Luật sư đang phát biểu, một thẩm phán bỏ ra ngoài, hai thẩm phán còn lại quay sang nói chuyện với nhau (!).
Con đường bảo vệ thân chủ trọn vẹn không dễ đi, khi luật sư chỉ có trong tay hồ sơ gồm toàn chứng cứ buộc tội của cơ quan tìm hiểu. Tranh luận tại tòa thì kiểm sát viên chỉ khăng khăng “ bảo lưu quan điểm ”. Luật sư mỏi miệng lập luận thì bản án chỉ ghi lại vài dòng ngắn ngủi …
Nhiều chuyên viên có chung nhận định và đánh giá : Một trong những chưa ổn lúc bấy giờ là hàng loạt quy trình tố tụng đều dựa trên hồ sơ buộc tội do cơ quan tìm hiểu kiến thiết xây dựng. Việc bào chữa cũng bị khuôn theo hồ sơ buộc tội .
Nặng tư tưởng buộc tội
Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư tỉnh Bắc Giang Nguyễn Văn Tú bức xúc : “ Chỉ cơ quan buộc tội có quyền tích lũy chứng cứ, đó là sự thiếu logic tự nhiên của sự công minh và công lý mà ai cũng nhận ra nhưng tất cả chúng ta không khắc phục. Cái độc quyền này ở nhiều nơi còn lạm dụng như là độc quyền vậy ” .
Luật sư Nguyễn Hồng Bách ( Đoàn Luật sư TP Thành Phố Hà Nội ) cũng nhận xét : Hoạt động của những cơ quan tố tụng mang nặng tư tưởng buộc tội trong khi pháp lý nhu yếu phải xem xét tổng lực cả yếu tố buộc tội và gỡ tội. Theo ông, với tài liệu hồ sơ vụ án được thiết kế xây dựng, những yếu tố đã ăn khớp với nhau, đến khi ra tòa gần như là đã xác lập tội phạm. Bởi lẽ, nếu không xác lập được tội phạm thì tòa đã trả hồ sơ để tìm hiểu bổ trợ hoặc đình chỉ vụ án. Chưa kể trong tiến trình truy tố, VKS cũng có quyền trả hồ sơ tìm hiểu bổ trợ hoặc đình chỉ vụ án .
“ Một ngôi nhà mà được cơ quan buộc tội xây xong cả rồi, thậm chí còn còn trát tường và sơn xong thì người bào chữa hoàn toàn có thể làm được gì để biến hóa cấu trúc ? Chúng tôi phải dò tìm từng hoạt động giải trí tố tụng của cơ quan buộc tội để tìm ra sự cầu thả, những lỗi chủ quan và khiếm khuyết, mong sao bào chữa được cho thân chủ ” – luật sư Tú chua chát .
Né tránh tranh luận
“ Có lần trước tòa tôi nói thẳng : “ Tôi đang trả lương cho ông đấy. Tôi nộp thuế là để ông tranh tụng với tôi ”. Thế mà kiểm sát viên vẫn không chịu tranh tụng thì biết làm thế nào ? ” – luật sư Trần Vũ Hải ( Đoàn Luật sư TP TP.HN ) từng bộc bạch .
Nói về chính sách để bảo vệ cho luật sư triển khai tốt việc tranh tụng, Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 đã lao lý kiểm sát viên phải có quan điểm so với từng quan điểm của luật sư ; hội đồng xét xử cũng không được hạn chế thời hạn tranh luận. Quy định rõ như vậy nhưng trong thực tiễn nhiều khi trái ngược .
Trong phiên xử Bùi Tiến Dũng và đồng phạm tổ chức triển khai đánh bạc … hồi tháng 8-2007 tại tòa án nhân dân TP Thành Phố Hà Nội, phần tranh luận, hai kiểm sát viên đã không vấn đáp bất kể câu hỏi nào của luật sư ngoài việc trích đọc lại cáo trạng. Những yếu tố mấu chốt để làm rõ vụ án mà những luật sư nhu yếu đối đáp, kiểm sát viên đều tránh mặt .
Bức xúc, luật sư Nguyễn Huy Thiệp ( Đoàn Luật sư TP TP.HN ) lớn tiếng : “ Tôi trọn vẹn tuyệt vọng với đối đáp của VKS. VKS không đưa ra được địa thế căn cứ buộc tội mà chỉ đọc lại cáo trạng ”. Khi những luật sư hàng loạt giơ tay xin tranh luận tiếp, tòa công bố : “ Nếu có gì mới thì nói, còn lặp lại những gì đã nói thì hội đồng xét xử sẽ … cắt ” .
Về chuyện này, một kiểm sát viên VKSND TP TP. Hà Nội trần tình : VKSND Tối cao chuyển hồ sơ vụ án xuống để chuyển nhượng ủy quyền truy tố chỉ sáu ngày trước phiên tòa xét xử. “ Đọc bộ hồ sơ dày hàng trăm trang cũng không đủ thời hạn, nói gì đến việc chuẩn bị sẵn sàng những địa thế căn cứ bảo vệ quan điểm buộc tội ” .
