Lục địa Nam Cực hay châu Nam Cực (tiếng Anh: Antarctica, phát âm hay ; còn được gọi là Nam Cực[chú ý 1]) là lục địa nằm xa về phía nam và tây nhất trên Trái Đất, chứa Cực Nam địa lý và nằm trong Vùng Nam Cực của Nam Bán cầu, gần như hoàn toàn ở phía nam Vòng Nam Cực và được Nam Đại Dương bao quanh. Châu Nam Cực có diện tích 14.200.000 kilômét vuông (5.500.000 dặm vuông Anh), là lục địa lớn thứ năm trên Trái Đất, gần gấp đôi Úc. Khoảng 98% châu Nam Cực bị bao phủ bởi một lớp băng có bề dày trung bình 1,9 km (1,2 mi; 6.200 ft). Băng lan tỏa ra khắp mọi phía, xa nhất lên phía bắc tới bán đảo Nam Cực. Theo một quy định tập thể chính thức tức về mặt kỹ thuật thì châu lục này được đảm bảo rằng hoàn toàn không bị bất kỳ nước nào tuyên bố chủ quyền ở đây.
Xét trung bình, Châu Nam Cực là lục địa lạnh nhất, khô nhất, nhiều gió nhất, và cao nhất trong số toàn bộ những lục địa. Châu Nam Cực hầu hết là một hoang mạc địa cực với lượng giáng thủy hàng năm chỉ 200 mm ( 8 in ) ở dọc bờ biển và ít hơn nhiều trong nội lục. Nơi đây từng ghi nhận mức nhiệt − 89,2 °C ( − 128,6 °F ), trong khi nhiệt độ trung bình quý ba ( quy trình tiến độ lạnh nhất trong năm ) là − 63 °C ( − 81 °F ). Hàng năm có khoảng chừng 1.000 đến 5.000 người cư trú tại những trạm nghiên cứu và điều tra nằm rải rác trên khắp lục địa. Sinh vật địa phương nơi đây gồm có nhiều loại tảo, vi trùng, nấm, thực vật, nguyên sinh vật, 1 số ít loài mạt, giun tròn, cánh cụt, chân vây, và gấu nước. Thảm thực vật hiện hữu là đài nguyên .
Châu Nam Cực là vùng đất cuối cùng trên Trái Đất được con người khai phá và định cư. Mãi tới năm 1820 lục địa này mới được quan sát lần đầu bởi đoàn thám hiểm người Nga của Fabian Gottlieb von Bellingshausen và Mikhail Petrovich Lazarev trên hai con tàu Vostok và Mirny, những người đã trông thấy thềm băng Fimbul. Mặc dù vậy, do môi trường khắc nghiệt, thiếu nguồn tài nguyên dễ tiếp cận và tính biệt lập, châu Nam Cực vẫn bị bỏ mặc trong phần còn lại của thế kỷ 19. Cuộc đổ bộ được xác nhận đầu tiên do một nhóm người Na Uy thực hiện vào năm 1895.
Châu Nam Cực trên thực tế là một nơi công quản do các bên tham gia Hệ thống Hiệp ước Nam Cực có vị thế cố vấn quản lý. Hiệp ước Nam Cực được 12 nước ký kết vào năm 1959, tính đến nay đã có thêm 42 nước thành viên. Hiệp ước ngăn cấm các hoạt động quân sự, khai thác khoáng sản, thử hạt nhân và thải bỏ chất thải hạt nhân; ủng hộ nghiên cứu khoa học và bảo vệ khu sinh thái của lục địa. Các thí nghiệm đang được thực hiện bởi hơn 4.000 nhà khoa học đến từ nhiều quốc gia.
Lịch sử mày mò[sửa|sửa mã nguồn]
Châu Nam Cực không có dân địa phương. [ 2 ] Trong hành trình dài thứ hai vào tháng 2 năm 1775, James Cook nêu lục địa cực như vậy hoàn toàn có thể sống sót và trong một bản nhật ký khác ông viết : ” Tôi tin chắc điều này và tất cả chúng ta, còn hơn là hoàn toàn có thể, đã nhìn thấy một phần của nó “. [ 3 ]
Tuy nhiên, niềm tin về sự tồn tại của Terra Australis, một lục địa rộng lớn ở phương nam xa xôi để “cân bằng” với những miền đất phương bắc châu Âu, châu Á, Bắc Mỹ, đã phổ biến từ thời Ptolemy hồi thế kỷ 1 trước CN. Thậm chí đến cuối thế kỷ 17 sau khi các nhà thám hiểm nhận ra Nam Mỹ và Australia không phải một phần của “châu Nam Cực” truyền thuyết, các nhà địa lý vẫn tin rằng lục địa này lớn hơn nhiều thực tế. Cái tên Terra Australis được trao cho Australia thay vì châu Nam Cực bởi suy nghĩ sai lầm rằng không còn khối đất đáng kể nào có thể tồn tại xa hơn ở phía nam. Nhà thám hiểm Matthew Flinders được tin là người đã phổ biến việc trao tên gọi Terra Australis cho Australia.[4]
Bản đồ của người châu Âu vẫn thể hiện vùng đất giả thuyết này cho đến khi các con tàu HMS Resolution và Adventure của James Cook vượt qua Vòng Nam Cực vào ngày 17 tháng 1 năm 1773, tháng 12 năm 1773 và tháng 1 năm 1774.[5] Cook đã tiến đến còn cách bờ biển châu Nam Cực khoảng 120 km trước khi quay về vì gặp đồng băng vào tháng 1 năm 1773.[6]
Vào năm 1820 những con tàu chỉ huy bởi Fabian Gottlieb von Bellingshausen, Edward Bransfield, và Nathaniel Palmer đã trông thấy châu Nam Cực hoặc thềm băng của nó. [ 7 ] [ 8 ] [ 9 ]
Chuyến thám hiểm Nam Cực đầu tiên của người Nga do Bellingshausen và Mikhail Lazarev dẫn đầu trên con tàu chiến 985 tấn Vostok (phương Đông) và tàu hỗ trợ 530 tấn Mirny (Hòa Bình) đã đến điểm cách vùng đất Queen Maud 32 km và trông thấy một thềm băng tại 69°21′28″N 2°14′50″T vào ngày 27 tháng 1 năm 1820, đó ngày nay là thềm băng Fimbul.[10][11] Ba ngày sau Bransfield trông thấy phần đất của bán đảo Trinity. Thợ săn hải cẩu người Mỹ John Davis được ghi chép là người đầu tiên đặt chân lên châu Nam Cực, có vẻ tại vịnh Hughes, gần mũi Charles, Tây Nam Cực vào ngày 7 tháng 2 năm 1821, dù vậy một số nhà sử học nghi ngờ thông tin này.[12][13] Lần đổ bộ đầu tiên được ghi nhận và xác thực là tại mũi Adair vào năm 1895 bởi một con tàu săn cá voi Thụy Điển-Na Uy.[14]
Vào ngày 22 tháng 1 năm 1840, hai ngày sau khi mày mò bờ biển phía tây quần đảo Balleny, 1 số ít thành viên đoàn thám hiểm 1837 – 40 của Jules Dumont d’Urville đã đặt chân lên hòn hòn đảo cao nhất trong nhóm hòn đảo đá ven biển nằm cách mũi Géodésie thuộc vùng đất Adélie 4 km. [ 15 ] Tại đó họ lấy một số ít mẫu động vật hoang dã, tảo, khoáng vật, giương cờ Pháp và công bố chủ quyền lãnh thổ chủ quyền lãnh thổ. [ 16 ]
Nhà thám hiểm James Clark Ross băng qua biển Ross và khám phá ra đảo Ross (cả hai đều mang tên ông) vào năm 1841. Ross đã đi tàu men theo một tường bằng khổng lồ mà sau này được đặt tên là thềm băng Ross. Núi Erebus và Terror mang tên hai con tàu Ross sử dụng trong chuyến đi: HMS Erebus và Terror.[17] Mercator Cooper đặt chân lên Đông Nam Cực vào ngày 26 tháng 1 năm 1853.[18]
Trong chuyến thám hiểm Nimrod do Ernest Shackleton dẫn đầu vào năm 1907, đoàn của Edgeworth David đã lần đầu tiên leo núi Erebus và đến cực từ nam. Shackleton cùng ba thành viên khác đã tiên phong làm một số điều trong thời gian từ tháng 12 năm 1908 đến tháng 2 năm 1909: những người đầu tiên đi qua thềm băng Ross, qua dãy Transantarctic (đường sông băng Beardmore), và đặt chân lên cao nguyên Nam Cực. Nhà thám hiểm người Na Uy Roald Amundsen cùng đoàn thám hiểm của mình với con tàu Fram đã lần đầu tiên đến Cực Nam địa lý vào ngày 14 tháng 12 năm 1911 theo tuyến đường từ vịnh Whales đến sông băng Axel Heiberg.[19] Một tháng sau đoàn thám hiểm người Anh cũng đến cực nam.
