Tòa Hoàng gia, hình tượng cho Hệ thống pháp luật Anh quốc
Pháp luật Anh là hệ thống pháp luật được áp dụng cho toàn xứ Anh và xứ Wales được xây dựng cơ sở của Thông luật.[1][2] Hệ thống pháp luật Anh được sử dụng trong hầu hết các quốc gia thuộc Khối Thịnh Vượng Chung và Hoa Kỳ, ngoại trừ tiểu bang Louisiana (sử dụng hệ thống Dân luật). Nó được truyền bá sang các nước Khối thịnh vượng chung trong khi Đế quốc Anh bành trướng vào thế kỷ 19 và nó hình thành nên cơ sở của khoa học pháp lý của hầu hết các quốc gia chịu ảnh hưởng. Pháp luật Anh cũng tác động và ảnh hưởng mạnh mẽ ở nước Mỹ trước khi cuộc Cách mạng Mỹ năm 1776, nó là một phần của luật pháp của Hoa Kỳ thông qua quy chế tiếp nhận, ngoại trừ ở Louisiana từ đó Pháp luật Anh và cung cấp cơ sở nền tảng cho truyền thống pháp lý và chính sách ở Mỹ mặc dù nó không có thẩm quyền thay thế pháp luật.
Giai đoạn trước năm 1066[sửa|sửa mã nguồn]
Từ thế kỉ I đến thế kỉ V, đế chế La Mã thống trị nước Anh tuy nhiên không để lại dấu tích gì đáng kể, kể cả về mặt pháp luật. Sau thời kì này, nước Anh thoát khỏi sự đô hộ của đế chế La Mã, chủ quyền lãnh thổ Anh chia thành nhiều miền phong kiến khác nhau, đứng đầu là những lãnh chúa phong kiến và bị chia làm nhiều vương quốc nhỏ với những hệ thống pháp luật mang tính địa phương, hầu hết là tác động ảnh hưởng từ những quy tắc tập quán và thực tiễn của những bộ lạc người Giecmanh .
Về pháp luật, Luật La Mã hầu như không áp dụng ở Anh, nguồn luật áp dụng là các tập quán địa phương, chưa có hệ thống pháp luật thống nhất, tồn tại nhiều vùng, miền khác nhau với nhiều tập quán khác nhau, những tập quán này được người Anh gọi là Luật ví dụ như: Luật Dane được áp dụng ở miền Bắc, Luật Mercia ở miền Trung và Luật Wessex ở miền Tây và miền Nam. Đặc điểm của tập quán: áp dụng theo nguyên tắc vùng, các tập quán rất đa dạng giữa các vùng, tập quán của vùng nào chỉ áp dụng cho vùng đó Khi các bên có tranh chấp thường áp dụng tập quán địa phương để phân xử. Những người già sẽ đứng ra giải thích chính xác các tập quán địa phương áp dụng cho các tranh chấp đó.
Về tư pháp thì có những TANDTC của những lãnh chúa phong kiến với phương pháp xét xử sử dụng những yếu tố siêu nhiên, thần thánh. Sự hiện hữu của nhiều hệ thống tòa án nhân dân khác nhau ( gọi là những Tòa án truyền thống cuội nguồn ). Ở mỗi địa phương, đều có những Tòa địa hạt ( County Court ) được chủ trì bởi những giám mục và những hạt trưởng, thực thi việc xét xử dựa trên những tập quán địa phương. Ngoài ra, còn có Tòa án Giáo hội sử dụng luật của Giáo hội ( Canon Law ), TANDTC ở những thành phố vận dụng Luật thương gia và Tòa Lãnh chúa vận dụng những quy tắc tập quán phong kiến. Tòa án lúc đó là những người dân được triệu tập để cùng xử lý tranh chấp và nếu không xử được người ta dùng giải pháp thử tội ( ordeal ) bằng việc bắt bị cáo cầm vào một miếng sắt nung đỏ, hoặc cầm một viên đá đã được ngâm trong nước sôi, hoặc hình thức thề độc. Nếu vết thương đó lành sau một thời hạn xác lập, anh ta sẽ bị tuyên là vô tội và ngược lại .
