Vai trò của rừng ngập mặn trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu
Your browser does not tư vấn the audio element .
Tầm quan trọng của rừng ngập mặn đối với môi trường sinh thái đã được các nhà khoa học khẳng định từ lâu. Đặc biệt trong tương lai, rừng ngập mặn còn là cứu cánh của con người trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu, khi mực nước biển dâng cao.
Là vương quốc có đường bờ biển dài 3260 km và chạy dọc theo những tỉnh và thành phố, chính vì thế rừng ngập mặn ở Nước Ta được phân bổ dọc khắp quốc gia hình chữ S. Với diện tích quy hoạnh hơn 200.000 ha rừng, Nước Ta trở thành một trong những vương quốc có diện tích quy hoạnh rừng ngập mặn lớn nhất trên quốc tế .
Ở Việt Nam, rừng ngập mặn có khoảng 37 loại cây ngập mặn khác nhau phân bố chủ yếu tại các vùng đồng bằng Sông Hồng và ĐBSCL. Trong đó, vùng ĐBSCL có chủng loại đa dạng hơn cả. Đồng thời đây cũng là khu vực có diện tích rừng ngập mặn lớn nhất tại Việt Nam với hơn 90.000 ha. Nổi bật trong số đó là rừng ngập mặn Cần Giờ với tổng diện tích nên tới khoảng 37.000 ha. Nơi đây cũng được mệnh danh là khu dự trữ sinh quyển số 1 tại Việt Nam.
Theo nhìn nhận của những nhà khoa học, rừng ngập mặn ở nước ta phong phú về số lượng và chủng loại, được phân bổ từ Bắc đến Nam, theo 4 khu vực và 12 tiểu khu 1 … Thực vật ở rừng ngập mặn hầu hết là những loại cây có bộ rễ nơm, như : đước, sú, vẹt, tràm, mắm, cùng những loài cỏ, cây bụi, … làm “ bức tường ” chắn sóng, giữ đất, tạo điều kiện kèm theo cho trầm tích bồi tụ nhanh hơn. Đây cũng là nơi cư trú của những loài chim ; vườn ươm cho những loài cá, với hơn 80 % những loại món ăn hải sản dành một phần đời để trú ngụ, bởi đó là mái nhà bảo vệ chúng trước những gian truân trong lòng đại dương. Đồng thời, rừng ngập mặn còn có tính năng như “ bộ lọc ” hấp thu những chất ô nhiễm trong nước, điều hòa khí hậu trong vùng, bảo vệ cuộc sống con người ,. v.v.Tuy nhiên diện tích quy hoạnh rừng ngập mặn ở Nước Ta đang có rủi ro tiềm ẩn bị rình rập đe dọa nghiêm trong do thu hẹp về diện tác và tác động ảnh hưởng đến hệ sinh thái. Tình trạng bị thu hẹp này là do việc khai thác chặt phá rừng diễn ra một cách thông dụng ; nuôi trồng thủy hải sản tự phát ; quảng canh ; khai thác gỗ, củi rừng ngập mặn trái phép. Mặt khác, do tác động ảnh hưởng của thiên tai như : bão lốc, rét hại, lũ lụt, sinh vật hại, … đã tàn phá nhiều diện tích quy hoạnh rừng trồng tại những địa phương ( như Tỉnh Thái Bình, Quảng Ninh, Quảng Bình … vốn là những tỉnh có trào lưu trồng rừng ngập mặn tăng trưởng ) .Bên cạnh đó, triều cường, sụt lún bờ biển, cửa sông làm mất rừng, nhất là vùng ĐBSCL, đơn cử tại những tỉnh Bạc Liêu, Kiên Giang, Cà Mau, Bến Tre, Sóc Trăng, … đã gây thiệt hại một diện tích quy hoạnh rừng ngập mặn ven biển .
