Ngôn ngữ học xã hội (Sociolinguistics) là ngành học nghiên cứu ảnh hưởng của bất kỳ và tất cả các lĩnh vực xã hội, bao gồm các khái niệm văn hóa, kỳ vọng và ngữ cảnh, qua cách sử dụng ngôn ngữ; và những ảnh hưởng của việc sử dụng ngôn ngữ đến xã hội. Ngôn ngữ học xã hội khác với xã hội học ngôn ngữ (sociology of language) ở điểm nó tập trung vào ảnh hưởng của xã hội đến ngôn ngữ, trong khi xã hội học ngôn ngữ lại tập trung vào ảnh hưởng của ngôn ngữ đến xã hội. Ở một số phương diện, ngôn ngữ học xã hội trùng lắp với ngữ dụng học. Trong lịch sử, ngôn ngữ học xã hội có quan hệ nhập nhằng với nhân học ngôn ngữ (linguistic anthropology), gần đây giới nghiên cứu cũng đặt vấn đề đâu là điểm khác biệt đặc trưng giữa hai ngành học.
Ngôn ngữ học xã hội cũng nghiên cứu sự khác biệt ngôn ngữ giữa các nhóm, được phân chia bởi những khác biệt xã hội, nhóm tộc người, tôn giáo, thân thế, giới tính, trình độ học vấn, tuổi tác, v.v.., và cách thức hình thành và duy trì các quy luật này trong việc phân loại các cá thể trong xã hội hoặc tầng lớp kinh tế xã hội. Do ngôn ngữ mỗi nơi mỗi khác, hẳn nó cũng khác biệt giữa các tầng lớp xã hội, và những ngôn ngữ nhóm xã hội (sociolects) này chính là đối tượng nghiên cứu của Ngôn ngữ học xã hội.
Các nhà Ngôn ngữ học xã hội thường nghiên cứu ngữ pháp, ngữ âm, từ vựng, và các phương diện khác của ngôn ngữ nhóm xã hội (sociolects) giống như các nhà ngôn ngữ địa phương nghiên cứu sự tương đồng của tiếng địa phương giữa các vùng miền. Nhưng khác với chuyên môn nghiên cứu Ngôn ngữ địa phương, Ngôn ngữ học xã hội đi tiên phong trong việc nghiên cứu sự đa dạng, các biến thể của ngôn ngữ ở khu vực thành thị, và tập trung vào sự khác biệt giữa các tầng lớp xã hội. Ví dụ: Kết quả nghiên cứu thái độ xã hội cho thấy một từ quá thông dụng được cho là không phù hợp với ngữ cảnh của một cuộc đàm phán kinh doanh hoặc nghiên cứu khoa học.
Lịch sử ngành[sửa|sửa mã nguồn]
- Những nghiên cứu đầu tiên về đề tài yếu tố xã hội thúc đẩy sự biến đổi của ngôn ngữ manh nha từ cuối thế kỷ 19.
- Những năm đầu thập niên 1900, Louis Gauhat (người Thụy Sĩ) có nhắc đến khái niệm xã hội của ngôn ngữ. Khoảng những năm 1930, khái niệm này được các nhà ngôn ngữ Ấn Độ và Nhật Bản nhắc đến. Nhưng không được giới khoa học xã hội phương Tây chú ý.
- Năm 1939, Thomas Callan Hodson, người Anh, lần đầu sử dụng thuật ngữ ngôn ngữ học xã hội (sociolinguistics) trong bài viết “Ngôn ngữ học xã hội Ấn Độ” (“Sociolingistics in India“), trong tập sách Man in India.
- Phương Tây chỉ bàn luận về ngôn ngữ học xã hội từ thập niên 1960, với nhà ngôn ngữ học tiên phong William Labov (Mỹ) và Basil Benstein (Anh). Trong thời gian này, William Stewart và Heinz Kloss đã thảo luận những khái niệm cơ bản về lý thuyết ngôn ngữ đa trung tâm (Pluricentric language), miêu tả các ngôn ngữ cơ bản khác biệt thế nào giữa các quốc gia (ví dụ: tiếng Anh Mỹ/Anh/Canada/Úc). William Labov được xem như cha đẻ của Ngôn ngữ học xã hội. Ông đóng góp nhiều nghiên cứu về sự khác biệt và biến đổi của ngôn ngữ[1], đưa xã hội học về ngôn ngữ lên vị trí của một ngành học chuyên sâu.
Ứng dụng của Ngôn ngữ học xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Nghiên cứu về biến thể ngôn ngữ tập trung vào các yếu tố xã hội hạn chế ý nghĩa của ngôn từ trong ngữ cảnh của nó.
Chuyển đổi mã ( code-switching ) là thuật ngữ chỉ việc sử dụng những loại ngôn ngữ khác nhau trong những trường hợp xã hội khác nhau .