Richard E. Byrd dẫn đầu một vài chuyến du hành đến vùng Nam Cực bằng máy bay trong những năm 1930 và 1940. Ông được cho là đã dùng phương tiện đi lại cơ giới luân chuyển trên lục địa và triển khai nghiên cứu sinh học, địa chất sâu rộng. [ 20 ] Caroline Mikkelsen là phụ nữ tiên phong đặt chân lên một hòn hòn đảo Nam Cực vào năm 1935 và Ingrid Christensen là phụ nữ tiên phong đặt chân lên lục địa châu Nam Cực vào năm 1937. [ 21 ] [ 22 ] [ 23 ] [ 24 ]Mãi đến ngày 31 tháng 10 năm 1956 con người mới lại đặt chân lên Cực Nam, đó là một đội lính thủy quân Mỹ do đề đốc George J. Dufek chỉ huy đã hạ cánh thành công xuất sắc một chiếc máy bay xuống đây. [ 25 ] Pam Young, Jean Pearson, Lois Jones, Eileen McSaveney, Kay Lindsay và Terry Tickhill là những phụ nữ tiên phong chạm chân đến Cực Nam vào năm 1969. [ 26 ]Vào ngày 28 tháng 4 năm 1979, máy bay McDonnell Douglas DC-10-30 trong chuyến bay 901 của Air New Zealand đã rơi xuống núi Erebus khiến hàng loạt 257 người trên máy bay thiệt mạng. [ 27 ]Vào mùa hè Nam Bán cầu 1996 – 97 nhà thám hiểm người Na Uy Børge Ousland đã trở thành người tiên phong vượt châu Nam Cực một mình từ bờ biển này sang bờ biển khác. [ 28 ] Ousland có diều trợ giúp ( tận dụng sức gió để kéo đi ). Mọi nỗ lực băng qua từ chuẩn rìa lục địa nơi băng giáp biển mà không có diều hay tiếp tế đều thất bại do khoảng cách lớn. [ 29 ] Với lần vượt này, Ousland còn giữ kỷ lục cho hành trình dài không tương hỗ nhanh nhất đến Cực Nam, chỉ 34 ngày. [ 30 ]
-
Roald Amundsen và đồng đội ngắm nhìn lá cờ Na Uy tại Cực Nam, 1911
-
Trạm Dumont d’Urville của Pháp là một ví dụ về sự định cư của người tân tiến ở châu Nam Cực
-
Vào năm 1997 Børge Ousland trở thành người tiên phong vượt châu Nam Cực một mình
Bản đồ địa danh châu Nam Cực (ấn vào hình và phóng to để xem chi tiết).
Châu Nam Cực tọa lạc bất phù hợp quanh Cực Nam và hầu hết ở phía nam Vòng Nam Cực, là lục địa xa về phương nam nhất và được bao quanh bởi Nam Đại Dương hoặc theo định nghĩa khác là phần nam Thái Bình Dương, Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương, hay phần nam Thế Giới Dương. Ở châu Nam Cực có một số ít sông và hồ, sông dài nhất là Onyx còn Vostok là một trong những hồ dưới băng lớn nhất quốc tế. Châu Nam Cực có diện tích quy hoạnh hơn 14 triệu km², [ 1 ] là lục địa lớn thứ năm, gấp khoảng chừng 1,3 lần châu Âu. Bờ biển dài 17.968 km, [ 1 ] đa phần là những dạng băng .
Dạng bờ biển quanh châu Nam Cực[31]
| Dạng
|
Tỉ lệ
|
| Thềm băng
|
44%
|
| Tường băng
|
38%
|
| Dòng chảy băng
|
13%
|
| Đá
|
5%
|
| Tổng
|
100%
|
Dãy Transantarctic gần thông suốt hai chỗ thắt ở biển Ross và biển Weddell chia châu Nam Cực thành hai phần. Phần phía tây biển Weddell và phía đông biển Ross là Tây Nam Cực và phần còn lại là Đông Nam Cực .
Bản đồ địa hình châu Nam Cực
Erebus, một núi lửa hoạt động trên đảo Ross
Khoảng 98 % diện tích quy hoạnh châu Nam Cực bị phiến băng Nam Cực, một lớp băng dày trung bình tối thiểu 1,6 km, bao trùm. 90 % lượng băng của quốc tế, tương ứng 70 % lượng nước ngọt, là ở châu Nam Cực. Nếu hàng loạt số băng này tan chảy thì mực nước biển sẽ dâng thêm khoảng chừng 60 m. [ 32 ] [ 33 ] Giáng thủy là rất thấp ở phần lớn nội lục, chỉ 20 mm một năm. Ở 1 số ít vùng ” băng xanh ” giáng thủy nhỏ hơn thăng hoa nên cân đối khối lượng là âm. Tại những thung lũng khô, hiệu ứng tương tự như xảy ra trên nền đá tạo nên cảnh sắc cằn cỗi. [ 34 ]Tây Nam Cực bị một phiến băng bao trùm. Vì có Phần Trăm nhỏ sụp đổ nên phiến băng này lôi cuốn sự chăm sóc gần đây. Nếu phiến băng tan vỡ, mực nước biển sẽ dâng thêm vài mét trong một thời hạn địa chất tương đối ngắn, có lẽ rằng cỡ vài thế kỷ. Một số dòng chảy băng, thứ chiếm khoảng chừng 10 % dung tích phiến băng, chảy tới một trong nhiều thềm băng của châu Nam Cực .Đông Nam Cực nằm về bên Ấn Độ Dương và gồm có những vùng đất Coats, Queen Maud, Enderby, Mac. Robertson, Wilkes, và Victoria. Đa phần Đông Nam Cực thuộc Đông Bán Cầu và bị một phiến băng bao trùm .Vinson thuộc dãy Ellsworth là núi cao nhất châu Nam Cực với độ cao 4.892 m. Châu Nam Cực có nhiều núi ở cả lục địa và những hòn đảo xung quanh. Erebus trên hòn đảo Ross là núi lửa còn hoạt động giải trí nằm xa về phía nam nhất của quốc tế. Một núi lửa khác trên hòn đảo Deception nổi tiếng vì lần phun trào lớn vào năm 1970. Các vụ phun trào nhỏ xảy ra liên tục và dòng dung nham được quan sát trong những năm gần đây. Những núi ngủ yên có tiềm năng thức dậy. [ 35 ] Vào năm 2004 những nhà nghiên cứu người Mỹ và Canada phát hiện một núi lửa dưới nước có năng lực hoạt động giải trí ở Bán đảo Nam Cực. [ 36 ]Châu Nam Cực có hơn 70 hồ nằm dưới phiến băng lục địa, lớn nhất là hồ Vostok bên dưới Trạm Vostok của Nga được mày mò vào năm 1996. Hồ này được tin đã cô lập trong 500.000 đến một triệu năm nhưng khảo sát gần đây gợi ý thi thoảng có những dòng chảy lớn từ hồ này sang hồ khác. [ 37 ]Các lõi băng được khoan tới khoảng chừng 400 m trên mực nước cho thấy 1 số ít vật chứng về sự sống vi sinh trong hồ Vostok. Bề mặt ngừng hoạt động của hồ có những điểm tương đương với vệ tinh Europa của Sao Mộc. Việc tò mò ra sự sống trong hồ Vostok sẽ củng cố luận cứ có sự sống trên Europa. [ 38 ] [ 39 ] Vào ngày 7 tháng 2 năm 2008 một đội NASA khởi động trách nhiệm đến hồ Untersee tìm kiếm sinh vật ái cực trong nước có tính kiềm cao. Nếu được phát hiện, những sinh vật kiên cường này hoàn toàn có thể ủng hộ thêm lý lẽ về sự sống ngoài Trái Đất ở những thiên nhiên và môi trường cực lạnh và giàu metan. [ 40 ]
Địa hình dưới băng và độ sâu của đá móng nằm dưới phiến băng Nam Cực
