Giáo trình Linh kiện điện tử căn bản
pdf
163
2 MB
7
61
4.8 (
20 lượt)
1632 MB
Nhấn vào bên dưới để tải tài liệu
Đang xem trước 10 trên tổng 163 trang, để tải xuống xem khá đầy đủ hãy nhấn vào bên trên
Chủ đề tương quan
Tài liệu tương tự
Nội dung
Giáo trình Linh Kiện Điện Tử
Lời nói đầu
*********
Linh kiện điện tử là kiến thức bước đầu và căn bản của ngành điện tử.
Giáo trình được biên soạn từ các bài giảng của tác giả trong nhiều năm qua tại Khoa
Công Nghệ và Công Nghệ Thông Tin, Trường Đại học Cần Thơ và các Trung Tâm Giáo dục
thường xuyên ở đồng bằng sông Cửu Long sau quá trình sửa chữa và cập nhật.
Giáo trình chủ yếu dùng cho sinh viên chuyên ngành Điện Tử Viễn Thông và Tự Động
Hóa. Các sinh viên khối Kỹ thuật và những ai ham thích điện tử cũng tìm thấy ở đây nhiều điều
bổ ích.
Giáo trình bao gồm 9 chương:
Từ chương 1 đến chương 3: Nhắc lại một số kiến thức căn bản về vật lý vi mô, các mức
năng lượng và dải năng lượng trong cấu trúc của kim loại và chất bán dẫn điện và dùng nó như
chìa khóa để khảo sát các linh kiện điện tử.
Từ chương 4 đến chương 8: Đây là đối tượng chính của giáo trình. Trong các chương này,
ta khảo sát cấu tạo, cơ chế hoạt động và các đặc tính chủ yếu của các linh kiện điện tử thông
dụng. Các linh kiện quá đặc biệt và ít thông dụng được giới thiệu ngắn gọn mà không đi vào
phân giải.
Chương 9: Giới thiệu sự hình thành và phát triển của vi mạch.
Người viết chân thành cảm ơn anh Nguyễn Trung Lập, Giảng viên chính của Bộ môn Viễn
Thông và Tự Động Hóa, Khoa Công Nghệ Thông Tin, Trường Đại học Cần Thơ đã đọc kỹ bản
thảo và cho nhiều ý kiến quý báu.
Cần Thơ, tháng 12 năm 2003
Trương Văn Tám
Trang 1
Biên soạn: Trương Văn Tám
Giáo trình Linh Kiện Điện Tử
Mục lục
——–Chương I ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………4
MỨC NĂNG LƯỢNG VÀ DẢI NĂNG LƯỢNG………………………………………………………………………………………………………….4
I. KHÁI NIỆM VỀ CƠ HỌC NGUYÊN LƯỢNG: …………………………………………………………………………………………………..4
II. PHÂN BỐ ĐIỆN TỬ TRONG NGUYÊN TỬ THEO NĂNG LƯỢNG: …………………………………………………………………..6
III. DẢI NĂNG LƯỢNG: (ENERGY BANDS) …………………………………………………………………………………………………………8
Chương II ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..12
SỰ DẪN ĐIỆN TRONG KIM LOẠI………………………………………………………………………………………………………………………….12
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
ĐỘ LINH ĐỘNG VÀ DẪN XUẤT: ………………………………………………………………………………………………………………….12
PHƯƠNG PHÁP KHẢO SÁT CHUYỄN ĐỘNG CỦA HẠT TỬ BẰNG NĂNG LƯỢNG:……………………………………..14
THẾ NĂNG TRONG KIM LOẠI: …………………………………………………………………………………………………………………….15
SỰ PHÂN BỐ CỦA ĐIỆN TỬ THEO NĂNG LƯỢNG: ……………………………………………………………………………………..18
CÔNG RA (HÀM CÔNG): ………………………………………………………………………………………………………………………………20
ĐIỆN THẾ TIẾP XÚC (TIẾP THẾ): …………………………………………………………………………………………………………………21
Chương III……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….22
CHẤT BÁN DẪN ĐIỆN ……………………………………………………………………………………………………………………………………………22
I. CHẤT BÁN DẪN ĐIỆN THUẦN HAY NỘI BẨM: …………………………………………………………………………………………..22
II. CHẤT BÁN DẪN NGOẠI LAI HAY CÓ CHẤT PHA: ………………………………………………………………………………………24
1. Chất bán dẫn loại N: (N – type semiconductor) …………………………………………………………………………………………………24
2. Chất bán dẫn loại P:………………………………………………………………………………………………………………………………………25
3. Chất bán dẫn hỗn hợp: …………………………………………………………………………………………………………………………………..26
III. DẪN SUẤT CỦA CHẤT BÁN DẪN: ……………………………………………………………………………………………………………….27
