Nhà máy in tiền đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nằm ở đồn điền Chi Nê, nay là xã Phú Nghĩa, huyện Lạc Thủy, tỉnh Hòa Bình – nơi ra đời “giấy bạc Cụ Hồ” mang sứ mệnh lịch sử.
Mô hình chiếc máy in tiền đầu tiên vẫn được giữ nguyên trạng. Ảnh: K.L
Trở lại khu di tích nhà máy in tiền những ngày cuối năm, trong cơn gió lạnh cuối đông, không gian càng trở nên trầm mặc.
Đưa PV đi thăm quan một vòng khu di tích lịch sử, chị Bùi Thanh Hường – cán bộ tại đây san sẻ : “ Tháng 3.1946, quân Tàu Tưởng và quân Pháp liên tục khiêu khích, tìm mọi cách phá hoại cơ sở cách mạng của ta .Vì vậy, chiến sỹ Lê Văn Hiến ( lúc này là Bộ trưởng Bộ Tài chính ) có lệnh sơ tán một bộ phận của nhà máy sản xuất in tiền lên xã Cố Nghĩa ( nay là Phú Nghĩa ) huyện Lạc Thủy, đóng tại đồn điền của mái ấm gia đình ông Đỗ Đình Thiện .Tháng 11.1946, tình hình stress hơn, nhà nước đã ra lệnh tháo dỡ, luân chuyển hàng loạt máy móc còn lại ở TP. Hà Nội lên Cố Nghĩa. Một lần nữa mái ấm gia đình ông Thiện lại đón đoàn cán bộ, công nhân viên của nhà máy sản xuất in tiền Tô – panh về ở và thao tác tại đồn điền của mình ” .Tại đây, mái ấm gia đình ông Đỗ Đình Thiện đã dành một khu vực thích hợp, cho mượn nhà xưởng, máy điện, nước của đồn điền Chi Nê cùng 1 số ít cơ giới kho tàng để đặt xí nghiệp sản xuất in tiền tiên phong của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa do ông Phạm Quang Chúc đảm nhiệm .
Được sự cưu mang, đùm bọc của gia đình ông Đỗ Đình Thiện, cán bộ, công nhân nhà máy in tiền sớm ổn định được cuộc sống và tổ chức, nhanh chóng tiếp tục sản xuất.
Tại đây, tờ giấy bạc có mệnh giá lớn nhất lúc bấy giờ được sinh ra là tờ giấy bạc 100 đồng Việt Nam, còn được gọi là tờ bạc ” con trâu xanh ” kịp thời ship hàng nhu yếu kháng chiến .Khu di tích lịch sử gồm có 3 khu vực : Ngôi nhà TT của đồn điền xưa, nhà máy sản xuất in tiền tiên phong của chính quyền sở tại cách mạng và kho để tiền sau khi in .Giới thiệu về quy mô xí nghiệp sản xuất in tiền tiên phong của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, chị Hường cho biết, nơi đây có hai dãy nhà xưởng in tiền – trước đó là đồn điền của một người Pháp, về sau ông Đỗ Đình Thiện mua lại .“ Ban đầu, những đồng xu tiền tiên phong chưa đẹp, chất lượng giấy in chưa tốt, nhưng được người dân vô cùng hưởng ứng. Vì tờ tiền này đại diện thay mặt cho nền độc lập, tự do, đặc biệt quan trọng, trên đồng xu tiền có in hình quản trị Hồ Chí Minh ” – chị Hường nói .
Nhà máy in tiền trong buổi sơ khai của chính quyền cách mạng Việt Nam còn hết sức đơn giản. Cách thức in tiền cũng rất thô sơ, in lần lượt từng màu, số sêri, sau đó mới cắt. Mệnh giá lớn được in ốp-xét, mệnh giá nhỏ được in bằng máy sốp, tipô.
Cách nhà xưởng in tiền không xa là nhà ở và nơi tưởng niệm công lao của nhà yêu nước Đỗ Đình Thiện và vợ .Trong ngôi nhà ấm cúng trên một ngọn đồi cao ráo, những đồ vật như quần áo, túi xách, vali của hai vợ chồng ông vẫn được lưu giữ gần như nguyên vẹn .
Trao đổi với PV, ông Đinh Ngọc Tân – Phó Ban quản lý các khu di tích huyện Lạc Thuỷ, tỉnh Hòa Bình cho biết: “Khu di tích lịch sử Nhà máy in tiền đã được công nhận Di tích lịch sử cấp Quốc gia năm 2007 và được đầu tư trùng tu nâng cấp năm 2014 với tổng diện tích trên 15ha. Mỗi năm, đón tiếp hàng nghìn lượt người đến dâng hương và nghiên cứu lịch sử”.