Địa hình móng châu Nam Cực là quan trọng để hiểu về chuyển động của phiến băng lục địa
Lịch sử địa chất và cổ sinh vật[sửa|sửa mã nguồn]
Hơn 170 triệu năm trước, châu Nam Cực là một phần của siêu lục địa Gondwana. Qua thời hạn, Gondwana dần tan vỡ và châu Nam Cực mà tất cả chúng ta biết thời nay hình thành vào thời gian 25 triệu năm trước. Châu Nam Cực không phải luôn luôn lạnh, khô và bị băng bao trùm. Tại 1 số ít thời gian, lục địa này nằm xa hơn về phía bắc, có khí hậu nhiệt đới gió mùa hoặc ôn đới, có rừng bao trùm và là nơi cư ngụ của nhiều dạng sống cổ xưa. [ 41 ]
Đại Cổ sinh ( 540 – 250 Ma )[sửa|sửa mã nguồn]
Vào kỷ Cambri, một lượng lớn đá cát, đá vôi, đá phiến đã lắng kết. Gondwana có khí hậu ôn hòa và một phần Tây Nam Cực nằm ở Bắc Bán cầu. Đông Nam Cực tọa lạc tại xích đạo, kề những biển nhiệt đới nơi mà bọ ba thùy và động vật không xương sống dưới đáy phát đạt. Đến khi kỷ Devon bắt đầu (416 Ma), Gondwana đã lùi xa hơn về phương nam. Khí hậu lạnh hơn song hóa thạch thực vật mặt đất lại được biết từ thời kỳ này. Cát và bùn đọng lại ở nơi mà nay là dãy Ellsworth, Horlick và Pensacola. Băng hà khởi phát tại điểm kết của kỷ Devon (360 Ma) và Gondwana trở nên dịch về tâm cực nam. Khí hậu lạnh đi song quần thực vật vẫn còn đó. Vào kỷ Permi, thống trị mặt đất là thực vật có hạt như Glossopteris sinh trưởng nơi đầm lầy. Qua thời gian đầm lầy trở thành trầm tích than đá ở dãy Transantarctic. Lui tới hồi kết của kỷ Permi, sự ấm lên mang đến khí hậu nóng, khô cho khắp Gondwana.[42]
Đại Trung sinh ( 250 – 66 Ma )[sửa|sửa mã nguồn]
Quá trình ấm lên tiếp diễn, hệ quả là chỏm băng cực tan chảy và đa phần Gondwana biến thành hoang mạc. Ở Đông Nam Cực, dương xỉ hạt trở nên phong phú và lượng lớn đá cát cùng đá phiến lắng kết. Synapsida, thường gọi là “bò sát giống động vật có vú”, phổ biến ở châu Nam Cực vào Trias Sớm và bao gồm các đại diện như Lystrosaurus. Bán đảo Nam Cực bắt đầu hình thành trong kỷ Jura (206–146 Ma) và các hòn đảo dần nhô lên khỏi đại dương. Ginkgo, Pinophyta (thông), Cycadeoidea, Equisetum, Polypodiopsida (dương xỉ), và Cycadophyta (tuế) phong phú vào thời gian này. Ở Tây Nam Cực, rừng thông lấn át suốt kỷ Creta (146–66 Ma), dù vậy về cuối kỷ sồi phương nam trở nên nổi trội hơn. Cúc đá phổ biến ở biển quanh châu Nam Cực và khủng long cũng hiện diện dù đến nay con người mới chỉ mô tả được ba chi khủng long châu Nam Cực (Cryolophosaurus, Glacialisaurus,[43] và Antarctopelta).[44] Đây cũng là lúc mà Gondwana bắt đầu tan vỡ.
Gondwana tan vỡ ( 160 – 23 Ma )[sửa|sửa mã nguồn]
Châu Nam Cực lạnh đi từng bước khi những lục địa tỏa ra làm biến hóa hải lưu từ hoạt động theo chiều kinh tuyến sang chiều vĩ tuyến khiến sự độc lạ nhiệt độ theo vĩ độ tăng .Châu Phi tách khỏi châu Nam Cực vào kỷ Jura, khoảng chừng 160 Ma, kế đến là tiểu lục địa Ấn Độ vào đầu kỷ Creta ( khoảng chừng 125 Ma ). Đến hết kỷ Creta ( khoảng chừng 66 Ma ), châu Nam Cực ( khi ấy liền với nước Australia ) vẫn có khí hậu cận nhiệt đới và quần thực vật, động vật hoang dã có túi. [ 45 ] Vào thế Eocen, nước Australia – New Guinea tách khỏi châu Nam Cực ( 40 Ma ) khiến cho những hải lưu vĩ tuyến hoàn toàn có thể cô lập châu Nam Cực khỏi nước Australia và băng mở màn Open. Trong sự kiện tuyệt chủng Eocen – Oligocen 34 triệu năm trước, hàm lượng CO2 được phát hiện vào tầm 760 ppm và đang giảm từ mức hàng ngàn ppm trước đó. [ 46 ]Khoảng 23 Ma, eo biển Drake mở ra giữa châu Nam Cực và Nam Mỹ dẫn đến việc Hải lưu Vòng Nam Cực cô lập trọn vẹn lục địa. Mô hình đổi khác gợi ý sự sụt giảm hàm lượng CO2 trở nên hệ trọng hơn. [ 47 ] Băng mở màn lan tỏa thay thế sửa chữa rừng cây đã từng bao trùm châu Nam Cực trước đó. Từ khoảng chừng 15 Ma lục địa đã bị băng bao phủ hầu khắp. [ 48 ]
Sông băng và đá nổi ở vùng đất Marie Byrd nhìn từ máy bay DC-8 của NASA
Lớp băng dày vĩnh cửu bao trùm hầu hết lục địa gây trở ngại lớn cho công tác làm việc điều tra và nghiên cứu địa chất châu Nam Cực. [ 49 ] Tuy nhiên, công nghệ tiên tiến mới như viễn thám, ra-đa xuyên đất, và hình ảnh vệ tinh đã khởi đầu bật mý cấu trúc bên dưới lớp băng .Về mặt địa chất, Tây Nam Cực gần giống dãy Andes ở Nam Mỹ. [ 42 ] Bán hòn đảo Nam Cực hình thành bởi việc trầm tích đáy biển biến chất và nâng lên vào cuối đại Cổ sinh và đầu đại Trung sinh đi kèm hiện tượng kỳ lạ núi lửa và magma xâm nhập. Andesit và rhyolit là hai loại đá phổ cập nhất ở Tây Nam Cực hình thành từ núi lửa trong kỷ Jura. Còn có vật chứng về hoạt động giải trí núi lửa ở vùng đất Marie Byrd và hòn đảo Alexander kể cả khi đã Open phiến băng. Khu vực khác thường duy nhất ở Tây Nam Cực là dãy Ellsworth có địa tầng giống Đông Nam Cực hơn .Đông Nam Cực phong phú về địa chất, khởi xướng từ Tiền Cambri với một số ít đá hình thành vào hơn 3 tỉ năm trước. Phần nền gồm đá magma và đá biến chất là thành tố cơ bản của khiên lục địa. Trên cùng lớp nền là than và những loại đá ngày này như đá cát, đá vôi, đá phiến lắng kết vào kỷ Devon và Jura làm ra dãy Transantarctic. Ở những vùng duyên hải như dãy Shackleton và vùng đất Victoria xảy ra một vài sự đứt gãy .Than là nguồn khoáng sản chính của châu Nam Cực. [ 48 ] Frank Wild đã lần đầu tìm thấy than gần sông băng Beardmore trong chuyến thám hiểm Nirod và hiện than cấp thấp được biết có ở nhiều nơi thuộc dãy Transantarctic. Nhóm núi Prince Charles chứa lượng trầm tích quặng sắt đáng kể. Tài nguyên giá trị nhất của châu Nam Cực nằm ở ngoài khơi, đó là những mỏ dầu và khí thiên nhiên được phát hiện ở biển Ross vào năm 1973. Nghị định thư Bảo vệ Môi trường của Hiệp ước Nam Cực cấm khai thác mọi nguồn khoáng sản cho đến năm 2048 .
