Các lễ hội đặc sắc tại Đăk Lăk
Cùng Phượt – Buôn Ma Thuột – Đắk Lắk có nhiều truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống khá phong phú của nhiều dân tộc bản địa mang đậm truyền thống riêng. Nếu đúng dịp, hành khách sẽ được tham gia những liên hoan độc lạ còn nguyên chất dân gian. Trong kễ hội, cả buôn làng cầm tay nhau nhảy múa xung quanh đống lửa theo nhịp cồng, chiêng. Đắk Lắk có truyền thống văn hoá phong phú như những trường ca truyền miệng truyền kiếp Đam San, Xinh Nhã dài hàng nghìn câu, như những ngôn từ của người Ê Đê, người M’Nông … như những đàn đá, đàn T’rưng, đàn k’lông pút … Đắk Lắk được xem là một trong những cái nôi nuôi dưỡng Không gian văn hóa truyền thống Cồng Chiêng Tây Nguyên, được UNESCO công nhận là Kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể quả đât .
Lễ hội đua voi
Đua voi là một trong những nét văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử của người Tây Nguyên được tổ chức triển khai vào tháng 3 dương lịch với hai năm một lần, Buôn Đôn là cái nôi của việc săn bắt và thuần dưỡng voi rừng, cho nên vì thế liên hoan thường được tổ chức triển khai ở đây .
Những đàn voi từ những buôn xa, gần kéo về dự hội rất náo nhiệt. Sân đua là một bãi đất rộng chiều dài khoảng chừng 400 – 500 m, chiều rộng đủ cho 30 con voi đứng xếp hàng .
Đến giờ sẵn sàng chuẩn bị vào cuộc đua, những nài voi cho voi đứng xếp hàng ngay ngắn ở điểm xuất phát. Sau một hồi tù và cất lên vang dậy cả núi rừng thì cũng là lúc những chú voi tiến thẳng về phía trước trong tiếng cồng chiêng và tiếng hò reo cổ vũ của mọi người. Cuộc đua được thực thi dưới sự điều khiển và tinh chỉnh của những nài voi dưới nhiều hình thức thi như : voi chạy vận tốc, voi kéo cây, voi ném gỗ, voi bơi vượt sông, voi đá bóng, … Sau cuộc thi toàn bộ những “ vận động viên voi ” đều được thưởng mía chuối … Riêng chú voi thắng cuộc đeo một vòng nguyệt quế và được thưởng rất nhiều thức ăn ngon .
Lễ đâm trâu của người Bana
Vào khoảng chừng tháng Chạp đến tháng 3 âm lịch, người Banar ở Tây Nguyên lại mở tiệc tùng đâm trâu, gọi là Koh Kpo hoặc Groong Kpo Tonơi, để vui đón năm mới, mừng sức khỏe thể chất mọi người và cầu chúc mùa màng xanh tươi .
Theo tục lệ của dân Banar, Jrai, hàng năm dân làng tổ chức triển khai một lần hội đâm trâu tại nhà rông, mọi phí tổn trong ngày hội do dân làng góp phần lại. Người chủ trì ngày hội là già làng, đứng gần cột buộc trâu. Thanh niên nam nữ đáng chiêng, cồng, múa đứng sau sống lưng già làng. Những người trẻ tuổi có trách nhiệm đánh trống, chiêng, cồng trong ngày hội, đầu chít khăn đỏ, mặc áo ( loại áo đợt nghỉ lễ dành cho con trai ), đóng khố. Nữ người trẻ tuổi mặc áo phia, váy koteh ( loại áo, mặc ngày hội của con gái ). Các già làng và trai tráng chọn bãi đất rộng, phẳng phiu, không xa buôn làng để mời thần linh về tận mắt chứng kiến. Gưng gồm cây nêu, cột buộc trâu và những cột để trang trí. Cây nêu bằng tre vút thẳng dựng ở giữa. Một cột chính bằng cây Pleng hay cây Xmuôn chôn vững để buộc trâu. Quanh cây nêu người ta trồng từ 4 – 8 trụ gỗ tròn cao 2 – 3 mét, đường kính già nửa gang tay, kẻ trang trí những khoang với gam màu mạnh như xanh, đỏ, đen, trăng. Các trụ gỗ sắp xếp khoảng cách đều nhau theo hình hoa thị đối xứng, trên buộc nối những đoạn dây rừng tạo thề liên hoàn, vững chãi. Trên ngọn nêu có những thanh ngang tỏa ra 4 phía, mỗi đầu thanh có vòng tre như mặt trời. Những đoãn dây tết, những tam giác đan bằng lạt tre, những chùm ống chiên gió … lủng lẳng dưới những vòng mặt trời. Trên cao nữa, gần chỗ túi thiêng tượng trưng cho trí tuệ và sức mạnh là hình ảnh cách điệu của chim Kring ( đại bàng ) tượng trưng cho sứ giả của niềm hạnh phúc .