Giai đoạn năm 1066 đến năm 1485[sửa|sửa mã nguồn]
Đây là tiến trình hình thành Thông Luật, khởi đầu vào năm năm 1066 người Norman vượt mặt người Anglo – Sacxon trong trận Hastings, thống trị nước Anh. William I vốn là một người Pháp lên ngôi vua, ông vẫn duy trì tập quán pháp của Anh. Nhưng trên thức tế lại cố làm cho mọi người quên đi ảnh hưởng tác động của quá khứ và thiết kế xây dựng một chính sách phong kiến tập quyền nhằm mục đích nắm độc quyền trong mọi nghành của đời sống xã hội kể cả nghành nghề dịch vụ tư pháp. Thuật ngữ luật chung ( Common Law ) xuất phát từ quan điểm cho rằng những TANDTC do nhà vua lập ra, vận dụng những tập quán chung ( Common Custom ) của vương quốc, trái ngược với những tập tục pháp luật địa phương vận dụng ở những miền hay ở những tòa án nhân dân của điền trang, thái ấp phong kiến .Đến thời vua Henry II ( 1133 – 1189 ) là quy trình tiến độ tăng trưởng của một hệ thống Common law có đặc thù vương quốc ( a national Common law ). Ông gửi những thẩm phán hoàng gia tới nắm tòa án nhân dân ở những nơi. Trong nhiều thập kỉ, họ đã phải cạnh tranh đối đầu với những tòa án nhân dân ở địa phương như TANDTC của tỉnh ( county ), TANDTC giáo hội, TANDTC của lãnh chúa phong kiến … ông đưa những thẩm phán từ TANDTC Hoàng gia đi khắp nơi trong nước và sưu tầm, tinh lọc phương pháp xử lý những tranh chấp. Sau đó những thẩm phán này sẽ quay trở lại thành Luân đôn và tranh luận về những vụ tranh chấp đó với những thẩm phán khác .Những phán quyết này sẽ được ghi lại và dần trở thành án lệ ( precedent ), hay theo Tiếng Latin là stare decisis. Theo đó, khi xét xử thẩm phán sẽ chịu sự ràng buộc bởi những phán quyết đã có từ trước đó. Đến cuối thế kỉ XIII, những Tòa án Hoàng gia thắng thế trong việc xét xử vì chất lượng xét xử tốt và trình độ trình độ cao. Dần dần, những tòa án nhân dân địa phương lấy án lệ của Tòa án Hoàng gia làm khuôn mẫu .Common law khởi đầu chiếm vị trí quan trọng và lôi cuốn nhiều việc làm pháp lý, mặc dầu trong một thời hạn dài đã phải cạnh tranh đối đầu với nhiều hệ thống pháp lí : luật tập quán địa phương, luật thương gia hay những quy tắc tập quán phong kiến … đã tạo ra một hệ thống luật chung và phát minh sáng tạo ra một hệ thống TANDTC thống nhất đầy quyền lực, Thuật ngữ ” Common Law ” khởi đầu Open từ năm 1154 dưới thời vua Henry II .
Các nguyên tắc bền vững của luật chung đã được tạo ra bởi ba tòa án được vua Henry II thành lập là Tòa án Tài chính (Court of Exchequer) để xét xử các tranh chấp về thuế, Tòa án thỉnh cầu Phổ thông (Court of Common Pleas) đối với những vấn đề không liên quan trực tiếp đến quyền lợi của nhà vua và Tòa án Hoàng Đế (Court of the King’s Bench) để giải quyết những vụ việc liên quan trực tiếp đến quyền lợi của Hoàng gia. Đầu tiên, Tòa án Hoàng Đế có thẩm quyền kiểm tra sự lạm quyền của chính nhà vua, từ đó hình thành ra nguyên tắc căn bản của luật chung là sự tối thượng của pháp luật (Supremacy of the law). Ngày nay nguyên tắc này không phải chỉ áp dụng cho vua, mà mọi hành vi của chính quyền đều có thể bị đưa ra xét xử trước tòa án.
