Nghị luận xã hội lớp 12 – Trong Một khúc ca xuân, nhà thư Tố Hữu đã tâm sự với tất cả chúng ta : Ôi ! Sống đẹp là thế nào hỡi bạn ? Hãy tìm lời giải đáp trong thơ, văn cách mạng từ năm 1945 đến nay .. Tác giả nêu lên những thắng lợi cùng những khó khăn vất vả cả dân tộc bản địa đã phải trải qua trong những tháng năm cuộc chiến tranh. Đặc biệt trong bài thơ, tác giả làm điển hình nổi bật lên những tấm gương sáng của chủ nghĩa anh hùng Cách mạng Nước Ta, những con người tận tụy hi sinh trong chiến đấu và sản xuất để bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa và thiết kế xây dựng Chủ nghĩa xã hội trên cả hai miền Nam, Bắc .
Trên báo nhân dân số Tết 1978, nhà thơ Tố Hữu cho đăng một bài thơ dài : Một khúc ca xuân viết từ những ngày cuối tháng 12 năm trước. Tác giả nêu lên những thắng lợi cùng những khó khăn vất vả cả dân tộc bản địa đã phải trải qua trong những tháng năm cuộc chiến tranh. Đặc biệt trong bài thơ, tác giả làm điển hình nổi bật lên những tấm gương sáng của chủ nghĩa anh hùng Cách mạng Nước Ta, những con người tận tụy hi sinh trong chiến đấu và sản xuất để bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa và thiết kế xây dựng Chủ nghĩa xã hội trên cả hai miền Nam, Bắc. Toàn bộ chủ đề bài thơ tập trung chuyên sâu vào bốn câu thơ cô đọng :
Ôi! Sống đẹp là thế nào hỡi bạn?
Bữa cơm dù dưa muối đầy vơi
Chân lý chẳng cần chi đổi bán
Tình thương vô hạn để cho đời
Chỉ với bốn câu thơ thôi, tác giả đã đặt ra những yếu tố lớn có sức khơi gợi sâu xa trong tâm lý của mỗi tất cả chúng ta về ý niệm sống, lý tưởng chiến đấu, đồng thời cũng là ý niệm về niềm hạnh phúc cuộc sống, về lòng kiên trì Cách mạng để triển khai lý tưởng ấy trên quốc gia ta. Ở ngay đầu bài thơ, tác giả đã :
Tự hỏi mình sau trước
Cho cuộc sống, Tổ quốc thương mến
Ta đã làm gì ? Và được bao nhiêu ?
Kế đó, tác giả nêu lên một chân lý rất là đơn giản và giản dị nhưng tình ý thâm thúy vô cùng, nó là ý niệm rất là mới về niềm hạnh phúc, về lẽ sống ở trên đời :
Nếu là con chim, chiếc lá
Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh
Lẽ nào vay mà không trả
Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình ?
Trong bài tiểu luận nổi tiếng “ Hôm qua, ngày hôm nay và ngày mai ” ( tháng 1 năm 1977 ), nhà thơ Tố Hữu đã từng nói đến yếu tố, yếu tố mà bài thơ Một khúc ca xuân sau đó gần như một lần nữa lại xoáy vào thâm thúy hơn và giàu hình tượng thi ca. Trong bài tiểu luận ấy, tác giả viết : “ Sống là cho hay là nhận ? ”. Ở bài thơ thì tác giả đặt yếu tố ngay : “ Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình ” và thế nào là niềm hạnh phúc của con người ? Tác giả dẫn chứng trường hợp mẹ Suốt :
Giữa bom rơi, đạn nổ
Giữa sóng lớn, gió to
Ngực huân chương, mẹ vẫn chèo đò
Không chịu nghĩ, ai ngăn cứ nói
Tui già rồi có chết khỏi lo
Bọn trẻ sống còn tay bắn giỏi
Tất nhiên là bằng văn xuôi, chứ không phải bằng thơ như đoạn trích trong Một khúc ca xuân trên đây. Tác giả còn nói đến ý niệm về niềm hạnh phúc của một cô người trẻ tuổi xung phong ở sống lưng đèo Mụ Giạ, ngày đêm mở đường ra tiền tuvến dưới bom B. 52. Một bạn quốc tế hết lời ca tụng những cô “ đã hi sinh tuổi thanh xuân cho Tổ quốc ”, thì cô đã vấn đáp : “ Báo cáo những chiến sỹ, được Giao hàng cho Tổ quốc là vinh dự nhất ạ ”. Và tác giả Kết luận : “ Thế đó, niềm hạnh phúc là cho. Cho là vinh dự nhất, cho đâu phải là mất mát ? Làm Cách mạng mà bị mất đầu thì niềm hạnh phúc là ở chỗ cho cái đầu. Chủ nghĩa ích kỷ không khi nào làm ra niềm hạnh phúc được. Cái mà người ích kỷ tưởng là niềm hạnh phúc chẳng chịu là sự tùy tiện ”. Và tác giả chứng minh và khẳng định : Cuộc sống đẹp nhất chính là đời sống “ mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người ”. Đó cũng chính là câu vấn đáp cho yếu tố tác giả đặt ra trong bài thơ Một khúc ca xuân :
Ôi ! Sống đẹp là thế nào, hỡi bạn ?
