Đánh mất niềm tin của xã hội, báo chí truyền thông tự cắt mạch sống của mìnhChưa khi nào bài toán sống sót và tăng trưởng lại đặt ra nóng bức với báo chí truyền thông như lúc bấy giờ .Bị cạnh tranh đối đầu nóng bức bởi mạng xã hội, chịu áp lực đè nén từ sự tăng trưởng của công nghệ tiên tiến, lệch giá sụt giảm kỷ lục – chưa khi nào bài toán sống sót và tăng trưởng lại đặt ra nóng bức với báo chí truyền thông như lúc bấy giờ. Nhà báo Hồ Quang Lợi, Phó quản trị Thường trực Hội Nhà báo Nước Ta trao đổi với Báo Đầu tư xung quanh chủ đề này .
 |
| Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc và các đại biểu dự Hội nghị Sơ kết công tác thông tin, tuyên truyền về phòng, chống Covid-19, trong đó báo chí là một trong những lực lượng tiên phong |
Đưa tin có trách nhiệm, báo chí chiến thắng tin giả trên mạng xã hội
Cuộc khảo sát của Tổ chức YouGov (Anh) về mức độ tin tưởng của người dân một số quốc gia đối với tin tức trên báo chí về Covid-19 cho thấy, Việt Nam dẫn đầu trong các quốc gia về niềm tin của người dân với tin tức trên báo chí, tỷ lệ lên tới 89%. Con số này nói lên điều gì, thưa ông?
Nước Ta đã giành thắng lợi điển hình nổi bật trong đại chiến chống Covid-19, trở thành “ hiện tượng kỳ lạ ” được cả quốc tế nhìn nhận cao, thành điểm sáng trong cuộc chiến đấu chống đại dịch trên toàn thế giới. Dịch bệnh đã “ sát hạch ” hiệu năng mạng lưới hệ thống chính trị nước ta, nhất là khi đương đầu với rủi ro tiềm ẩn. Việt Nam đã biểu lộ được một xã hội nhân văn, đoàn kết, mạng lưới hệ thống chính quyền sở tại và người dân đồng lòng chống dịch .
Trong đại chiến chống Covid-19, báo chí truyền thông là một trong 4 lực lượng tiên phong, những nhà báo liên tục biểu lộ niềm tin lao vào, góp sức, ở đâu có hoạt động giải trí chống dịch, ở đó có báo chí truyền thông. Những thước phim, tấm ảnh, những bài viết của những phóng viên báo chí đã tác động ảnh hưởng, lan tỏa can đảm và mạnh mẽ trong dư luận xã hội .
Mặc dù cũng bị ảnh hưởng tác động rất là nặng nề bởi Covid-19 khi lệch giá giảm mạnh, nhưng báo chí truyền thông vẫn vào cuộc với ý thức nghĩa vụ và trách nhiệm cao nhất. Hiếm có chiến dịch truyền thông online nào được tiến hành với quy mô, tần suất sâu rộng như thời hạn qua, với khối lượng tác phẩm đồ sộ, Open rậm rạp. Sự vào cuộc tích cực của báo chí truyền thông đã khiến người dân cẩn trọng hơn, có nghĩa vụ và trách nhiệm hơn, tạo sự đoàn kết, đồng thuận xã hội để chống dịch thành công xuất sắc .
Chính thế cho nên, không có gì đáng kinh ngạc khi khảo sát của Tổ chức YouGov cho thấy, Nước Ta đứng vị trí số 1 trong những vương quốc về niềm tin của người dân về thông tin trên báo chí truyền thông .
Báo chí hiện nay không còn là kênh truyền thông độc tôn như trước đây, thậm chí có lúc còn bị mạng xã hội lấn lướt. Thế nhưng, dịch bệnh xảy ra, độc giả lại đặt niềm tin vào báo chí. Trong khi đó, mạng xã hội – với đặc tính nhanh và dễ lan truyền, lại cho thấy mặt trái về tin giả. Theo ông, điều này đặt ra bài học gì cho báo chí?
Dịch bệnh xảy ra, hiện tượng kỳ lạ tin giả cũng bùng nổ trên mạng xã hội. Khi đó, báo chí truyền thông – cùng với việc đưa ra những thông tin đúng mực, trung thực – còn mang thêm thiên chức chống tin giả trên mạng xã hội. Sự áp đảo của báo chí truyền thông với mạng xã hội trong đại chiến chống dịch vừa mới qua là rất rõ ràng .