IV. CƠ CHẾ DẪN ĐIỆN TRONG CHẤT BÁN DẪN: ……………………………………………………………………………………………..29
V. PHƯƠNG TRÌNH LIÊN TỤC: …………………………………………………………………………………………………………………………30
Chương IV ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….32
NỐI P-N VÀ DIODE…………………………………………………………………………………………………………………………………………………32
I. CẤU TẠO CỦA NỐI P-N:……………………………………………………………………………………………………………………………….32
II. DÒNG ĐIỆN TRONG NỐI P-N KHI ĐƯỢC PHÂN CỰC: …………………………………………………………………………………34
1. Nối P-N được phân cực thuận:………………………………………………………………………………………………………………………..35
2. Nối P-N khi được phân cực nghịch: ………………………………………………………………………………………………………………..38
III. ẢNH HƯỞNG CỦA NHIỆT ĐỘ LÊN NỐI P-N:………………………………………………………………………………………………..40
IV. NỘI TRỞ CỦA NỐI P-N. ………………………………………………………………………………………………………………………………..41
1. Nội trở tĩnh: (Static resistance). ………………………………………………………………………………………………………………………41
2. Nội trở động của nối P-N: (Dynamic Resistance)………………………………………………………………………………………………42
V. ĐIỆN DUNG CỦA NỐI P-N. …………………………………………………………………………………………………………………………..44
1. Điện dung chuyển tiếp (Điện dung nối)……………………………………………………………………………………………………………44
2. Điện dung khuếch tán. (Difusion capacitance) ………………………………………………………………………………………………….45
VI. CÁC LOẠI DIODE THÔNG DỤNG…………………………………………………………………………………………………………………45
1. Diode chỉnh lưu: …………………………………………………………………………………………………………………………………………..45
2. Diode tách sóng. …………………………………………………………………………………………………………………………………………..53
3. Diode schottky:…………………………………………………………………………………………………………………………………………….53
4. Diode ổn áp (diode Zenner):…………………………………………………………………………………………………………………………..54
5. Diode biến dung: (Varicap – Varactor diode)……………………………………………………………………………………………………57
6. Diode hầm (Tunnel diode)……………………………………………………………………………………………………………………………..58
Bài tập cuối chương ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….59
Chương V…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………61
TRANSISTOR LƯỠNG CỰC …………………………………………………………………………………………………………………………………..61
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
CẤU TẠO CƠ BẢN CỦA BJT…………………………………………………………………………………………………………………………61
TRANSISTOR Ở TRẠNG THÁI CHƯA PHÂN CỰC. ……………………………………………………………………………………….61
CƠ CHẾ HOẠT ĐỘNG CỦA TRANSISTOR LƯỠNG CỰC. ……………………………………………………………………………..63
CÁC CÁCH RÁP TRANSISTOR VÀ ĐỘ LỢI DÒNG ĐIỆN. ……………………………………………………………………………..64
DÒNG ĐIỆN RỈ TRONG TRANSISTOR. …………………………………………………………………………………………………………66
ĐẶC TUYẾN V-I CỦA TRANSISTOR. ……………………………………………………………………………………………………………67
1. Mắc theo kiểu cực nền chung: ………………………………………………………………………………………………………………………..68
2. Mắc theo kiểu cực phát chung. ……………………………………………………………………………………………………………………….69
3. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên các đặc tuyến của BJT. ………………………………………………………………………………………….72
VII. ĐIỂM ĐIỀU HÀNH – ĐƯỜNG THẲNG LẤY ĐIỆN MỘT CHIỀU…………………………………………………………………….73
VIII. KIỂU MẪU MỘT CHIỀU CỦA BJT. ……………………………………………………………………………………………………………..78
Trang 2
Biên soạn: Trương Văn Tám
Giáo trình Linh Kiện Điện Tử
IX. BJT VỚI TÍN HIỆU XOAY CHIỀU………………………………………………………………………………………………………………….80
1. Mô hình của BJT: …………………………………………………………………………………………………………………………………………80
2. Điện dẫn truyền (transconductance) ………………………………………………………………………………………………………………..82
3. Tổng trở vào của transistor: ……………………………………………………………………………………………………………………………83
4. Hiệu ứng Early (Early effect) …………………………………………………………………………………………………………………………85
