa nhiều đường, cho nên vì thế khiến cho họ dễ mắc phải bệnh răng lợi. [ 185 ] Mặc dù luôn được miêu tả với dáng vóc thon gọn trên những bức tường trong những ngôi mộ, nhiều xác ướp của những tầng lớp thượng lưu cho thấy thực trạng thừa cân vốn do ảnh hưởng tác động từ một đời sống quá sung túc. [ 186 ] Tuổi đời của một người trưởng thành là khoảng 35 so với nam và 30 so với phụ nữ, nhưng để sống được đến độ tuổi trưởng thành thì lại là một điều khó do tại khoảng một phần ba dân số đã qua đời khi còn đang trong độ tuổi người trẻ tuổi. [ 187 ]
Các thầy thuốc Ai Cập từ xa xưa đã nổi tiếng ở vùng Cận Đông cổ đại nhờ vào tài năng chữa bệnh của họ, và một số chẳng hạn như Imhotep, thậm chí còn nổi tiếng rất lâu sau khi họ qua đời.[188] Herodotos đã nhận xét rằng các thầy thuốc Ai Cập là những người có sự chuyên môn hóa cao, với việc có những người chỉ chuyên chữa những bệnh về đầu hoặc dạ dày, trong khi những người khác là các thầy thuốc chữa bệnh về mắt và là nha sĩ.[189] Quá trình đào tạo các thầy thuốc diễn ra tại các phân viện Ankh hoặc “Ngôi nhà của sự sống”, đặc biệt nổi tiếng là những nơi như ở Per-Bastet vào thời Tân Vương quốc và tại Abydos và Sais vào giai đoạn Hậu nguyên sau này. Các cuộn Giấy cói y học ghi lại những kiến thức thực nghiệm về giải phẫu, chấn thương, và những phương pháp điều trị thực tế.[190]
Các vết thương lại được chữa trị bằng cách băng bó với thịt sống, vải lanh trắng, chỉ khâu, vải màn, tấm lót, băng gạc nhúng với mật ong để ngăn ngừa nhiễm trùng, [ 191 ] trong khi thuốc phiện, cỏ dạ hương và belladona đã được sử dụng để giảm đau. Những ghi chép sớm nhất về cách điều trị bỏng đã diễn đạt cách băng bó vết bỏng mà sử dụng sữa từ người mẹ sinh con trai. Bánh mì mốc, mật ong và muối đồng cũng đã được sử dụng để ngăn ngừa nhiễm khuẩn vết bỏng. [ 192 ] Tỏi và hành tây đã được sử dụng tiếp tục để tăng cường sức khỏe thể chất và được cho là có công dụng tốt trong việc giảm những triệu chứng hen suyễn. Những thầy thuốc phẫu thuật Ai Cập cổ đại hoàn toàn có thể khâu vết thương, cố định và thắt chặt lại xương bị gãy, và cắt cụt chân tay bị hoại tử, nhưng họ cũng nhận ra rằng 1 số ít vết thương quá nghiêm trọng và họ chỉ hoàn toàn có thể làm cho bệnh nhân cảm thấy tự do cho đến khi cái chết xảy đến. [ 193 ]
Đường viền đỏ đánh dấu mức độ nhận thức địa lý của người Ai Cập cổ đại.