Lễ hội diễn ra trong 3 ngày đêm. Vị tộc trưởng, thầy cúng hoặc già làng làm chủ lễ hiến tế. Hết ngày thứ nhất, sang ngày thứ hai, một dàn chiêng 8, 10, 12 chiêng đồng tấu lên giai điệu trầm hùng cùng với trống lớn Bnưng. Những trai tráng trong làng cởi trần, đóng khố, tay cầm gậy múa Kơ-tếch, giành riêng cho tiệc tùng đâm trâu. Những người trẻ tuổi khoẻ mạnh, đầu chít khăn đỏ, tay cầm chiên gươm sáng bóng loáng lao ra, vừa múa vũ khí, vừa đi vòng tròn để lừa dịp đâm trâu .
Sau cuộc nhảy múa, họ mở màn đâm trâu. Khi con trâu đã tắt thở, thầy cùng mang chiên nồi đồng nhỏ đến hứng huyết trâu hòa với rượu, bộ phận đao kiếm liên tục xẻ thịt trâu, làm thịt trâu xong, họ chia đều cho từng nhà bếp trong buôn làng. Một phần thịt trâu sẽ được dành lại để uống rượu chung tại nhà rông. Thịt trâu được xẻ ra, chia đều cho những nhà bếp trong buôn. Thịt trâu cùng Giàng bày riêng thành 5 nhóm trên bàn thờ cúng và được vẩu rượu tiết trâu. Buồng gan trâu được chia nhỏ cho trai làng ăn để tăng thêm sức mạnh. Cuộc vui mùa hát vẫn liên tục quanh đống lửa. Người già thì uống rượu, hát H’mon, trai gái chưa vợ, chưa chồng tìm đến nhau, nhảy múa cho đến khi tàn ngọn lửa, đến lúc mặt trời mọc … Những ngày ở tiệc tùng đâm trâu, cũng là những ngày hội của nghệ thuật và thẩm mỹ cồng chiêng, vì nhiều nhà đem bộ cồng chiêng của mình tới tham gia. Lễ hội đâm trâu như kho lưu trữ bảo tàng sôi động về nét văn hóa truyền thống dân gian của người Banar, làm đa dạng chủng loại thêm sắc thái văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa Nước Ta .
Lễ cúng lúa sắp trổ bông của đồng bào Ê Đê
 |
| Thầy cúng đọc lời cúng trước sự chứng kiến của dân làng |
 |
| Lễ vật cúng |
Đây là nhóm lễ nghi nông nghiệp phản ánh nét đẹp văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn của đồng bào dân tộc bản địa Ê đê ở huyện Krông Bông với mong ước mong những thần linh phù hộ cho lúa trổ bông đều, dài, đầy hạt và đạt hiệu suất cao. Để triển khai nghi lễ này lễ vật cúng gồm 4 ché rượu cần, 2 con gà trong đó có 1 con gà lông trắng, 2 con heo. Thời gian tiến hành lễ cúng lê dài trong 2 giờ .
Lễ bỏ mả
 |
| Nhà mồ của người Tây Nguyên |
Người dân Tây Nguyên không có tục thờ cúng tổ tiên nên khi người chết được một năm hay đến ba năm thì người thân trong gia đình trong mái ấm gia đình làm lễ bỏ mã. Ngôi mộ được thiết kế kỹ lưỡng, dựng lên một ngôi nhà đẹp để che mưa che nắng, quanh mồ được trang trí bằng những tượng gỗ có hàng rào xung quanh .