5. Mạch tương đương xoay chiều của BJT: ………………………………………………………………………………………………………….86
Bài tập cuối chương ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….90
CHƯƠNG 6 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..91
TRANSISTOR TRƯỜNG ỨNG………………………………………………………………………………………………………………………………..91
I. CẤU TẠO CĂN BẢN CỦA JFET:……………………………………………………………………………………………………………………91
II. CƠ CHẾ HOẠT ĐỘNG CỦA JFET: …………………………………………………………………………………………………………………93
III. ĐẶC TUYẾN TRUYỀN CỦA JFET. ………………………………………………………………………………………………………………..99
IV. ẢNH HƯỞNG CỦA NHIỆT ĐỘ TRÊN JFET. …………………………………………………………………………………………………100
V. MOSFET LOẠI HIẾM (DEPLETION MOSFET: DE MOSFET)………………………………………………………………………..102
VI. MOSFET LOẠI TĂNG (ENHANCEMENT MOSFET: E-MOSFET) ………………………………………………………………….107
VII. XÁC ĐỊNH ĐIỂM ĐIỀU HÀNH: …………………………………………………………………………………………………………………..111
VIII. FET VỚI TÍN HIỆU XOAY CHIỀU VÀ MẠCH TƯƠNG ĐƯƠNG VỚI TÍN HIỆU NHỎ………………………………….113
IX. ĐIỆN DẪN TRUYỀN (TRANSCONDUCTANCE) CỦA JFET VÀ DEMOSFET. ……………………………………………….117
X. ĐIỆN DẪN TRUYỀN CỦA E-MOSFET. ………………………………………………………………………………………………………..118
XI. TỔNG TRỞ VÀO VÀ TỔNG TRỞ RA CỦA FET. …………………………………………………………………………………………..119
XII. CMOS TUYẾN TÍNH (LINEAR CMOS)………………………………………………………………………………………………………..120
XIII. MOSFET CÔNG SUẤT: V-MOS VÀ D-MOS………………………………………………………………………………………………..122
1. V-MOS: …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….122
2. D-MOS: …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….123
Bài tập cuối chương ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..125
CHƯƠNG VII ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..126
LINH KIỆN CÓ BỐN LỚP BÁN DẪN PNPN VÀ NHỮNG LINH KIỆN KHÁC ………………………………………………………126
I.
SCR (THYRISTOR – SILICON CONTROLLED RECTIFIER)………………………………………………………………………….126
1. Cấu tạo và đặc tính: …………………………………………………………………………………………………………………………………….126
2. Đặc tuyến Volt-Ampere của SCR:…………………………………………………………………………………………………………………128
3. Các thông số của SCR: ………………………………………………………………………………………………………………………………..129
4. SCR hoạt động ở điện thế xoay chiều…………………………………………………………………………………………………………….130
5. Vài ứng dụng đơn giản: ……………………………………………………………………………………………………………………………….131
II. TRIAC (TRIOD AC SEMICONDUCTOR SWITCH)………………………………………………………………………………………..133
III. SCS (SILICON – CONTROLLED SWITCH). ………………………………………………………………………………………………….135
IV. DIAC …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..136
V. DIOD SHOCKLEY……………………………………………………………………………………………………………………………………….137
VI. GTO (GATE TURN – OFF SWITCH). ……………………………………………………………………………………………………………138
VII. UJT (UNIJUNCTION TRANSISTOR – TRANSISTOR ĐỘC NỐI). ………………………………………………………………….140
1. Cấu tạo và đặc tính của UJT: ………………………………………………………………………………………………………………………..140
2. Các thông số kỹ thuật của UJT và vấn đề ổn định nhiệt cho đỉnh: ……………………………………………………………………..143
3. Ứng dụng đơn giản của UJT:………………………………………………………………………………………………………………………..144
VIII. PUT (Programmable Unijunction Transistor)…………………………………………………………………………………………………..145
CHƯƠNG VIII……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….148
LINH KIỆN QUANG ĐIỆN TỬ………………………………………………………………………………………………………………………………148
I. ÁNH SÁNG. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..148
II. QUANG ĐIỆN TRỞ (PHOTORESISTANCE)………………………………………………………………………………………………….149
III. QUANG DIOD (PHOTODIODE)……………………………………………………………………………………………………………………151
