1.TỔNG QUAN ĐÀN BẦU VIỆT NAM:
Đàn bầu Việt Nam , còn gọi là độc huyền cầm , là loại đàn một dây của người Việt và dân tộc Kinh ở đảo Hải Nam – Trung Quốc , thanh âm phát ra nhờ sử dụng que hay miếng gảy vào dây. Dựa theo cấu tạo của hộp cộng hưởng, đàn bầu chia hai loại là đàn thân tre và đàn hộp gỗ.
Đàn bầu xuất hiện thông dụng ở những dàn nhạc truyền thống dân tộc bản địa Nước Ta. Các nhạc sĩ Nước Ta đã biên soạn và chuyển soạn 1 số ít tác phẩm dạng concerto để nghệ sĩ sử dụng đàn bầu trình tấu cùng với dàn nhạc giao hưởng thính phòng như Vì Miền Nam, Ru con, Tình ca … Đàn bầu không chỉ được người Nước Ta ưa thích mà còn được nhiều khán-thính giả trên quốc tế hâm mộ .
- LỊCH SỬ ĐÀN BẦU VIỆT NAM:
Giới nghiên cứu và điều tra âm nhạc lúc bấy giờ chưa tìm ra thời gian Open đàn bầu. Theo Tân Đường thư quyển 222, Liệt truyện 147 : Nam Man hạ thì trong số những nhạc cụ do nước Phiếu ( Phiếu, cổ Chu Ba dã, tự hào Đột La Chu, Đồ Bà quốc nhân viết Đồ Lý Chuyết. Tại Vĩnh Xương nam 2.000 lý, khứ kinh sư 14.000 lý. Đông lục Chân Lạp, tây tiếp Đông Thiên Trúc, tây nam Đọa Hòa La, nam chúc hải, bắc Nam Chiếu. Địa trường 3000 lý, quảng 5000 lý … ) dâng lên vua Đường ( niên hiệu Trinh Nguyên ( 785 – 805 ) thời Đường Đức Tông ) đã thấy Open độc huyền bào cầm ( đàn bầu một dây ) .Sách Nam Man hạ chép : “ Dĩ bạch mộc vi chi, bất gia sức, tào hình trường như nhựt tự dạng, dụng trúc tác tào bính, xuyên dĩ không hồ, trương huyền vô chẩn, hửu thủ dĩ trúc, phiến bát huyền dĩ phát thanh, tả thủ nhấn trúc can nhi thành điệu. ” Nghĩa là : “ Lấy gỗ nhẹ mà làm, không trau chuốt chi, thùng đàn dài hình chữ nhật, đầu chót cắm cán tre, xâu nửa quả bầu khô, giăng dây không phiếm, tay phải lấy que trúc nảy lên tiếng, tay trái nấng cần tre mà thành điệu. ”
- PHÂN LOẠI:
Đàn thân tre thường dùng cho người hát xẩm hoặc những nơi khó khăn vất vả, không có điều kiện kèm theo chế tác tỉ mỉ, chi tiết cụ thể. Thân đàn làm bằng một đoạn tre hoặc bương dài khoảng chừng 120 cm, đường kính 12 cm. Mặt đàn là chỗ đã được lóc đi một phần cật thích hợp trên đoạn tre hoặc bương. Loại này ít thông dụng .
Đàn bầu Khảm trai Nước Ta ( Trung tâm Âm nhạc truyền thống lịch sử Thăng Long )Đàn hộp gỗ là loại đàn nâng cấp cải tiến, có tính năng ưu việt hơn, thường do những nghệ sĩ chuyên nghiệp sử dụng. Đàn hộp gỗ có nhiều hình dáng, kích cỡ khác nhau, thường làm bằng loại gỗ nhẹ, xốp như gỗ ngô đồng … Loại đàn bằng gỗ vông được dùng thông dụng nhất .
- CẤU TẠO
Đàn bầu gồm các bộ phận căn bản sau:
1 – Thân đàn : Đàn Bầu hình hộp dài, đầu đàn hơi cao và thuôn hẹp hơn cuối đàn. Mặt đàn bằng gỗ hơi phồng lên, chung quanh thành đàn làm bằng gỗ cứng. Đáy kín nhưng có khoét lỗ vuông ở cuối đàn, dùng để mắc dây và thoát âm .
