Sau nhiều chuyến đi sang Viễn Đông trong những năm 1624 – 1645, Alexandre de Rhodes – tu sĩ dòng Tên, người đã xuất bản cuốn từ điển tiếng Việt – Bồ Đào Nha – Latin đầu tiên tại Rome vào năm 1651 – đã thuyết phục giáo hoàng Alexandre VII bổ nhiệm các giám mục tình nguyện người Pháp, do Alexandre de Rhodes tuyển mộ, làm khâm mạng tòa thánh sang châu Á để thành lập các giáo giới bản địa hòa hợp với truyền thống phong tục địa phương và không can dự vào chính trị.
Ba giám mục tiên phong được chọn là Pierre Lambert de la Motte ( sang Tàu năm 1660 ), François Pallu ( sang Vương Quốc của nụ cười năm 1661, đảm nhiệm khu vực Khu vực Đông Nam Á và những tỉnh ở Tàu giáp giới Bắc Kỳ ), và Ignace Cotolendi ( đảm nhiệm những tỉnh phía đông Tàu, Trung Á và Triều Tiên ). Mỗi giám mục đứng vị trí số 1 một nhóm gồm những linh mục và người ngoại đạo. Tất cả gồm 17 người, từ giã nước Pháp lên đường sang châu Á trong một hành trình dài lê dài 2 năm. Giám mục Ignace Cotolendi và 7 người khác đã chết trên đường đi. Pierre Labert de la Motte và François Pallu chính là những người đã thành lập Hội Thừa sai Paris ( Séminaire des Missions étrangères de Paris ) vào năm 1663, một tổ chức triển khai tu sĩ Công giáo Pháp, có trụ sở tại nhà số 128 rue du Bac thuộc Q. VII Paris, mang thiên chức truyền giáo tại những nước không theo Công giáo ở châu Á, châu Mỹ và châu Phi. Kể từ những chuyến đi tiên phong đó Hội Thừa sai Paris đã cử sang châu Á khoảng chừng 4500 tu sĩ .
Trong những năm tiên phong của sự nghiệp truyền giáo những tông đồ đã bị chính quyền sở tại bản xứ Viễn Đông truy hại. Nhiều người, trong đó có nhiều người bản xứ, đã bị chém đầu, treo cổ, tùng xẻo. Nhiều người khác đã chết trong ngục. Theo thống kê của Tòa thánh Vatican số Fan Hâm mộ Công giáo bị giết tại Nước Ta trong 4 thế kỷ, từ t. k. XVI tới t. k. XX, là vào khoảng chừng từ 130 ngàn tới 300 ngàn người. Cũng theo Tòa thánh Vatican, những nhục hình và cách xử tội so với những Fan Hâm mộ Công giáo tại Nước Ta là thuộc loại dã man tàn tệ nhất trong lịch sử vẻ vang tử vì đạo của Công giáo. Các tín đổ Công giáo bị xử theo những hình phạt quyết liệt mà chính quyền sở tại Nước Ta đương thời học từ phong kiến Tàu, như lăng trì ( tùng xẻo, tức chặt chân tay ), róc thịt bằng kìm nung đỏ, bị ép uống thuốc độc, thuốc lú lẫn, bị đóng dấu “ tả đạo ” ( 左道, tức đường trái hay … lề trái ! ) lên mặt. Các mái ấm gia đình theo Công giáo bị xóa khỏi [ 1 ]. Sau năm 1836, dưới thời Minh Mạng, những cuộc bắt bớ Fan Hâm mộ và linh mục công giáo trở nên ráo riết. Nhiều làng xóm bị trừng phạt cả làng vì chứa chấp Fan Hâm mộ công giáo. Một số thừa sai và hội đồng Công giáo đôi lúc tìm cách hối lộ những quan chức để thoát bị bắt bớ. Họ trở thành nạn nhân của những vụ tống tiền từ những kẻ dọa sẽ khai báo họ với chính quyền sở tại. Cha thừa sai Pierre Duclos viết : “ Những thỏi vàng đã làm những vụ đánh cắp và giết tróc lan tràn khắp cả nước. ” [ 2 ]
Các mảnh y phục vấy máu của những thánh tử vì đạo An Nam, một số ít xiềng xích trói buộc họ trong ngục, và những dụng cụ tra tấn họ, đã được những Fan Hâm mộ trung thành với chủ gìn giữ như những thánh tích, bí hiểm tuồn sang Macao rồi đưa về Paris. Những di vật này hiện được tọa lạc trong Phòng tưởng niệm những người tử vì đạo ( La Salle des Martyrs ) tại Hội Thừa sai Paris. Ngoài những di vật kề trên, từ năm 1842, Hội Thừa sai Paris còn là nơi quàn tro cốt của những giám mục, linh mục người Pháp cùng tro cốt của nhiều Fan Hâm mộ Công giáo đã bị chính quyền sở tại Nước Ta hành quyết vì đức tin của họ .