Thời kì này sự sinh ra và tăng trưởng của hệ thống trát ( writ ) hay là lệnh gọi ra tòa ). Một người muốn kiện lên tòa án nhân dân Hoàng gia phải đến Ban thư ký của nhà vua ( chancery ), đóng phí và được cấp trát. Trát nêu rõ cơ sở pháp lý mà bên nguyên đưa ra cho vấn đề của mình. Hệ thống trát có vai trò quan trọng như câu khẩu hiện : ” no writ no remedy ” ( tạm dịch là không có trát thì không có chế tài ). Hệ thống trát mang đặc trưng của pháp luật Thông luật, chứng tỏ vai trò quan trọng của những thủ tục tố tụng. Đó là điều mà giới Luật gia Anh cho rằng luật La Mã chỉ giúp cho việc tìm kiếm giải pháp đúng đắn cho tranh chấp nhưng chưa được cho phép thắng kiện .Thông luật hình thành tách biệt với quyền lực tối cao lập pháp. Thông luật hình thành bằng con đường nội tại. Sự hình thành thông luật có tính liên tục và thừa kế lịch sử dân tộc pháp luật những tiến trình trước. Nguyên tắc Stare Decisis ( tiền lệ phải được tuân thủ ) được hình thành và trở thành nguyên tắc rất quan trọng trong hệ thống thông luật. Thông luật vừa có tính cứng ngắc vừa có tính linh động .
Giai đoạn năm 1485 đến năm 1832[sửa|sửa mã nguồn]
Đến thế kỷ thứ 15, khi đó Open một thực tiễn pháp lý là khi Thông luật không đủ sức để xử lý một vấn đề, và người đi kiện cho rằng cách xử lý của Thông luật là chưa thỏa đáng. Chính điều này là cơ sở để Open hệ thống mới là hệ thống pháp luật công bình ( system of equity ), đồng thời Open thiết chế Tòa công bình, do viên Tổng chưởng lý hay Đại Chưởng ấn ( Lord Chancellor ) đứng đầu .Trong trường hợp Thông luật không phân phối được cho bên bị thiệt hại tức là không bảo vệ được tính công minh thì một công chức của tòa án nhân dân ( chancellor ) sẽ trình vấn đề lên nhà vua. Thông qua những đơn từ gửi tới nhà vua và phán quyết của những chancellors, dẫn đến việc hình thành một hệ thống pháp luật thứ hai gọi là luật công minh ( Equity law hay Chancery justice ) .Về thực chất thì luật công bình vẫn chiếm lợi thế hơn so với luật Common Law trong trường hợp có sự xung đột. Điều này đã được nêu trong Đạo luật hệ thống Tư pháp ( Judicature Acts ) năm 1873 và 1875 .
Giai đoạn năm 1832 đến nay[sửa|sửa mã nguồn]
Đặc điểm cơ bản của hệ thống Thông luật là dựa trên những phán quyết theo tập quán của tòa án nhân dân, và bản thân thuật ngữ luật chung cũng thường được dùng khi muốn nói đến việc pháp luật nước Anh không địa thế căn cứ vào văn bản luật. Cơ sở của luật chung là những phán quyết của TANDTC, thường được gọi là tiền lệ, đây là đặc thù cơ bản hầu hết để phân biệt hệ thống luật này với hệ thống Dân luật của La Mã – Đức .
Mặt hạn chế của hệ thống luật chung trước đây là tinh cứng rắn, kém linh hoạt. Về nội dung cũng như về thủ tục, các tòa án chỉ theo đúng những gì mà tiền lệ đã làm, nên không thích nghi được với những tình huống phức tạp mới mẻ. Vì vậy, tại nước Anh, bên cạnh các luật chung còn có lẽ công bằng tự nhiên (equity) được áp dụng khi luật chung không có. Tình hình này tồn tại cho đến tận thế kỷ 19 khi Đạo luật Tư pháp (Judicature Act) năm 1873 cũng quy định sự kết hợp giữa luật chung với các quy định của lẽ công bằng.