Băng xanh che phủ hồ Fryxell được tạo thành từ nước băng tan của sông băng Canada và các sông băng nhỏ hơn khác
Gần bờ biển, tháng 12 có nhiệt độ khá ôn hòa
Châu Nam Cực là lục địa lạnh nhất trên Trái Đất. Tuy nhiên, nó chỉ khởi đầu bị băng bao trùm vào 34 triệu năm trước và trước đó băng không sống sót. [ 50 ] Nhiệt độ không khí tự nhiên thấp nhất từng ghi nhận trên hành tinh là − 89,2 °C tại Trạm Vostok của Liên Xô ( nay là Nga ) ở châu Nam Cực vào ngày 21 tháng 7 năm 1983. [ 51 ] Một phép so sánh, mức nhiệt này thấp hơn điểm băng khô thăng hoa tại một át-mốt-phe áp suất riêng phần 10,7 °C, nhưng vì CO2 chỉ chiếm 0,039 % thành phần không khí, cần nhiệt độ thấp hơn − 150 °C để tạo thành tuyết băng khô ở châu Nam Cực. [ 52 ] Vào năm 2010, vệ tinh đã xác lập một mức nhiệt trong không khí thấp hơn là − 94,7 °C nhưng nó hoàn toàn có thể bị ảnh hưởng tác động bởi nhiệt độ mặt đất và không được đo tại độ cao 2 mét trên mặt phẳng theo như nhu yếu cho kỷ lục nhiệt độ không khí chính thức. [ 53 ] Châu Nam Cực là một hoang mạc băng giá với lượng giáng thủy thấp, trung bình hàng năm dưới 10 mm tại điểm Cực Nam. Nhiệt độ xuống thấp nhất vào khoảng chừng − 80 °C đến − 89,2 °C trong nội lục vào mùa đông và lên cao nhất 5 °C đến 15 °C gần bờ biển vào mùa hè. Mức nhiệt cao kỷ lục được ghi nhận là 20,75 °C vào tháng 9 năm 2020 tại hòn đảo Seymour. [ 54 ] Cháy nắng thường là yếu tố sức khỏe thể chất bởi mặt phẳng tuyết phản xạ gần như hàng loạt tia tử ngoại chiếu tới. Do đặc thù vị trí địa lý, luôn sống sót những tiến trình tối không bao giờ thay đổi và sáng không bao giờ thay đổi dài tạo nên những kiểu khí hậu lạ lẫm so với con người ở hầu khắp phần còn lại của hành tinh. [ 55 ]
Bề mặt tuyết tại Trạm Dome C là dạng bề mặt đặc trưng của hầu khắp lục địa
Đông Nam Cực lạnh hơn phần phía tây bởi độ to lớn hơn. Frông thời tiết hiếm khi xâm nhập sâu vào trong lục địa khiến cho vùng TT lạnh và khô. Phần này mặc dầu ít mưa, nhưng băng vẫn duy trì trong thời hạn dài. Tuyết rơi dày là hiện tượng kỳ lạ thông dụng ở duyên hải lục địa, nơi từng ghi nhận lượng tuyết rơi lên tới 1,22 m trong 48 giờ .Ở rìa lục địa, gió katabatic ( giáng phong ) mạnh thường thổi ngang vận tốc gió bão. Trong nội lục, sức gió nổi bật ở ngưỡng vừa phải. Vào những ngày hè quang đãng, lượng bức xạ mặt trời chiếu đến mặt phẳng Cực Nam nhiều hơn xích đạo do ngày nắng ở đây lê dài 24 giờ. [ 1 ]Châu Nam Cực lạnh hơn Vùng Bắc Cực bởi ba nguyên do. Thứ nhất, phần lớn lục địa cao trên 3.000 mét so với mực nước biển và ở tầng đối lưu nhiệt độ giảm theo độ cao. Thứ hai, bao trùm vùng cực bắc là Bắc Băng Dương : sự ấm cúng tương đối của đại dương truyền qua lớp băng và ngăn không cho nhiệt độ ở Vùng Bắc Cực đạt đến ngưỡng tối cực đặc trưng của mặt đất châu Nam Cực. Thứ ba, Trái Đất ở điểm viễn nhật trong tháng 7 ( tức là Trái Đất ở xa Mặt Trời nhất vào mùa đông Nam Cực ) và ở điểm cận nhật trong tháng 1 ( ở gần Mặt Trời nhất vào mùa hè Nam Cực ) ; khoảng cách quỹ đạo góp thêm phần khiến mùa đông Nam Cực lạnh hơn ( và mùa hè ấm hơn ). Tuy nhiên, hai nguyên do đầu có ảnh hưởng tác động hầu hết. [ 56 ]Nam cực quang, hay ánh sáng phương nam, là khung cảnh bùng cháy rực rỡ sắc màu trên khung trời đêm gần Nam Cực tạo bởi gió mặt trời khi đi qua Trái Đất. Một cảnh tượng độc lạ khác là bụi kim cương, đám mây gần mặt đất chứa những tinh thể băng nhỏ mà nhìn chung hình thành dưới khung trời trong hoặc tương đối trong. Ảo nhật hay Mặt Trời giả, một hiện tượng kỳ lạ quang học khí quyển thường gặp, là một đốm sáng bên cạnh Mặt Trời thật. [ 55 ]
Nghi thức Nam Cực, một khu vực cách cực nam địa lý vài mét tại Trạm Amundsen–Scott
Một số chính phủ nước nhà duy trì những trạm điều tra và nghiên cứu có người ở lâu dài hơn trên lục địa. Số người làm, tương hỗ nghiên cứu và điều tra khoa học cùng những việc làm khác ở châu Nam Cực và những hòn hòn đảo gần đó giao động từ khoảng chừng 1.000 vào mùa đông đến 5.000 vào ngày hè, tương ứng tỷ lệ dân số 70 – 350 người / một triệu km² mỗi thời gian. Không ít trạm sắp xếp người quanh năm, nhân viên cấp dưới làm qua mùa đông thường tới từ nước họ và Giao hàng một năm. Nhà thờ Chính thống giáo Trinity Open vào năm 2004 tại Trạm Bellingshausen của Nga quanh năm có một đến hai tư tế điều hành quản lý và họ cũng được thay phiên hàng năm. [ 57 ] [ 58 ]Cư dân bán thường trực tiên phong của khu vực gần châu Nam Cực ( phía nam đới quy tụ Nam Cực ) là những thợ săn hải cẩu người Mỹ và Anh. Họ từng ở South Georgia một năm hoặc hơn, từ 1786 trở đi. Vào thời kỳ săn cá voi lê dài đến năm 1966, dân số hòn đảo này giao động từ hơn 1.000 vào mùa hè ( 1 số ít năm hơn 2000 ) đến tầm 200 vào mùa đông. Thợ săn đa phần là người Na Uy cùng một tỉ lệ người Anh tăng dần. Chốn định cư gồm có Grytviken, King Edward Point, Stromness, Husvik, Godthul, Cảng Leith, Prince Olav, và Ocean. Quản lý và những công chức thâm niên của trạm cá voi thường sống cùng mái ấm gia đình. Trong số họ có Carl Anton Larsen, nhà thám hiểm và thợ săn cá voi lão luyện người Na Uy, người sáng lập Grytviken. Larsen và mái ấm gia đình nhập quốc tịch Anh vào năm 1910. [ 59 ]
Bảo tàng Cảng Lockroy
Bé gái người Na Uy Solveig Gunbjørg Jacobsen là đứa trẻ tiên phong sinh ra ở Vùng Nam Cực, đơn cử tại Grytviken vào ngày 8 tháng 10 năm 1913. Cô là con gái của Klara Olette Jacobsen và Fridthjof Jacobsen, trợ lý quản lý của trạm cá voi. Jacobsen đến hòn đảo vào năm 1904 và trở thành người quản trị Grytviken từ 1914 đến 1921. Ông có hai người con sinh ra trên hòn đảo. [ 60 ]Emilio Marcos Palma là người tiên phong sinh ra ở phía nam vĩ tuyến 60 độ nam và trên lục địa Nam Cực, [ 61 ] đơn cử trong Căn cứ Esperanza tại mũi bán đảo Nam Cực vào năm 1978. [ 62 ] [ 63 ] Cha mẹ Palma cùng bảy mái ấm gia đình khác được chính phủ nước nhà Argentina cử đến để xem đời sống mái ấm gia đình có tương thích ở đây không. Juan Pablo Camacho là người Chile tiên phong sinh ra ở châu Nam Cực vào năm 1984 tại Trạm Frei Montalva. Một số địa thế căn cứ hiện là nơi sinh sống của những mái ấm gia đình có con đi học tại trạm. [ 64 ] Tính đến năm 2009 đã có 11 đứa trẻ sinh ra ở châu Nam Cực ( phía nam vĩ tuyến 60 độ nam ), tám tại Căn cứ Esperanza của Argentina và ba tại Trạm Frei Montalva của Chile. [ 65 ] [ 66 ]
Đa dạng sinh học[sửa|sửa mã nguồn]
Vài loại động vật có xương sống trên cạn sống ở những hòn đảo cận Nam Cực.[67] Sinh vật không xương sống gồm có mạt, chấy, giun tròn, gấu nước, luân trùng, moi lân, và bọ đuôi bật. Loài ruồi nhuế không bay Belgica antarctica với chiều dài tối đa 6 mm là động vật chỉ sống trên cạn lớn nhất châu Nam Cực.[68] Hải âu pêtren là một trong ba loại chim chỉ sinh sản ở châu Nam Cực.[69]
Một số động vật hoang dã biển sống sót và phụ thuộc trực tiếp hay gián tiếp vào thực vật phù du. Sinh vật biển Nam Cực có chim cánh cụt, cá voi xanh, cá voi trinh sát, mực ống khổng lồ, và hải cẩu lông. Cánh cụt nhà vua là loài chim cánh cụt duy nhất sinh sản vào mùa đông ở châu Nam Cực còn cánh cụt Adélie thì tại khu vực xa về phía nam nhất. [ 70 ] Cánh cụt rockhopper phương nam có những lông vũ đặc biệt quan trọng quanh mắt tạo ra sự bộ lông mi độc lạ. Cánh cụt vua, cánh cụt quai mũ, và cánh cụt gentoo cũng sinh sản ở Vùng Nam Cực .