Cụ thể hơn, tác giả còn khởi đầu từ câu truyện thường ngày so với mỗi một con người tất cả chúng ta, và so với từng nhà bếp lửa mái ấm gia đình :
Bữa cơm dù dưa muối đầy vơi
Ở đây, tác giả muốn nói đến lối sống, cách sống. Còn mức sống là chuyện khác, tác giả quan tâm tất cả chúng ta tuyệt đối không nên lẫn lộn. Như tất cả chúng ta đều biết, cách sống không nhất thiết tùy thuộc vào mức sống. Ở nước ta, trong khi chưa có được một mức sống không thiếu, tất cả chúng ta vẫn hoàn toàn có thể tạo ra một cách sống cao đẹp : cách sống cộng sản chủ nghĩa. Qua gần bốn mươi năm chiến đấu, cách sống cộng sản chủ nghĩa đã trở thành cách sống thông dụng của toàn dân tộc bản địa về yếu tố mức sống, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng nói : “ Thử hỏi, trước mắt trong điều kiện kèm theo nước ta, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể chạy đua với những nước tư bản chủ nghĩa về chỉ tiêu tính theo đầu người hằng năm bao nhiêu điện, bao nhiêu than, bao nhiêu thóc, bao nhiêu vải, bao nhiêu kilogram gạo, bao nliiêu kilogram thịt và bao nhiêu cafe … được không ”. Và quản trị vấn đáp : “ Không thể được. Vì nếu chỉ chạy theo vật chất thì quả là một sự bế tắc và ngu ngốc ”. Chúng ta phải làm thế nào để từng bước có đời sống vật chất, đời sống văn hóa truyền thống tốt đẹp, thật sự tốt đẹp, đem lại niềm hạnh phúc cho mọi người. Đây là bài toán lớn nhất của thời đại này. Chúng ta rất là coi trọng việc không ngừng nâng cao từng bước đời sống vật chất và văn hóa truyền thống của nhân dân trên cơ sở kỹ thuật ngày càng tăng trưởng, đồng thời tất cả chúng ta phải nhận rõ rằng : Giá trị quý nhất của xã hội, của con người không chỉ là vật chất mà chính là một đời sống có văn hóa truyền thống, ý thức và tình cảm cao đẹp. Dân tộc Nước Ta ta có tiếp thị quảng cáo coi trọng phẩm chất, coi trọng những giá trị đạo đức, giá trị ý thức của con người. Chính thế cho nên mà, ‘ ‘ bữa cơm dù dưa muối đầy vơi ”, mức sống vật chất có thấp đấy, nhưng tất cả chúng ta, dân tộc bản địa Nước Ta la vẫn hoàn toàn có thể chứng minh và khẳng định như nhà thơ Tố Hữu đã chứng minh và khẳng định trong thơ mình : “ Chân lý chẳng cần chi đổi bún ” vì mục tiêu cao quý mà mình đang theo đuổi, vì một ý niệm sống tốt đẹp mà mình hằng ấp ủ : “ Tình thương vô hạn để cho đời ”. Đó không chỉ là ý niệm về lẽ sống, về niềm hạnh phúc của từng cá thể mà còn là của cả dân tộc bản địa. Đầu những năm sáu mươi, chính Tố Hữu trong bài thơ Miền Nam đã từng nói lên ý nghĩa lớn lao đó của cuộc chiến đấu chống Mỹ của nhân dân ta so với toàn thể loài người :
Có phải, hỡi miền Nam gan góc khi ta đứng lên cầm khẩu súng Ta vì ta, ba chục triệu người Cũng vì ba ngàn triệu trên đời Đó là niềm tự hào chính đáng của dân tộc bản địa ta, và của mỗi người dân Nước Ta. Suốt mấy chục năm qua, quốc tế có biết bao thay đổi có lúc thuận chiều có lợi cho cách mạng, có lúc quanh co phức tạp. Nhưng ngay cả những lúc :