Đây cũng là tiến trình cải cách và tăng trưởng pháp luật Anh với sự Open của nhiều luật, tòa án nhân dân hành chính, văn bản hành chính. Đặc biệt là việc gia nhập EEC năm 1972 có ảnh hưởng tác động đến sự tăng trưởng của hệ thống pháp luật Anh. Ngày nay, những luật gia Anh ngày càng chăm sóc và có nhiều học hỏi từ hệ thống Civil law. Sự tăng trưởng của hệ thống luật chung ra khắp quốc tế cũng khác với phương pháp tăng trưởng của hệ thống dân luật. những nước theo hệ thống luật chung đều có mối quan hệ chính trị trực tiếp với nước Anh như Úc, Canada, Ấn Độ, Ireland, Tân Tây Lan, và Hoa Kỳ .
Cấu trúc hệ thống và nguồn luật[sửa|sửa mã nguồn]
Khác với Civil law, Pháp luật Anh không phân loại thành Luật công ( Công pháp ) và luật tư ( Tư pháp ) vì sự phân biệt này ít có ý nghĩa trong thời kì phong kiến ở Anh, quy trình tiến độ đầu của sự tăng trưởng Thông luật vì những quyền công và tư được xác lập trải qua quyền hạn về gia tài, nhưng không có sự phân biệt giữa sở hữu tài sản và những sơ quan công theo kiểu Civil law. Mặt khác, theo quan điểm của người Anh thì vua là tối cao, tổng thể đều phải phục tùng nhà vua không phân biệt công hay tư. Hệ thống TANDTC trở thành nơi xem xét những hoati động lập pháp, hành pháp, kể cả trong tranh chấp tư. Do vậy không có sự phân biệt trọn vẹn về quyền lực tối cao theo kiểu Civil law .
Án lệ là nguồn chính của Pháp luật Anh, phân biệt với những nước Dân luật coi pháp luật thành văn ( status law ) làm nguồn chính. Hệ thống án lệ này sẽ được tăng trưởng qua những vấn đề được TANDTC xét xử. Việc sử dụng án lệ làm nguồn chính cho thấy đặc thù tư duy pháp lý chủ nghĩa kinh nghiệm tay nghề ( empiricism ) hay lối suy luận quy nạp đi từ trường hợp riêng biệt đến cái tổng quát, nguyên tắc. Hệ quả tích cực của nó là làm thành một hệ thống luật mở, thân mật với đời sống thực tiễn, tạo nên tính dữ thế chủ động phát minh sáng tạo, mềm dẻo và linh động trong tư duy pháp luật. Đồng thời cũng hạn chế sự phát sinh của luật ( trong trường hợp nhiều vụ án tựa như nhau hoàn toàn có thể cùng vận dụng một án lệ ) .Chỉ có những bản án có đặc thù bắt buộc mới trở thành án lệ và có tính pháp lý. Còn những bản án khác chỉ có tính gợi ý, tìm hiểu thêm. Ví dụ như ở Anh, chỉ có Tòa án tối cao mới được phép phát hành án lệ, những tòa án nhân dân cấp dưới phải tuân theo. Các án lệ bắt buộc được viết trong Law Reports ( Tập san án lệ ), All England Law Reports, Weekly Law Reports … nó đã được pháp điển hóa. Đây hoàn toàn có thể coi là một vật chứng cho sự xích lại gần nhau của 2 hệ thống Common law và Civil law. Viện dẫn những tập quán không có giá trị bắt buộc hoặc bản án không phải là án lệ hoặc những obiter dicta ( phản hồi, nhận xét của thẩm phán ) .
Lẽ phải cũng là một nguồn luật biểu lộ nét đặc trưng của pháp luật Anh biểu lộ ở Luật Công bình. Trong trường hợp một vụ án phát sinh không có tiền lệ pháp tương thích, không có luật thành văn hay tập quán pháp thì thẩm phán chính là ngưới tạo ra pháp luật bằng cách sử dụng lẽ phải .