Trong thế kỷ 18 và 19, hải cẩu lông mao Nam Cực bị những thợ săn tới từ Mỹ và Anh săn bắt rất nhiều để lấy da. Hải cẩu Weddell là một loài hải cẩu không tai được đặt theo tên của James Weddell, chỉ huy đoàn thám hiểm săn hải cẩu ở biển Weddell. Moi lân Nam Cực luôn tụ tập thành bầy lớn là loài chủ chốt của hệ sinh thái Nam Đại Dương và nguồn thức ăn quan trọng cho cá voi, hải cẩu, mực, cá băng, cánh cụt, hải âu mày đen, cùng nhiều loài chim khác.[71]
Vào Năm Địa cực Quốc tế 2007 – 2008, một cuộc tìm hiểu về sự sống biển được triển khai với sự tham gia của khoảng chừng 500 nhà nghiên cứu và điều tra. Đây là một phần của cuộc tìm hiểu sự sống biển toàn thế giới và nó đã đem lại một số ít phát hiện đáng quan tâm. Hơn 235 sinh vật biển sống ở hai vùng cực đã thông suốt khoảng cách 12.000 km. Chim và động vật hoang dã lớn như 1 số ít loại cá voi du hành khứ hồi thường niên. Bất ngờ hơn là việc một số ít dạng sống nhỏ như hải sâm và sên bơi tự do được tìm thấy ở đại dương hai cực. Các yếu tố khác nhau có lẽ rằng đã giúp chúng phân chia : nhiệt độ khá như nhau của đại dương sâu tại cực và xích đạo ( chênh nhau không quá 5 °C ) và mạng lưới hệ thống hải lưu lớn hay hoàn lưu muối nhiệt giúp luân chuyển trứng và ấu trùng. [ 72 ]
Con người đã ghi nhận khoảng 1.150 loài nấm ở châu Nam Cực, trong đó 750 là nấm không tạo địa y và 400 là tạo địa y.[73][74] Một số loài sống trong đá do hệ quả của quá trình tiến hóa dưới điều kiện cùng cực và góp phần đáng kể vào việc làm nên hình dạng đá ấn tượng của Thung lũng Khô McMurdo và những rặng núi xung quanh. Hình thái bên ngoài đơn giản, cấu trúc không mấy phân biệt, hệ thống trao đổi chất và enzym vẫn hoạt động ở mức nhiệt rất thấp, cùng vòng đời ngắn đi giúp những loại nấm này chuyên thích nghi với môi trường khắc nghiệt như thung lũng McMurdo. Cụ thể, chúng chịu được tia tử ngoại nhờ tế bào hắc tố mạnh và dày vách. Các đặc điểm này cũng có ở tảo và khuẩn lam, gợi ý sự thích nghi với điều kiện thịnh hành ở châu Nam Cực. Từ đó dẫn đến suy đoán rằng nếu sự sống từng xuất hiện trên Sao Hỏa thì nó có lẽ trông tương tự nấm Nam Cực như Cryomyces antarcticus và Cryomyces minteri.[75] Một số loại nấm dường như là đặc hữu của châu Nam Cực, đó còn bao gồm các loài sống trong phân nhất định đã từng tiến hóa để đối phó với thách thức kép: sinh trưởng trong phân ở nhiệt độ cực thấp và sống sót trong hành trình đi qua ruột của động vật máu nóng.[76]
Khoảng 300 triệu năm trước rừng cây kỷ Permi bắt đầu che phủ lục địa và thảm thực vật lãnh nguyên tồn tại cho đến 15 triệu năm trước.[77] Tuy nhiên khí hậu châu Nam Cực ngày nay không cho phép thảm thực vật rộng lớn hình thành. Nhiệt độ băng giá, đất nghèo dinh dưỡng, thiếu độ ẩm, và thiếu ánh mặt trời khiến cây cối không thể phát triển. Vì lẽ đó thực vật rất thiếu tính đa dạng và khả năng phân bổ bị hạn chế. Quần thực vật của lục địa chủ yếu là rêu. Có khoảng 100 loài rêu thực và 25 loài rêu tản, chỉ ba loài thực vật có hoa là Deschampsia antarctica, Colobanthus quitensis, Poa annua phi bản địa và tất cả đều được tìm thấy ở bán đảo Nam Cực.[78] Sinh trưởng bị hạn chế trong vài tuần mùa hè.[73][79]
Sinh vật khác[sửa|sửa mã nguồn]
Châu Nam Cực có 700 loài tảo, phần lớn là thực vật phù du. Tảo tuyết đa màu và tảo cát đặc biệt quan trọng đa dạng chủng loại ở những vùng duyên hải vào mùa hè. [ 79 ] Vi khuẩn được phát hiện sống trong tăm tối và lạnh lẽo ở độ sâu đến 800 m bên dưới lớp băng. [ 80 ]
Nghị định thư Bảo vệ Môi trường của Hiệp ước Nam Cực ( còn gọi là Nghị định thư Môi trường hay Nghị định thư Madrid ) khởi đầu có hiệu lực thực thi hiện hành năm 1998 là văn kiện chính tương quan đến bảo tồn và quản trị đa dạng sinh học ở châu Nam Cực. Ủy ban Bảo vệ Môi trường khuyến nghị Hội nghị Tư vấn Hiệp ước Nam Cực bàn về những yếu tố bảo tồn và thiên nhiên và môi trường. Một mối lo lớn là rủi ro tiềm ẩn vô ý mang đến những loài phi địa phương từ nơi khác. [ 81 ]Đạo luật Bảo tồn Nam Cực trải qua năm 1978 đã áp đặt 1 số ít hạn chế lên hoạt động giải trí đánh bắt cá của Hoa Kỳ ở châu Nam Cực. Hành vi mang đến động vật hoang dã hay thực vật ngoại lai hoàn toàn có thể bị phạt hình sự vì gây hại cho loài địa phương. Việc moi lân, loài quan trọng trong hệ sinh thái Nam Cực, bị đánh bắt cá quá mức đã khiến giới chức sửa đổi luật đánh cá. Hiệp định Bảo tồn Tài nguyên sống Biển Nam Cực ( CCAMLR ) đi vào hiệu lực thực thi hiện hành năm 1980 nhu yếu chỉnh đốn lại toàn bộ hoạt động giải trí đánh bắt cá ở Nam Đại Dương được xem là có rủi ro tiềm ẩn ảnh hưởng tác động đến hệ sinh thái Nam Cực. [ 1 ] Tuy nhiên mặc kệ luật mới, đánh bắt cá phạm pháp và không trấn áp vẫn là vấn nạn nghiêm trọng, đặc biệt quan trọng là loài cá răng Patagonia. Ước tính 32.000 tấn cá răng đã bị săn bắt trái phép trong năm 2000 và hành vi này đang ngày càng tăng. [ 82 ] [ 83 ]
Biểu tượng của hiệp ước Nam Cực từ năm 2002.