Các khái niệm cơ bản[sửa|sửa mã nguồn]
Khái niệm này miêu tả một nhóm người sử dụng một ngôn ngữ theo một cách riêng và những thành viên thống nhất cách sử dụng đó. Để được công nhận như một thành viên của hội đồng ngôn ngữ, thành viên phải có năng lực / kỹ năng và kiến thức tiếp xúc, tức là dùng ngôn ngữ một cách đúng mực với trường hợp xảy ra. Một thành viên hoàn toàn có thể tiếp xúc nhiều hơn một ngôn ngữ [ 2 ] .Cộng đồng ngôn ngữ hoàn toàn có thể là những thành viên của một ngành nghề chuyên nghiệp, hoặc một nhóm xã hội xác lập như học viên trung học hoặc những người mê hip-hop, hoặc thậm chí còn là nhóm những thành viên có quan hệ mật thiết như mái ấm gia đình và bè bạn. Thành viên của hội đồng ngôn ngữ thường tăng trưởng những từ lóng và từ chuyên dùng để phân phối những nhu yếu đặc biệt quan trọng và quyền ưu tiên của nhóm .
Các nhà Ngôn ngữ học xã hội tìm hiểu về mối quan hệ giữa xã hội hóa, kỹ năng giao tiếp và nhân thân của cá nhân thông qua cộng đồng thực hành (Community of Practice). Vì nhân thân (identity) là một khái niệm phức tạp, nghiên cứu xã hội hóa ngôn ngữ là một cách để phân tích các hoạt động thường nhật từ góc nhìn vi-tương tác. Việc học tập tiếp thu ngôn ngữ của một cá thể chịu ảnh hưởng lớn từ gia đình nhưng yếu tố xã hội xung quanh cá thể đó đóng vai trò khá quan trong, như trường học, đội thể thao, giáo hội. Cộng đồng ngôn ngữ có thể tồn tại ngay trong một cộng đồng thực hành lớn hơn nó.[3]
Mạng lưới xã hội ( Social network )[sửa|sửa mã nguồn]
Mạng lưới xã hội là một hội đồng ngôn ngữ xác lập, nhấn mạnh vấn đề vào mối quan hệ giữa những thành viên thành viên trong hội đồng với nhau. Ở tầm vĩ mô, Mạng lưới xã hội là một quốc gia hoặc một thành phố ; ở tầm cá thể, đó là những người hàng xóm hoặc mái ấm gia đình. Gần đây, Mạng lưới xã hội được còn hình thành qua mạng, qua những phòng chat, tổ chức triển khai, những website hẹn hò trực tuyến .
Một cộng đồng phức hợp (multiplex) là một cộng đồng có nhiều thành viên có các mối quan hệ chồng chéo với nhau.. Ví dụ, những người hàng xóm sống cùng một con hẻm, làm chung một công ty, thậm chí là cùng kết hôn với anh/chị em của một gia đình.
Để hiểu ngôn ngữ trong một xã hội, thành viên cũng phải hiểu những Mạng lưới xã hội đằng sau ngôn ngữ đó. Các Mạng lưới xã hội mật thiết hoặc rời rạc này có ảnh hưởng tác động đến cấu trúc ngôn ngữ ( cách phát âm, cách dùng từ ) của thành viên [ 4 ]. Mối quan hệ trong Mạng lưới xã hội hoàn toàn có thể hời hợt hoặc mật thiết, tùy thuộc vào độ tương tác giữa những thành viên [ 5 ]. Ví dụ, hội đồng cùng thao tác trong văn phòng thao tác hoặc nhà máy sản xuất có mối quan hệ mật thiết vì tổng thể những thành viên tương tác với nhau. Một khóa học với hơn 100 học viên là một hội đồng rời rạc, nhiều sinh viên chỉ tương tác với thầy giáo hoặc 1-2 sinh viên khác .
Tính giai tầng của ngôn ngữ[sửa|sửa mã nguồn]
Giai tầng và nghề nghiệp là những điểm nhấn về ngôn ngữ trong xã hội. Một trong những tác dụng điều tra và nghiên cứu của Ngôn ngữ học xã hội chứng minh, những tầng lớp xã hội và sự độc lạ ngôn ngữ có tương quan với nhau. Thành viên của giai cấp lao động thường ít tuân thủ theo ngôn ngữ chuẩn ( standard language ) ; trong khi những những tầng lớp hạ, trung và trung thượng lưu tuân thủ theo ngôn ngữ chuẩn nhiều hơn. Tuy nhiên, những tầng lớp thượng lưu, thậm chí còn trung thượng lưu, thường ít tuân thủ ngôn ngữ chuẩn hơn những tầng lớp trung lưu. Tầng lớp xã hội và kỳ vọng của những tầng lớp xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành thói quen sử dụng ngôn ngữ .
