Nhạc sĩ Trần Long Ẩn: Hành trình ‘Một đời người một rừng cây’

Nhạc cách mạng “ngấm” vào máu từ nhỏ

Thời của ông có nhiều dòng nhạc quốc tế gia nhập vào việt nam như bolero, nhạc Âu Mỹ … ; trong nước cũng có nhạc trẻ, nhạc trữ tình … Vì sao ông lại chọn truyền thống lịch sử cách mạng, nhạc trào lưu ?
Hồi tiểu học tôi học Trường dòng Thánh Giuse ( Tỉnh Bình Định ), học Trung học Trường La San ( Tỉnh Bình Định ). Lúc đó tôi toàn tiếp xúc với nhạc đạo nhà thời thánh và yêu quý. Lúc 5 – 6 tuổi hay hát nhạc kháng chiến, nhất là những bài mần nin thiếu nhi. Khi tôi đậu thủ khoa, mẹ thưởng cho chiếc xe gắn máy cáu cạnh và một cái radio. Có cái radio tôi cứ “ ôm ” suốt để nghe đài, nghe đủ những kênh. Tôi có 2 người cậu ruột đi tập trung nên đơn thuần nghe đài để “ canh ” xem cậu mình có lên đài nói không. Cho nên ngày đêm nghe rất nhiều bài nhạc truyền thống cuội nguồn cách mạng và “ nhập ” vô hồn mình .

Ngày ông mới bước vào sáng tác cũng là lúc nhạc bolero rất thịnh hành tại VN (thập niên 1960). Sao ông không “thử” sáng tác bolero?

Năm 1966, tôi vào học Trường ĐH Văn khoa Hồ Chí Minh, cùng bạn hữu thuê một nhà ở trong hẻm để ở. Hàng xóm chúng tôi quá mê nhạc bolero nên mở nghe cả ngày lẫn đêm. Tôi nghe, thuộc đến mức cứ ngồi làm bài, ôn thi thì trong đầu lại vang lên toàn nhạc bolero, nhạc thất tình. Nhưng để sáng tác tôi không thích vì nghe riết tôi ngán. Có thể do năng lực, do nhạc từ nhà thời thánh, nhạc kháng chiến ngấm vào máu tôi rồi .
Nhạc của ông chịu tác động ảnh hưởng bởi thời trào lưu sinh viên xuống đường những năm 1970 ?
Hồi đó tôi còn trẻ, hay xung phong hát chứ chưa biết sáng tác. Mấy anh chị chỉ huy trào lưu nói ông hát hay quá, bữa nào sáng tác thử xem. Tôi nghiền ngẫm viết Hát trên đường tranh đấu. Kế đến tôi viết Người mẹ Bàn Cờ ( phổ thơ Nguyễn Kim Ngân, là người bạn học từ trào lưu tranh đấu của tôi ) .
Trước năm 1975, trào lưu ca nhạc trong sinh viên, học viên Hồ Chí Minh diễn ra còn có trào lưu Du ca việt nam và đó là động lực để ông sáng tác ?
Lúc đầu tôi nghĩ phổ nhạc, sáng tác chơi cho vui thôi nhưng không ngờ được bạn bè sinh viên, học viên yêu dấu ủng hộ. Đặc biệt những chị, những má khu chợ Vườn Chuối, Bàn Cờ ( Q. 3 ) yêu dấu. Họ nói một câu tôi rất cảm động : “ Tụi sinh viên hay lắm, xuống đường biểu tình đòi độc lập tự do, độc lập cơm áo cho đồng bào mình nhưng không ca tụng tụi nó và lại ca tụng tụi mình ”. Lúc đó nhạc tôi được khen có tính nhân dân, quần chúng, dân tộc bản địa nhưng tôi thật sự chưa hiểu gì nhiều. Sau này được học mới hiểu nhiều hơn và cảm thấy rất tự hào .