Một số vương quốc công bố chủ quyền lãnh thổ ở những vùng nhất định. [ 84 ] Vài trong số này công nhận lẫn nhau tuy nhiên giá trị pháp lý của những công bố không được toàn thể đồng ý. [ 1 ]Hành động chứng minh và khẳng định chủ quyền lãnh thổ ở châu Nam Cực bị đình chỉ từ năm 1959, dù vậy vào năm năm ngoái Na Uy đã chính thức thôn tính vùng đất Queen Maud. [ 85 ] Hiệp ước Nam Cực 1959 và những hiệp định tương quan khác gọi chung là Hệ thống Hiệp ước Nam Cực pháp luật thực trạng châu Nam Cực. Theo đó châu Nam Cực được định nghĩa là hàng loạt đất đai và thềm băng phía nam 60 ° N. 12 nước trong đó có Liên Xô ( sau này là Nga ), Vương quốc Anh, Argentina, Chile, nước Australia, và Hoa Kỳ ký kết hiệp ước. [ 86 ] Châu Nam Cực được xếp là một khu bảo vệ thiên nhiên và môi trường, bảo tồn khoa học được cho phép tự do điều tra và nghiên cứu khoa học và cấm hoạt động giải trí quân sự chiến lược. Đây là thỏa thuận hợp tác trấn áp vũ khí tiên phong trong Chiến tranh Lạnh .Vào năm 1983 những bên tham gia hiệp ước mở màn đàm phán về lao lý khai thác mỏ ở châu Nam Cực. [ 87 ] Một liên minh những tổ chức triển khai quốc tế [ 88 ] đã khơi mào chiến dịch tạo áp lực đè nén dư luận để ngăn ngừa mọi hành vi khai khoáng trong khu vực, đi đầu là Greenpeace [ 89 ] từng quản lý và vận hành trạm khoa học riêng của họ là World Park Base ở biển Ross từ 1987 đến 1991 [ 90 ] và triển khai những chuyến thám hiểm thường niên để ghi lại tác động ảnh hưởng của con người đến thiên nhiên và môi trường ở châu Nam Cực. [ 91 ] Vào năm 1988, Công ước Quy định Tài nguyên Khoáng sản Nam Cực ( CRAMRA ) được trải qua. [ 92 ] Tuy nhiên một năm sau nước Australia và Pháp thông tin sẽ không trải qua làm dập tắt mọi dự tính và mục tiêu của công ước. Thay vào đó họ đề xuất kiến nghị đàm phán một chính sách tổng lực nhằm mục đích bảo vệ môi trường tự nhiên Nam Cực. [ 93 ] Nghị định thư Bảo vệ Môi trường của Hiệp ước Nam Cực ( ” Nghị định thư Madrid ” ) được đàm phán khi những nước khác ưng ý và khởi đầu có hiệu lực thực thi hiện hành vào ngày 14 tháng 1 năm 1998. [ 93 ] [ 94 ] Văn kiện cấm mọi hành vi khai thác mỏ và định rõ châu Nam Cực là ” khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên dành cho khoa học và độc lập ” .Hiệp ước Nam Cực cấm mọi hoạt động giải trí quân sự chiến lược ở châu Nam Cực, gồm có việc xây những địa thế căn cứ quân sự chiến lược và công sự, diễn tập quân sự chiến lược, và thử vũ khí. Quân nhân hay quân bị chỉ được phép dùng cho điều tra và nghiên cứu khoa học và những mục tiêu độc lập khác. [ 95 ] Cuộc diễn tập mặt đất duy nhất được ghi lại là chiến dịch nhỏ NINETY của quân đội Argentina vào năm 1965. [ 96 ]
Các lãnh thổ châu Nam Cực[sửa|sửa mã nguồn]
HMS Endurance: cựu tàu tuần tra vùng Nam Cực của Hải quân Hoàng gia Anh.
Argentina, Anh, Chile tranh giành mọi diện tích quy hoạnh xen lấn dẫn đến xích mích. Vào ngày 18 tháng 12 năm 2012, Văn phòng Đối ngoại và Thịnh vượng chung Anh đặt tên một khu vực không tên trước đó là Queen Elizabeth Land ( Vùng đất Nữ hoàng Elizabeth ) để mừng Đại lễ Kim cương của Nữ hoàng Elizabeth II. [ 97 ] Tới ngày 22 đại sứ Anh ở Argentina John Freeman bị chính phủ nước nhà Argentina triệu tập để phản đối công bố. [ 98 ] Quan hệ Argentina – Anh vốn đã bị tổn hại suốt năm 2012 bởi tranh chấp về chủ quyền lãnh thổ của quần đảo Falkland gần đó và dịp kỷ niệm 30 năm cuộc chiến tranh Falkland .Các khu vực mà nước Australia và New Zealand công bố là chủ quyền lãnh thổ Anh đến khi chúng được trao tay sau khi những nước này giành độc lập. Australia hiện khẳng định chắc chắn diện tích quy hoạnh lớn nhất. Anh, nước Australia, New Zealand, Pháp và Na Uy đều công nhận chủ quyền lãnh thổ của nhau. [ 99 ]Còn những nước khác tham gia hiệp ước Nam Cực chăm sóc đến chủ quyền lãnh thổ ở châu Nam Cực tuy nhiên pháp luật của hiệp ước không được cho phép họ công bố chủ quyền lãnh thổ trong lúc hiệp ước đang có hiệu lực hiện hành. [ 100 ] [ 101 ]
Peru chính thức duy trì quyền khẳng định.[100][101]
Nga thừa hưởng quyền khẳng định lãnh thổ của Liên Xô dưới Hiệp ước Nam Cực gốc.[102]
Nam Phi chính thức duy trì quyền khẳng định.[100][101]
Hoa Kỳ chính thức duy trì quyền khẳng định trong Hiệp ước Nam Cực gốc.[102]
Tàu thám hiểm National Geographic Explorer gần bờ biển châu Nam Cực
Hiện không có hoạt động giải trí kinh tế tài chính ở châu Nam Cực trừ đánh cá ngoài khơi và du lịch quy mô nhỏ, cả hai đều khởi điểm bên ngoài lục địa. [ 1 ]Mặc dù than, hydrocacbon, quặng sắt, bạch kim, đồng, crôm, niken, vàng và những khoáng sản khác đã được tìm thấy tuy nhiên không nhiều để khai thác. [ 103 ] Nghị định thư Bảo vệ Môi trường 1991 cũng hạn chế tiếp cận tài nguyên. Vào năm 1998 những bên nhất trí một thỏa hiệp áp đặt lệnh cấm khai mỏ vô thời hạn sẽ được xét lại vào năm 2048, điều này hạn chế thêm hoạt động giải trí khai thác và tăng trưởng kinh tế tài chính. Đánh bắt và kinh doanh cá ngoài khơi là hoạt động giải trí kinh tế tài chính đa phần. Sản lượng cá Nam Cực báo cáo giải trình năm 2000 – 01 là 112.934 tấn. [ 104 ]Du lịch thám hiểm quy mô nhỏ sống sót từ năm 1957 và hiện chịu ràng buộc vào những lao lý của Nghị định thư Bảo vệ Môi trường nhưng trong thực tiễn do Thương Hội Điều hành Du lịch Nam Cực Quốc tế ( IAATO ) tự kiểm soát và điều chỉnh. 95 % hoạt động giải trí du lịch link với IAATO. Chuyến đi hầu hết bằng tàu cỡ nhỏ hay trung bình, tập trung chuyên sâu vào những thắng cảnh đơn cử cùng động vật hoang dã hoang dã hình tượng hoàn toàn có thể tiếp cận. Có 37.506 chuyến thăm quan vào mùa hè Nam Bán cầu 2006 – 07, gần như là hàng loạt là từ tàu thương mại ; số lượng này năm 2015 – 16 là 38.478 chuyến. [ 105 ] [ 106 ] [ 107 ] Tính đến năm năm ngoái có hai máy rút tiền tự động hóa của Wells Fargo ở châu Nam Cực. [ 108 ]Dòng hành khách làm dấy lên chút quan ngại về ảnh hưởng tác động xấu tới hệ sinh thái và thiên nhiên và môi trường. Một số nhà khoa học và môi trường tự nhiên lôi kéo lao lý ngặt nghèo hơn so với tàu bè và đề ra số lượng giới hạn du lịch. [ 109 ] Các bên tham gia Hiệp ước Nam Cực phản ứng trải qua Ủy ban Bảo vệ Môi trường và sự hợp tác với IAATO, đóng cửa hoặc hạn chế những khu vực vốn hay hút khách. Từng có những chuyến bay du lịch thăm quan Nam Cực ( không hạ cánh ) khởi hành từ nước Australia và New Zealand cho đến vụ máy bay của Air New Zealand rơi ở núi Erebus vào năm 1979 khiến hàng loạt 257 người trên máy bay tử nạn. Qantas Phục hồi đường bay thương mại từ nước Australia đến châu Nam Cực vào giữa thập niên 1990 .
Trăng tròn cùng 25 giây phơi sáng giúp có đủ ánh sáng để bức ảnh này được chụp tại Trạm Amundsen–Scott trong đêm dài Nam Cực. Có thể thấy trạm ở xa phía bên trái, nhà máy điện ở giữa và ga-ra cơ khí góc dưới bên phải. Dải ánh sáng màu xanh lá trên nền trời là cực quang.