IV. QUANG TRANSISTOR (PHOTO TRANSISTOR). ………………………………………………………………………………………….152
V. DIOD PHÁT QUANG (LED-LIGHT EMITTING DIODE)………………………………………………………………………………..154
VI. NỐI QUANG………………………………………………………………………………………………………………………………………………..155
CHƯƠNG IX………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….157
SƠ LƯỢC VỀ IC ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………157
I. KHÁI NIỆM VỀ IC – SỰ KẾT TỤ TRONG HỆ THỐNG ĐIỆN TỬ……………………………………………………………………157
II. CÁC LOẠI IC. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..159
1. IC màng (film IC):………………………………………………………………………………………………………………………………………159
2. IC đơn tính thể (Monolithic IC):……………………………………………………………………………………………………………………159
3. IC lai (hibrid IC). ………………………………………………………………………………………………………………………………………..160
III. SƠ LƯỢC VỀ QUI TRÌNH CHẾ TẠO MỘT IC ĐƠN TINH THỂ. …………………………………………………………………….160
IV. IC SỐ (IC DIGITAL) VÀ IC TƯƠNG TỰ (IC ANALOG). ………………………………………………………………………………..162
1. IC Digital:………………………………………………………………………………………………………………………………………………….162
2. IC analog: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….163
Tài liệu tham khảo ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….163
Trang 3
Biên soạn: Trương Văn Tám
Giáo trình Linh Kiện Điện Tử
Chương I
MỨC NĂNG LƯỢNG VÀ DẢI NĂNG LƯỢNG
Trong chương này chủ yếu nhắc lại các kiến thức cơ bản về cơ học nguyên lượng,
sự phân bố điện tử trong nguyên tử theo năng lượng, từ đó hình thành dải năng lượng
trong tinh thể chất bán dẫn. Để học chương này, sinh viên chỉ cần có kiến thức tương đối
về vật lý và hóa học đại cương. Mục tiêu cần đạt được là hiểu được ý nghĩa của dải dẫn
điện, dải hóa trị và dải cấm, từ đó phân biệt được các chất dẫn điện, bán dẫn điện và cách
điện.
I. KHÁI NIỆM VỀ CƠ HỌC NGUYÊN LƯỢNG:
Ta biết rằng vật chất được cấu tạo từ những nguyên tử (đó là thành phần nhỏ nhất
của nguyên tố mà còn giữ nguyên tính chất của nguyên tố đó). Theo mô hình của nhà vật
lý Anh Rutherford (1871-1937), nguyên tử gồm có một nhân mang điện tích dương
(Proton mang điện tích dương và Neutron trung hoà về điện) và một số điện tử (electron)
mang điện tích âm chuyển động chung quanh nhân và chịu tác động bởi lực hút của nhân.
Nguyên tử luôn luôn trung hòa điện tích, số electron quay chung quanh nhân bằng số
proton chứa trong nhân – điện tích của một proton bằng điện tích một electron nhưng trái
dấu). Điện tích của một electron là -1,602.10-19Coulomb, điều này có nghĩa là để có được
1 Coulomb điện tích phải có 6,242.1018 electron. điện tích của điện tử có thể đo được trực
tiếp nhưng khối lượng của điện tử không thể đo trực tiếp được. Tuy nhiên, người ta có
thể đo được tỉ số giữa điện tích và khối lượng (e/m), từ đó suy ra được khối lượng của
điện tử là:
mo=9,1.10-31Kg
Đó là khối lượng của điện tử khi nó chuyển động với vận tốc rất nhỏ so với vận tốc
ánh sáng (c=3.108m/s). Khi vận tốc điện tử tăng lên, khối lượng của điện tử được tính
theo công thức Lorentz-Einstein:
me =
mo
v2
1− 2
c
Mỗi điện tử chuyển động trên một đường tròn và chịu một gia tốc xuyên tâm. Theo
thuyết điện từ thì khi chuyển động có gia tốc, điện tử phải phát ra năng lượng. Sự mất
năng lượng này làm cho quỹ đạo của điện tử nhỏ dần và sau một thời gian ngắn, điện tử
sẽ rơi vào nhân. Nhưng trong thực tế, các hệ thống này là một hệ thống bền theo thời
gian. Do đó, giả thuyết của Rutherford không đứng vững.