Hình ảnh chiếc tàu đi biển được khắc họa trong bức phù điêu miêu tả cuộc thám hiểm tới xứ Punt tại ngôi đền Deir el-Bahari của Hateshepsut
Những người Ai Cập từ rất lâu rồi đã biết cách lắp ráp những tấm ván gỗ vào một thân tàu và đã làm chủ được những kỹ thuật tiên tiến và phát triển của ngành đóng tàu từ rất sớm vào khoảng năm 3000 TCN. Viện khảo cổ học Mỹ ghi nhận rằng 1 số ít chiếc thuyền cổ xưa nhất vẫn đang được khai thác và chúng được gọi chung là những chiếc thuyền Abydos. [ 6 ] Đây là một nhóm gồm 14 con thuyền được phát hiện ở Abydos và chúng được tạo nên bằng cách ” khâu ” những tấm ván gỗ lại với nhau. Các con thuyền này được nhà Ai Cập học David O’Connor của ĐH Thành Phố New York phát hiện [ 194 ] ngoài ra còn có cả những chiếc dây đai được sử dụng để buộc những tấm ván lại với nhau, [ 6 ] và họ dùng lau sậy hoặc cây cỏ để lèn vào giữa những tấm ván nhằm mục đích bịt những kẽ hở. [ 6 ]. Vì những chiếc thuyền này đều được chôn cùng nhau và nằm gần khu nhà nguyện an táng của Pharaon Khasekhemwy, nên bắt đầu toàn bộ chúng đều được cho là thuộc về ông, nhưng chỉ có một trong số 14 chiếc thuyền này có niên đại vào khoảng năm 3000 TCN, và những chiếc bình gốm được chôn cùng với những con thuyền này cũng được cho là có niên đại sớm hơn. Chiếc thuyền có niên đại khoảng năm 3000 TCN có chiều dài 75 feet ( 23 m ) và ngày này được coi là thuộc về một vị pharaon trước đó. Theo giáo sư O’Connor, chiếc thuyền có niên đại 5.000 năm tuổi hoàn toàn có thể có thuộc về Pharaon Aha. [ 194 ]Người Ai Cập cổ đại cũng biết dùng những đinh gỗ để đóng những tấm ván gỗ chặt hơn lại với nhau, họ còn sử dụng hắc ín để bít những vết nối. Chiếc ” thuyền Khufu ” dài 43,6 mét ( 143 ft ) được chôn trong một chiếc hố thuộc khu vực phức tạp kim tự tháp Giza và nằm ngay dưới chân của Đại kim tự tháp Giza có niên đại thuộc về triều đại thứ tư khoảng năm 2500 TCN, hoàn toàn có thể hầu hết mang tính hình tượng là một chiếc thuyền mặt trời. Người Ai Cập cũng biết cách đóng chặt những tấm ván của con tàu này bằng những lỗ và khớp mộng. [ 6 ]Người Ai Cập còn sử dụng những chiếc tàu biển lớn trong hoạt động giải trí thương mại với những thành bang ở phía đông Địa Trung Hải, đặc biệt quan trọng là Byblos ( trên bờ biển Liban thời nay ), và trong 1 số ít cuộc thám hiểm dọc theo bờ Biển Đỏ đến xứ Punt [ 195 ]. Trên trong thực tiễn, một trong những từ ngữ được người Ai Cập sử dụng sớm nhất để chỉ tàu biển đó là ” tàu Byblos “, mà khởi đầu được xác lập là một lớp tàu biển mà người Ai Cập dùng để đi tới Byblos. Tuy nhiên, vào cuối thời Cổ Vương quốc, thuật ngữ này đã được dùng để chỉ những con tàu biển lớn, bất kể điểm đến của chúng. [ 195 ]
Châu thổ sông Nin thuở sơ khai, cho thấy mối quan hệ của hồ Timsah đến những hồ Ballah.
