Lựa chọn câu để xem giải thuật nhanh hơn- Học tập và trưởng thành ở miền Bắc, tham gia chiến đấu và học tập ở miền Nam .- Sinh ra trong một mái ấm gia đình tri thức, giàu truyền thống lịch sử yêu nước và niềm tin cách mạng .
– Nguyễn Khoa Điềm sinh ngày 15 tháng 4 năm 1943, tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế;
II. Tác phẩm
1. Tìm hiểu chung
a. Xuất xứ – Hoàn cảnh sinh ra
– Trường ca Mặt đường khát vọng hoàn thành ở chiến khu Trị – Thiên năm 1971, in lần đầu năm 1974 .
– Tác phẩm viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị vùng tạm chiếm miền Nam về tổ quốc quốc gia, về thiên chức thế hệ mình với quê nhà quốc gia .
b. Vị trí đoạn trích
– Đoạn trích Đất Nước : nằm ở phần đầu chương V của trường ca Mặt đường khát vọng là một trong những đoạn thơ hay về đề tài đất Nước trong thơ Nước Ta văn minh .
c. Bố cục : 2 phần
– Phần 1 : Từ đầu đến ” Làm nên Đất Nước muôn đời ” : Cách cảm nhận độc lạ về quy trình hình thành, tăng trưởng của quốc gia ; từ đó khơi dậy ý thức về nghĩa vụ và trách nhiệm thiêng liêng với nhân dân, quốc gia .
– Phần 2 : Còn lại : Tư tưởng đất Nước của nhân dân .
2. Tìm hiểu chi tiết
a. Phần 1: Cảm nhận về đất nước:
a1. Đất nước được cảm nhận ở nhiều phương diện :
* Phương diện lịch sử, văn hoá dân tộc: Đất nước có từ bao giờ?
– Đất nước gắn liền với :
+ Văn hoá truyền kiếp của dân tộc bản địa : truyện cổ tích, phong tục .
+ Cuộc trường chinh không nghỉ ngơi : chống ngoại xâm, đời sống lao động khó khăn vất vả .
=> Đất nước được hình thành và tăng trưởng theo quy trình sống của mỗi con người, rất bình dị, quen thuộc và thân mật .
=> Nghệ thuật : Giọng thơ nhẹ nhàng, âm hưởng đầy điệu đàng đã đưa ta về với cội nguồn của quốc gia : Một quốc gia vừa đơn cử vừa huyền ảo đã có từ rất truyền kiếp .
* Phương diện không gian địa lý và thời gian lịch sử: Đất nước là gì?
– Phương diện khoảng trống :
Chiết tự : Đất / nước ( mới lạ, độc lạ, mang tính thành viên, rất là táo bạo ) .
+ Không gian thân thiện với con người : nơi hoạt động và sinh hoạt của mỗi người, khoảng trống tuyệt diệu của tình yêu và nỗi nhớ đầy thơ mộng với bao kỉ niệm ngọt ngào .
+ Đất nước cũng chính là khoảng trống sống sót của hội đồng dân tộc bản địa qua bao thế hệ : Từ quá khứ ( Những ai đã khuất ), hiện tại ( Những ai giờ đây ), đến những thế hệ tương lai ( Dặn dò con cháu chuyện tương lai ). Tất cả đều không quên nguồn cội : “ Hằng năm ăn đâu làm đâu. Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ ” .
=> Nguyễn Khoa Điềm nhìn quốc gia ở cự ly gần và ông đã phát hiện ra một quốc gia rất là thân quen, một quốc gia dễ thương và đáng yêu so với mỗi cá thể con người .
=> Đất nước hiện lên thiêng liêng những vẫn thân thiện, gắn bó với mỗi con người. Là sự thống nhất giữa cá thể với hội đồng .
– Phương diện thời hạn :
+ Đất Nước được cảm nhận suốt chiều dài thời hạn lịch sử vẻ vang từ quá khứ đến hiện tại và tương lai : Đó là một quốc gia thiêng liêng, hào hùng trong quá khứ ( gắn liền với lịch sử một thời Lạc Long Quân và Âu Cơ, thần thoại cổ xưa về những vua Hùng dựng nước ), giản dị và đơn giản, thân thiện trong hiện tại ( Trong anh và em … ) và triển vọng sáng tươi trong tương lai ( Mai này con ta … ) .
=> Với một cảm nhận như vậy về quốc gia, không có gì khó hiểu khi Nguyễn Khoa Điềm nhìn thấy một phần Đất Nước trong mỗi tất cả chúng ta hiện tại. Đất nước không sống sót ở đâu xa xôi mà kết tinh, hóa thân ngay trong đời sống của mỗi con người .
a2. Trách nhiệm của thế hệ mình với quốc gia :
+ Đất nước kết tinh trong sự sống, trong máu thịt của mỗi cá thể .
+ Tình yêu lứa đôi thống nhất, hài hoà với tình yêu quốc gia .
+ Sự tăng trưởng từ cá thể, tình yêu lứa đôi đến tình yêu đồng loại + phối hợp với hình ảnh “ Đất nước vẹn tròn to lớn ” => gợi tả tình đoàn kết dân tộc bản địa ( tạo ra sự sức mạnh Nước Ta ) .
– Trách nhiệm của thế hệ mình :
+ Đất nước – “ máu xương ” của mỗi con người – là những giá trị vật chất và ý thức mà mỗi người được thừa kế .
+ Trách nhiệm của mỗi người : phải biết san sẻ, hoá thân .