Người Ê đê cũng có ý niệm riêng về luân hồi vòng đời của mỗi con người, từ đó nó ảnh hưởng tác động đến ý niệm và sự sống và cái chết, về ý niệm máu mủ, hội đồng. Đó là ý niệm con người sau khi chết phải qua lễ bỏ mả thì hồn của người chết mới về với quốc tế tổ tiên. Sau khi hồn phải qua 7 lần chết nữa mới biến thành giọt sương mang linh hồn tổ tiên trở lại quốc tế trên mặt đất đầu thai vào đứa trẻ. Vì vậy, so với người Ê đê, lễ bỏ mả là dịp vui mừng để hồn người chết còn quẩn quanh người sống, sớm trở thành giọt sương để đầu thai lại thành người. Hồn người chết đầu thai vào đứa trẻ so sinh, mang hồn và tên tổ tiên, bảo vệ tính vĩnh cửu và bền vững và kiên cố của hội đồng huyết tộc .
Lễ bỏ mả là một trong những lễ quan trọng của người Ê đê. Thời gian bỏ mả tùy thuộc vào điều kiện kèm theo kinh tế tài chính của thân nhân người chết, nghĩa là khi nào có đủ trâu bò, rượu thịt. Chủ xướng của lễ bỏ mả là một mái ấm gia đình, một dòng họ hay có khi cả buôn. Nhà giàu, dòng họ lớn thì giết nhiều trâu bò, buộc nhiều ché rượu. Nhà nghèo thì phải có đủ rượu thịt để cung ứng nhà hàng siêu thị và phân loại cho người dự lễ .
Nghi thức chính của lễ bỏ mả diễn ra ở khoảng chừng đất rộng của nghĩa trang. Bò đực được xẻ thịt ngay tại đó, rượu cần được buộc thành hàng, bàn cúng được dựng bằng tre, nứa, trên đó bày đồ cúng cho linh hồn người chết. đồ cúng gồm một chén cơm trắng, một chén thịt sống thái nhỏ có trộn tiết của con vật vừa bị giết cùng với một mẫu đuôi, một chiếc xương đầu và bầu rượu được hút ra từ ché rượu …
Thực chất của lễ bỏ mả là sự công bố đoạn tuyệt của người sống và người chết. Sau lễ này, linh hồn người chết sẽ siêu thoát chuyển sang kiếp khác và mộ người chết trở nên vô chủ .
Lễ cưới cho voi của dân tộc M’nông
Người M’nông không thích cho voi đẻ, có lẻ vì trước đây voi con có sẵn trong rừng, chỉ cần đi săn bắt về thuần dưỡng. Cho nên việc voi đực và voi cái “ quan hệ ” với nhau có con phải kiêng cữ, là vi phạm luật. Nếu chúng đã lỡ với nhau rồi thì chủ voi phải làm lễ cho voi .
Khi biết con voi cái của mình có mang, chủ voi mang một tô gạo, một cây đèn cầy và một cây kreo ( dùi mốc ) đến nhà voi đực trình diễn. Sau khi tranh luận, hai bên lượng tình thông cảm với nhau và thống nhất thực thi “ lễ cưới ”. Chủ voi đực mang một lợn, một chóe rượu, một tô gạo, một cây đèn cầy và một cây kreo đến nhà chủ voi cái để xin cưới. Hai nhà giết heo, lấy huyết heo hòa nước rượu đầu phết vào bàn thờ cúng ( kuất ), đá nhà bếp, cột nhà và cửa ra vào, báo cho tổ tiên ông bà, thần đá nhà bếp, đến uống rượu ăn thịt, phù hộ cho mái ấm gia đình, đừng để cho ma xấu tận dụng làm hại buôn làng. Sau đó hai chủ voi vừa phết huyết heo vào ché rượu vừa khấn vái, cầu chúc cho đôi voi và mọi người bình yên, niềm hạnh phúc. Lễ nghi này triển khai xong thì chủ voi cái mang cơm nếp đến nhà chủ voi đực làm một lễ cúng khác. Hôn lễ cử hành giống như ở nhà voi cái .
