Phần lịch sử vẻ vang chưa được nhắc đến của Trung Quốc và Triều Tiên về con chữ rời .Khi thấy một tác phẩm được gọi là “ Cuốn sách được mọi người công nhận là có giá trị nhất trong tổng thể những cuốn sách in ”, bạn nghĩ đó sẽ là cuốn sách như thế nào ?
Nếu là Margaret Leslie Davis, hẳn bạn sẽ biết rõ câu vấn đáp. Cuốn sách được xuất bản vào tháng 3/2019 của bà – The Lost Gutenberg : The Astounding Story of One Book’s Five-Hundred-Year Odyssey ( Tạm dịch : Câu chuyện đáng kinh ngạc về hành trình dài 500 năm của một cuốn sách ) đã được khởi đầu bằng câu diễn đạt trên .
Cuốn sách kể lại câu chuyện về bản sao của Kinh thánh Gutenberg – một trong số ít những bản còn sót lại của quyển Kinh thánh được Johannes Gutenberg in vào 450 năm trước. Trong suốt những năm của thế kỷ 20, Gutenberg được biết đến nhiều với tư cách là người phát minh ra máy in (một thành tựu trong nhiều dự án khởi nghiệp của ông), phòng thí nghiệm lưu trữ, người bán đấu giá và nhà sưu tập.
Davis đã trích dẫn câu nói mà Mark Twain viết trong một lá thư mừng sự kiện mở bán khai trương Bảo tàng Gutenberg vào năm 1900 vì cảm thấy nó “ cực kỳ tương thích ”. “ Thế giới ngày ngày hôm nay như thế nào ” – Mark Twain viết, “ tốt xấu đều do Gutenberg. Mọi thứ đều hoàn toàn có thể quy về xuất phát điểm này … ” Thật vậy, làn sóng mới do Gutenberg tạo ra từ lâu đã được xem là một bước ngoặt trong lịch sử dân tộc quả đât – làn sóng Open cho Cải cách Tin lành, thời Phục Hưng, cuộc cách mạng khoa học, sự sinh ra của giáo dục phổ thông và hàng ngàn đổi khác khác tương quan đến mọi góc nhìn đời sống mà tất cả chúng ta biết ngày này .
Johannes Gutenberg (bên phải) tại nơi làm việc
Vấn đề duy nhất là gì?
Những lời ca tụng này, trên thực tiễn lại không quá thông dụng và bản thân Gutenberg cũng không phải là cội nguồn của in ấn. Thay vào đó, những bước chuyển biến quan trọng để dẫn đến cuộc cách mạng công nghệ tiên tiến in ấn sau này đã mở màn từ Đông Á, do những quý tộc Trung Quốc, phật tử Triều Tiên và hậu duệ của Thành Cát Tư Hãn thực thi. Và trong phần lịch sử dân tộc mà Davis chỉ ghi lại rất ngắn gọn, thì việc làm của họ thậm chí còn còn khởi đầu trước khi Gutenberg được sinh ra vài thế kỷ .
Trong quá trình in truyền thống lịch sử, những mảnh sắt kẽm kim loại có chữ nổi viết ngược gọi là con chữ rời, được xếp vào một cái khuôn, phủ một lớp mực và in lên giấy. Sau khi lấy tờ giấy đó ra, ta lập tức có một trang giấy in. Lặp lại quy trình tiến độ này với nhiều trang giấy hơn, ta có một cuốn sách – đó chính là một bản in. Lại liên tục thêm vô số lần nữa, ta đã có những cuốn sách được sách in hàng loạt .
Máy in được cho là phát minh của Gutenberg vào khoảng chừng năm 1440, tại thành phố Mainz nước Đức. Nó khởi đầu bén rễ ở châu Âu vào những năm 1450 nhờ vào cuốn Kinh thánh nói trên. Tất nhiên, sách đã xuất hiện ở châu Âu từ rất lâu trước đó, nhưng chỉ dừng lại ở những bản chép tay mà đa phần chỉ thành phần giáo sĩ mới hoàn toàn có thể tiếp cận được. Việc sản xuất sách hàng hoạt đã làm nên cuộc cách mạng hóa châu Âu vào những năm cuối của thập niên 1440, cùng với năng lực đọc, viết được cải tổ đã làm đổi khác tôn giáo, chính trị và lối sống trên toàn quốc tế .