Vào năm 2011, những nhà khảo cổ đến từ Ý, Hoa Kỳ, và Ai Cập đã khai thác một khu phá khô cạn được gọi là Mersa Gawasis, tại đó họ đã khai thác được dấu vết của một bến cảng cổ từng là nơi khởi đầu cho những chuyến hải trình giống như chuyến thám hiểm xứ Punt của Hatshepsut. [ 196 ] Một số di chỉ được phát hiện đã vật chứng cho sức mạnh đi biển người Ai Cập cổ đại với những con tàu lớn bằng gỗ cùng hàng trăm feet dây thừng được làm từ giấy cói và được cuộn thành những bó lớn. [ 196 ] Và vào năm 2013, một nhóm những nhà khảo cổ học của Pháp và Ai Cập đã phát hiện cảng biển được cho là có tuổi đời lâu nhất quốc tế, có niên đại khoảng 4500 năm từ thời vua Cheops, nó nằm trên bờ biển Đỏ gần Wadi el-Jarf ( cách kênh đào Suez khoảng 110 dặm về phía nam ). [ 197 ]Năm 1977, một kênh đào thông suốt bắc-nam cổ xưa có niên đại từ thời Trung Vương quốc Ai Cập được phát hiện nối dài từ hồ Timsah đến những hồ Ballah. [ 198 ] Việc cho rằng niên đại của con kênh là ở thời kỳ Trung Vương quốc đến từ việc ngoại suy niên đại của những di tích lịch sử lịch sử vẻ vang được thiết kế xây dựng cùng thời kỳ. [ 198 ] [ 199 ]
Những ví dụ sớm nhất về việc thực thi những phép tính toán học là có niên đại vào thời kỳ Naqada thuộc tiến trình Tiền triều đại, và nó cho thấy một mạng lưới hệ thống những chữ số đã phát triển vừa đủ. [ 201 ] Tầm quan trọng của toán học trong quy trình giáo dục một người Ai Cập được thừa nhận thông một tác phẩm văn chương hư cấu vào thời Tân Vương quốc, trong đó tác giả phát minh sáng tạo ra một cuộc thi sự uyên bác giữa ông ta với một viên ký lục tương quan đến những việc làm thống kê giám sát hàng ngày như giám sát đất đai, lao động, và thóc lúa. [ 202 ] Những ghi chép như trên cuộn giấy toán học Rhind và cuộn giấy toán học Moscow cho thấy người Ai Cập cổ đại đã hoàn toàn có thể triển khai bốn phép tính toán học cơ bản – cộng, trừ, nhân, chia – sử dụng phân số, thống kê giám sát khối lượng của những bao và kim tự tháp, và ước tính diện tích quy hoạnh mặt phẳng của hình chữ nhật, hình tam giác, và hình tròn trụ. Họ còn hiểu được những khái niệm cơ bản của đại số và hình học, và hoàn toàn có thể giải được hệ phương trình đơn thuần. [ 203 ]
2 ⁄ 3
bằng chữ tượng hình
|
|
|
Ký hiệu toán học thập phân thì lại dựa trên cơ sở các ký hiệu bằng chữ tượng hình cho mỗi luỹ thừa mười cho đến một triệu. Mỗi một ký hiệu trong số này có thể được viết đi viết lại nhiều lần nếu cần thiết để có thể đạt đến con số mong muốn; do đó, để viết các số tám mươi hay tám trăm, ký hiệu mười hay một trăm sẽ được viết tám lần tương ứng.[204] Bởi vì phương pháp tính toán của họ không thể xử lý hầu hết các phân số với tử số lớn hơn một, họ đã phải viết phân số như là tổng của nhiều phân số. Ví dụ, họ có thể phân tích phân số hai phần năm thành tổng của một phần ba + một phần mười lăm. Bảng các giá trị tiêu chuẩn sẽ giúp thuận tiện cho điều này.[205] Tuy nhiên, một số phân số thông dụng có thể được viết bằng một ký tự đặc biệt.[206]