Chợ trời thật giả đâu chân lý Hàng hóa lương tâm cũng thiếu thừa tất cả chúng ta vẫn giữ ngọn cờ, chân lý vẫn không hề đổi bán. Đây là lẽ sống của cả dân tộc bản địa. Lẽ sống lớn ấy thấm vào từng con người, tạo ra sự lý tưởng và lẽ sống của mỗi cá thể. Trong suốt mất chục năm chiến đâu và thiết kế xây dựng Tổ quốc, hình ảnh những con người sông có lý iưởng, vì chân lý của thời đại “ Không có gì quý hơn độc lập, tự do ” đã từ trong hiện thực vĩ đại của đời sống bước vào văn học qua những quy trình tiến độ cách mạng .
Trước hết phải nói đến hình ảnh vị lãnh tụ vĩ đại, người Bác thân yêu tất cả chúng ta. Bác đã từng nói : Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc là làm thế nào cho nước ta được trọn vẹn độc lập, dân ta được trọn vẹn tự do, đồng bào ai cũng có được cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học tập ”. Bác nào có mong ước gì cho niềm hạnh phúc riêng mình. Tất cả cuộc sống của Bác là vì nước, vì dân. Cho đến phút ở đầu cuối, trước khi đi xa … Bác vẫn uđể lại muôn vàn tình thương yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho những cháu thiếu niên và nhi đồng ” ( Di chúc của Hồ quản trị ). Thơ Tố Hữu sau này đã nói lên một cách rất nghệ thuật và thẩm mỹ hình ảnh cao đẹp ấy :
Bác sống như trời đất của ta
Yêu từng ngọn lúa, mỗi nhành hoa
Tự do cho mỗi đời nô lệ
Sữa để em thơ, lụa Tặng già
Bác để tình thương cho chúng con
Một đời thanh bạch, chẳng vàng son
Một manh áo vải, hồn muôn trượng ,
Hơn tượn đồng phơi những lối mòn Nhiều thế hệ người trẻ tuổi tất cả chúng ta sống, chiến đấu, lao động theo gương Bác Hồ vĩ đại, mặc dầu khẩu hiệu này mãi đến khi Bác mất mới được nêu lên thành một mệnh đề hoàn hảo. Lớp lớp người trẻ tuổi hồi đầu Cách mạng tháng Tám “ quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh ”, tuân theo lời lôi kéo của Hồ quản trị, đã “ thà hi sinh toàn bộ chứ nhất định không chịu mất nước, nhút định không chịu làm nô lệ ”. Những hình tượng anh hùng ấy được ghi lại điển hình nổi bật trong những tác phẩm văn học thời kỳ đầu. Sau này, qua cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp bao nhiêu tấm gương vì nước quên thân, vì nhân dân Giao hàng trên những mặt trận chiến đấu và sản xuất được ghi lại trong những tập truyện về những anh hùng. chiến sĩ thi đua, những gương hi sinh chiến của quân dân ta, và cả trong truyện ngắn và tiểu thuyết như Xung kích của Nguyễn Đình Thi, Vùng mỏ của Võ Huy Tâm, Con trâu của Nguyễn Văn Bổng, Truyện Tây Bắc của Tô Hoài, và sau đó liên tục được biểu lộ Irong Cao điểm ở đầu cuối của Hữu Mai, Sống mãi với Hà Nội Thủ Đô của Nguyễn Huy Tưởng … Đặc biệt là hình tượng anh hùng Núp cùng dân làng Kông Hoa trong tiểu thuyết Đất nước đứng lên của Nguyên Ngọc, đói muối thì đốt tranh lấy than tranh thay muối để sống mà đánh giặc chứ không nghe theo lời địch đánh đổi đầu cán bộ cụ Hồ lấy muối của Tây .