Một số nguồn khác cũng như : học thuyết pháp luật, tập quán pháp … đặc biệt quan trọng là những văn bản pháp luật ngày càng được sử dụng nhiều ở những nước Common law như là hệ quả của việc học tập hệ thống Luật lục địa .
Vai trò của thẩm phán[sửa|sửa mã nguồn]
Có thể thấy vai trò của những thẩm phán và luật sư tại pháp luật Anh là rất quan trọng, Thẩm phán vừa là người phát minh sáng tạo ra lao lý, người ta thường gọi Common law là hệ thống pháp luật được tạo nên bởi những thẩm phán judge – made law ), vừa là người lý giải và vận dụng lao lý, trấn áp những thủ tục tố tụng rất được coi trọng ở Thông luật. Thẩm phán được lựa chọn từ một tổ chức triển khai gồm những luật sư thực hành thực tế ( barrister ). Những luật sư thực hành thực tế được phân cấp và thẩm phán chỉ được lựa chọn từ những luật sư thực hành thực tế cấp cao hơn, giỏi và giàu kinh nghiệm tay nghề ( thường là có từ 10 năm kinh nghiệm tay nghề trở lên )Luật sư tại những nước Thông luật đặc biệt quan trọng rất được coi trọng. Do thủ tục tố tụng mang tính tranh tụng, những bên tham gia vào thủ tục tố tụng được coi là có vị thế pháp lý bình đẳng với nhau, thẩm phán chỉ có vai trò người trung gian phân xử, không tham gia vào quy trình tranh tụng nhưng lại là người đưa ra phán xét cho vụ án. Họ đa phần dựa vào thực sự tại tòa do những luật sư nêu, nhiều khi không đúng với thực sự trên trong thực tiễn. Vì vậy bên nguyên hay bên bị, bên nào muốn thắng kiện thì đa số dựa vào tài biện hộ của luật sư bên đó .
Biểu đồ bộc lộ sự ảnh hưởng tác động của pháp luật AnhCommon law được lan rộng ra ra quốc tế trải qua hai con đường. Thứ nhất là chinh phục thuộc địa ( đa phần ) vận dụng cho những nước là thuộc địa của Anh. Thứ hai là những nước dữ thế chủ động tiếp thu, gật đầu một cách tự nguyện với việc thiết lập và thôi thúc quan hệ chính trị, thương mại với Anh .Đối với Mỹ, người Anh mở màn chiếm những thuộc địa tại Bắc Mỹ vào đầu thế kỷ XVI. Các thuộc địa đã dần được hình thành, tăng trưởng và có hai khuynh hướng pháp luật : một số ít người chú ý quan tâm kiến thiết xây dựng xã hội thần quyền với vai trò to lớn của nhà thời thánh Cơ đốc giáo TANDTC là nhà thời thánh, người phán xử là những cha cố, dựa vào kinh thánh và một xu thế thứ hai là coi trọng pháp luật thành văn bộc lộ ở hoạt động giải trí pháp điển hóa và phát hành bộ luật ở Massachusetts năm 1634 và Pensylvania năm 1682. Như vậy thời kì này đã phát sinh nhu yếu cần sự kiểm soát và điều chỉnh của pháp luật nhưng những thuộc địa không sử dụng luật Anh .Giai đoạn đầu XVIII tới 1776 : Pháp Luật Anh đã mở màn được đảm nhiệm. Ở gia đoạn này pháp luật Anh đã khởi đầu được đảm nhiệm ở những bang thuộc địa của họ ở Bắc Mĩ. Do giao lưu thương mại kinh doanh giữa mẫu quốc Anh với những thuộc địa và giữa những thuộc địa với nhau tăng mạnh do đó phát sinh tranh chấp thương mại và cần có pháp luật, nhất là luật thương mại kiểm soát và điều chỉnh. Pháp luật Anh được vận dụng vì thuộc địa kinh doanh nhiều với mẫu quốc, nguồn luật của mẫu quốc rất sẵn đồng thời ngôn từ chung nên dễ dùng .