Điều này cho thấy, muốn chiếm được niềm tin của fan hâm mộ, báo chí truyền thông phải khẳng định chắc chắn được những giá trị cốt lõi của mình : đó là tính cách mạng của báo chí truyền thông. Một khi thông tin được truyền tải khách quan, công tâm, có tính chiến đấu, tính nghĩa vụ và trách nhiệm và tinh thần nhân văn, chống lại tin xấu độc, hướng tới giá trị tốt đẹp, báo chí truyền thông sẽ giành lại fan hâm mộ, giành được niềm tin của xã hội .
|
| Nhà báo Hồ Quang Lợi. |
Gánh nặng cơm áo đè nặng cơ quan báo chí
Làm rất tốt nhiệm vụ chính trị, song bản thân báo chí lại đang rơi vào tình cảnh hết sức khó khăn. Trước khi Covid-19 xảy ra, sự phát triển bùng nổ của công nghệ, mạng xã hội đã khiến báo chí lao đao. Dịch bệnh xảy ra là đòn giáng kép, khiến doanh thu nhiều tờ báo sụt giảm mạnh, có báo giảm tới 90%. Có người nói rằng, báo chí chưa bao giờ khó khăn như hiện nay?
Mỗi quy trình tiến độ báo chí truyền thông đều có khó khăn vất vả riêng. Trước đây, làm báo rất gian truân, khổ sở, thiếu thốn về phương tiện đi lại. Đặc biệt, ở thời chiến, hoạt động giải trí báo chí truyền thông lại càng khắc nghiệt. Phóng viên ra trận như một người chiến sỹ, phải đương đầu với gian lao, gian truân, đã có gần 500 nhà báo quyết tử trong cuộc chiến tranh .
Thế nhưng, thời bình có cái khó của thời bình. Khó khăn của báo chí truyền thông ngày này là khó khăn vất vả mang tính thời đại. Trong điều kiện kèm theo công nghệ tiên tiến tăng trưởng, báo chí truyền thông có nhiều thời cơ để tăng trưởng, tuy nhiên thử thách cũng rất lớn. Trong thời đại tiếp thị quảng cáo kỹ thuật số, bất kể ai cũng hoàn toàn có thể làm báo, đưa tin …, thì báo chí truyền thông cũng bị đặt dấu hỏi về vai trò của mình .
Về kinh tế tài chính báo chí truyền thông, thử thách còn lớn hơn nhiều. Trước khi dịch bệnh xảy ra, báo chí truyền thông đã gặp rất nhiều khó khăn vất vả, nhất là những tờ báo phải tự chủ về kinh tế tài chính. Covid-19 xảy ra, có tờ báo giảm doanh thu đến 70-80 %, không đủ bù đắp ngân sách in ấn, lượng fan hâm mộ đọc báo điện tử tăng lên, nhưng lệch giá không tăng, thậm chí còn còn giảm …
Thế nhưng, dù khó khăn vất vả đến mức nào, nghĩa vụ và trách nhiệm của báo chí truyền thông không cho nên vì thế mà suy giảm. Thậm chí, vai trò, nghĩa vụ và trách nhiệm của tất cả chúng ta phải lớn hơn. Báo chí phải trụ vững trên 2 yếu tố : vừa đảm đương nhiệm vụ chính trị, xã hội, vừa phải đứng vững được về kinh tế tài chính .
Một bài viết trên Tạp chí Harvard Business Review số đặc biệt gần đây có tựa đề đáng chú ý: “Thất bại thị trường của báo chí là khủng hoảng của nền dân chủ”. Thực tế, ở Việt Nam, sự “thất bại thị trường” này đã bắt đầu xuất hiện khi nhiều tờ báo, trước áp lực kinh tế, đã chạy theo xu hướng thương mại hóa mà bỏ qua tôn chỉ, mục đích, trách nhiệm của mình. Điều này có đáng lo?
Hiện tượng kinh doanh thương mại hóa báo chí truyền thông ở Nước Ta là có, ở 1 số ít tờ báo, mức độ này khá nặng : không làm đúng tôn chỉ, mục tiêu của mình, câu like, câu view, có những nhà báo hoạt động giải trí không chính trực, vi phạm đạo đức nghề nghiệp, đôi lúc dùng nghề để vụ lợi. Hiện tượng phóng viên báo chí “ đếm tầng ” hay “ sáng đăng, trưa gặp, chiều gỡ ”, gặp doanh nghiệp để gây sức ép … cũng Open .
