Cây xáo tam thân còn được gọi là cây thần xạ hay cây thuốc mọi, có tên khoa học Paramignya trimera – thuộc họ Cam (Rutaceae). Đây là loại cây leo và có đặc điểm như sau:
- Thân cây gỗ có chiều dài từ 5m trở lên, đường kính thân từ 8 – 12cm, vỏ cây màu nâu vàng. Trên thân có nhiều gai nhọn;
- Lá cây mọc đơn hình thuôn hẹp, mép lá cong xuống dưới. Phiến lá dày và mặt trên có màu xanh đậm, mặt dưới lá màu nhạt hơn
- Rễ cây có màu đậm hơn so với thân, tuy nhiên phần gỗ của thân cứng hơn so với rễ. Hầu hết các bộ phận của cây đều chứa tinh dầu mùi thơm dịu, nhiều nhất là phần rễ
- Cây xáo tam thân rất ít khi ra hoa.
Rễ cây là bộ phận được sử dụng trong nhiều bài thuốc dân gian chữa bệnh. Dược liệu được thu hái quanh năm, đào hàng loạt rễ và gốc cây đem chặt bỏ cành và dùng rễ cây rửa sạch, thái lát mỏng mảnh và phơi khô làm thuốc. Rễ cây chứa nhiều thành phần hóa học tốt cho sức khỏe thể chất con người như flavonoid. coumarin, alcaloid, saponin và triterpenoid …
2. Cây xáo tam thân trị bệnh gì?
Trong y học cổ truyền, cây xáo tam thân có vị hơi chát, đắng nhẹ kèm vị ngọt, khi ngửi có mùi thơm của tinh dầu (mùi thơm thường gặp ở những loại cây thuộc họ Cam), quy vào các kinh Can, Tâm, Phế, Tỳ, Thận và Tâm Bào. Nhiều nghiên cứu về công dụng của cây xáo tam thân đối với sức khỏe con người đã được thực hiện như sau:
- Tác dụng chống viêm: Một nghiên cứu được thực hiện tại Viện Khoa học và công nghệ Việt Nam tại Đại học Wonkwang Hàn Quốc đã chứng minh hoạt động chống viêm của cây Paramignya trimera
- Tác dụng kháng ung thư tuyến tụy, gây độc tế bào ung thư: Các nghiên cứu khoa học cho thấy hoạt động gây độc tế bào, kháng lại tế bào ung thư tụy mạnh mẽ của rễ cây xáo tam thân. Dược liệu này còn được xem là có nhiều tiềm năng trong việc ứng dụng sản xuất thuốc điều trị ung thư tuyến tụy.
- Ngoài ra một số nghiên cứu còn chứng minh công dụng kháng khuẩn, kháng virus, kháng viêm và chống co thắt của tinh dầu lá xáo tam thân. Loại tinh dầu này không gây độc tính ở tế bào bình thường và có khả năng ức chế mạnh nhất ở nấm Candida và tụ cầu vàng.
Từ những kết quả nghiên cứu khoa học và các ứng dụng trong điều trị bệnh của cây xáo tam thân, những công dụng của dược liệu này bao gồm hỗ trợ điều trị xơ gan cổ trướng, tăng cường chức năng gan, giúp ăn ngủ ngon và tốt cho phụ nữ mới sinh. Đặc biệt đây là vị thuốc tốt cho người mắc các bệnh ung thư gồm ung thư đại tràng, u nang buồng trứng, ung thư gan, u xơ cổ tử cung và ung thư vú.
3. Cách dùng vị thuốc xáo tam thân
Rễ cây xáo tam thân muốn đạt được lợi ích tối đa cần sơ chế bằng cách đem sao vàng hạ thổ, sau đó đem dùng bằng cách sắc uống hoặc ngâm rượu.
3.1. Sắc lấy nước uống
Dược liệu sau khi được thái thành lát nhỏ, đem sao vàng, hạ thổ trong thời hạn từ 15 – 20 phút sau đó sắc với nước theo quy trình tiến độ như sau :
- Sắc lần 1: Dùng 100g rễ cây xáo tam thân tươi hoặc 50g rễ cây đã được sấy khô, sắc trong 2 lít nước đến khi còn khoảng 1 lít nước thuốc thì dừng lại. Nên uống nước thuốc khi còn ấm, lưu ý cần bảo quản nước thuốc trong bình thủy tinh, không uống khi nước thuốc đã lạnh và không để trong tủ lạnh.
- Sắc lần 2: Sau khi dùng hết nước thuốc lần 1, tiếp tục sắc lấy nước thuốc lần 2 theo nguyên tắc: Dùng 100g dược liệu đã sắc ở lần 1, thêm 1,5 lít nước sắc đến khi còn khoảng 1 lít thì dừng, dùng nước thuốc uống như trên.
Lưu ý đối với người bệnh có thể trạng yếu, có tiền sử mắc bệnh lý về tim mạch chỉ nên dùng với liều lượng thấp trong 3 – 5 ngày đầu dùng thuốc, sau đó nâng liều dùng lên như đã nêu ở trên.
3.2. Ngâm rượu
Bên cạnh giải pháp sắc lấy nước uống, giải pháp ngâm dược liệu với rượu cũng là một trong những bài thuốc được sử dụng trong dân gian :
- Dùng khoảng 1kg rễ cây xáo tam thân đã được thái mỏng và 3 lít rượu
- Đem sao vàng hạ thổ rễ cây, tiến hành ngâm trong 3 lít rượu trắng 40 độ. Thời gian ngâm khoảng 1 tháng là có thể dùng được
- Rượu sau khi ngâm đủ thời gian, dùng 2 lần mỗi ngày, mỗi lần dùng khoảng 1 ly nhỏ trong bữa ăn
Rượu xáo tam phân màu có mùi thơm nhẹ, màu vàng tươi và vị đắng, công dụng kích thích ăn uống, bồi bổ sức khỏe, tăng cường chức năng hệ tiêu hóa và hỗ trợ điều trị bệnh ung thư rất hiệu quả.
Như vậy, xáo tam thân là dược liệu quý và có nhiều tiềm năng điều trị bệnh. Dược liệu khá an toàn và không gây độc tính khi sử dụng ở liều thấp. Tuy nhiên để đạt được hiệu quả điều trị cao và độ an toàn, người bệnh cần tham khảo ý khiến bác sĩ điều trị trước khi dùng, đặc biệt là người mắc các bệnh lý mãn tính như đái tháo đường, tăng huyết áp…