Lớp lớp người trẻ tuổi và những tấm gương cao đẹp thuộc nhiều lứa tuổi ở hai miền Nam, Bắc trong những ngày cả nước chống đế quốc Mỹ xâm lược, đã được kiến thiết xây dựng thành những hình tượng nhân vật có xương có thịt, có tâm trạng, có cuộc sống trong nhiều tác phẩm văn học. Đó là Nguyễn Văn Trỗi trong thờ Tố Hữu ( Hãy nhớ lấy lời tôi ), trong truyện kí Sống như Anh của Trần Đình Vân, trong trường ca Nguyễn Văn Trỗi của Lê Anh Xuân. Đó là chị út Tịch trọng Người mẹ cầm súng của Nguyễn Thi và nhiều nhân vật khác trong Hòn đất của Anh Đức, Về làng, và Mẫn và tôi của Phan Tứ, Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng, Rừng u Minh của Trần Hiếu Minh, Dấu chân người lính vù Cửa sông của Nguyễn Minh Châu, Vào lửa và Mặt trận trên cao của Nguyễn Đình Thi, Vùng trời của Hữu Mai, Chiến sĩ và Đường trong mây của Nguyễn Khải, Biển gọi của Hồ Phương … Những nhân vật ấy, trong bất kể thực trạng thiếu thốn, khó khăn vất vả nào, trong bất kể trường hợp nguy khốn, thử thách nào cũng nêu cao lý tưởng chiến đấu của mình, không hoang mang lo lắng xê dịch. Họ bình tĩnh tin vào cái đích đi tới. Đánh Mỹ, chị út Tích công bố : “ Còn cái lai quần cũng đánh ! ”. Nguyễn Văn Trỗi lúc cần đã bán cả nhẫn cưới kỉ niệm của vợ, để lấy tiền mua dây điện sẵn sàng chuẩn bị cho việc đặt mìn dưới chân cầu Công Lý để giết Mắc – Namara. Hành động tuyệt đẹp này đã được nhà thơ Chế Lan Viên dựng lại trong những vần thơ giàu suy tưởng :
Chiếc nhẫn trên tay anh Trỗi
Không sống đời bình yên những chiếc nhẫn thường
Không ở lâu cùng anh để in một dấu hằn
Một ngấn hạnh phúc trên tay, dù ngắn vội,
Quảng cáo
Ra đi đổi lấy một dây bom ở dưới chân cầu
Chiếc nhẫn giờ đây đâu ?
Bây giờ đâu
Còn bao nhiêu tấm gương khác đặt quyền lợi cách mạng lên trên hết, trước hết không hề suy tính, so đo hơn thiệt của cá thể mình. Trong nhà tù của Mỹ – Diệm, sau khi đã dùng đủ thứ đòn tra tấn tàn ác đốì với người tù chúng lại giở trò mua chuộc, dụ dỗ những chiến sỹ của ta. Nauvễn Đức Thuận một trong những tấm gương quật cường, đã nói thẳng vào mặt chúng : “ Với chúng tôi, không phải chỉ cỏ yếu tố sống chết và niềm hạnh phúc cá thể là những điều chúng tôi rất quý trọng, chúng tôi còn có sự nghiệp cách mạng, còn có lý tưởng cách mạng, còn có phẩm chất của con người mà chúng tôi coi cao hơn tổng thể
Ôi ! Sống đẹp là thế nào, hỡi những bạn ?