Ngày 19.06.1988, đức giáo hoàng John Paul II đã phong thánh 117 Fan Hâm mộ tử vì đạo tại Việt nam từ 1625 tới 1886. Trong số này có 96 người Việt, 11 người Tây Ban Nha, và 10 người Pháp của Hội Thừa sai Paris. Họ gồm 8 giám mục, 50 linh mục, và 59 Fan Hâm mộ Công giáo [ 3 ]. Ngày lễ tưởng niệm họ là ngày 24.11 hàng năm, mang tên lễ “ Các thánh tử vì đạo An Nam “ .
2) Các bức hoạ vẽ các cuộc tử vì đạo tại Việt Nam
Trong số những di vật tọa lạc tại Phòng tưởng niệm những người tử vì đạo đặc biệt quan trọng đáng quan tâm là 14 bức họa mô tả cảnh hành quyết những thánh tử vì đạo tại Nước Ta trong những năm từ 1833 tới 1852. Cuốn sách 562 trang “ La Salle des Martyrs du Séminaire des Missions étrangères de Paris ” [ 4 ], xuất bản năm 1865, đã dành 32 trang tiên phong viết về những bức họa này. Trong phần ra mắt khái quát, cuốn sách chứng minh và khẳng định hầu hết những bức họa này là tác phẩm do những họa sỹ bản xứ vẽ hoặc bản sao tác phẩm của họ. Sách này viết : “ Sự thiếu vắng luật viễn cận, cách phối màu đặc biệt quan trọng, những y phục đôi khi kỳ dị, những hình nhân rất biểu cảm, những quang cảnh máu me, tổng thể tạo thành một tổng thể và toàn diện lôi cuốn sự chú ý quan tâm và gây hứng thú. ”
Linh mục Adrien-Charles Launay ( 1853 – 1927 ), từng làm cha tuyên úy tại Đàng Trong những năm 1877 – 1882, trong cuốn sách cùng tên, xuất bản năm 1900 [ 5 ], cũng nhận xét : “ Các bức họa này, ngoại trừ hai hoặc ba bức, thảy đều được những họa sỹ của nước thường trực vẽ tại Nam Kỳ và Bắc Kỳ : dễ thấy chúng được vẽ thiếu phối cảnh cũng như dùng những mảng màu bẹt, không tả khối và lên bóng, hình họa thường chỉ phác thảo, với những tư thế phi tự nhiên và đôi lúc kỳ dị mà ý tưởng sáng tạo được bộc lộ bằng nét bút vụng về, hoặc tối thiểu là với kiến thức và kỹ năng khác với những gì tất cả chúng ta thường chiêm ngưỡng và thưởng thức. “
Các bức họa đều có size khá lớn, từ 89 x 129.5 cm tới 180.4 x 196.5 cm, được vẽ bằng 4 màu tự nhiên đỏ, vàng, lam và nâu ( ngoài màu đen ) trên giấy bồi lên canvas mỏng mảnh. Màu tự nhiên vốn được những nghệ nhân làng Hồ chiết từ sỏi son hay hoa hiên ( đỏ ), hoa hòe ( vàng ), lá chàm ( lam, chàm ), than lá tre ( đen ). Các bức họa đều không đề tên tác giả và năm hoàn thành xong, tuy nhiên phong thái khác nhau của những bức họa cho thấy chúng được vẽ bởi nhiều họa sỹ. Ông phó Thư thuộc làng Vĩnh Trị, xã Yên Trị, huyện Ý Yên, tỉnh Tỉnh Nam Định được cho là đã vẽ bức họa số 14 do cha Retord Liêu nhờ [ 5 ]. Tên những họa sỹ khác hiện chưa ai biết. Các sự kiện được diễn đạt rất chi tiết cụ thể trong những bức họa cũng cho thấy chúng phải được vẽ theo trí nhớ của những người đã mục kích những sự kiện trên hoặc theo lời kể của những người này. Việc những bức họa này được diễn đạt chi tiết cụ thể trong cuốn sách [ 3 ] xuất bản năm 1865 có nghĩa là chúng đã được vẽ ngay hoặc không lâu sau những vụ hành quyết .