Thân đàn bầu Khảm trai ( Trung tâm Âm nhạc truyền thống lịch sử Thăng Long )2 – Vòi đàn ( cần đàn ) : Phía đầu đàn có một cọc tre cắm từ mặt đàn xuống đáy gọi là vòi đàn. Đầu vòi đàn nhỏ dần và uốn cong tròn về phía trái ngoài đầu đàn. Có người vót sừng trâu làm vòi đàn. Trước khi cắm vòi đàn vào mặt đàn, người ta cho nó xuyên ngang qua bầu cộng hưởng .3 – Bầu cộng hưởng : Là một vỏ cứng của quả bầu, có nơi thay bằng gáo dừa và ngày này bầu cộng hưởng được làm bằng gỗ. Một sợi dây có độ đàn hồi tốt căng từ đầu của hộp đàn kéo dài tới cần ( vòi ) đàn chỗ cắm qua vỏ bầu cộng hưởng. Từ nơi mắc dây đến vòi đàn tạo góc 30 o. Như vậy là đầu dây mắc chéo xuống chứ không song song với thân đàn như một số ít nhạc cụ, đặc biệt quan trọng đàn chỉ duy nhất một dây và không có những phím. Đàn Bầu điện có gắn thêm một bộ phận cảm âm điện tử, tiếp nối với bộ phận khuyếch đại của máy tăng âm và loa .
Bầu đàn ( Trung tâm Âm nhạc truyền thống lịch sử Thăng Long )4 – Dây đàn : Dây kim khí mắc từ trục lên dây, chui qua một lỗ nhỏ ở cuối mặt đàn, kéo chếch lên buộc vào vòi đàn, chỗ miệng loe của bầu cộng hưởng .5 – Bộ phận lên dây : Một trục gỗ xuyên ngang hai bên thành đàn ( ở phía cuối thân đàn ) gắn một bộ phận lên dây bằng sắt kẽm kim loại để mắc dây và lên dây. Bộ phận lên dây được nâng cấp cải tiến để dây không bị chùng xuống .6 – Que gảy đàn : Là một cái que nhỏ, ngắn và nhỏ hơn chiếc đũa, đầu vót nhọn hoặc hơi tròn tùy nhu yếu trình diễn. Que đàn trước đây làm bằng tre, nay làm bằng cây Giang ( họ tre mây ). Nếu que gảy cứng quá hay bị vấp, còn mềm quá thì dễ gãy. Que gảy ngắn : tiếng quyến rũ, trữ tình khi tremolo ở một bậc cao hay trên cùng một phím thì tiếng đàn nét rõ hơn. Que gảy dài : tiếng thô nhưng khỏe và chắc, đầy đặn. Ngày xưa hay dùng que dài khoảng chừng 10 cm, thời nay với nhiều kỹ thuật diễn tấu nhanh nên người ta hay dùng que ngắn chừng 4-4. 5 cm .7 – Bộ phận khuyếch đại : Bầu cộng hưởng sau này của Đàn Bầu được thay thế sửa chữa bằng gỗ chứ không bằng ống bương và vỏ quả bầu khô như trước. Một bộ phận cảm âm điện tử được đặt trong đàn, gần chỗ mắc bộ phận lên dây, từ bộ phận cảm âm này sau đó được thông suốt vào bộ phận khuyếch đại âm thanh điện tử ( máy tăng âm và loa ) để phát ra tiếng Đàn Bầu .
Ngoài đàn bầu tre, ta còn được thấy đàn bầu bằng gỗ, được chạm khắc rất tinh xảo và điêu luyện .
- TÍNH NĂNG
Đàn bầu có âm vực rộng tới 3 quãng tám. Vì là âm bội nên âm sắc đẹp, sâu lắng, quyến rũ. Tiếng đàn có khi buồn bã, thiết tha, có khi ngọt ngào tình tự, diễn tốt tình cảm của con người. Âm thanh phát ra trong vòng 2 quãng tám nghe khá rõ ràng dù là âm bội. Nếu sử dụng âm thực với sự tác động kéo căng hay giảm dây của vòi đàn, âm vực của đàn bầu có thể vượt trên 3 quãng tám.