Câu vấn đáp của Nguyễn Đức Thuận giữa ngục tù của họn Mỹ – Diệm là như vậy, ở đó hiếm có những bữa cơm dù chỉ là “ dưa muối đầy vơi ”. Chỉ có đòn tra khảo, cơm hẩm, cá dòi, có khi đến cơm hẩm cá dòi cũng không có mà ăn. Người tù ở đây phải uống nước phân để mà sống, nuốt chửng chuột mới đẻ trong hang, thạch sùng trên vách, hút từng con ốc sên nhỏ, từng hạt đỗ để mà sống. Sống không phải là cho cá thể mình, mà sống để cho chân lý cách mạng thắng lợi. Trong những thực trạng gay go kinh khủng như vậy, những con người cộng sản đã sống đẹp biết bao. Còn bọn đế quốc, bọn tay sai bán nước, từ con người – thú hạng sang đến con người – thú hạ cấp, chúng tôn thờ một cái triết lý sống – đó là chủ nghĩa “ đớp ”. Đối với chúng, “ Chẳng có lý tưởng, chẳng Tổ quốc, chẳng đồng bào gì cả ”. Thật là khác xa một vực mội trời, như ánh sáng và bóng tối, trắng và đen. Cuối cùng, người thắng trận là tất cả chúng ta, những người dù trong thực trạng nào cũng tâm niệm :
Chân lý chẳng cần chẳng cần chi đổi bán
Tình thương vô hạn để cho đời
Đấy là lẽ sống mà bao nhiêu người đã trải qua trong chiến đấu, với rất nhiều khó khăn vất vả, thử thách, với vô vàn khó khăn hi sinh .
Trong công cuộc thiết kế xây dựng chủ nghĩa xã hội, lẽ sống ấy, lý tưởng sống ấy càng được hun đúc và phát huy, mang khí thế chiến đấu vào trong sản xuất. Điều đó đã được biểu lộ sáng rõ trong nhiều tác phẩm văn học có tính tư tưởng thâm thúy và có sức mạnh nghệ thuật và thẩm mỹ. Ta hoàn toàn có thể kể hàng loạt nhân vật tích cực, tiêu biểu vượt trội cho lối sống này. Đó là lớp người trẻ tuổi làng Cầu Quay của Đào Vũ trong Cái sân gạch và Vụ lúa chiêm, Tiệp và những chiến sỹ của anh trong Bão biển của Chu Văn. Biển trong Tầm nhìn xa của Nguyễn Khải, nhiều nhân vật người trẻ tuổi trong Đất làng và Buổi sáng của Nguyễn Thị Ngọc Tú … Họ không vun vén cho cá thể mình mà hếl lòng vì quyền lợi của tập thể, họ nêu cao phẩm chất của người cộng sản trong việc làm hợp tác xã. Ở nghành nghề dịch vụ công nghiệp cũng vậy, họ là nhừng người chủ thật sự của nhà máy sản xuất, hầm mỏ, công trường thi công. Ngay trong thơ, lối sống đẹp ấy cũng thường được bộc lộ khá thành công xuất sắc. Cuộc sống còn nhiều khó khăn vất vả, đúng như Tố Hữu viết :
Ồ đâu phải, qua đêm dài lạnh cóng
Mặt trời lên là hết bóng mù sương !
Ôi đâu phải. qua đoạn trường lửa bỏng
Cuộc đời ta bỗng chốc hóa thiên đường
Nhưng cùng Tố Hữu, Chế Lan Viên thật có lý khi nói :
Những ngày tôi sống đây là những ngày đẹp hơn toàn bộ
Dù tương lai đời muôn vạn lần hơn
Xác định thái độ của mỗi con người trước đời sống ấy như thế nào ? Tố Hữu nói một cách đơn cử, giàu hình ảnh và đầy sức cổ vũ :
Yêu biết mấy, những bước tiến dáng đứng
Của đời ta, chập chững buổi tiên phong
Tập làm chữ, tập làm người kiến thiết xây dựng
Dám vươn mình quản lý lại thiên thiên !
