Loài người hình thành vào kỉ nào của đại Tân sinh

Sau quá trình tiến hoá hoá học và tiến hoá tiền sinh học thì sự sống đã hình thành, sinh giới bắt đầu phát triển và theo nghiên cứu, loài người xuất hiện ở kỉ Đệ tứ của đại Tân sinh.

Nội dung chính

• Câu hỏi: Loài người xuất hiện ở kỉ nào?
• Giải thích của giáo viên Top lời giải lí do chọn đáp án B.
• Câu hỏi trắc nghiệm bổ sung kiến thức về thuyết tiến hoá
• Kỷ Palaeogen
• Kỷ Neogene
• Kỷ Đệ Tứ
• Video liên quan

Câu hỏi: Loài người xuất hiện ở kỉ nào?

A. Jura của đại Trung sinh

B. Đệ tứ của đại Tân sinh

C. Phấn trắng của đại Trung sinh
D. Kỷ đệ tam của đại Tân sinh

Đáp án đúng: B

Loài người xuất hiện ở kỉ Đệ tứ của đại Tân sinh.

Giải thích của giáo viên Top lời giải lí do chọn đáp án B.

Sau quy trình tiến hoá hoá học và tiến hoá tiền sinh học thì sự sống đã hình thành, sinh giới khởi đầu tăng trưởng. Sự tăng trưởng của sinh giới từ sinh vật tiên phong cho đến tiến trình lúc bấy giờ được những nhà khoa học điều tra và nghiên cứu qua những hoá thạch. Nhờ hoá thạch, những nhà khoa học đã chia sự tăng trưởng của sinh giới thành những quá trình gọi là những đại địa chất như sau :

* Đại Thái cổ:

– Bắt đầu cách nay 3500 triệu năm, lê dài 1000 triệu năm .
– Vỏ Trái Đất chưa không thay đổi .
– Hóa thạch và nhân sơ cổ nhất .

* Đại Nguyên sinh:

– Cách đây 2500 triệu năm, lê dài 1958 triệu năm .
– Phân bố lại đại lục và đại dương, tích góp ôxi trong khí quyển .
– Hóa thạch sinh vật nhân thực, động vật hoang dã cổ nhất. Động vật không xương sống thấp ở biển và những loài tảo .

* Đại Cổ sinh:

– Kỉ Cambri : Bắt đầu cách đây 542 triệu năm. Phân bố đại lục và đại dương khác ngày này ; khí quyển nhiều CO2. Phát sinh những ngành động vật hoang dã, phân hóa tảo .
– Kỉ Ocđôvit : Cách đây 488 triệu năm. Di chuyển lục địa ; băng hà ; mực nước biển giảm, khí hậu khô. Phát sinh thực vật, tảo biển ngự trị .
– Kỉ Silua : Bắt đầu cách đây 444 triệu năm. Hình thành lục địa, mực nước biển dâng cao, khí hậu nóng và ẩm. Cây có mạch và động vật hoang dã lên cạn .
– Kỉ Đêvôn : Bắt đầu cách đây 416 triệu năm. Khí hậu lục địa khô khô cứng, ven biển khí ẩm, hình thành sa mạc. Phát sinh lưỡng cư, côn trùng nhỏ ; phân hóa cá xương .
– Kỉ Cacbon ( Than đá ) : Bắt đầu cách đây 360 triệu năm. Đầu kỉ ẩm nóng, sau lạnh khô. Dương xỉ tăng trưởng mạnh ; thực vật có hạt Open ; lưỡng cư ngự trị ; phát sinh bò sát .
– Kỉ Pecmi : Bắt đầu cách đây 300 triệu năm. Các lục địa link với nhau ; bang hà ; khí hậu khô lạnh. Phân hóa bò sát, côn trùng nhỏ .