Sau khi giành được độc lập, tinh thần dân tộc lên cao nên có xu hướng phủ nhận pháp luật Anh, biểu hiện ban hành Hiến pháp (trong khi tại Anh không có hiến pháp thành văn), một số bang còn cấm không áp dụng pháp luật Anh. Sau khi Hiến pháp liên bang ra đời, lý tưởng xây dựng một quốc gia dân chủ thực sự thì nhiều vấn đề phức tạp nảy sinh cần đến pháp luật điều chỉnh. Một số muốn áp dụng luật La mã nhưng gặp phải rào cản là ngôn ngữ: tiếng Pháp là ngoại ngữ được nhiều người biết nhất thì pháp luật Pháp lúc ấy lại chưa được nhiều người biết đến. Trong khi đó nguồn luật và tiếng Anh thì lại rất sẵn do đó quay lại với common law.
Truyền thống luật Anh có tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ nhất trong những ngành luật tư, còn so với những ngành luật công, ảnh hưởng tác động của truyền thống lịch sử luật Anh có phần lu mờ vì những người di cư từ mẫu quốc sang chán ghét chính sách phong kiến khắc nghiệt, hình thức tổ chức triển khai nhà nước Anh không được dân cư ở đây ưu thích, hầu hết trong số họ di cư sang Bắc Mỹ vì nguyên do xung đột hoặc bất mãn với trật tự xã hội ở Anh và họ không hề muốn tạo lại một nhà nước như vậy tại vùng đất hoang vu, to lớn mới này. Tư tưởng của xã hội Mỹ và lý tưởng thiết kế xây dựng một nhà nước thực sự dân chủ, đã dẫn đến triệt tiêu một số ít đặc thù có đặc thù bảo thủ của pháp luật Anh .
- Giáo trình luật so sánh, Trường Đại học Luật Hà Nội, Nhà xuất bản Công an nhân dân, năm 2008.
- Võ Khánh Vinh, Giáo trình luật học so sánh, Đại học Huế, Nhà xuất bản Công an Nhân dân, Hà Nội, 2002.
- Những hệ thống pháp luật chính trong thế giới đương đại, David Rene, Nhà xuất bản thành phố Hồ Chí Minh. năm 2003. (Nguyên văn từ cuốn: Major legal systems in the world today – An introdution to the comparative study of law, Rene David và Jonh E.C.Brierley, Second edition, The Free Press, New York, London, Toronto, Sydney, Tokyo, Singapore, 1978)
- Michael Bogdan, Luật so sánh, Kluwer Law and Taxation, PGS.TS.Lê Hồng Hạnh và Th.S. Dương Thị Hiền (dịch) dưói sự tài trợ của SIDA năm 2002.
- Hiram Miller Sout, Bristish Government, New York, Oxford University Press, 1953
- Richard J.Dierce; J.R; Sidney A.Shapiro; Jaul. R.Verkuil, Administrative Law and Process, Mineola, New York, The Foundation Press Inc, 1985
- Hein Koetz, Comparative Law in Germany Today – Rerue Internationale de Droit Comparé – No0 4- 1999.
- Konrad Zweigert & Hein Koetz, An Introduction to Comparative Law Clarendon, Press- Oxford, 1992.
- Peter Mair, Comparative Politics: An Overview- A New Handbook of Political Science – Edited by Robert E. Goodin and Hans – Dieter Klingemann-Oxford University Press, 2000.
- Robert A. Carp & Ronald Stidham, Judicial Process in America, CQ Press, 1983.
- Beale, Joseph H. (1935) A Treatise on the Conflict of Laws. ISBN ISBN 1-58477-425-8
- Dicey & Morris (1993). The Conflict of Laws 12th edition. London: Sweet & Maxwell Ltd. ISBN 0-420-48280-6
- Slapper, Gary (ngày 15 tháng 7 năm 2008). The English Legal System. London: Routledge-Cavendish. ISBN 978-0-415-45954-9.
- Barnett, Hilaire (ngày 21 tháng 7 năm 2008). Constitutional & Administrative Law. London: Routledge-Cavendish. ISBN 978-0-415-45829-0.