=> Xây dựng và bảo vệ quốc gia muôn đời ( nghĩa vụ và trách nhiệm ) .
+ Nghệ thuật :
> Điệp ngữ “ phải ghi nhận ” => giọng thơ chính luận .
> Âm điệu “ em ơi em ” => trữ tình thiết tha .
> Dùng từ “ hoá thân ” ( # hi sinh ) : hiến dâng, hoà nhập, sống còn vì quốc gia => thâm thúy, giàu ý nghĩa .
> Lời thơ giản dị và đơn giản nhưng mang ý nghĩa sâu xa .
=> Ý thơ mang đặc thù tâm sự nhiều hơn là lôi kéo, giáo huấn nên sức truyền cảm rất mạnh .
b. Phần 2: Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân
* Không gian địa lý
Những người vợ nhớ chồng …
…
Bà Đen, Bà Điểm
– Dưới cái nhìn của Nguyễn Khoa Điềm, vạn vật thiên nhiên địa lý của Đất Nước không chỉ là loại sản phẩm của tạo hoá mà còn được hình thành từ cuộc sống và số phận của nhân dân, từ : người vợ nhớ chồng, cặp vợ chồng yêu nhau, người học trò nghèo, đến những người dân vô danh được gọi bằng những cái tên mộc mạc như Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm .
– Từ đó, tác giả đi đến một Tóm lại mang tính khái quát :
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
…
Những cuộc sống đã hoá núi sông ta .
=> Theo tác giả : những thắng cảnh đẹp, những địa điểm nổi tiếng khắp mọi miền của quốc gia đều do nhân dân tạo ra, đều kết tinh của bao sức lực lao động và khát vọng của nhân dân, của những con người thông thường, vô danh .
* Thời gian lịch sử vẻ vang
– Chính nhân dân, những con người bình dị, vô danh đã “ Làm nên Đất Nước muôn đời ”. Và thế cho nên, khi cảm nhận Đất Nước bốn ngàn năm lịch sử dân tộc, nhà thơ không nói đến những triều đại, những anh hùng mà nhấn mạnh vấn đề đến những con người vô danh, bình dị :
Có biết bao người con gái con trai
…
Nhưng họ làm ra quốc gia
=> Chọn nhân dân không tên tuổi kế tục nhau tạo ra sự quốc gia là nét mới mẻ và lạ mắt độc lạ của Nguyễn Khoa Điềm .
* Bản sắc văn hoá
– Cũng chính nhân dân là người lưu giữ và bảo tồn truyền thống văn hoá dân tộc bản địa .
Họ giữ và truyền cho ta …
…
hái trái
– Đại từ “ Họ ” đặt đầu câu + nhiều động từ “ giữ “, ” truyền “, ” gánh ”
=> Vai trò của nhân dân trong việc giữ gìn và lưu truyền văn hoá qua những thế hệ .
– Chính những con người “ giản dị và đơn giản và bình tâm ”, “ không ai nhớ mặt đặt tên ” đã gìn giữ và truyền lại cho thế hệ tương lai mọi giá trị ý thức và vật chất của quốc gia từ hạt lúa, ngọn lửa, lời nói đến cả tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân .
– Họ có công trong việc chống ngoại xâm, dẹp nội thù :
Có ngoại xâm …
…
vùng lên vượt mặt
=> Họ giữ yên bờ cõi và kiến thiết xây dựng đời sống hoà bình .
– Điểm quy tụ và cũng là cao điểm của cảm hứng trữ tình trong đoạn thơ là ở câu :
Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
+ Khi nói đến Đất Nước của Nhân dân, tác giả mượn văn học dân gian để nhấn mạnh vấn đề thêm vẻ đẹp của quốc gia : “ Đất Nước của ca dao thần thoại cổ xưa ”
+ Từ nền văn học dân gian, nhà thơ đã mày mò ra những vẻ đẹp tâm hồn và tính cách của dân tộc bản địa :
> Họ là những con người yêu say đắm và thuỷ chung : “ Dạy anh biết yêu em từ thuở trong nôi ”
> Quý trọng nghĩa tình: “Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội”
> Quyết liệt trong chiến đấu với quân địch : “ Biết trồng tre đợi ngày thành gậy – Đi trả thù mà không sợ lâu dài hơn ”
– Kết thúc đoạn thơ là hình ảnh dòng sông với những điệu hò :
Ơi những dòng sông bắt nước từ đâu
Mà khi về Đất Nước mình bắt lên câu hát
Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi
=> Như muốn lê dài thêm giai điệu ngân nga với nhìều cung bậc của bản trường ca về Đất Nước .
c. Giá trị nội dung
– Đoạn trích biểu lộ một cái nhìn mới lạ về quốc gia : Đất nước là sự quy tụ và kết tinh bao sức lực lao động và khát vọng của nhân dân. Nhân dân là người làm ra quốc gia .
– Đoạn trích nằm trong ý đồ tư tưởng của tác giả : thức tỉnh ý thức dân tộc bản địa .
d. Giá trị nghệ thuật
– Thể thơ tự do phóng túng .
– Giọng thơ suy tưởng : đặt câu hỏi và tự vấn đáp .
– Sử dụng những vật liệu văn hoá dân gian không phải là thủ pháp nghệ thuật và thẩm mỹ mà là để chi phối tư tưởng “ Đất Nước là của Nhân Dân ” .
– Giọng thơ trữ tình – chính luận.
Sơ đồ tư duy – Việt Bắc