Trong khi luật viễn cận ( perspective ) trọn vẹn vắng bóng trong tranh dân gian Nước Ta, như tranh Đông Hồ ( từ t. k. XI ) hay Hàng Trống ( từ t. k. XVII ), hoàn toàn có thể thấy toàn bộ 14 bức họa này đề được vẽ theo những luật viễn cận nhất định. Các bức số 1, 4, 5, 7, 10 – 12 được vẽ theo viễn cận song song ( perspective parallèle ), không có điểm quy tụ và không có đường chân trời, rất phổ cập trong hội họa Tàu từ đời nhà Đông Hán ( 25 – 220 ) và Nhật Bản thời Heian ( t. k. XI ) .
Các bức số 3, 6, và 9 được vẽ theo viễn cận quân sự chiến lược ( perspective militaire ) hay viễn cận kỵ sĩ ( perspective cavalière ) [ 6 ]. Luật viễn cận này được vận dụng trong t. k. XVII ở Pháp để miêu tả sơ đồ những pháo đài trang nghiêm, tuyến phòng thủ, cách bài binh bố trận nhìn từ tầm mắt được giả định từ một khoảng cách rất xa và trên cao, ví dụ như tầm mắt của người chỉ huy cưỡi ngựa đứng trên ngọn đồi nhìn xuống mặt trận [ 7 ]. Viễn cận quân sự chiến lược gần với phối cảnh điểu khám ( 鳥瞰 ) ( tầm nhìn của chim ) tức bird’s eye view, mà 1 số ít tác giả gọi là phối cảnh phi điểu ( 飛鳥 ), nhưng hình học của những khu công trình kiến trúc không biến dạng theo viễn cận tuyến tính như trong phối cảnh điểu khám .
Bốn trong số 14 bức họa, bức số 2, 8, 13 và 14, được vẽ theo phối cảnh TT, tức được vẽ từ một góc nhìn cố định và thắt chặt. Phối cảnh của bức số 13 và 14 tuân theo luật viễn cận tuyến tính ( perspective linéaire ). Các nhân vật TT được tả khối lên bóng chút ít. Trong những bức số 2 và 8 phần quan trọng được cường điệu vẽ thành to hơn .
Những cụ thể trong những bức họa cũng cho thấy một bước tiến khá dài hướng về phía tả thực so với những tranh dân gian Nước Ta. Điều đó được bộc lộ trong bố cục tổng quan hoành tráng, nhiều lớp, nhiều nhân vật, với những hoạt động giải trí phức tạp, trong sự đặc tả những y phục với những nếp vải được vẽ theo phong thái gần với hội họa Gothic châu Âu ( t. k. XII – XV ). Đặc biệt bức số 2, 8 và 13 là những bức họa lột tả chân dung và giải phẫu khung hình những vị thánh tử vì đạo khá cụ thể và hiện thực nhất. Bức họa số 2 ( Cuộc tử vì đạo của cha Marchand Du tại Huế ngày 30.11.1835 ) có bố cục tổng quan và phong thái hiện thực biểu cảm gần với bức họa “ Cuộc tử vì đạo của thánh Cucuphas ” của Ayne Bru, họa sỹ Đức t. k. XVI sống tại Catalonia, Tây Ban Nha .