Nhà vật lý học Đan Mạch Niels Bohr (1885- 1962) đã bổ túc bằng các giả thuyết
sau:
Trang 4
Biên soạn: Trương Văn Tám
Giáo trình Linh Kiện Điện Tử
Có những quỹ đạo đặt biệt, trên đó điện tử có thể di chuyển mà không phát ra năng
lượng. Tương ứng với mỗi quỹ đạo có một mức năng lượng nhất định. Ta có một quỹ đạo
dừng.
Khi điện tử di chuyển từ một quỹ đạo tương ứng với mức năng lượng w1 sang quỹ
đạo khác tương ứng với mức năng lượng w2 thì sẽ có hiện tượng bức xạ hay hấp thu năng
lượng. Tần số của bức xạ (hay hấp thu) này là:
w 2 − w1
h
Trong đó, h=6,62.10-34 J.s (hằng số Planck).
f=
Trong mỗi quỹ đạo dừng, moment động lượng của điện tử bằng bội số của
Moment động lượng: m.v.r = n.
h
= nh
2π
h
=h
2π
v
r
-e
+e
Hình 1
Với giả thuyết trên, người ta đã dự đoán được các mức năng lượng của nguyên tử
hydro và giải thích được quang phổ vạch của Hydro, nhưng không giải thích được đối với
những nguyên tử có nhiều điện tử. Nhận thấy sự đối tính giữa sóng và hạt, Louis de
Broglie (Nhà vật lý học Pháp) cho rằng có thể liên kết mỗi hạt điện khối lượng m, chuyển
động với vận tốc v một bước sóng λ =
h
.
mv
Tổng hợp tất cả giả thuyết trên là môn cơ học nguyên lượng, khả dĩ có thể giải thích
được các hiện tượng quan sát được ở cấp nguyên tử.
Phương trình căn bản của môn cơ học nguyên lượng là phương trình Schrodinger
được viết như sau:
h2
−
∇ϕ + ( E − U ) ϕ = 0
2.m
∇ là toán tử Laplacien
Trang 5
Biên soạn: Trương Văn Tám
Giáo trình Linh Kiện Điện Tử
∇ϕ =
δ2ϕ δ2ϕ δ2ϕ
+
+
δx 2 δy 2 δz 2
E: năng lượng toàn phần
U: thế năng
(E-U): động năng
ϕ là một hàm số gọi là hàm số sóng. Hàm số này xác định xác suất tìm thấy hạt điện
trong miền không gian đang khảo sát.
Trong khi giải phương trình Schrodinger để tìm năng lượng của những điện tử trong
một nguyên tử duy nhất, người ta thấy rằng mỗi trạng thái năng lượng của electron phụ
thuộc vào 4 số nguyên gọi là 4 số nguyên lượng:
Số nguyên lượng xuyên tâm: (Số nguyên lượng chính)
Xác định kích thước của quỹ đạo n=1,2,3,…7
Số nguyên lượng phương vị: (Số nguyên lượng phụ)
Xác định hình thể quỹ đạo l=1,2,3,…,n-1
Số nguyên lượng từ:
Xác định phương hướng của quỹ đạo ml=0,±1, …, m l
Số nguyên lượng Spin:
1
1
Xác định chiều quay của electron m s = + và 2
2
Trong một hệ thống gồm nhiều nguyên tử, các số nguyên lượng tuân theo nguyên lý
ngoại trừ Pauli. Nguyên lý này cho rằng: trong một hệ thống không thể có 2 trạng thái
nguyên lượng giống nhau, nghĩa là không thể có hai điện tử có 4 số nguyên lượng hoàn
toàn giống nhau.
II. PHÂN BỐ ĐIỆN TỬ TRONG NGUYÊN TỬ THEO
NĂNG LƯỢNG:
Tất cả các nguyên tử có cùng số nguên lượng chính hợp thành một tầng có tên là
K,L,M,N,O,P,Q ứng với n=1,2,3,4,5,6,7.