Yêu biết mấy, những con người đi tới
Hai cánh tay như hai cánh bay lên
Ngực dám đón những phong ba kinh hoàng Chân đạp bùn không sợ những loài sên Thật là những ý thơ vừa mạnh, vừa quyến rũ, mỗi câu thơ đều như họa, như tạc vào lòng người. Còn Chế Lan Viên, với phong thái độc lạ khác, đã link bao nhiêu suy tưởng trong một cấu trúc thô với nhiều từng ngôn từ để nói lên một cách sống đẹp cho mọi người :
Không ai hoàn toàn có thể ngủ yên trong đời chật
Buổi thủy triều vẫy gọi những vầng trăng
Mỗi gié lúa đều muốn thêm nhiều hạt ,
Gỗ trăm cây đều muốn hóa nên trầm …
Tố Hữu thì nói một cách đơn cử hơn, từ đơn cử nâng lên thành khái quát. Tác giả nói với mọi người mà cứ như là đang tâm sự với mình :
Dọn tí phân rơi, nhặt từng ngọn lá
Mỗi hòn than, mẩu sắt, cân ngô
Ta nâng niu gom góp dựng cơ đồ
Những vần thơ tiếp theo của tác giả thật là sảng khoái, nghe như muôn vạn hùng binh đang ào ạt xông lên phía trước quản lý lại vạn vật thiên nhiên, nắn lại giang sơn gấm vóc. Tự hào thay nếu xuất hiện tất cả chúng ta trong đoàn quân nhiều binh chủng ấy :
Đi ta đi ! khám phá rừng hoang
Hỏi núi non cao, đâu sắt đâu vàng ?
Hỏi biển khơi xa, đâu luồng cá chạy ?
Sông Đà, sông Lô, sông Hồng, sông Chảy
Hỏi đâu thác nhảy, cho điện quay chiều ?
Những câu hỏi ấy tác giả đặt ra từ Bùi ca mùa xuân 1961. Đến nay sông Đà, sông Chảy trong niềm khát vọng của tác giả đã trở thành những khu công trình thủy điện nghìn năm xưa không ai từng dám mơ ước. Thế hệ người trẻ tuổi tất cả chúng ta thời nay liên tục bước chân của cha anh, bắt tay vào công cuộc thiết kế xây dựng chủ nghĩa xã hội trên quốc gia với muôn vàn khó khăn vất vả, thiếu thốn. Vấn đề quan trọng số 1 là tất cả chúng ta phải xác lập cho mình một lẽ sống đẹp, một lý tưởng cộng sản chủ nghĩa “ một người vì mọi người, mọi người vì một người ”, dù trong thực trạng khó khăn vất vả nào cũng không được chùn bước, nản lòng. “ Chân lý chẳng cần chi đổi bán ”, phải quyết tâm hực hiện lý tưởng của Đảng và cũng là lý tưởng của mỗi người dân Nước Ta yêu nước, thiết kế xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đó vừa là nghĩa vụ và trách nhiệm, vừa là vinh dự của tất cả chúng ta. Chúng ta hoàn toàn có thể tự hào, nếu như bản thân mỗi tất cả chúng ta đều thấy mình xuất hiện trong câu thơ của Tố Hữu :
Nếu được làm hạt giống để mùa sau Nếu lịch sử vẻ vang chọn ta làm điểm tựa Vui gì hơn làm người lính đi đầu Hạt giống để mùa sau, đó cũng chính là Tình thương vô hạn mà Tố Hữu gắm trong bốn câu thơ, cô đọng được chọn làm hạt nhân của bài viết này : Ôi ! Sống đẹp là thế nào hỡi bạn ? phải tự vấn đáp không riêng gì trên câu, chữ mà bằng hành động thực tiễn, đi bất kể nơi đâu mà Tổ quốc cần, để triển khai lý tưởng cao đẹp của mình với ý thức khó khăn vất vả nào cũng vượt qua, quân địch nào cũng đánh thắng, kể cả thù nghèo khó, lỗi thời, địch họa, thiên tai, quân địch tư tưởng cá thể chủ nghĩa ở những góc sâu kín nhất trong lòng người .