Điều đó cho thấy những họa sỹ vẽ những bức tranh này đã được những giáo sĩ Pháp hoặc Tây Ban Nha truyền thụ kiến thức và kỹ năng hội họa châu Âu trải qua sách có minh họa tranh của những bậc thầy cổ xưa và qua hướng dẫn trực tiếp. Trong cuốn sách trình làng Phòng tưởng niệm những thánh tử vì đạo cũa Hội Thừa sai Paris xuất bản năm 1988 cũng có đoạn viết :
“ Trong số những tranh tọa lạc tại phòng này, bức này ( bức họa số 14 ) có lối vẽ độc lạ. Rõ ràng đức giám mục Retord ( hiện hữu trong tranh ) đã hướng dẫn cho họa sỹ và đã dạy anh ta vẽ theo luật viễn cận kiểu châu Âu. ” [ 8 ]
Trong toàn cảnh lịch sử dân tộc hội họa Nước Ta phần nhiều trống trơn cho tới năm 1925, khi trường Mỹ thuật Đông Dương được họa sỹ Pháp Victor Tardieu xây dựng [ 9 ], những bức họa vẽ những cuộc tử vì đạo này là những tư liệu quý giá trong việc tìm ra những trang bị thất lạc của thời kỳ chuyển từ phát minh sáng tạo và chiêm ngưỡng và thưởng thức mỹ thuật thủ công dân gian sang một nền mỹ thuật tân tiến tại Nước Ta. Các bức họa cũng cho thấy, trong cuộc chuyển mình đó, những linh mục Công giáo chính là những người đã có những góp phần quan trọng tiên phong. Họ đã không chỉ phát minh sáng tạo cho người Việt một mạng lưới hệ thống chữ viết dùng ký tự Roman thay thế sửa chữa trọn vẹn Hán tự, mà còn truyền cho người Việt những kỹ năng và kiến thức về văn hóa truyền thống, mỹ thuật và âm nhạc châu Âu. Mặc dù bị nhà cầm quyền của chính sách phong kiến đương thời đàn áp rất là dã man, những linh mục Công giáo đã không chỉ đem lại cho dân Việt một tôn giáo mà còn mở cho họ cả một nền văn hóa truyền thống và nghệ thuật và thẩm mỹ mới .
Dưới đây là phần giới thiệu 14 bức hoạ nói trên.
Hầu hết những bức họa mô tả cảnh những thánh tử vì đạo từ lúc họ bị bắt tới khi bị hành hình. Nhiều cảnh xảy ra tại những thời hạn khác nhau nhưng được vẽ theo thủ pháp đồng hiện, tức như đang diễn ra cùng một lúc, tựu chung gồm 4 cảnh chính [ 4 ] :
1 ) Cảnh bị bắt :
Người tử vì đạo, cổ đeo cùm, bị lính mang binh khí do một viên quan chỉ huy áp giải ra tòa .
2 ) Cảnh thẩm vấn :
Tòa án thường được vẽ trong một thành phố có tường thành vây quanh. Cạnh một trong những cổng thành thường thấy một lá cờ bay trên đỉnh cột cờ. Một hoặc nhiều quan lại ngồi trên tòa. Quan tòa hình sự mặc áo đỏ, quan tòa dân sự vận áo lam. Cạnh những quan tòa là bọn mõ tòa và lục sự. Lính canh cầm binh khí đứng hai bên phòng xử án. Bọn đao phủ sẵn sàng chuẩn bị dụng cụ tra tấn bắt người tử vì đạo phải giẫm lên cây thánh giá hoặc ép cung họ. Những dụng cụ tra tấn Fan Hâm mộ Công giáo để buộc họ từ bỏ niềm tin thường là roi mây, kìm nguội hoặc nung đỏ trên lửa. Cạnh phòng xử án là cái cũi nhốt người tù bị gông cổ và cùm chân .
3 ) Cảnh ra pháp trường :
Người tù, cổ đeo gông và chân bị xích, bị một đám lính chân đất tay cầm giáo giải ra pháp trường. Đao phủ mặc giáp che ngực, tay cầm gươm tuốt trần đi sau một tên lính tay cầm bản án tử hình. Đi trước đoàn diễu hành là một đội lính đánh trống, trong khi viên quan giám sát cuộc hành quyết cưỡi ngựa hoặc thường là cưỡi voi đi sau cùng đoàn diễu hành. Một tên lính cầm lọng che cho viên quan trong khi một hoặc hai người khác điều khiển và tinh chỉnh ngựa hoặc voi .