Ở mỗi tầng, các điện tử có cùng số l tạo thành các phụ tầng có tên s,p,d,f tương ứng
với l=0,1,2,3
Tầng K (n=1) có một phụ tầng s có tối đa 2 điện tử.
Tầng L (n=2) có một phụ tầng s có tối đa 2 điện tử và một phụ tầng p có tối đa 6 điện tử.
Tầng M (n=3) có một phụ tầng s (tối đa 2 điện tử), một phụ tầng p (tối đa 6 điện tử) và một
phụ tầng d (tối đa 10 điện tử).
Tầng N (n=4) có một phụ tầng s (tối đa 2 điện tử), một phụ tầng p (tối đa 6 điện tử), một
phụ tầng d (tối đa 10 điện tử) và một phụ tầng f (tối đa 14 điện tử).
Như vậy: Tầng K có tối đa 2 điện tử.
Trang 6
Biên soạn: Trương Văn Tám
Giáo trình Linh Kiện Điện Tử
Tầng L có tối đa 8 điện tử.
Tầng M có tối đa 18 điện tử.
Tầng N có tối đa 32 điện tử.
Các tầng O,P,Q cũng có 4 phụ tầng và cũng có tối đa 32 điện tử.
Ứng với mỗi phụ tầng có một mức năng lượng và các mức năng lượng được xếp
theo thứ tự như sau:
1
2
3
4
5
6
7
1s
2s
3s
4s
5s
6s
7s
2p
3p
4p
5p
6p
7p
3d
4d
5d
6d
7d
4f
5f
6f
7f
Hình 2
Khi không bị kích thích, các trạng thái năng lượng nhỏ bị điện tử chiếm trước (gần
nhân hơn) khi hết chỗ mới sang mức cao hơn (xa nhân hơn). Thí dụ: nguyên tử Na có số
điện tử z=11, có các phụ tầng 1s,2s,2p bị các điện tử chiếm hoàn toàn nhưng chỉ có 1
điện tử chiếm phụ tầng 3s.
Cách biểu diễn:
Theo mẫu của Bohr
Theo mức năng lượng
Na11
NATRI
1s2 2s2 2p6 3s1
Na
+11
Na 2-8-1
Trang 7
Biên soạn: Trương Văn Tám
Giáo trình Linh Kiện Điện Tử
Si14
SILICIUM
1s2 2s2 2p6 3s2 3p2
Si
+14
Si 2-8-4
Ge32
GERMANIUM
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p2
Ge
+32
Ge 2-8-18-4
Hình 3
Lớp bảo hòa: Một phụ tầng bảo hòa khi có đủ số điện tử tối đa.
Một tầng bảo hòa khi mọi phụ tầng đã bảo hòa. Một tầng bảo hòa rất bền, không
nhận thêm và cũng khó mất điện tử.
Tầng ngoài cùng: Trong một nguyên tử, tầng ngoài cùng không bao giờ chứa quá 8
điện tử. Nguyên tử có 8 điện tử ở tầng ngoài cùng đều bền vững (trường hợp các khí trơ).
Các điện tử ở tầng ngoài cùng quyết định hầu hết tính chất hóa học của một nguyên
tố.
III. DẢI NĂNG LƯỢNG: (ENERGY BANDS)
Những công trình khảo cứu ở tia X chứng tỏ rằng hầu hết các chất bán dẫn đều ở
dạng kết tinh.
Trang 8
Biên soạn: Trương Văn Tám
Giáo trình Linh Kiện Điện Tử
Ta xét một mạng tinh thể gồm N nguyên tử thuộc nhóm 4A, thí dụ C6. Ta tưởng
tượng rằng có thể thay đổi được khoảng cách giữa các nguyên tử mà không thay đổi cấu
tạo căn bản của tinh thể. Nếu các nguyên tử cách nhau một khoảng d1 sao cho tác động
lẫn nhau không đáng kể thì các mức năng lượng của chúng trùng với các mức năng lượng
của một nguyên tử độc nhất. Hai phụ tầng ngoài cùng có 2 điện tử s và 2 điện tử p
(C6=1s22s22p2). Do đó, nếu ta không để ý đến các tầng trong, ta có 2N điện tử chiếm tất
cả 2N trạng thái s và có cùng mức năng lượng; Ta cũng có 2N điện tử p chiếm 2N trạng
thái p. Vậy có 4N trạng thái p chưa bị chiếm. Giả sử khoảng cách giữa các nguyên tử
được thu nhỏ hơn thành d2, tác dụng của một nguyên tử bất kỳ lên các nguyên tử lân cận
trở thành quan trọng.