Vị này cũng thừa nhận thực trạng chất lượng kiểm sát viên kém là có. Tuy nhiên, có nhiều trường hợp họ không nắm chắc án là do … “ bất khả kháng như trường hợp trên ”. “ Lãnh đạo viện thậm chí còn đã cấm không được dùng từ “ chúng tôi giữ nguyên quan điểm đã truy tố ” nhưng nhiều kiểm sát viên vẫn phạm phải ” – ông tâm sự .
Không ghi nhận ý kiến luật sư
Đầu năm 2010, một luật sư Đoàn Luật sư TP.Hồ Chí Minh đã gửi đơn về Liên đoàn Luật sư Nước Ta “ tố ” chuyện lúc luật sư phát biểu thì một thẩm phán bỏ ra ngoài, hai thẩm phán còn lại quay sang chuyện trò với nhau, bỏ ngoài tai những lập luận của luật sư .
Tháng 11-2010, Đoàn Luật sư tỉnh Quảng Nam có công văn gửi một số cơ quan tố tụng phản ánh những khó khăn của luật sư trong việc tham gia án hình sự. Một bức xúc được các luật sư nêu là nhiều bản án được ban hành không hề ghi nhận, đề cập gì đến quan điểm, ý kiến của luật sư bào chữa. Mặt khác, kết quả tranh tụng của luật sư tại phiên tòa cũng không được lưu tâm.
Thực tế, nhiều bản án chỉ dành một câu duy nhất đề cập đến phần bào chữa của những luật sư : “ Xét thấy lời bào chữa của luật sư không có địa thế căn cứ … ”. Cũng có vụ luật sư bào chữa một đằng, bản án lại ghi nhận một nẻo, khiến luật sư phải nhu yếu đính chính bản án .
Ghi sai ý luật sư
Cuối năm 2008, hai luật sư Nguyễn Thành Tài và Nguyễn Đoàn Thanh Thy ( Đoàn Luật sư tỉnh Tiền Giang ) tham gia phiên xét xử sơ thẩm một vụ cố ý gây thương tích. Luật sư Thy phát biểu : “ Hành vi của bị cáo T. không đủ tín hiệu cấu thành tội phạm, đề xuất tòa hoặc trả hồ sơ để tìm hiểu bổ trợ, hoặc tuyên bị cáo không phạm tội ”. Luật sư Tài nói : “ Hành vi của bị cáo B. chỉ đến mức xử phạt hành chính, nếu giải quyết và xử lý hình sự là không thỏa đáng ”. Ấy vậy mà bản án lại ghi : “ Hai luật sư không nêu rõ bị cáo có tội hay không, chỉ nói VKS truy tố như vậy là chưa thỏa đáng ” và “ xét khi bào chữa, hai luật sư phải bộc lộ rõ quan điểm của mình chứ không được nói chung chung. Hai lời bào chữa này không tương thích pháp lý, không có địa thế căn cứ nên bác ” .
Có chế tài cụ thể
Có tranh tụng mới làm rõ được thực sự để tòa quyết định hành động về số phận của bị cáo. Kiểm sát viên ra tòa không chịu tranh tụng, về chỉ bị cơ quan xem xét nhìn nhận thi đua là chưa công minh. Nên có pháp luật chế tài đơn cử so với kiểm sát viên thì mới khắc phục được sống sót này. Bởi lẽ nhiều phiên xử, chủ tọa nhắc nhở kiểm sát viên tranh luận với luật sư nhưng nếu kiểm sát viên cứ “ bảo lưu quan điểm ” thì tòa cũng bó tay .
Thẩm phán Phạm Công Hùng,
Tòa Phúc thẩm TAND Tối cao tại TP.HCM
Phải đối đáp
Luật sư nêu 10 yếu tố, kiểm sát viên cũng phải đối đáp lại 10 yếu tố, đồng ý hay bác bỏ đều phải cho biết vì sao. Ngay cả khi luật sư lan man, kiểm sát viên cũng cần nghiên cứu và phân tích là trượt yếu tố như thế nào. Chúng tôi rất mong quan điểm của mình được kiểm sát viên bác bỏ bằng chứng cứ, lao lý, lập luận thuyết phục. Tương tự, bản án của tòa cũng phải ghi nhận và nhìn nhận vừa đủ lý lẽ, lập luận của luật sư .
Luật sư Trương Trọng Nghĩa,
Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam
Chỉ đạo điều tra để tranh tụng tốt
Các hoạt động giải trí tìm hiểu tội phạm đều do những cơ quan tìm hiểu thường trực Bộ Công an đảm nhiệm ; hoạt động giải trí công tố, buộc tội thuộc công dụng của VKS. Điều này làm cho không ít trường hợp kiểm sát viên không biết được mọi chi tiết cụ thể của tội phạm, họ phải buộc tội trải qua những Tóm lại tìm hiểu của cơ quan tìm hiểu. Dù pháp lý hiện hành vẫn có pháp luật hoạt động giải trí tìm hiểu phải đặt dưới sự kiểm tra, giám sát của VKS nhưng trong thực tiễn, sự kiểm tra, giám sát không dễ gì triển khai ngặt nghèo bởi những cơ quan tìm hiểu không thường trực VKS .
GS. TS. Nguyễn Đăng Dung ,
Khoa Luật ĐH Quốc gia Hà Nội
Đức Minh – Thanh Tú
Theo : Tạp chí Pháp luật thành phố Hồ Chí Minh