Kỳ vọng giai tầng xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Các nghiên cứu và điều tra của William Labov ( 1960 s ), chỉ ra kỳ vọng xã hội ảnh hưởng tác động đến cấu trúc ngôn ngữ. Kỳ vọng giai cấp xã hội cũng vậy. Trong quy trình khuynh hướng kinh tế tài chính – xã hội đến giai cấp nhất định ( thường là giai cấp thượng lưu hoặc trung thượng lưu ), thành viên sẽ kiểm soát và điều chỉnh cấu trúc ngôn ngữ của mình giống với tiềm năng đã xu thế. Tuy nhiên, vì không phải sinh ra trong thiên nhiên và môi trường đó, nên thành viên thường cố ý kiểm soát và điều chỉnh, dẫn đến thực trạng quá đà và phát sinh 1 số ít lỗi mới. Cá thể xu thế đến giai cấp thấp hơn cũng gặp thực trạng tương tự như [ 6 ] .Trong những trường hợp tiếp xúc, luôn sống sót một mối quan hệ chính – phụ ( thầy giáo-học sinh, nhân viên cấp dưới – người mua ), dẫn đến thực trạng độc lạ giai tầng ngôn ngữ [ 7 ] .
Các mã ngôn ngữ xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Basil Bernstein, nhà ngôn ngữ học xã hội người Anh, tác giả của quyển Elaborated and restricted codes: their social origins and some consequences (“Mã tường tận và mã hạn chế: nguồn gốc xã hội và vai trò của chúng”), tái hiện một hệ thống mã xã hội ông dùng trong việc phân loại các cấu trúc ngôn ngữ cho các giai tầng xã hội khác nhau. Ông phân tích thành viên của tầng lớp trung lưu luôn có những cách cấu tạo ngôn ngữ rất khác biệt so với tầng lớp lao động.
Mã hạn chế
[sửa|sửa mã nguồn]
Theo học thuyết của Basil Bernstein, mã hạn chế là cấu trúc ngôn ngữ những tầng lớp lao động sử dụng. Loại mã này giúp tăng cường sự link giữa những thành viên trong nhóm, có xu thế cư xử dựa trên những phân biệt cơ bản như ” nam “, ” nữ “, ” người già “, ” người trẻ “. Nhóm xã hội này dùng ngôn ngữ như một cách để đoàn kết những thành viên, và những thành viên không cần phải làm rõ nghĩa ; vì họ cùng san sẻ những thưởng thức và hiểu biết chung ( mà những nhóm xã hội khác không có ) link họ với nhau. Điểm độc lạ dễ nhận ra ở mã hạn chế là nhấn mạnh vấn đề vào niềm tin đoàn kết, vào ” tất cả chúng ta ” hơn là cái tôi cá thể .
Mã tường tận[sửa|sửa mã nguồn]
Theo học thuyết của Basil Bernstein, mã hạn chế là cấu trúc ngôn ngữ những tầng lớp trung-thượng lưu sử dụng để đạt được những lợi thế trong giáo dục và sự nghiệp. Sự link giữa những thành viên trong nhóm khó định nghĩa, mỗi cá thể đạt được vị trí / thân phận xã hội nhờ vào tư chất và tính cách của mình. Không có sự phân loại trách nhiệm rõ ràng theo lứa tuổi, giới tính ; trong cấu trúc xã hội này, những thành viên đàm phán và thực thi vai trò của mình, hơn là gật đầu vai trò định sẵn. Nhóm dùng mã ngôn ngữ xã hội tường tận cần tích hợp với quan điểm cá thể để làm rõ nghĩa, vì cái tôi cá thể được nhấn mạnh vấn đề hơn những tầng lớp lao động .Bảng biểu sau bộc lộ sự độc lạ ngôn ngữ trên cơ sở thân phận xã hội
Ngôn ngữ
( của giai tầng xã hội thấp )
|
Ngôn ngữ chuẩn
( của giai tầng trung – thượng lưu )
|
| It looks like it ain’t gonna rain today.
|
It looks as if it isn’t going to rain today.
|
| You give it to me yesterday.
|
You gave it to me yesterday.
|
[ 8 ]
- ^
Paolillo, John C. Analyzing Linguistic Variation: Statistical Models and Methods CSLI Press 2001, Tagliamonte, Sali Analysing Sociolinguistic Variation
- ^ Deckert, Sharon K. and Caroline H. Vikers. ( 2011 ). An Introduction to Sociolinguistics : Society and Identity. Page 59
- ^ Deckert, Sharon K. and Caroline H. Vikers. ( 2011 ). An Introduction to Sociolinguistics : Society and Identity. Page 74-76
- ^ Dubois, Sylvie and Horvath, Barbara. ( 1998 ). ” Let’s tink about dat : Interdental Fricatives in Cajun English. ” Language Variation and Change 10 ( 3 ), pp 245 – 61 .
- ^
Wardhaugh, Ronald (2006), An Introduction to Sociolinguistics, New York: Wiley-Blackwell
- ^ cần chú thích
- ^ Deckert, Sharon K. and Caroline H. Vikers. ( 2011 ). An Introduction to Sociolinguistics : Society and Identity. Page 44
- ^ “Wiki Sociolinguistics”.