Chính những phóng viên báo chí, những tờ báo như vậy đã khiến người dân, doanh nghiệp “ ngại ” báo chí truyền thông. Bản thân những tờ báo chạy theo doanh thu, không tuân theo tôn chỉ, mục tiêu này cũng sẽ tự làm mất đi niềm tin của fan hâm mộ, tự cắt đứt mạch sống của mình. Tất nhiên, những người làm báo, những cơ quan báo chí truyền thông như vậy không nhiều, tuy nhiên gây tai hại vô cùng nghiêm trọng, làm hại thanh danh của những người làm báo chân chính .
Chính vì vậy, báo chí ngày càng phải siết chặt đội ngũ, nêu cao đạo đức nghề nghiệp. Ngay trong giới báo chí cũng phải đấu tranh để loại bỏ cách làm báo như vậy. Đây cũng chính là cách chúng ta bảo vệ uy tín nghề nghiệp, thanh danh của người làm báo đích thực và cao hơn nữa là giữ vững vai trò của báo chí với xã hội.
Rõ ràng, một nền báo chí vì lợi nhuận là một nền báo chí thất bại, nhưng báo chí cũng sẽ rơi vào khủng hoảng nếu không giải được bài toán kinh tế. Vậy để vừa giữ được đạo đức nghề nghiệp, làm tròn nhiệm vụ chính trị, nhưng vẫn đảm bảo được bài toàn kinh tế, các cơ quan báo chí cần phải làm gì?
Có hai yếu tố mà báo chí truyền thông đang phải đương đầu là tác nghiệp thế nào trong thời đại kỹ thuật số và xử lý bài toán kinh tế tài chính thế nào. Đây là bài toán nan giải với những cơ quan báo chí truyền thông lúc bấy giờ. Nhưng tôi không có cái nhìn xấu đi. Trong khó khăn vất vả, vẫn nhìn thấy một con đường .
Lối thoát cho báo chí truyền thông lúc bấy giờ, tôi thấy, không có con đường nào khác ngoài không ngừng nâng cao chất lượng những ấn phẩm, loại sản phẩm báo chí truyền thông tương thích với thời đại tiếp thị quảng cáo kỹ thuật số .
Trên thực tiễn, báo chí truyền thông đang có sự chuyển mình, một cuộc chuyển mình trên quy mô lớn, thâm thúy về phương pháp và phương pháp làm báo. Cả 4 mô hình báo chí truyền thông đều có những bước tiến đáng kể theo khuynh hướng chuyên nghiệp và tân tiến hơn. Sản phẩm báo chí truyền thông của tất cả chúng ta đã phong phú, linh động, hiệu năng hơn rất nhiều. Về công nghệ tiên tiến, báo chí truyền thông đang tiếp cận và đang từng bước làm chủ .
Các cơ quan báo chí truyền thông đang thực thi theo hướng quy tụ, đa phương tiện. Các nhà báo ngày càng sử dụng thành thạo những công nghệ tiên tiến, thiết bị truyền thông online, tận dụng công nghệ tiên tiến để Giao hàng nghề nghiệp. Từng bước làm mới mình và làm chủ công nghệ tiên tiến, báo chí truyền thông sẽ vượt qua khó khăn vất vả, cải tổ dần lệch giá .
Còn về kinh tế tài chính, câu truyện phức tạp hơn rất nhiều và nhiều lúc, chỉ riêng báo chí truyền thông không hề xử lý được. Cơ quan báo chí truyền thông không phải là những doanh nghiệp đơn thuần, mà rất đặc trưng, trên hết là nghĩa vụ và trách nhiệm thực thi những trách nhiệm chính trị. Lợi nhuận lớn nhất của báo chí truyền thông đôi khi không hề tính bằng tiền, mà là sức mạnh, hiệu suất cao thông tin đưa ra xã hội .
Chính thế cho nên, chủ trương so với báo chí truyền thông cũng phải đặc trưng, Nhà nước phải thiết kế xây dựng chính sách, hành lang pháp lý tương thích, thiết yếu cho báo chí truyền thông tăng trưởng, như chủ trương đặt hàng, hay thiết kế xây dựng chính sách san sẻ lệch giá …
Cơ chế chia sẻ doanh thu như ông nói, cụ thể là gì?
Báo chí là nơi sản xuất và có bản quyền về mẫu sản phẩm báo chí truyền thông của mình, nhưng những tác phẩm báo chí truyền thông đó được những nhà mạng, những nền tảng xuyên biên giới sử dụng mà không hề trả phí. Điều này không công minh với báo chí truyền thông, yên cầu cần phải pháp luật nhu yếu nhà mạng có chủ trương san sẻ nguồn thu với những cơ quan báo chí truyền thông. Trong thời đại lúc bấy giờ, kinh tế tài chính báo chí truyền thông cần phải được lan rộng ra, không hề mãi phụ thuộc vào vào nguồn thu từ quảng cáo hay phát hành .