Đàn bầu tương thích với những giai điệu trữ tình, êm dịu, tuy nhiên những nghệ nhân xẩm hoàn toàn có thể sử dụng nó để diễn những bài hát vui như xẩm xoan hoặc những ca khúc mới, giàu chất tươi tắn và khỏe mạnh. Ca dao Nước Ta có câu “ Đàn bầu ai gãy nấy nghe, làm thân con gái chớ nghe đàn bầu ” ý nói tiếng đàn thuận tiện lôi cuốn được tình cảm người nghe .Trước đây đàn bầu giữ trách nhiệm độc tấu hoặc đệm hát, tham gia những ban nhạc truyền thống cùng với đàn nguyệt, đàn tam, nhị hay tỳ bà … thời nay 1 số ít cây được gắn thiết bị điện, tăng âm nên hoàn toàn có thể độc tấu ngoài trời hoặc hòa tấu với dàn nhạc lớn, nhiều nhạc cụ .Nhiều nghệ nhân kĩ năng đã dùng tiếng đàn bầu mô phỏng giọng nói của cả ba miền Nam, miền Trung, miền Bắc và giọng nam, giọng nữ hoặc ngân nga như ngâm …
- CÁCH ĐỊNH ÂM CHUẨN CHO ĐÀN BẦU:
Người ta thường định âm cho đàn bầu theo dây buông có âm tự nhiên, nhưng có khi chỉnh theo từng chuyên nghiệp và bài bản. Nếu bài nhạc cung đô ( do ) là chủ âm thì định âm dây buông tự nhiên là đô. Ngoài ra còn vài cách định âm khác. Vì dây buông chỉ cho một nối nên phải chia dây từ cần đàn đến ngựa đàn để xác lập những nốt khác : 50% dây có nốt do 1 cao hơn dây buông một quãng 8, 1/3 dây sẽ là nốt sol 1, 1/4 ta sẽ có nốt do 2, 1/5 dây sẽ có mi 2, 1/6 dây sẽ có nốt sol 2, 1/7 dây sẽ là nốt si giáng ( nốt này ít được sử dụng ), 1/8 sẽ có nốt do 3 .Ngoài 6 điểm định âm thông dụng là do 1, sol 1, do 2, mi 2, sol 2 và do 3 còn hoàn toàn có thể tạo âm thực bằng cách gảy dây buông và thường gảy gần ngựa đàn chứ không gảy vào những điểm định âm bồi. Trên 7 âm thanh này, với kỹ thuật tay trái như căng dây hoặc chùng dây thích hợp, người chơi đàn hoàn toàn có thể tạo được rất nhiều âm thanh khác nữa .
- CÁCH SỬ DỤNG QUE GẢY
Cách sử dụng / gảy đàn yên cầu kỹ thuật đặc biệt quan trọng. Người diễn cầm que bằng tay phải, đặt que trong lòng bàn tay phải, đặt que trong lòng bàn tay làm thế nào để que hơi chếch so với chiều ngang dây đàn. Que đàn được đặt trên 2 đốt ngón tay trỏ và giữa của bàn tay phải, còn đốt thứ nhất của ngón cái thì giữ que đàn, đầu nhỏ của que thường nhô ra khoảng chừng 1,5 cm. Hai ngón còn lại thì hơi cong theo ngón trỏ và giữa. Khi gảy dây ta đặt cạnh bàn tay vào điểm phát ra bội âm, hất nhẹ que đàn cùng lúc nhấc bàn tay lên, ta sẽ có được âm bội. Những điểm cạnh bàn tay chạm vào gọi là điểm nút, những điểm trên dây đàn được que gảy vào gọi là điểm gảy. Do đàn bầu không có phím nên những điểm nút được coi là cung phím của đàn bầu .
- CÁC TƯ THẾ DIỄN TẤU
Thông thường nhất là đàn bầu đặt trên một cái bàn nhỏ ( thường là hộp đàn có lắp 4 chân rời, trên mặt giá có 2 chỗ chặn để khi kéo đẩy cần đàn, đàn không bị vận động và di chuyển theo. Khi ngồi khoanh chân trên chiếu để đàn thì đầu gối chân mặt phải tì vào cạnh mặt đàn nhằm mục đích giữ cho cây đàn khỏi bị xê dịch. Ngày nay, những nghệ sĩ thường dùng tư thế đứng hoặc ngồi trên ghế để diễn tấu. Khi dó, đàn được đặt trên giá gỗ có những chốt xác định có độ cao tương ứng với vị trí ngồi của nghệ sĩ .
- SỬ DỤNG TAY TRÁI TRÊN CẦN ĐÀN VÀ DÂY ĐÀN
Ngón rung : Khi khảy dây, những ngón tay trái rung nhẹ cần đàn, âm thanh sẽ phát ra tự như làn sóng thì ta có ngón rung. Ngón rung rất quan trọng vì không những nó làm cho tiếng đàn mềm mại và mượt mà mà nó còn bộc lộ phong thái của bản nhạc. Với những bài buồn, hoặc bài vui, ta phải rung theo những âm đã được pháp luật .Ngón vỗ : Vỗ ngón cái, vỗ ngón trỏ tạo ra âm thanh hãm và thăng giáng liên tục, ngắt quãng do xê dịch âm tắt nhanh. Theo nghệ sĩ nhân dân Thanh Tâm thì ngón vỗ thường miêu tả tình cảm đau khổ, uất ức, nghẹn ngào .Ngón vuốt : miết ngón tay vào cần đàn để tạo độ trượt qua những thang âm và dừng lại ở thang âm pháp luật trong bản nhạc .Ngón luyến : kéo thẳng cần tăng hoặc giảm tới âm pháp luậtNgón tạo tiếng chuông : Nhấn cườm tay vào dây đàn để hãm bớt âm chính và tạo ra âm bội trên âm chính có sẵn. v.v.