4 ) Cảnh hành quyết :
Đễ giữ đám đông trật tự, bọn lính cắm dáo đứng thành vòng tròn. Ở giữa vòng là tội nhân, ngồi, nằm, quỳ hoặc đứng tùy theo cực hình phải chịu. Cạnh người đó là một cái cọc treo bản án tử hình viết trên một miếng ván dọc dài chừng 70 – 80 cm. Nằm rải rác trên mặt đất cạnh đó là những mảnh gông vừa được cưa ra, và những đoạn xích vừa bị chặt đứt. Một viên quan cầm bản cáo trạng mà y sẽ xướng lên hoặc lệnh cho một người làm thay. Ngay sau khi viên quan này phát lệnh hành quyết, tiếng trống dồn dập vang lên và đao phủ ra tay. Một viên quan tay cầm gươm hoặc gậy buộc băng đỏ đứng bên giám sát cuộc hành quyết .
Ngoài vòng lính thường có rất nhiều người xem, cả lương lẫn giáo, không phân biệt nam lẫn nữ thuộc mọi lứa tuổi, những tầng lớp. Khi đầu người tử vì đạo vừa rơi khỏi cổ, đám đông ùa tới dùng quần áo mình hoặc giấy thấm vào máu người vừa bị hành quyết .
Bức hoạ “Cuộc tử vì đạo của cha Marchand Du” có bố cục và phong cách hiện thực biểu cảm khá giống bức hoạ của hoạ sĩ Đức t.k. XVI Ayne Bru “Cuộc tử vì đạo của thánh Cucuphas“.
Cha Jean-Charles Cornay sinh năm 1809 tại Loudun ( Pháp ) trong một mái ấm gia đình khá giả làm nghề kinh doanh vải. Ngày cha Cornay rời nước Pháp lên đường sang Bắc Kỳ, cha mẹ ngài quá thương con đã nằm lăn ra đường để cản. Tới Bắc Kỳ, ngài được phong linh mục năm 25 tuổi ( 1834 ), lấy tên Việt là Tân. Ngài bị vu cáo tội phiến loạn và bị bắt. Trước tòa, bị ép nhận tội, ngài vấn đáp : “ Thưa quan, chúng tôi chỉ chuyên giảng đạo dạy người ta làm lành tránh dữ, dạy con cháu kính yêu cha mẹ, dạy dân chúng phục tùng vua quan. Tôi đâu hoàn toàn có thể đi ngược lại giáo huấn của mình mà chống đối nhà vua được “. Ngài bị phán quyết tử hình xử lăng trì. Ngày 20.09.1837, 28 tuổi, ngài bị giải ra pháp trường Năm Mẫu, Sơn Tây. Sau khi cầu nguyện, ngài tự cởi áo nằm lên chiếu trải sẵn. Ngài bị chém đầu và phân thây thành bốn khúc [ 4, 10 ] .
Tại góc trái dưới cùng bức họa là một hình chiếu khác của tòa thành nơi cha Cornay Tân bị xử trảm và từng bị giam cùng 3 thày giảng của ngài. Viên quan giám sát cuộc thi hành án cưỡi ngựa che lọng ở góc phải phía dưới, trong vòng lính vây quanh. Hai nhân viên cấp dưới tòa án nhân dân đứng trong vòng, tay cầm bản án tử hình. Cha Corney bị bọn đao phủ dùng gươm và rìu chặt khúc, tứ chi bị vứt ra xung quanh. Tên đao phủ chặt đầu cha, đứng bên phải, một tay đứng đầu, tay kia cầm gươm vấy máu vị thánh tử vì đạo đưa lên miệng mút. Cạnh y, một tên khác đang cúi xuống cắt một miếng tim hay gan để ăn. Các khúc tay chân, và những đoạn dây xích, cọc nhọn dùng để cột khung hình khi hành hình vương vãi trên mặt đẩt. Phía trái là chiếc cũi nhốt cha Cornay .