Hàng năm, những nhà khoa học đến từ 28 nước khác nhau triển khai những thí nghiệm không làm được ở bất kể nơi nào khác trên quốc tế. Số nhà khoa học quản lý và vận hành những trạm nghiên cứu và điều tra là hơn 4.000 vào mùa hè và hơn 1.000 vào mùa đông. [ 1 ] Trạm nghiên cứu và điều tra lớn nhất ở châu Nam Cực là McMurdo chứa được hơn 1.000 nhà khoa học và hành khách .Các nhà nghiên cứu gồm có nhà sinh học, địa chất học, hải dương học, vật lý học, thiên văn học, băng hà học, và khí tượng học. Nhà địa chất điều tra và nghiên cứu thiết kế mảng, vẫn thạch từ khoảng trống ngoài, và tài nguyên từ sự tan vỡ của siêu lục địa Gondwana. Nhà băng hà điều tra và nghiên cứu lịch sử vẻ vang và động lực của băng nổi, tuyết theo mùa, sông băng, phiến băng. Nhà sinh học khảo sát sự sống hoang dã, khám phá cái cách mà nhiệt độ khắc nghiệt cùng sự hiện hữu của con người ảnh hưởng tác động đến năng lực thích nghi và kế hoạch sống sót phong phú của sinh vật. Bác sĩ thí nghiệm truyền vi rút và phản ứng của khung hình với nhiệt độ cùng cực. Nhà vật lý thiên văn tại Trạm Amundsen – Scott điều tra và nghiên cứu bức xạ nền ngoài hành tinh và thiên cầu. Quan sát thiên văn tiến hành ở nội lục châu Nam Cực tốt hơn hầu hết những điểm bề mặt Trái Đất khác bởi nơi đây cao nên khí quyển mỏng dính, nhiệt độ thấp làm giảm lượng hơi nước trong khí quyển, và không có ô nhiễm ánh sáng giúp cảnh sắc khoảng trống trong hơn. Băng vùng Nam Cực vừa là lá chắn và môi trường tự nhiên phát hiện cho kính viễn vọng nơ-tri-nô lớn nhất quốc tế được xây phía dưới Trạm Amundsen – Scott 2 km. [ 110 ]Từ thập niên 1970 một trọng tâm điều tra và nghiên cứu quan trọng là tầng ozone ở khí quyển phía trên châu Nam Cực. Vào năm 1985, ba nhà khoa học Anh thao tác với tài liệu tích lũy tại Trạm Halley trên thềm băng Brunt và phát hiện sống sót một lỗ hổng ở tầng này. Cuối cùng người ta xác lập thứ tàn phá ozone là chlorofluorocarbon ( CFC ) do loại sản phẩm của con người thải ra. Với lệnh cấm CFC trong Nghị định thư Montreal năm 1989, những đề án khí hậu nhận định và đánh giá tầng ozone sẽ hồi sinh về trạng thái năm 1980 vào khoảng chừng năm 2050 – 2070. [ 111 ]Tháng 9 năm 2006, tài liệu vệ tinh NASA cho thấy lỗ hổng ozone Nam Cực rộng 2.750.000 km², lớn nhất từng ghi nhận. [ 112 ] Con người không biết nhiều về ảnh hưởng tác động của lớp ozone triệt giảm đến biến hóa khí hậu ở châu Nam Cực. [ 111 ]Vào năm 2007 Trung tâm Không gian Địa cực xây dựng sử dụng công nghệ tiên tiến cảm ứng từ xa và địa khoảng trống để cung ứng dịch vụ map cho những tổ nghiên cứu và điều tra được chính quyền sở tại liên bang Hoa Kỳ tài trợ. Hiện TT hoàn toàn có thể ghi lại hàng loạt hình ảnh châu Nam Cực ở độ phân giải 500 mm mỗi 45 ngày. [ 113 ]Vào ngày 6 tháng 9 năm 2007 Quỹ Địa cực Quốc tế có trụ sở ở Bỉ khánh thành Princess Elisabeth, trạm khoa học địa cực không phát thải tiên phong trên quốc tế ở châu Nam Cực nhằm mục đích nghiên cứu và điều tra đổi khác khí hậu. Princess Elisabeth là trạm dựng sẵn trị giá 16,3 triệu đô-la và một phần của Năm Địa cực Quốc tế được chở từ Bỉ đến Nam Cực cuối năm 2008 để theo dõi thực trạng vùng cực. Nhà thám hiểm người Bỉ Alain Hubert phát biểu : ” Đây là địa thế căn cứ không phát thải tiên phong trong số những loại tựa như biến nó thành hình mẫu độc nhất về phương pháp sử dụng nguồn năng lượng ở vùng Nam Cực “. Johan Berte là trưởng nhóm phong cách thiết kế trạm và quản trị của dự án Bất Động Sản nghiên cứu và điều tra khí hậu, băng hà, và vi sinh vật. [ 114 ]Tháng 1 năm 2008, những nhà khoa học của Cục Khảo sát Nam Cực ( BAS ) do Hugh Corr và David Vaughan đứng vị trí số 1 báo cáo giải trình 2.200 năm trước một núi lửa đã phun trào bên dưới phiến băng châu Nam Cực và đây là vụ phun trào lớn nhất nơi này trong 10.000 năm qua. Tro núi lửa được phát hiện lắng kết trên mặt phẳng băng dưới dãy núi Hudson, gần sông băng đảo Pine. [ 115 ]Một nghiên cứu và điều tra năm năm trước ước tính trong thế Pleistocen phiến băng Đông Nam Cực đã mỏng dính đi tối thiểu 500 m. Quá trình băng mỏng mảnh đi kể từ thời Cực đại băng hà sau cuối năng lực mở màn hậu 14.000 năm trước với độ hao hụt chưa đến 50 m. [ 116 ]
Vẫn thạch ALH84001 từ Sao Hỏa
Vẫn thạch châu Nam Cực là một khoanh vùng phạm vi điều tra và nghiên cứu quan trọng về vật chất hình thành vào thưở sơ khai của Hệ Mặt trời, đa số tới từ tiểu hành tinh tuy nhiên một số ít hoàn toàn có thể từ những hành tinh lớn hơn. Vẫn thạch tiên phong được phát hiện năm 1912 mang tên Adelie Land. Vào năm 1969 một đoàn thám hiểm Nhật Bản phát hiện chín vẫn thạch và hầu hết số này rơi xuống phiến băng trong hàng triệu năm qua. Chuyển động của phiến băng có khuynh hướng dồn vẫn thạch vào những điểm bị chặn như dãy núi, rồi hoạt động bào mòn của gió mang chúng lên mặt phẳng sau hàng thế kỷ bị chôn vùi dưới mưa tuyết tích tụ. Vẫn thạch Nam Cực được dữ gìn và bảo vệ tốt nếu so với vẫn thạch ở những địa phận ôn hòa hơn trên Trái Đất. [ 117 ]Số lượng vẫn thạch nhiều được cho phép con người biết nhiều hơn về độ phong phú của những loại vẫn thạch trong Hệ Mặt trời và mối liên hệ giữa chúng với tiểu hành tinh và sao chổi. Các loại mới và hiếm đã được tìm thấy, như những mảnh văng từ Mặt Trăng và hoàn toàn có thể là Sao Hỏa do va chạm. Những vật mẫu, đặc biệt quan trọng là ALH84001 do ANSMET phát hiện là tâm điểm tranh luận về vật chứng cho sự sống vi sinh trên Sao Hỏa. Vì vẫn thạch trong khoảng trống hấp thu và ghi lại bức xạ ngoài hành tinh nên thời gian chúng đụng Trái Đất hoàn toàn có thể xác lập qua điều tra và nghiên cứu trong phòng thí nghiệm. Thời gian vẫn thạch ở Trái Đất cho biết thêm thông tin hoàn toàn có thể hữu dụng trong công tác làm việc điều tra và nghiên cứu phiến băng Nam Cực về mặt môi trường tự nhiên. [ 117 ]
Khối băng và mực nước biển toàn thế giới[sửa|sửa mã nguồn]
Chuyển động của băng ở châu Nam Cực
Do vị trí ở vùng cực nam, châu Nam Cực tiếp đón tương đối ít bức xạ mặt trời ngoại trừ vào mùa hè phương nam. Điều này có nghĩa đây là một lục địa rất lạnh nơi mà nước hầu hết ở dạng băng đá. Giáng thủy là thấp ( phần lớn châu Nam Cực là hoang mạc ) và hình thái gần như luôn là tuyết rơi, chúng dần tích tụ và làm ra một phiến băng khổng lồ bao trùm mặt đất. Các phần của phiến băng này tạo thành những sông băng di chuyển hướng ra rìa lục địa. Cạnh bờ lục địa là rất nhiều thềm băng, đó là phần nổi của những sông băng chảy từ khối băng lục địa ra phía ngoài. Ngoài khơi, nhiệt độ cũng đủ thấp để khiến nước biển đóng băng hầu khắp năm. Việc hiểu về những loại băng khác nhau ở châu Nam Cực là quan trọng để hiểu được tác động ảnh hưởng hoàn toàn có thể có tới mực nước biển và sự trực tiếp đến lạnh đi toàn thế giới .Hàng năm, băng biển lan rộng vào mùa đông Nam Cực và hầu hết số băng này tan chảy vào mùa hè. Chúng được tạo thành từ nước biển và trôi nổi phía trên do đó không góp thêm phần làm mực nước biển tăng. Quy mô băng biển quanh châu Nam Cực vẫn duy trì gần như không bao giờ thay đổi trong những thập kỷ gần đây, dù vậy sự biến hóa về độ dày lớp băng là không rõ ràng. [ 118 ] [ 119 ]Các thềm băng nổi tan chảy không góp phần nhiều làm mực nước biển tăng, tuy nhiên băng chảy ra từ đất liền tạo thành thềm băng thì có. Hiệu ứng này được bù lại bởi tuyết rơi trong lục địa. Sự sụp đổ của những thềm băng lớn quanh bờ biển châu Nam Cực, đặc biệt quan trọng dọc bán đảo Nam Cực, đã được tận mắt chứng kiến trong những thập kỷ gần đây. Dấy lên những quan ngại rằng điều này hoàn toàn có thể dẫn tới việc sông băng từ khối băng lục địa chảy nhiều hơn ra phía ngoài. [ 120 ]Trong lục địa, lượng băng lớn hiện hữu chiếm khoảng chừng 70 % trữ lượng nước ngọt trên quốc tế. [ 33 ] Khối băng này liên tục được bổ trợ thêm từ tuyết và hao hụt đi do chảy ra biển .