ẢNH : CAO HOÀNG TRỌNG Nhạc sĩ Trần Long Ẩn khi làm giám khảo Tiếng hát mãi xanh

Tình yêu thời chúng tôi rất lành thánh

Nhắc về tình yêu, có mối tình nào để lại hậu quả rồi “nhớ nhau cả đời” không, thưa ông?
Nhắc về tình yêu, có mối tình nào để lại hậu quả rồi “ nhớ nhau cả đời ” không, thưa ông ?Đối với tôi, tình yêu trong nhạc hay đời đều lành thánh lắm. Vì tôi ảnh hưởng tác động bởi trường dòng nên cứ lành thánh. Nghĩa là nhiều khi chỉ cần nắm tay thôi lại … nhớ cả đời, chứ còn “ làm cái gì đó nữa ” sẽ mất hùng vĩ. Chuyện nào cũng đâu ra đó, đàng hoàng hẳn hoi. Không phải yêu là phải có … gì đó thì mới “ nhớ nhau cả đời ” ( cười lớn ) .
Vậy khi sáng tác, ông có dành một “ góc ” nào đó cho người một nửa yêu thương hay người con gái mình từng rất yêu ?
Cũng có, nhưng phảng phất thôi, là thoáng qua trong bài hát, không trầm trọng hóa. Thường chỉ có tên ai đó trong bài hát và người tinh ý lắm mới biết. Cái này tôi học anh Trịnh Công Sơn. Bạn đời tôi cũng Open ở một vài diễn biến trong những sáng tác của tôi. Chuyện tình yêu trong tác phẩm của tôi thường là tình yêu về con người, về hội đồng .
\ n
Nhắc đến nhạc Trần Long Ẩn, không ai không nhớ câu “ Ai cũng chọn việc nhẹ nhàng, khó khăn sẽ dành phần ai ” trong bài Một đời người một rừng cây. Có vẻ như ông mượn một “ rừng cây ” để thay lời muốn nói điều gì đó lớn hơn ?
Bài hát này bao nhiêu tuổi tức gắn với rừng đước Cần Giờ ( TP.Hồ Chí Minh ) bấy nhiêu tuổi ( khoảng chừng năm 1980 ). Ý tưởng của tôi xuất phát từ câu của một người chỉ huy nổi tiếng khi chỉ vào rừng đước và nói, những chú phải trồng gần thì cây đước mới lên thẳng, mới hữu dụng ; trồng xa quá thân thấp, sum sê vô dụng. Ý bài hát tôi muốn nói lớp trẻ – bộ đội ta ở nơi khó khăn họ trưởng thành và đã là người trẻ tuổi thì chung sức giúp sức nhau. Tôi mượn rừng cây để nói về cái đẹp con người, về lực lượng bộ đội ở biên giới Tây Nam những năm tháng đó .
Có bài hát nào mà ông phải viết trong hoàn cảnh khắc nghiệt có cả máu và nước mắt ?
Máu thì không nhưng đi vào vùng nguy hại thì có. Tôi nhớ mãi trận đàn áp khoảng chừng năm 1970 trên đường Thống Nhất ( nay là đường Lê Duẩn, Q. 1 ). Tôi cùng bè bạn bị công an truy đuổi, có người trúng đạn. Tôi nhỏ con, lúc trốn chạy tôi lấy cái chiếu cuốn lại nằm dưới giường nên công an không thấy. Anh em sau đó đi kiếm … lôi ra. Sau này thời bình gặp lại bè bạn hay trêu Trần Long Ẩn – Ẩn Long Sàn là thế. Tôi mắc cỡ gần chết .

ẢNH: NHẠC SĨ NGUYỄN VĂN HIÊN CUNG CẤP Xem thêm: Hồng Xương Long với những ca khúc hướng về miền Trung Nhạc sĩ Trần Long Ẩn ( đứng thứ hai từ trái sang ) trong nhóm Những người bạn năm 1991

Vì nhiệm vụ bí mật phải “trốn” gặp mẹ

Vì nhiệm vụ mà ông từng chấp nhận không gặp gỡ gia đình đến nỗi mẹ ông tưởng con trai mất tích?
Vì trách nhiệm mà ông từng gật đầu không gặp gỡ mái ấm gia đình đến nỗi mẹ ông tưởng con trai mất tích ?Hồi trẻ tôi học trường dòng và từng xin cha mình cho đi tu làm sư huynh ( thầy dạy ở những trường dòng ). Cha tôi không cho vì sợ tuyệt tự. Khi tham gia trào lưu sinh viên, những anh đặt yếu tố kéo vô tổ chức triển khai. Khi về quê Tỉnh Bình Định ( khoảng chừng năm 1971 ) tôi không dám nói cha mẹ mà nói với ông ngoại : “ Ngoại ơi kỳ này về thăm ngoại chắc lần cuối. Khi nào quốc gia độc lập con mới trở lại ”. Ông nghe hết hồn hỏi đi đâu, tôi chỉ ra hướng bắc nói con theo cậu ba, cậu bảy. Đến 1972, những bác, những chú muốn bảo toàn lực lượng nên kéo chúng tôi vô rừng lại để học tập. Vì điều này nên tôi phải trốn mẹ. Sau ngày giải phóng tôi mới đoàn viên cùng mái ấm gia đình .
Một số tác phẩm của ông thường gắn với người lao động, phải chăng tương quan đến bút danh Đoàn Công Nhân ?
Lúc theo trào lưu, sinh viên học viên được xem là ngòi pháo, thân pháo là giai cấp công nhân. Khi vô rừng học tôi cảm nhận nhiều hơn vai trò quan trọng của giai cấp công nhân. Từ đó tôi hay chuyển đề tài sang người lao động nhiều hơn …, và cái tên Đoàn Công Nhân ra đời .
Ở tuổi không còn trẻ nữa mà ông đi nhiều, làm nhiều, có khi nào người một nửa yêu thương ông không vui ?
Chúng tôi quen như thế rồi ( 33 năm sống cùng nhau – PV ). Tôi đi nhiều, bà nhà tôi cũng … đi nhiều. Khi về đến nhà là tôi bỏ hết, thao tác nhà, là người đàn ông của mái ấm gia đình. Tôi rất thích tưới cây, giặt giũ quần áo, rửa chén … Chính lúc thao tác lặt vặt tôi hay nghêu ngao hát và bật ra nhiều sáng tạo độc đáo hay. “ Không thể nói khác hơn đâu em, không hề nghĩ khác hơn đâu em … ” là lời bài hát sắp tới của tôi khi nghe những người hàng xóm đi nhậu về cãi nhau ( cười ) .
Một số bạn thân của nhạc sĩ khẳng định chắc chắn : Trần Long Ẩn còn là “ trùm ” nhạc chế, “ trùm ” chuyện tiếu lâm ?
Nhạc của tôi, tôi “ chế ” lời tùm lum hát thấy vui lắm. Lúc sáng tác, dây thần kinh cũng căng nên phải có cái gì đó vui chơi cho vui chứ căng quá, bị chập, điên mất. Tôi cũng khoái kể chuyện tiếu lâm trong những chuyến trong thực tiễn cho cả đoàn vui. Có người còn khoái khi tôi chế nhạc anh Trịnh Công Sơn, Từ Huy, Nguyễn Văn Hiên … Anh Nguyễn Ngọc Thiện có lần bảo sao ông không “ chế ” nhạc của tui. Thế là tôi chế cho ổng một bài, ổng mê tít .