Những nhà toán học Ai Cập cổ đại đã nắm được những nguyên tắc cơ bản của định lý Pythagore, ví dụ như họ biết rằng một tam giác có một góc vuông đối lập với cạnh huyền khi những cạnh của nó có tỷ suất 3-4-5. [ 207 ] Họ đã hoàn toàn có thể ước tính được diện tích quy hoạnh của một hình tròn trụ bằng cách trừ đi một phần chín đường kính của nó và bình phương hiệu quả :
- Diện tích ≈ [(8 ⁄ 9)D]2 = (256 ⁄ 81)r 2 ≈ 3.16r 2,
gần xấp xỉ công thức πr 2.[207][208]
Tỷ lệ vàng có vẻ như cũng được hiện hữu trong nhiều khu công trình kiến thiết xây dựng của Ai Cập, trong đó có những kim tự tháp, nhưng việc sử dụng nó hoàn toàn có thể là một hiệu quả ngoài ý muốn trong quy trình tích hợp việc sử dụng những dây thừng thắt nút với một cảm xúc trực quan về tỷ suất và sự hòa giải. [ 209 ]
Du khách cưỡi lạc đà trước các kim tự tháp Giza
Văn hóa và những khu công trình kiến trúc của Ai Cập cổ đại đã để lại một di sản vĩnh viễn cho quốc tế. Ví dụ như sự thờ cúng nữ thần Isis đã trở nên phổ cập vào thời đế quốc La Mã, những cột tháp tưởng niệm và những di tích lịch sử khác đã được luân chuyển đến Rome. [ 210 ] Người La Mã cũng nhập khẩu vật tư kiến thiết xây dựng từ Ai Cập để thiết kế xây dựng nên những kiến trúc mang phong thái Ai Cập. Những nhà sử học tiên phong như Herodotus, Strabo và Diodorus Siculus đều điều tra và nghiên cứu và viết những tác phẩm về vùng đất, mà người La Mã coi là một vùng đất huyền bí. [ 211 ]
Trang đầu của tác phẩm Description de l’Égypte, gồm 38 tập xuất bản từ năm 1809 đến năm 1829.Trong suốt thời Trung Cổ và Phục Hưng, nền văn hóa truyền thống đa thần của người Ai Cập vốn đã suy tàn sau khi Kitô giáo nổi lên và sau này là Hồi giáo, lại luôn nhận được sự chăm sóc trong những tác phẩm của những học giả thời Trung Cổ như Dhul-Nun al-Misri và al-Maqrizi. [ 212 ] Trong những thế kỷ XVII và XVIII, khách bộ hành và khách du lịch châu Âu đã mang về những cổ vật và viết nên những câu truyện ngắn về những cuộc hành trình dài của họ, điều này đã tạo nên một làn sóng Egyptomania trên khắp châu Âu. Làn sóng mới này khiến cho những nhà sưu tập đổ xô đến Ai Cập, họ đã mua, chiếm đoạt và được khuyến mãi nhiều cổ vật quan trọng. [ 213 ]
Mặc dù sự chiếm đóng của thực dân phương Tây đến Ai Cập đã phá hủy một phần quan trọng các di sản lịch sử quốc gia, nhưng vẫn có một số người ngoại quốc đã để lại những dấu ấn tích cực hơn. Lấy ví dụ như Napoleon, ông đã chỉnh lý lại những nghiên cứu hàng đầu về Ai Cập học khi ông mua chúng từ khoảng 150 nhà khoa học và họa sĩ để học hỏi cùng với tài liệu lịch sử tự nhiên về Ai Cập, được phát hành trong chuỗi ấn phẩm Description de l’Égypte (Diện mạo Ai Cập).[214]
Vào thế kỷ XX, nhà nước Ai Cập và những nhà khảo cổ đều đã công nhận tầm quan trọng của sự tôn trọng văn hóa truyền thống và sự toàn vẹn trong những cuộc khai thác. Hội đồng Tối cao Khảo cổ học lúc bấy giờ giữ vai trò phê duyệt và giám sát tổng thể những cuộc khai thác, với mục tiêu là nhằm mục đích tìm kiếm thông tin chứ không phải là kho tàng. Hội đồng cũng giám sát những kho lưu trữ bảo tàng và những chương trình đồ án tái thiết những di tích lịch sử để bảo tồn những di sản lịch sử dân tộc của Ai Cập .
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