Đây là một lễ nghi trong vô số những lễ nghi cúng thần voi của dân tộc M’nông. Lễ cưới này thể hiện cư xử và tình cảm của đồng bào cho con voi chẳng khác nào một thành viên thực thụ của cộng đồng.
Lễ cúng cắt ngà voi của người M’Nông
 |
| Một cặp ngà có thể đổi được một chú voi con |
Người M’nông thích nuôi voi đực hơn voi cái. Tưởng rằng nuôi voi cái đẻ ra voi con, nhưng theo phong tục, đồng bào rất kiêng cữ khi voi cái đẻ. Nuôi voi đực cắt được ngà, vài ba năm cắt được cặp ngà, một cặp ngà đổi được một con voi con. Một đời voi đực cắt được hàng chục lần ngà, hoàn toàn có thể cho chủ nhiều của cải, đổi lấy nhiều con voi. Chưa kể nó còn tham gia đi săn bắt voi rừng và luân chuyển giúp thay sức người. Một hiệu quả nữa của ngà voi quý hiếm là dùng làm đồ trang sức đẹp. Nhiều dân tộc bản địa ở Tây Nguyên rất thích đeo bông tai ngà voi quý hiếm, thông dụng nhất là người M’nông. Mạ, Xtiêng …
Khi cắt ngà voi quý hiếm phải làm lễ cúng xin phép thần Nguach Ngual, đây là vị thần linh thiêng quản lý loài voi theo tín ngưỡng của người M’nông. Lễ nghi cúng cắt ngà voi quý hiếm cũng khá rườm rà, chu đáo. Lễ nghi được thực thi như sau : Buổi chiều hôm trước ngày cắt ngà voi quý hiếm, chủ lấy một bát gạo, đốt một cây đèn sáp ong khấn nơi đầu con voi để xin cắt ngà. Người cúng vừa đọc lời khấn vừa bốc nắm gạo rảy lên trên ngọn đèn sáp. Nếu hạt gạo dính dựng đứng trên đèn sáp đến 3 lần tức là voi “ chấp thuận đồng ý ” cho ngà, còn không dính hạt nào, hoặc có dính nhưng hạt gạo nằm ngang, nằm nghiêng thì không được. Khi được rồi, chủ voi lấy sợi chỉ buộc vào ngà con voi để tối hôm đó con voi tự kiểm soát và điều chỉnh định mức cắt dài ngắn đến đâu thì mới cắt đến đó. Người cắt ngà voi quý hiếm cũng phải có nghề, nếu cưa cắt ẩu tả, không đúng kỹ thuật sẽ làm long ngà, bị hư và không mọc ra nữa. Cắt ngà xong phải cúng tạ thần voi một con lợn, một ché rượu, trầu cau, thuốc, cơm nếp, chuối, mía, lẽ cúng này thực thi như lễ mừng voi mới mua. Nếu nhà nuôi nhiều voi, cắt ngà vài ba con voi một lúc thì phải cúng tạ một con trâu .
Ngà voi để mọc dài không cắt, hai đầu ngà giáp nhau voi rất khó giơ vòi lấy thức ăn. Những con voi rừng thường bẻ bớt chút đầu nhọn nơi ngà để cho thoáng. Nếu voi nhà nuôi, tự nhiên ngà bị gãy ở giữa hoặc sát môi thì người ta cho là có chuyện, mái ấm gia đình chủ voi phải cúng lợn hoặc trâu .
Lễ cúng bến nước của dân tộc Ê đê
 |
| Thầy cúng tiến hành các nghi thức truyền thống |
Một trong những phong tục tập quán truyền kiếp nhất của đồng bào dân tộc bản địa Ê đê là Lễ cúng Bến nước. Lễ cúng được tổ chức triển khai hàng năm sau mùa thu hoạch với mục tiêu cúng tạ thần nước đã đem lại những suôn sẻ trong năm cũ và cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, đời sống ấm no niềm hạnh phúc. Đây cũng là một trong những hình thức hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống hội đồng mang nhiều ý nghĩa tích cực trong đời sống tâm linh của đồng bào dân tộc bản địa Ê đê .