Cha François Xavier Nguyễn Cần tên thật là Nguyễn Tiến Truật. Ngày 20.11.1837 bản án của vua Minh Mạng châu phê ra tới TP.HN. Viên quan tổng trấn khuyên ngài nhắm mắt bước qua thập giá thì sẽ tha tội chết. Ngài nói : “ Mắt thì nhắm được, chứ lòng không hề nhắm được, nên tôi không làm. ” Quan cho xếp chéo hai khúc gỗ và nói : “ Đây không phải hình Chúa. Gỗ này cũng chưa được làm phép, cứ bước qua sẽ thoát chết. ” Nhưng ngài vẫn không làm vì biết đó là chối đạo. Ngày 26.11.1837, cha Xavier Cần bị một đội quan quân gồm 5 quan cưỡi voi, 10 cai đội cưỡi ngựa và 300 lính gươm tuốt trần điệu ra pháp trường ô CG cầu giấy. Viên quan cố thuyết phục ngài lần cuối : “ Ngươi hoàn toàn có thể cứu mạng mình. Ngươi không trộm cướp, không làm mưa làm gió, ta vẫn hoàn toàn có thể rút bản án cho ngươi, chỉ cần ngươi bước một bước qua thập giá. ” Song ngài vấn đáp : “ Tôi trung không thờ hai chủ, xin quan cứ y án mà thi hành. ” Thánh Xavier ( 34 tuổi ) bị thắt cổ chết ( xử giảo ). Cùng với ngài còn có 6 tội nhân khác bị xử trảm. Trong tranh, bốn người đã bị chém đầu, một người đang bị tên đao phủ kề gươm vào cổ, và một người còn đang quì .
Bức họa lớn nhất này được vẽ theo luật viễn cận quân sự chiến lược hay điểu khám với thủ pháp đồng hiện, gồm cả bốn quy trình tiến độ : bị bắt ( phần dưới ), thẩm vấn ( góc phải phía trên, trong thành ), giải ra pháp trường và hành quyết ( góc trái phía trên ). Con sông vây quanh bức họa là sông Đáy .
Vụ bắt bớ xảy ra và ngày 2.07.1838. Ba trăm lính vây làng Vĩnh Trị, thuộc xã Yên Trị, huyện Ý Yên, tỉnh Tỉnh Nam Định. Cảnh bắt bớ diễn đạt quân lính bắt được cha Jacques Đỗ Mai Năm tại nhà ông Antoine Nguyễn Đích, tức ông trùm Đích, và bắt cả con rể ông Đích là Michel Nguyễn Huy Mĩ – lí trưởng làng Vĩnh Trị. Ba ông bị trói giải ra đình làng Vĩnh Trị. Ông lí Mĩ bị nọc ra đánh đòn giữa sân đình .
Trong cảnh thẩm vấn, ông lí Mĩ bị ép giẫm lên thập giá nhưng ông co chân lên không chịu. Một tên lính vung roi đánh ông, còn tên kia cố xô ông bước lên thập giá .
Trong cảnh hành quyết, ba ông quỳ trên 3 chiếc chiếu. Quân lính cầm giáo đứng thành hàng rào vây quanh pháp trường. Ba viên quan cưỡi voi giám sát hành quyết .
Trang 186 trong [ 4 ] kể rằng ông lí Mĩ bước ra pháp trường với một sự gan góc đáng kinh ngạc. Tên đao phủ rỉ tai ông bảo cho y 5 quan tiền thì y sẽ chém đầu ông chỉ bằng một nhát đao để ông chết luôn, khỏi đau đớn. Ông vấn đáp : “ Cứ chặt đi, trăm nhát cũng được, nếu mày muốn, miễn là chặt đứt. Còn tiền ấy à, có cũng không cho mày đâu. Để đem cho người nghèo còn hơn. ”
Hai năm sau khi tử vì đạo, cả ba vị đã được giáo hoàng Grégoire XVI truy phong thương hiệu Đại đức ngày 19.06.1840 .
Linh mục Pierre Dumoulin-Borie rời cảng Havre tháng 11.1830. Tới Macao ngày 18.7.1831, ngài nhờ bọn lái buôn Tàu đưa sang Trung Kỳ. Bị bắt năm 1838, ngài được tin mình được phong giám mục. Tên đao phủ nhận lệnh chém ngài đã phải uống rượu say bét nhè cho đỡ sợ, đến nỗi run tay, phải chém tới 7 lần mới chặt đứt đầu ngài. 11 tháng sau, thi hài ngài được những giáo dân bí hiểm đào lên, tuồn sang Macao, và hiện an nghỉ tại Phòng tưởng niệm những thánh tử vì đạo tại Hội Thừa sai Paris .