Đương nhiên, như tôi đã nói, dù có làm giải pháp gì đi nữa mà báo chí truyền thông không nâng cấp cải tiến, không nâng cao chất lượng thì khó hoàn toàn có thể sống sót .
Công nghệ, mạng xã hội không phải là kẻ thù
Mới đây, gã khổng lồ công nghệ Microsoft thông báo sa thải hàng chục phóng viên và biên tập và thay thế bằng trí tuệ nhân tạo (AI). Ở Việt Nam, viễn cảnh này chưa thể sớm xảy ra, song bản thân các nhà báo đang chịu áp lực cạnh tranh gay gắt. Theo ông, các nhà báo phải thay đổi như thế nào?
Hiện nay, người ta hay nói đến yếu tố công nghệ tiên tiến, tuy nhiên tôi cho rằng, điều quan trọng nhất với nhà báo, ngoài việc sử dụng công nghệ tiên tiến thành thạo, là phải tinh thông nghề nghiệp, có bản lĩnh chính trị vững vàng và đặc biệt quan trọng phải có đạo đức nghề nghiệp trong sáng. Phải mất thêm một thời hạn dài nữa Nước Ta mới hoàn toàn có thể sử dụng AI trong sáng tạo tác phẩm báo chí truyền thông, dù khuynh hướng là khó tránh .
Đang có trào lưu chạy đua giữa những tờ báo để giành lấy vị thế số một trong việc đưa tin. Song tôi nghĩ, trong thời đại truyền thông online kỹ thuật số và sự lên ngôi của mạng xã hội, việc chạy đua đứng vị trí số 1 về vận tốc không còn là quan trọng nhất nữa, mà độ đáng tin cậy, tính thuyết phục của thông tin mới là số 1. Đây chính là yếu tố mà báo chí truyền thông tiêu biểu vượt trội mạng xã hội với tính chuẩn mực, nghĩa vụ và trách nhiệm và đạo đức làm nghề của người làm báo .
Nhiều tờ báo đã khởi đầu chăm sóc tu dưỡng, thiết kế xây dựng những cây bút có chiều sâu, có năng lực nghiên cứu và phân tích. Công thức 5W h không còn là nhu yếu số 1 với một tin, bài chất lượng nữa, mà những câu hỏi : vì sao, như thế nào, cần phải làm gì sẽ là những yếu tố báo chí truyền thông cần tập trung chuyên sâu làm rõ. Điều này yên cầu năng lực đánh giá và thẩm định, nghiên cứu và phân tích, nhìn nhận, nhận định và đánh giá của những người làm báo. Muốn làm được điều đó, những nhà báo phải có kỹ năng và kiến thức, có tận tâm và tôi nhắc lại lần nữa, phải có đạo đức nghề báo .
Trong bối cảnh mạng xã hội phát triển bùng nổ như hiện nay, báo chí nên ứng xử với mạng xã hội ra sao?
Ta không nên trái chiều mạng xã hội và báo chí truyền thông. Mạng xã hội là môi trường tự nhiên để báo chí truyền thông tăng trưởng, yếu tố là ta tương tác với mạng xã hội ra làm sao. Báo chí trọn vẹn hoàn toàn có thể sử dụng những yếu tố tích cực của mạng xã hội để tăng trưởng .
Hiện nay, chưa đủ chế tài cần thiết để xử lý hiện tượng đưa tin giả, tin xấu độc lên mạng xã hội. Tuy nhiên, sự hỗn tạp đó là cơ hội để báo chí có thể phát huy được vai trò của mình.
Nói cách khác, trong nguy luôn có cơ. Sẽ là nguy nếu như báo chí truyền thông theo đuôi mạng xã hội. Thế nhưng, nếu vấn đáp được những câu hỏi của mạng xã hội nêu lên, chống được tin giả trên mạng xã hội, báo chí truyền thông lại càng khẳng định chắc chắn được vai trò của mình, lấy được niềm tin của dân cư .
Rõ ràng, khó khăn vất vả trước mắt là rất nóng bức, tuy nhiên báo chí truyền thông không được tự đánh mất mình. Tôi rất thông cảm và san sẻ với khó khăn vất vả của báo chí truyền thông lúc bấy giờ và mong rằng, với khát vọng, niềm tin và sự mê hồn nghề nghiệp, báo chí truyền thông sẽ đủ sức mạnh vượt qua khó khăn vất vả, thử thách, góp thêm phần bồi đắp niềm khát vọng về một Nước Ta hùng cường, thịnh vượng, văn minh .