Lễ cúng bến nước diễn ra trong không khí rất linh, sang trọng và quý phái. Thầy cúng sẽ là người chủ trì lễ cúng với mâm đồ cúng là thịt lợn, gà và quan trọng nhất là một chậu tiết loãng. Thầy cúng đọc lời khấn cầu mong thần nước mang nước, nguồn sức sống quan trọng nhất đến cho buôn làng. Sau khi làm thủ tục cúng xong ở bến nước những bầu nước mát ngọt được những người con của buôn làng gùi về nhà. Trong khi đó một đoàn người sẽ theo người chủ lễ đi đến cầu thang từng nhà, hát cầu cúng và rưới tiết vào chân cầu thang để cầu may cho nhà chủ … Sau đó cả buôn làng lại quây quần bên nhau để ăn tiệc, uống rượu cần và nhảy múa trong không khí của liên hoan với âm vang rộn ràng của cồng chiêng Tây Nguyên – một di sản văn hóa truyền thống phi vật thể của trái đất .
Lễ ăn cơm mới của dân tộc Ê Đê
 |
| Ngày mùa (Ảnh – Xóm Nhiếp Ảnh) |
Theo những già làng thì Lễ ăn cơm mới của người Êđê diễn ra như sau : Khi lúa trên rẫy đã được gùi về đổ đầy những kho lúa, chủ nhà bắt tay vào việc tổ chức triển khai lễ cúng cơm mới. Lễ không tổ chức triển khai cho toàn buôn một lúc, mà lần lượt từng nhà. Phụ nữ lo việc bếp núc, nấu nướng. Đàn ông thì lo rượu cần, sẵn sàng chuẩn bị heo, gà để giết thịt ; vào rừng chặt cây, đẽo cột gơng để buộc ché rượu cần ; đi mời khách, họ hàng từ những buôn gần xa. Con trai lo chặt củi, con gái lo giã gạo ; tiếng chày trong buôn vọng lên từ sáng sớm đến lúc mặt trời lặn. Đám trẻ con háo hức chơi đùa, hoặc vây quanh những phụ nữ đang sửa soạn những áo, váy, khố đẹp, những tấm chăn đen, đỏ rực rỡ dùng cho đợt nghỉ lễ. Nếu gia chủ là trưởng tộc, thì họ hàng trong buôn phải mang thêm đồ cúng đến góp phần. Khi mọi việc đã chuẩn bị sẵn sàng vừa đủ, cột gơng đã dựng, những ché rượu đã buộc, chiêng Ana, chiêng Sar đã treo lên xà nhà ; nước từ suối đã đem về đổ đầy những nồi năm, nồi mười ; heo đã mổ, gà đã thui, những lễ vật đã bày ra ở sàn nhà … Thầy cúng trong bộ lễ phục chỉnh tề bước ra, hút rượu cần vào một cái bát hoà với tiết heo, trân trọng mời nữ gia chủ cao tuổi nhất ngồi trước mâm, chân đặt lên lưỡi rìu nhận lễ. Tiếng chiêng với nhịp điệu vừa trầm hùng, vừa náo nức nổi lên. Thầy cúng đọc lời khấn nguyện tỏ lòng biết ơn những thần : Ơ Yang phía đông, Yang phía tây, Yang mây, Yang đất … Nay lúa đã suốt về, heo đực đã mổ, rượu đã đầy ché … Xin mời những Yang hãy cầm cần rượu, ăn miếng thịt heo, bát cơm mới đầu mùa. Mong Yang cho mùa mùa sau lúa ngoài rẫy sai bông, mẩy hạt, đến kỳ thu hoạch đầy gùi, ngập kho …. Khấn xong, thầy đi vẩy rượu chúc phúc nơi nhà bếp lửa, dàn chiêng, cầu thang, kho lúa. Tiếp theo phần nghi lễ, mở màn cuộc tiệc vui. Ông bà, cha mẹ trong buôn, khách khứa xa gần, bè bạn ẩm thực ăn uống no say, tự nhiên, tự do. Người nữ chủ nhà được mời vít cần rượu tiên phong, rồi lần lượt người già, người trẻ, trong họ trước, trong buôn sau … Mọi người vừa nhà hàng siêu thị, vừa đi dạo, ca hát cho đến khi ai không thích nữa thì về và được gia chủ trao tay mỗi người một gói thịt nhỏ như để cùng chia đều sự như mong muốn cho mọi người. Người ở lại được mời nối tay trên cần rượu, nghe chiêng, nghe hát Aray. Về khuya, một già làng hay nghệ nhân trong buôn được mời kể Khan. Giọng kể của nghệ nhân khi trầm hùng như dòng sông chảy bên vách núi, lúc dồn dập, ồ ạt như băng qua thác nước hiểm trở, khi thầm thì như gió thoảng, lúc nhẹ nhàng như tiếng lá rơi giữa rừng khuya lôi cuốn lòng người. Cứ thế, lễ ăn cơm mới lê dài từ nhà này sang nhà khác .