Năng lượng E
4N trạng thái
chưa bị chiếm
6N trạng thái p
(2N trạng thái bị chiếm)
Dải dẫn điện
2p
Dải cấm EG
Dải cấm
4N trạng thái bị chiếm
2s
2N trạng thái s
bị chiếm
Dải hóa trị
d0
d4
d3
d2
d1
Hình 4
Ta có một hệ thống gồm N nguyên tử, do đó các nguyên tử phải tuân theo nguyên lý
Pauli. 2N điện tử s không thể có cùng mức năng lượng mà phải có 2N mức năng lượng
khác nhau; khoảng cách giữa hai mức năng kượng rất nhỏ nhưng vì N rất lớn nên khoảng
cách giữa mức năng lượng cao nhất và thấp nhất khá lớn, ta có một dải năng lượng. 2N
trạng thái của dải năng lượng này đều bị 2N điện tử chiếm. Tương tự, bên trên dải năng
lượng này ta có một dải gồm 6N trạng thái p nhưng chỉ có 2N trạng thái p bị chiếm chỗ.
Ta để ý rằng, giữa hai dải năng lượng mà điện tử chiếm-được có một dải cấm. Điện
tử không thể có năng lượng nằm trong dải cấm, khoảng cách (dải cấm) càng thu hẹp khi
khoảng cách d càng nhỏ (xem hình). Khi khoảng cách d=d3, các dải năng lượng chồng
lên nhau, 6N trạng thái của dải trên hoà với 2N trạng thái của dải dưới cho ta 8N trạng
thái, nhưng chỉ có 4N trạng thái bị chiếm. Ở khoảng cách này, mỗi nguyên tử có 4 điện tử
tầng ngoài nhưng ta không thể phân biệt được điện tử nào là điện tử s và điện tử nào là
điện tử p, ở khoảng cách từ đó, tác dụng của các nguyên tử lên nhau rất mạnh. Sự phân
Trang 9
Biên soạn: Trương Văn Tám
Giáo trình Linh Kiện Điện Tử
bố các dải năng lượng tuỳ thuộc vào dạng tinh thể và nguyên tử số. Người ta xác định sự
phân bố này bằng cách giải phương trình Schrodinger và có kết quả như hình vẽ. Ta có
một dải hoá trị (valence band) gồm 4N trạng thái hoàn toàn bị chiếm và một dải dẫn điện
(conduction band) gồm 4N trạng thái chưa bị chiếm. Giữa hai dải năng lượng này, có một
dải năng lượng cấm có năng lượng khoảng 6eV. (eV: ElectronVolt)
1 volt là hiệu điện thế giữa hai điểm của một mạch điện khi năng lượng cung cấp là
1 Joule để chuyển một điện tích 1 Coloumb từ điểm này đến điểm kia.
→ Joule
Vậy, volt ← V =
W
Q → Coloumb
Vậy năng lượng mà một điện tử tiếp nhận khi vượt một hiệu điện thế 1 volt là:
V=
W
Q
W
1,602 .10 -19
⇒ W = 1,602.10 −19 Joule
⇒ 1V =
Năng lượng này được gọi là 1eV (1eV=1,602.10-19J)
Ta đã khảo sát trường hợp đặc biệt của tinh thể Cacbon. Nếu ta khảo sát một tinh thể
bất kỳ, năng lượng của điện tử cũng được chia thành từng dải. Dải năng lượng cao nhất bị
chiếm gọi là dải hóa trị, dải năng lượng thấp nhất chưa bị chiếm gọi là dải dẫn điện. Ta
đặc biệt chú ý đến hai dải năng lượng này.
E Năng lượng
Dải dẫn điện (Dải năng lượng
thấp nhất chưa bị chiếm)
EG
Dải cấm
Dải hoá trị (Dải năng lượng
cao nhất bị chiếm)
Hình 5
* Ta có 3 trường hợp:
Trang 10
Biên soạn: Trương Văn Tám