Chí ít thì đó là những gì được kể trong hầu hết tài liệu, bao gồm phần lớn cuốn The Lost Gutenberg của Davis. Nhưng ở phần cuối cuốn sách, có một câu thừa nhận khởi đầu của lịch sử in ấn đã xảy ra từ rất lâu trước đấy: “Kiểu chữ rời là phát minh của người Trung Quốc vào thế kỷ 11, được dân tộc Triều Tiên cải tiến vào năm 1230 trước khi gặp được điều kiện giúp nó nở rộ ở châu Âu – thời của Gutenberg.”
Bảng chữ nổi được khắc ngược .
Câu nói trên không chỉ giảm bớt tầm quan trọng mà còn tường thuật sai những gì đã xảy ra.
Công nghệ in ấn mở màn tại Trung Quốc vào khoảng chừng năm 800. Kỹ thuật in lúc đó gồm có việc khắc nổi hàng loạt trang văn bản trên một mặt phẳng gỗ, phủ một lớp mực rồi in lên trang giấy. Vào khoảng chừng năm 971, những nhà in ở Chiết Giang, Trung Quốc đã cho in một bộ sách Phật giáo gọi là Tam Tạng Kinh bằng những bản khắc gỗ này, gồm 130.000 tấm gỗ ( mỗi tấm gỗ dùng cho một trang ). Sau này, họ đã nỗ lực tạo ra phiên bản sơ khai của những con chữ rời – gồm có việc ứng dụng thành công xuất sắc hệ chữ tượng hình khắc trên gỗ nhưng lại gây ra những phiền phức. Họ còn thử làm ra những ký tự bằng gốm, nhưng sáng tạo độc đáo này nhanh gọn bị vô hiệu .
Trong khi đó, quy trình gia nhập sản phẩm & hàng hóa từ đế chế Nước Trung Hoa đã mang những phát minh này đến với những nhà quản lý của Triều Tiên – hay còn gọi là vương quốc Cao Ly. Những người này có vai trò quan trọng trong tiến trình tiếp theo của lịch sử vẻ vang in ấn. Nhưng câu truyện của họ thì nặng nề hơn khi quy trình thay đổi đi cùng với việc bị xâm lược .
Đầu tiên, vào năm 1087, một nhóm người du mục Khiết Đan đã cố gắng nỗ lực xâm lược bán đảo Triều Tiên. Điều này đã thôi thúc chính quyền sở tại Cao Ly vận dụng giải pháp in khắc gỗ để tạo ra bộ Tam Tạng Kinh của riêng mình, có lẽ rằng là để bảo tồn truyền thống phật giáo vương quốc trước rủi ro tiềm ẩn xâm lược. Nỗ lực này là một điềm báo. Trong khi nỗ lực giữ lại sáng tạo độc đáo và kỹ thuật in cho hậu thế, thì những kẻ xâm lược ở đầu cuối cũng kéo đến. Trong thế kỷ 12 và 13, vị thủ lĩnh Mông Cổ là Thành Cát Tư Hãn đã tạo ra đế chế lớn nhất trong lịch sử vẻ vang quả đât, trải dài từ bờ biển Thái Bình Dương cho đến Ba Tư. Sau khi ông qua đời năm 1227, người kế vị là Oa Khoát Đài đã liên tục công cuộc chinh phục đến những vùng đất mà Thành Cát Tư Hãn chưa thể chạm tới. Năm 1231, Oa Khoát Đài ra lệnh xâm lược Triều Tiên. Chỉ một năm sau, quân đội Mông Cổ đã tiến đến Hà Nội Thủ Đô. Như một phần của cuộc chinh phạt, người Mông Cổ đã đốt bản in Tam Tạng Kinh của Triều Tiên thành tro bụi .
Vương triều Cao Ly ngay lập tức cho in lại cuốn sách mới. Theo một tài liệu của Thomas Christensen, cuốn sách được ví như “ những lời cầu nguyện gửi đến những vị Phật, nhờ sức mạnh của họ bảo lãnh quốc gia khỏi quân xâm lược Mông Cổ ” nhưng đồng thời nó cũng được triển khai với mục tiêu bảo tồn văn hóa truyền thống của một triều đại. Điều này rất quan trọng, nhất là khi cuộc tiến công của người Mông Cổ còn tiếp nối trong 28 năm nữa .