Luôn là cánh chim đầu đàn ẢNH : NSCC Nhạc sĩ Trần Long Ẩn là một trong những cánh chim đầu đàn của phong trào Hát cho đồng bào tôi nghe trong phong trào đấu tranh của sinh viên học sinh Sài Gòn – Gia Định. Sau ngày đất nước thống nhất, anh công tác ở Sở Văn hóa – Thông tin (nay là Sở Văn hóa – Thể thao TP.HCM). Khi làm Phó chủ nhiệm Nhà nghệ thuật quần chúng, rồi về Hội Âm nhạc TP.HCM, anh đã giúp rất nhiều nhạc sĩ trẻ sinh hoạt trong Câu lạc bộ Sáng tác trẻ Thành đoàn (TP.HCM). Khi thành lập nhóm nhạc sĩ Những người bạn (gồm Trịnh Công Sơn, Tôn Thất Lập, Trần Long Ẩn, Thanh Tùng, Từ Huy, Nguyễn Ngọc Thiện, Nguyễn Văn Hiên – PV), anh thường nhắc: “Trong nhóm có anh Sơn viết ca từ rất kỹ, rất hay nên anh em mình phải chăm sóc kỹ tác phẩm, nhất là ca từ”. Anh rất chỉn chu khi sáng tác ca khúc, nhất là ca từ. Trong những chuyến đi thực tế sáng tác, những đêm liên hoan giao lưu với địa phương, anh thường kể chuyện vui, hát lời 2, lời 3 (nhạc chế – PV) hoặc ca vọng cổ bằng tiếng Anh, tiếng Pháp làm ai cũng vui. Nhất là những bài dân ca mà được hát bằng tiếng nước ngoài nghe rất thú vị. Nhạc sĩ Trần Long Ẩn là một trong những cánh chim đầu đàn của trào lưu Hát cho đồng bào tôi nghe trong trào lưu đấu tranh của sinh viên học viên TP HCM – Gia Định. Sau ngày quốc gia thống nhất, anh công tác làm việc ở Sở Văn hóa – tin tức ( nay là Sở Văn hóa – Thể thao Thành Phố Hồ Chí Minh ). Khi làm Phó chủ nhiệm Nhà thẩm mỹ và nghệ thuật quần chúng, rồi về Hội Âm nhạc TP.Hồ Chí Minh, anh đã giúp rất nhiều nhạc sĩ trẻ hoạt động và sinh hoạt trong Câu lạc bộ Sáng tác trẻ Thành đoàn ( TP.Hồ Chí Minh ). Khi xây dựng nhóm nhạc sĩ Những người bạn ( gồm Trịnh Công Sơn, Tôn Thất Lập, Trần Long Ẩn, Thanh Tùng, Từ Huy, Nguyễn Ngọc Thiện, Nguyễn Văn Hiên – PV ), anh thường nhắc : “ Trong nhóm có anh Sơn viết ca từ rất kỹ, rất hay nên bạn bè mình phải chăm nom kỹ tác phẩm, nhất là ca từ ”. Anh rất gọn gàng khi sáng tác ca khúc, nhất là ca từ. Trong những chuyến đi trong thực tiễn sáng tác, những đêm liên hoan giao lưu với địa phương, anh thường kể chuyện vui, hát lời 2, lời 3 ( nhạc chế – PV ) hoặc ca vọng cổ bằng tiếng Anh, tiếng Pháp làm ai cũng vui. Nhất là những bài dân ca mà được hát bằng tiếng quốc tế nghe rất mê hoặc . Nhạc sĩ Nguyễn Văn Hiên Truyền tải thông điệp sâu sắc lay động lòng người ẢNH: TRẦN HUY TUẤN Xem thêm: Cho đi là hạnh phúc Hồi nhỏ, tôi được nghe đến thuộc nằm lòng nhiều bài hát “truyền lửa” của nhạc sĩ Trần Long Ẩn về một lối sống tích cực, yêu thương mọi người. Khi làm biên tập viên âm nhạc, nhiều lần các bài hát của anh nằm trong chọn lựa của tôi khi đưa vào những chủ đề Thay lời muốn nói và các chương trình khác, mỗi