Lễ ăn cơm mới của người Êđê mang đậm nét dấu ấn của tục ăn năm, uống tháng, thảnh thơi trong không khí mùa xuân núi rừng. Họ vui say thoả thích, ca hát thâu đêm, để rồi sau đó lại nhiệt huyết chuẩn bị sẵn sàng cho mùa trồng tỉa mới với nhiều kỳ vọng mới .
Lễ hội cồng chiêng
Cồng chiêng không chỉ để giao lưu với thần linh, thông tin đến mọi người trong buôn làng, mà còn là tâm hồn của người Tây Nguyên đầy trữ tình và khát vọng yêu đời sống. Cồng chiêng Tây Nguyên khi nào cũng có bộ, mỗi dân tộc bản địa có một bộ chiêng khác nhau, dàn chiêng Ê đê có từ 7-10 chiếc. Chỉ cần nghe âm điệu là biết ngay nơi đó có việc gì đang diễn ra, chiêng bỏ mả chầm chậm như tiếc thương ; chiêng đám cưới rộn ràng ; chiêng cúng bái sang trọng và quý phái ngân nga … Cồng chiêng đã trở nên thân quen trong đời sống của đồng bào dân tộc bản địa. Không gian văn hóa truyền thống Cồng Chiêng Tây Nguyên đã được UNESCO công nhận là di sản truyền khẩu và phi vật thể trái đất ( 25-11-2005 ) .
Lễ cúng sức khỏe cho voi
 |
| Thầy cúng thay mặt dân làng mời Yàng, các vị thần chứng kiến |
Trong lễ cúng sức khỏe thể chất cho voi, thầy cúng được mời phải là thầy cúng giỏi, có uy tín và am hiểu tập tục của đồng bào. Thầy cúng cùng với những nài voi trong buôn đến nhà chủ voi chuẩn bị sẵn sàng lễ vật, cùng ăn và uống rượu với mái ấm gia đình. Lễ cúng được coi là sang trọng và quý phái và tươm tất khi gia chủ làm trâu ăn mừng, thông thường là heo, nếu không cũng phải là gà … tùy thuộc vào gia cảnh của chủ voi. Các lễ vật bắt buộc đi kèm là rượu cần tối thiểu 3 ché, 1 chén gạo có gắn đèn sáp ong, 1 chén cơm, 1 bầu nước, một vài đĩa lòng lợn …
 |
| Với vết tiết lợn trên vòi, chú voi đã được các vị thần chứng kiến và ban sức khỏe |
Lễ cúng sức khỏe thể chất cho voi mang nhiều ý nghĩa tốt đẹp, biểu lộ lòng yêu thương quý trọng của con người so với vật nuôi có giá trị và qua đó nhắn nhủ mọi người hãy chăm nom và bảo vệ đàn voi. Lễ cúng sức khoẻ cho Voi mang đậm truyền thống văn hóa truyền thống dân tộc bản địa tại chỗ cần được gìn giữ, bảo tồn và phát huy .
Tìm trên Google :
- lễ hội ở đăk lăk
- lễ hội tại đăk lăk
- lễ hội đua voi
- lễ hội tây nguyên
- lễ hội ở buôn ma thuột
- lễ hội đặc sắc tại Đăk Lăk
2.2 / 5 – ( 4 nhìn nhận )