Rừng ngập mặn – “Lá chắn” bảo vệ vùng ven biển
Từ nhiều năm trước đây, việc bảo vệ và tăng trưởng rừng ngập mặn đã được Nhà nước đặc biệt quan trọng chăm sóc. Ông Trương Đức Trí, Phó Cục trưởng Cục Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu, Phó Chánh Văn phòng Chương trình Mục tiêu vương quốc ứng phó với biến hóa khí hậu cho biết, việc tiến hành trồng, hồi sinh rừng ngập mặn đã góp phần ứng phó hiệu suất cao với những ảnh hưởng tác động của biến hóa, vừa tạo đê mềm chắn sóng, nước dâng, hạn chế xâm nhập mặn, đồng thời nâng cao năng lực hấp thụ khí CO2, giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ hệ sinh thái ven biển. Mặt khác, nhờ có rừng ngập mặn nên nhiều loài thủy hải sản có giá trị kinh tế tài chính cao sinh trưởng và tăng trưởng một cách tự nhiên .Theo GS.TS Phan Nguyên Hồng, chuyên viên số 1 của châu Á về điều tra và nghiên cứu hệ sinh thái rừng ngập mặn nhận định và đánh giá, rừng ngập mặn là một hệ sinh thái đặc biệt quan trọng và hiếm có mà Nước Ta là một trong những vương quốc suôn sẻ được vạn vật thiên nhiên ban tặng. Rừng ngập mặn chỉ có ở những nước nhiệt đới gió mùa, á nhiệt đới và có nhiều tính năng trong bảo vệ thiên nhiên và môi trường, đặc biệt quan trọng là trong việc ứng phó với biến hóa khí hậu và nước biển dâng. Nhờ những đặc trưng riêng như tầng tán dày, mạng lưới hệ thống rễ chằng chịt … rừng ngập mặn được nhìn nhận là một “ bức tường xanh ” vững chãi chống gió bão, sóng thần, xói lở, làm sạch thiên nhiên và môi trường ven biển, hạn chế xâm nhập mặn, bảo vệ nước ngầm, tích góp carbon, giảm khí CO2 …Bên cạnh đó, những hệ sinh thái phong phú này đang là một phần quan trọng tương hỗ hành tinh và con người theo những cách độc lạ, từ cung ứng nơi sinh sản cho cá đến dự trữ carbon, chống lũ lụt. Hệ thống rễ chắc như đinh của cây rừng ngập mặn giúp hình thành một hàng rào tự nhiên chống lại những cơn bão kinh hoàng và lũ lụt. Trầm tích sông ngòi và đất bị rễ cây giữ lại, giúp bảo vệ những khu vực bờ biển và làm chậm xói mòn. Quá trình lọc này cũng ngăn ngừa trầm tích có hại ảnh hưởng tác động đến những rạn sinh vật biển và thảm cỏ biển .
Khu rừng ngập mặn Rú Chá tập trung hàng nghìn cây chá cổ thụ.
Cùng quan điểm với ý kiến trên, TS Nguyễn Hoàng Anh, Viện Môi trường và Tài nguyên TP.HCM nhấn mạnh, rừng ngập mặn có thể được xem như công cụ đắc lực của con người trong việc ứng phó với các tác động khi mực nước biển dâng cao. Rừng ngập mặn có vai trò rất quan trọng đối với việc bảo vệ môi trường, nhất là tình trạng biến đổi khí hậu như hiện nay.
Với vai trò là bức tường xanh, rừng sẽ làm hạn chế thiệt hại trong sản xuất và đời sống người dân do thiên tai, bão lũ gây ra, phòng chống xói lở bờ biển, cố định và thắt chặt đất bãi bồi, lan rộng ra sản xuất, hạn chế thực trạng mặn xâm nhập, giảm thiểu ô nhiễm thiên nhiên và môi trường, nhất là môi trường tự nhiên nước ; bảo vệ sản xuất nông nghiệp, thủy hải sản không thay đổi và bền vững và kiên cố trải qua việc chặn gió biển, tái tạo làm sạch môi trường tự nhiên. Hơn nữa, rừng còn đảm nhiệm trách nhiệm như thể lá phổi xanh hấp thụ khí CO2, tác nhân gây hiệu ứng nhà kính làm cho Trái Đất nóng lên. Tuy nhiên, theo tiến sỹ Nguyễn Hoàng Anh, yếu tố đặt ra lúc bấy giờ là làm thế nào để bảo vệ, Phục hồi và trồng lại những khu rừng ngập mặn đã bị tàn phá, liên tục lan rộng ra diện tích quy hoạnh trồng rừng mới vẫn đang là bài toán khó cho những địa phương .Ngoài ra, rừng ngập mặn còn là những bể chứa carbon. Các khu rừng ven biển giúp chống lại sự nóng lên toàn thế giới bằng cách vô hiệu khí cacbonic khỏi tầng khí quyển, phần đông được tàng trữ trong sinh khối. Khi rễ, cành và lá của cây rừng ngập mặn rụng xuống, chúng thường được đất bao trùm, sau đó chìm trong nước thủy triều, làm chậm quy trình phân hủy vật chất và tăng cường lưu giữ carbon .Nghiên cứu cho thấy rừng ngập mặn ven biển tiêu biểu vượt trội hơn so với hầu hết những khu rừng khác về năng lực lưu giữ carbon. Một cuộc kiểm tra 25 khu rừng ngập mặn trên toàn khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương cho thấy mỗi ha, rừng ngập mặn chứa lượng carbon cao gấp 4 lần so với những khu rừng mưa nhiệt đới gió mùa khác .Theo tiến sỹ Lê Xuân Tuấn, Viện Nghiên cứu Biển và Hải đảo ( Tổng cục Biển và Hải đảo Nước Ta ) cho biết, rừng ngập mặn là một hệ sinh thái rất là quan trọng, vừa phân phối những nhu yếu cho cuộc sống của cộng đồng dân nghèo ven biển vừa là bức tường xanh vững chãi chống gió bão, sóng thần, xói lở, làm sạch thiên nhiên và môi trường ven biển, hạn chế xâm nhập mặn, bảo vệ nước ngầm, tích góp carbon, giảm khí CO2, duy trì đa dạng sinh học khi có thiên tai .Bên cạnh những giá trị về đa dạng sinh học, rừng ngập mặn còn đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa không khí, hạn chế xâm nhập mặn và bảo vệ nước ngầm. Đây là một trong những lá chắn giúp phòng hộ ven biển và phòng tránh được sự bào mòn của nước biển. Hệ rễ cây chằng chịt trên mặt đất làm giảm cường độ của sóng nên hạn chế dòng chảy vào trong nước khi triều cường. Khi mực nước biển dâng cao, tất cả chúng ta phải đối lập với rủi ro tiềm ẩn mất đất ở, đất sản xuất, đồng thời nước ngầm cũng sẽ bị nhiễm mặn. Trong khi đó, rừng ngập mặn lại có năng lực giữ và cố định và thắt chặt vật chất lơ lửng, phù sa, từ đó sẽ tạo nên một vùng đất mới. Nhờ có hệ rễ sum sê trên mặt đất, cây rừng ngập mặn còn góp thêm phần vào việc giảm vận tốc dòng chảy của thuỷ triều, giảm sự xói lở do sóng biển gây ra. Hạt nảy mầm khi còn ở trên cây, mầm rơi xuống nước và trôi đến chỗ cạn, nếu gặp điều kiện kèm theo thuận tiện cho hệ rễ tăng trưởng thì nơi đó khởi đầu cho sự hình thành một hòn hòn đảo mới. Nhờ cây con, quả, hạt có năng lực sống dài ngày trong nước cho nên vì thế cây ngập mặn hoàn toàn có thể phát tán rộng vào đất liền. Nước biển dâng đến đâu thì cây mọc đến đó. Vì vậy, rừng ngập mặn ven biển được xem như “ lá phổi xanh ” bảo vệ dân cư và hệ sinh thái đất ngập nước .
Trồng rừng ngập mặn để ứng phó với biến đổi khí hậu
GS Phan Nguyên Hồng, người đã dành cả đời để nghiên cứu về rừng ngập mặn, được trao giải thưởng Cosmos năm 2008 về bảo vệ môi trường cùng với Trung tâm Nghiên cứu tài nguyên và môi trường (Ðại học Quốc gia Hà Nội), đã giúp đỡ nhân dân các vùng ven biển rất nhiều trong việc phục hồi những vùng rừng ngập mặn đã bị tàn phá bởi chiến tranh, do sự thiếu hiểu biết của người dân. Ông luôn trăn trở làm sao phục hồi được những khu rừng ngập mặn đã mất; định lượng những giá trị vô hình của rừng ngập mặn mang lại cho cộng đồng và môi trường, để từ đó mỗi người dân hiểu rõ hơn, có ý thức hơn trong việc bảo vệ, phát triển hệ sinh thái rừng ngập mặn của đất nước.
Thành công khiến GS Phan Nguyên Hồng tự hào nhất là tìm ra tính đa dạng sinh học cao và hồi sinh rừng ngập mặn ở Cần Giờ ( Thành Phố Hồ Chí Minh ). Từ vùng đất hoang hóa, lúc bấy giờ Cần Giờ trở thành lá phổi xanh của TP. Hồ Chí Minh, được UNESCO công nhận là khu sinh quyển rừng thứ hai trên quốc tế sau khu Ranong của Xứ sở nụ cười Thái Lan. Trung tâm của ông đã tương hỗ kỹ thuật và tìm nguồn kinh phí đầu tư để những địa phương trồng mới được hơn 20.000 ha rừng ngập mặn .Cùng với đó, ” Chương trình trồng rừng ngập mặn và Phòng ngừa thảm họa ” do Hội Chữ thập đỏ Việt Nam tiến hành đã góp thêm phần quan trọng vào việc phòng ngừa, giảm thiểu thiệt hại về người và vật chất do thảm họa gây ra. Thảm họa vạn vật thiên nhiên ngày càng gây thiệt hại nặng nề hơn trên toàn thế giới trong đó có nước ta. Những năm gần đây, người dân vùng ven biển phải hứng chịu những trận bão lớn, cường độ mạnh, những trận mưa xối xả dài ngày gây lũ lụt, lũ quét, sụt lún đất, nhưng có vùng lại bị hạn hán nghiêm trọng. Chính thế cho nên, trồng và bảo vệ rừng ngập mặn ven biển là việc làm rất có hiệu suất cao của hội nhằm mục đích hưởng ứng chiến lược vương quốc về phòng, chống thiên tai vương quốc, trong đó lấy phòng ngừa thảm họa là tiềm năng cơ bản, đổi khác trọng tâm từ ứng phó thảm họa sang giảm nhẹ thảm họa. Ðồng thời dữ thế chủ động góp thêm phần giảm thiểu tai hại đổi khác khí hậu gây ra như đã được cảnh báo nhắc nhở .
Lan Anh