Việc in lại bản Tam Tạng Kinh của các nhà sư Triều Tiên phải đến năm 1251 mới hoàn thành. Và trong thời gian đó, giới cầm quyền cũng bắt đầu mở rộng việc in các cuốn sách khác. Năm 1234, bộ trưởng dân sự Choe Yun Ui đã được yêu cầu in một văn bản Phật giáo. Nhưng cuốn sách này quá dài và sẽ tốn một lượng khắc gỗ khổng lồ, vì vậy Choe đã đưa ra một giải pháp thay thế dựa trên phát minh trước đó của Trung Quốc. Đó là khi các con chữ rời bằng kim loại xuất hiện. Choe đã dùng một phương pháp tương tự như đúc tiền đồng để làm ra các ký tự bằng kim loại. Sau đó, ông sắp xếp các mảnh ký tự này vào khung, phủ mực và ép lên giấy. Với phương pháp này, sau khi in xong ông có thể sắp xếp lại các ký tự mà không cần phải đục thêm cả khối gỗ. Với tốc độ nhanh hơn, dự án này đã hoàn thành trước bộ Tam Tạng Kinh một năm.
Việc tìm ra điều này có ý nghĩa rất lớn. Gutenberg được cho là đã tạo ra các miếng kim loại nhỏ khắc những chữ cái viết ngược, sắp xếp chúng vào khung, phủ mực lên và ép vào tờ giấy để in sách nhanh hơn. Nhưng Choe đã làm những điều đó, và thậm chí còn làm sớm hơn 150 trước khi Gutenberg được sinh ra.
Có lẽ Choe Yun Ui mới là cái tên cần được nhớ đến chứ không phải Gutenberg .
Tuy nhiên, ngành in sách ở Triều Tiên không có được vận tốc tăng trưởng nhanh như những cuốn sách của Gutenberg vào 200 năm sau. Trong thực trạng đang bị xâm lược, sáng tạo của người Triều Tiên gặp phải trở ngại lớn. Ngoài ra, chữ viết của Triều Tiên thời đó vẫn dựa trên nền tiếng Trung Quốc và sử dụng một số lượng lớn ký tự khác nhau. Điều này cũng làm chậm lại quy trình đúc và lắp ráp những mảnh sắt kẽm kim loại. Và điều quan trọng nhất chính là những nhà cầm quyền Cao Ly chỉ tập trung chuyên sâu việc in ấn cho giới quý tộc .
Triều Tiên cho phục sinh khung chữ sắt kẽm kim loại 600 tuổi, từng được dùng để in Jikji – cuốn sách cổ nhất được in bằng con chữ rời. Nguồn : Báo Chosun
Có thể công nghệ in ấn đã được lan truyền từ Đông sang Tây. Hốt Tất Liệt là cháu trai của Thành Cát Tư Hãn và là người lập nên nhà Nguyên ở Trung Quốc. Vì thế, ông được tiếp cận với công nghệ in ở cả Trung Quốc và Triều Tiên. Có thể ông đã chia sẻ kiến thức này với em trai là Hốt Liệt Ngột – khi đó đang cai trị mảnh đất Ba Tư thuộc đế chế Mông Cổ. Có lẽ đó là cách công nghệ in của vùng Đông Á di chuyển hàng ngàn dặm đến phương Tây. “Người Mông Cổ thích sử dụng công nghệ của mình ở mọi nơi họ đặt chân đến và biến chúng thành một phần của văn hóa địa phương dù chúng có hay không được thừa nhận.”, David Robinson – giáo sư lịch sử châu Á của Đại học Colgate giải thích.