Sheperd et al. 2012 thấy rằng các phương pháp vệ tinh khác nhau để đo khối lượng và sự biến đổi của băng cho ra kết quả khá tương đồng. Kết hợp các phương pháp để chắc chắn hơn thì khối lượng băng của Đông, Tây, và bán đảo Nam Cực biến thiên +14 ± 43, −65 ± 26, và −20 ± 14 giga tấn (Gt) mỗi năm.[121] Vào năm 2018, nhóm nghiên cứu lại một cách có hệ thống và ước tính lượng băng lục địa mất đi trung bình là 43 giga tấn một năm giai đoạn 1992−2002, con số này lên đến 220 giga tấn giai đoạn 2012−2017.[122] Trang web Climate Change của NASA chỉ ra chiều hướng băng hao hụt hơn 100 giga tấn mỗi năm kể từ 2002.[123]
Một nghiên cứu năm 2015 của H. Jay Zwally et al. lại phát hiện khối lượng băng tăng nhẹ xấp xỉ 82 giga tấn/năm (dao động đáng kể theo khu vực) khiến mức tăng mực nước biển toàn cầu giảm 0,23 mm/năm.[124] Tuy nhiên, nhà phê bình Eric Rigno đến từ Phòng Thí nghiệm Sức đẩy Phản lực của NASA phát biểu những phát hiện của nghiên cứu này “xung đột với mọi phương pháp độc lập khác và các nhóm sử dụng chung dữ liệu” đồng thời có vẻ đạt tới giá trị chính xác hơn những gì mà công nghệ và toán học hiện tại cho phép.[125]
Đông Nam Cực là một vùng lạnh ngắt có nền đất cao hơn mực nước biển và chiếm đa số lục địa. Nơi đây phổ cập là tuyết rơi dần tích tụ trở thành băng rồi dòng chảy băng hướng ra biển. Cân bằng khối lượng tổng thể và toàn diện của phiến băng Đông Nam Cực được cho là hơi dương hoặc gần bằng 0. [ 126 ] [ 127 ] [ 128 ] Tuy nhiên, dòng chảy ra của băng ở một vài nơi có tín hiệu tăng. [ 127 ] [ 129 ]
Ảnh hưởng của ấm lên toàn thế giới[sửa|sửa mã nguồn]
Xu hướng ấm lên từ 1957 đến 2006
Châu Nam Cực đã và đang ấm lên ở một số ít nơi, đặc biệt quan trọng tại Bán hòn đảo Nam Cực. Nghiên cứu công bố năm 2009 của Eric Steig lần tiên phong quan tâm khuynh hướng nhiệt độ mặt phẳng trung bình toàn lục địa tăng nhẹ khoảng chừng > 0,05 °C ( 0,09 °F ) một thập kỷ từ 1957 đến 2006 và Tây Nam Cực đã ấm lên hơn 0,1 °C ( 0,2 °F ) một thập kỷ trong 50 năm qua, mạnh nhất vào mùa đông và mùa xuân. Vấn đề này được bù đắp phần nào bởi việc Đông Nam Cực lạnh đi vào mùa thu. [ 130 ] Có bằng chứng từ một điều tra và nghiên cứu chỉ ra rằng châu Nam Cực đang ấm lên là hệ quả của việc con người phát thải carbon dioxide vào không khí, [ 131 ] tuy nhiên điều này chưa rõ ràng. [ 132 ] Tây Nam Cực mặc dầu ấm lên nhiều nhưng không khiến băng tan đáng kể trên mặt phẳng và không trực tiếp ảnh hưởng tác động đến sự góp phần của khối băng vùng này tới mực nước biển. Thay vào đó thực trạng sông băng chảy ra nhiều lên gần đây được tin là do dòng nước ấm xâm nhập từ đại dương sâu, ngay ngoài thềm lục địa. [ 133 ] [ 134 ] Sự góp thêm phần làm ngày càng tăng mực nước biển của bán đảo Nam Cực nhiều năng lực là hệ quả trực tiếp của việc bầu khí quyển nơi đây ấm lên nhiều hơn nhiều. [ 135 ]Vào năm 2002 thềm băng Larsen-B của bán đảo Nam Cực đổ sụp. [ 136 ] Từ ngày 28 tháng 2 đến 8 tháng 3 năm 2008 khoảng chừng 570 km² băng của thềm băng Wilkins ở phần tây nam bán đảo đổ sụp, đặt 15.000 km² ( 5.800 dặm² ) còn lại vào tình thế rủi ro đáng tiếc. Thềm băng được giữ lại bởi một dải băng rất mảnh [ 137 ] [ 138 ] trước khi dải băng này biến mất vào ngày 5 tháng 4 năm 2009. [ 139 ] [ 140 ] Theo NASA, sự tan băng mặt phẳng vùng Nam Cực có quy mô lớn nhất trong vòng 30 năm qua xảy ra vào năm 2005 khi một khu vực băng có kích cỡ ngang California tan chảy trong một thời hạn ngắn trước khi ngừng hoạt động trở lại, điều này hoàn toàn có thể là hệ quả của việc nhiệt độ tăng cao tới 5 °C ( 41 °F ). [ 141 ]
Một nghiên cứu công bố trên Nature Geoscience năm 2013 (trực tuyến tháng 12 năm 2012) nhận định trung tâm Tây Nam Cực là một trong những vùng ấm lên nhanh nhất trên Trái Đất. Các nhà nghiên cứu đưa ra dữ liệu nhiệt độ hoàn chỉnh từ trạm Byrd ở châu Nam Cực và khẳng định nó “cho thấy sự gia tăng tuyến tính trong mức nhiệt thường niên giai đoạn 1958-2010 ở ngưỡng 2,4±1,2 °C”.[142]
Tháng 2 năm 2020 châu Nam Cực ghi nhận nhiệt độ cao nhất 18,3 °C, cao hơn gần một độ so với kỷ lục trước đó là 17,5 °C vào tháng 3 năm năm ngoái. [ 143 ]
Suy giảm ozone[sửa|sửa mã nguồn]
Hình ảnh lỗ hổng ozone phía trên châu Nam Cực lớn nhất từng ghi nhận do sự tích tụ các chất CFC (tháng 9 năm 2006)
Ở phía trên châu Nam Cực sống sót ” lỗ hổng ozone “, một vùng tỷ lệ ozone thấp to lớn bao trùm gần như cả lục địa và lớn nhất vào tháng 9 năm 2006, khi ấy nó duy trì đến cuối tháng 12, lâu nhất từng ghi nhận. [ 144 ] Lỗ hổng ozone được những nhà khoa học phát hiện vào năm 1985 và có xu thế lan rộng ra trong những năm quan sát. [ 145 ] Hoạt động phát thải những chất chlorofluorocarbon hay CFC vào khí quyển được cho là nguyên do, chúng phân hủy ozone thành những loại khí khác. [ 146 ]Một số nghiên cứu và điều tra khoa học đề xuất kiến nghị rằng sự suy giảm ozone hoàn toàn có thể đóng vai trò chủ yếu trong việc khống chế biến hóa khí hậu ở châu Nam Cực ( và một vùng Nam Bán cầu rộng hơn ). [ 145 ] Ozone hấp thụ lượng lớn bức xạ tử ngoại ở tầng bình lưu. Sự sụt giảm ozone phía trên châu Nam Cực hoàn toàn có thể làm tầng bình lưu nơi đây lạnh đi khoảng chừng 6 °C, điều này có ảnh hưởng tác động làm tăng mức độ gió tây thổi quanh lục địa ( xoáy cực ) và do đó ngăn khí lạnh gần cực nam thổi ra phía ngoài. Hệ quả là khối băng lục địa của Đông Nam Cực được giữ ở mức nhiệt thấp hơn và nhiệt độ ở những vùng ngoại vi của châu Nam Cực, đặc biệt quan trọng là bán đảo Nam Cực, cao hơn thôi thúc băng tan nhanh. [ 145 ] Các quy mô cũng đề xuất kiến nghị rằng hiệu ứng suy giảm ozone / tăng cường xoáy cực còn là nguyên do làm tăng băng biển gần lục địa trong thời hạn gần đây. [ 147 ]Vào năm 2019 lỗ hổng ozone có kích cỡ bé nhất trong 30 năm do tầng bình lưu trên Cực Nam ấm lên làm suy yếu xoáy cực. [ 148 ]
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