khi cần chuyển tải một thông điệp sâu sắc, lay động lòng người. Âm nhạc của anh khá lạ và tưởng chừng tương phản nhau: vừa giản dị, khúc chiết lại vừa hàm ý sâu sắc những triết lý sống đầy nhân văn. Cả hai được một con người tài hoa gói ghém lại khéo léo để ai nghe cũng có thể hiểu và cảm được. Sau này được dịp tìm hiểu, trò chuyện nhiều cùng anh, mới ngẫm ra ngọn nguồn để dẫn tới hai điều tương phản này. Anh xuất thân từ dân phong trào, lập phong trào nên phần âm nhạc cũng cần giản dị đúng chất “phong trào”. Thế nhưng cái chất triết lý sâu xa lại không ẩn được ở một chàng sinh viên khoa triết học. Mà ngộ cái, hai điều tương phản này lại xem ra không hề mâu thuẫn nhau, mà trái lại, còn tạo ra một màu “nhạc Trần Long Ẩn” khá đặc thù. Sau này tôi lại hữu duyên được gắn bó cùng anh suốt 7 năm ròng khi tham gia vai trò giám khảo cuộc thi Tiếng hát mãi xanh. Tôi thú vị nhận ra thêm một Trần Long Ẩn với một bồ kiến thức âm nhạc, lịch sử âm nhạc VN; một Trần Long Ẩn đầy hoạt ngôn, duyên dáng và cũng không kém phần thâm trầm, ý vị. Một con người như vậy thực sự là vốn quý trong nền âm nhạc VN. Hồi nhỏ, tôi được nghe đến thuộc nằm lòng nhiều bài hát “ truyền lửa ” của nhạc sĩ Trần Long Ẩn về một lối sống tích cực, yêu thương mọi người. Khi làm biên tập viên âm nhạc, nhiều lần những bài hát của anh nằm trong lựa chọn của tôi khi đưa vào những chủ đề Thay lời muốn nói và những chương trình khác, mỗi khi cần chuyển tải một thông điệp thâm thúy, lay động lòng người. Âm nhạc của anh khá lạ và tưởng chừng tương phản nhau : vừa giản dị và đơn giản, khúc chiết lại vừa hàm ý thâm thúy những triết lý sống đầy nhân văn. Cả hai được một con người tài hoa gói ghém lại khôn khéo để ai nghe cũng hoàn toàn có thể hiểu và cảm được. Sau này được dịp tìm hiểu và khám phá, trò chuyện nhiều cùng anh, mới ngẫm ra ngọn nguồn để dẫn tới hai điều tương phản này. Anh xuất thân từ dân phong trào, lập trào lưu nên phần âm nhạc cũng cần giản dị và đơn giản đúng chất “ trào lưu ”. Thế nhưng cái chất triết lý sâu xa lại không ẩn được ở một chàng sinh viên khoa triết học. Mà ngộ cái, hai điều tương phản này lại xem ra không hề xích míc nhau, mà trái lại, còn tạo ra một màu “ nhạc Trần Long Ẩn ” khá đặc trưng. Sau này tôi lại hữu duyên được gắn bó cùng anh suốt 7 năm ròng khi tham gia vai trò giám khảo cuộc thi Tiếng hát mãi xanh. Tôi mê hoặc nhận ra thêm một Trần Long Ẩn với một bồ kỹ năng và kiến thức âm nhạc, lịch sử vẻ vang âm nhạc việt nam ; một Trần Long Ẩn đầy hoạt ngôn, duyên dáng và cũng không kém phần thâm trầm, ý vị. Một con người như vậy thực sự là vốn quý trong nền âm nhạc việt nam . MC Quỳnh Hương

Source: https://vvc.vn
Category : Từ Thiện