Hơn nữa, hoàn toàn có thể người Mông Cổ còn mang công nghệ tiên tiến in này qua lãnh thổ châu Âu, gồm có cả Đức. Từ năm 1000 – 1500, đế chế Mông Cổ đã liên tục xâm lược châu Âu và tạo ra thời cơ trao đổi Đông – Tây hiếm có. Christopher Atwood, giáo sư điều tra và nghiên cứu Á – Âu tại Đại học Indiana, nói trong một cuộc phỏng vấn : “ Nói chung, nếu một thứ gì đó đi từ Đông Á ( đến phía Tây ), thì thật khó tưởng tượng nếu không có bàn tay của người Mông Cổ. ”
Còn ở châu Âu, Johannes Gutenberg ở đầu cuối cũng khởi đầu việc làm kinh doanh thương mại của mình. Đó là dự án Bất Động Sản phối hợp công nghệ tiên tiến khá giống với những con chữ rời của Choe Yun Ui, được nâng cấp cải tiến để đẩy nhanh vận tốc in Giao hàng cho thương mại. Công việc kinh doanh thương mại này đã ngốn của ông hàng chục năm để đi đến thành công xuất sắc và rồi lại khiến ông phá sản. Nhưng theo Davis trong The Lost Gutenberg, lịch sử vẻ vang ngành in có nhiều khoảng trống. Gutenberg là một trong số đó. Ông đã không kể câu truyện của chính mình trong những tài liệu ông in ra. Không có bất kể ghi chú nào được tìm thấy cho đến ngày này. Những người Mông Cổ, Duy Ngô Nhĩ và chính phủ nước nhà ở Đông Á lại càng không .
Tất nhiên, việc đặt dấu chấm hỏi cho tiến trình lịch sử dân tộc này không phải không có ý nghĩa. Nếu cho rằng Gutenberg đã tự mình phát minh ra máy in, bỏ lỡ cả một lục địa và nhiều thế kỷ trước đó, cũng như quy trình gia nhập của công nghệ tiên tiến, thì đó là một tâm lý viển vông. Trong một cuộc nghiên cứu và điều tra về những kỹ thuật của Gutenberg, lập trình viên máy tính Blaise Aguera y Arcas đã chỉ ra điều này thật kỳ lạ : “ Thật sai lầm đáng tiếc khi cho rằng một công nghệ tiên tiến hoàn toàn có thể được tạo ra một cách hoàn hảo ngay từ đầu. Bất kỳ ai làm về công nghệ tiên tiến đều biết quy trình không phải như vậy. ”
Để ghi nhận dấu ấn, tác giả Davis cũng nhắc đến điều tương tự như, nhưng lại lý giải theo cách này : “ Có lẽ, hình ảnh của Gutenberg giống như một thiên tài đơn độc đã đổi khác cả một nền văn minh truyền kiếp, do tại những gì xảy ra sau đó quá hoành tráng đến mức nó gần như là một thần thoại cổ xưa và cần được ghi nhận như một câu truyện về cội nguồn. ”
Nhưng Davis đã không làm rõ nhiều thành tựu khác về in ấn trong The Lost Gutenberg. Bà chỉ nhắc đến Trung Quốc vài lần và Triều Tiên đúng một lần – còn câu truyện của người Mông Cổ, người Duy Ngô Nhĩ và những người có trong lịch sử vẻ vang in ấn nhưng không theo đạo Thiên Chúa thì trọn vẹn không được nhắc đến .
Bà chưa khi nào lý giải rằng Kinh thánh Gutenberg không hề được ca tụng là cuốn sách quan trọng nhất trong lịch sử dân tộc. Bản in của Kinh thánh cũng không thuộc hàng những cuốn sách cổ nhất được tạo ra bằng cách in chữ rời còn sống sót cho đến thời nay. Thay vào đó, cuốn sách cổ nhất trong list này là Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji SImche Yojeo của Triều Tiên ( Tạm dịch : Tuyển tập những lời dạy thiền hay nhất của những tu sĩ Phật giáo ). Nó có từ năm 1377 và chính là điểm khởi đầu cho nghiên cứu và điều tra về nguồn gốc của những con chữ rời .
Ở Triều Tiên, cuốn sách này cùng nhiều cuốn sách cổ khác được xem là niềm tự hào vương quốc và xếp vào hàng những cuốn sách quan trọng nhất. Nhưng chỉ trong thời hạn gần đây, hầu hết là trong thập kỷ trước, góc nhìn của họ và những người châu Á tạo ra công nghệ tiên tiến in mới khởi đầu được thừa nhận. Hầu hết mọi người – kể cả Davis, người đã phủ nhận một cuộc phỏng vấn với nhận xét : “ Tôi e rằng mình không hề nói gì thêm về chủ đề in ấn cổ ” – vẫn không biết hàng loạt câu truyện .
Thanh Trần | Theo lithub.com
>> CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM:
Những tư tưởng tạo nên bước nhảy vọt kỳ diệu của Nhật Bản
Cuốn sách gối đầu giường về ban nhạc lịch sử một thời nhất thế kỷ XX