Cha Augustin Schoeffler Đông bị bắt khi đang truyền đạo và bị xử chém năm 29 tuổi. Khi quan tòa hỏi ngài có biết truyền đạo là vi phạm pháp lý không, ngài vấn đáp rằng, ngay từ trước khi rời Pháp, ngài đã biết là Công giáo bị cấm ngặt tại Bắc Kỳ và những người thuyết giáo bị xử tử, nhưng đó chính là nguyên do khiến ngài tới đây chứ không vì bất kỳ mục đích nào khác ( tr. 328 trong [ 4 ] ). Ngài nở nụ cười và ngước mắt nhìn lên trời, khi bị buộc quỳ chờ chém. Đao phủ run tay, phải chém tới 3 nhát đầu ngài mới đứt. Đầu ngài bị vứt xuống sông cho nước cuốn đi [ 4,11 ] .
Các yếu tố của hội họa châu Âu được bộc lộ khá rõ trong bức họa này như luật viễn cận tuyến tính, cách dùng tương phản để vẽ những nhân vật với khuôn mặt và y phục sáng nổi trên nền tối, lên khối, bóng đổ, cây cối phía xa được vẽ mờ và lạnh hơn theo luật viễn cận không khí của hội họa Phục Hưng, cách đặt khoảng trống trước đoàn người bên phải để tạo cảm xúc hoạt động về phía linh cữu của thánh Bonnard Hương nằm bên trái. Tuy nhiên, bố cục tổng quan bức họa vẫn tích hợp với thủ pháp đồng hiện ở góc phải bên dưới, nơi khoảng trống được giải quyết và xử lý bằng viễn cận song song, bộc lộ cảnh giáo dân vớt xác cha Bonnard bị quan quân vứt xuống biển sau khi hành quyết .
11.07.2014
_______________________
Tài liệu tham khảo:
[ 1 ] Attwater, Donald and Catherine Rachel John, The Penguin Dictionary of Saints, 3 rd edition ( Thành Phố New York, Penguin Books, 1993 ) .
[ 2 ] Jacob Ramsay, Extortion and Exploitation in the Nguyên Campaign against Catholicism in 1830 s – 1840 s Vietnam, Journal of Southeast Asian Studies, Vol. 35, No. 2 ( June 2004 ), pp. 311 – 328 .
[ 3 ] Xem list những thánh tử vì đạo Nước Ta tại Vietnamese martyrs .
[ 4 ] La Salle des Martyrs du Séminaire des Missions étrangères de Paris ( 1865, Paris ) .
[ 5 ] Adrien-Charles Launay, La Salle des Martyrs du Séminaire des Missions Étrangères ( Paris, Téqui, 1900 ) ;
Lịch sử về làng Vĩnh Trị và giáo xứ Vĩnh Trị .
[ 6 ] Ambroise Bachot, Le Gouvernail d’Ambroise Bachot, capitaine ingenieur du Roy. Lequel conduira le curieux de Geometrie en perspective dedans l’architecture des fortifications, machine de guerre et plusieurs autres particularitez y contenues ( Melon et Paris, 1598 ) ;
Jean Du Breuil, La perspective pratique nécessaire à tous peintres ( Paris, 1663 ) .
[ 7 ] Jacques Ozanam, Cours de mathématiques, Tomes I – V ( Paris, 1693 ) .
[8] La salle des Martyrs du Séminaire des Missions étrangères de Paris (Saint-Paul, Bar-le-Duc, 1988) p. 12.
[ 9 ] Nguyễn Đình Đăng, Đi tìm một phong thái Thành Phố Hà Nội trong hội họa, 14.06.2010 .
[ 10 ] Michael Walsh, A new dictionary of saints : East and West ( Collegeville, Liturgical Press, 2007 ) .
[ 11 ] Theo thư giám mục Retard, thừa sai phía tây Bắc Kỳ trong “ The new glories of the Catholic church ” ( 1859 ), chương III .