- SỰ PHÁT TRIỂN CỦA ĐÀN BẦU TRONG ĐỜI SỐNG ÂM NHẠC DÂN TÔC
Trong lịch sử vẻ vang nhạc cụ Nước Ta chưa có nhạc khí dân tộc bản địa nào của nước ta được đổi khác, cải biến nhiều như đàn bầu
Cần đàn thay vì bằng tre thì nay bằng sừng để cho mềm dễ uốn hơn.
Bầu đàn trước đây làm bằng vỏ bầu khô hoặc ống tre, gáo dừa, nay dùng sừng hoặc thông dụng nhất là tiện bằng gỗ để có thể bắt vít được.
Que đàn từ chỗ dài khoảng 10 cm, nay thu ngắn ngắn khoảng 4 cm. Từ chỗ được vót bằng tre, giang; nay có thêm các chất liệu gỗ, dừa, sừng hoặc nhựa.
Theo nhạc sĩ Bùi Lẫm : vào thập kỷ 60, nghệ sĩ Mạnh Thắng là người sáng tạo ra lối que gẩy ngắn, ông cũng là người đã nâng cấp cải tiến đưa phần khuếch đại âm thanh vào đàn bầu, và ông cũng là người tiên phong đưa đàn bầu đi trình diễn quốc tế, mang phần thưởng cao quý cho Nước Ta. Sau đó, cũng với que gẩy ngắn này, nghệ sĩ xuất sắc ưu tú Đức Nhuận đã ý tưởng ra lối kỹ thuật vê ( teremono ) trên 1 dây và đánh sử dụng bồi âm trên bồi âm .
Thân đàn và các phụ kiện Loại đàn cũ cần có thân to, mặt mỏng để tăng độ âm vang. Khóa đàn bằng gỗ. Loại đàn hiệ đại sử dụng công nghệ khuếch đại âm thanh điên tử có kích thước nhỏ hơn, khóa đàn bằng kim loại. Điểm cái tiến táo bạo nhất mà không một nhạc khí nào dám làm là loại đàn bầu dùng công nghệ điện tử có thể tách đôi, gập lại, xếp gọn khi di chuyển. Khi trình tấu, người chơi đàn có thể lắp ráp lại nhanh chóng.
Hộp chứa đàn Ngoài chức năng để cất giữ, bảo vẹn đàn khi di chuyển đàn, hộp này vừa có hể dùng làm giá đỡ đàn với hai chốt chặn ở hai đầu, tiện lợi cho việc căng dây hoặc chùng dây khi chơi các bản nhạc có âm chủ khác nhau.
Điện tử hóa : Các loại đàn bầu hiện đại được điện tử hóa bằng cách lắp các mobil cảm ứng điện từ nối với máy tăng âm và loa để khuếch đại âm thanh, được sử dụng phổ biến trong các dàn nhạc dân tộc Việt Nam chuyên nghiệp. Tuy nhiên, nhiều khán thính giả nước ngoài sành nhạc vẫn thích nghe trình tấu trên đàn “mộc” (không có bộ khuếch âm điện tử). Họ cho rằng âm thanh mộc nghe trong trẻo và “thật” hơn âm thanh được khuếch đại bằng kỹ thuật điện tử.
- Đàn bầuthể hiện một cách thành công những làn điệu dân ca khác nhau của từng vùng, từng miền của dân tộc. Nó còn có thể diễn tấu rất hay những giai điệu của nước ngoài, từ nhạc dân gian đến nhạc nhẹ.
Chính vì sự độc đáo có một không hai của cây đàn bầu mà mỗi khi nhắc đến Việt Nam, nhiều người nước ngoài luôn coi cây Đàn Bầu là biểu tượng của Việt Nam “Đất nước Đàn Bầu”. “Quê hương Đàn Bầu”. Hay một nhà thơ người Pháp MeRay đã thốt lên: “Cây Đàn Bầu thật giống với con người Việt Nam. Nghèo của cải mà giàu lòng nhân ái, giản dị mà thanh tao, đơn sơ mà phong phú”.
ĐĂNG KÝ KHÓA HỌC