* Đại Trung sinh:

– Kỉ Triat ( Tam điệp ) : Cách đây 250 triệu năm. Lục địa chiếm lợi thế, khí hậu khô. Cây hạt trần ngự trị, phát sinh thú và chim .
– Kỉ Jura : Bắt đầu cách đây 200 triệu năm. Hình thành 2 lục địa Bắc và Nam, biển tiến vào lục địa, khí hậu ấm cúng. Cây hạt trần ngự trị, phân hóa chim .
– Kỉ Krêta ( Phấn trắng ) : Bắt đầu cách đây 145 triệu năm. Các lục địa bắc link với nhau, biển thu hẹp, khí hậu khô. Xuất hiện thực vật có hoa ; tuyệt diệt nhiều sinh vật kể cả bò sát cổ .

* Đại Tân sinh:

– Kỉ Đệ tam ( Thứ ba ) : Cách đây 65 triệu năm. Các lục địa gần giống lúc bấy giờ, khí hậu ấm cúng, cuối kỉ lạnh. Phát sinh những nhóm linh trưởng, cây có hoa ngự trị, phân hóa những lớp Thú, Chim, Côn trùng .
– Kỉ Đệ tứ ( Thứ tư ) : Bắt đầu cách đây 1,8 triệu năm. Băng hà, khí hậu lạnh và khô. Xuất hiện loài người .

=> Như vậy loài người xuất hiện ở kỉ Đệ tứ của đại Tân sinh.

Câu hỏi trắc nghiệm bổ sung kiến thức về thuyết tiến hoá

Câu 1: Khi nói về nhân tố tiến hóa, phát biểu nào sau đây đúng?

A. Giao phối không ngẫu nhiên không chỉ làm biến hóa tần số alen mà còn làm đổi khác thành phần kiểu gen của quần thể .

B. Thực chất của tinh lọc tự nhiên là quy trình phân hóa năng lực sống sót và năng lực sinh sản của những thành viên với những kiểu gen khác nhau trong quần thể .
C. Chọn lọc tự nhiên ảnh hưởng tác động trực tiếp lên kiểu gen, qua đó làm biến hóa tần số alen của quần thể .
D. Yếu tố ngẫu nhiên là tác nhân duy nhất làm đổi khác tần số alen của quần thể ngay cả khi không xảy ra đột biến và không có tinh lọc tự nhiên .

Đáp án: B

Giải thích:

– Phát biểu A sai vì giao phối không làm biến hóa tần số alen của quần thể .
– Phát biểu C sai vì tinh lọc tự nhiên ảnh hưởng tác động trực tiếp lên kiểu hình chứ không tác động ảnh hưởng trực tiếp lên kiểu gen của khung hình .
– Phát biểu D sai vì có 4 tác nhân làm đổi khác tần số alen của quần thể ( đột biến, tinh lọc tự nhiên, di – nhập gen, những yếu tố ngẫu nhiên ) .

Câu 2: Nhân tố nào sau đây là nhân tố định hướng tiến hóa?

A. Đột biến .
B. Chọn lọc tự nhiên .
C. Các yếu tố ngẫu nhiên .
D. Di – nhập gen .
Trong những tác nhân trên, chỉ có tinh lọc tự nhiên là tác nhân tiến hóa có hướng, tinh lọc tự nhiên làm đổi khác tần số tương đối của những alen theo một hướng xác lập .

Câu 3: Nhân tố tiến hóa nào sau đây không làm thay đổi tần số alen nhưng làm thay đổi thành phần kiểu gen của quần thể theo hướng tăng dần tỉ lệ đồng hợp tử và giảm dần tỉ lê dị hợp tử?

A. Di-nhập gen
B. Chọn lọc tự nhiên
C. Đột biến
D. Giao phối gần

Đáp án: D. Giao phối gần

Giải thích:

Giao phối gần không làm đổi khác tần số alen mà làm đổi khác đổi thành phần kiểu gen của quần thể theo hướng tăng dần tỉ lệ đồng hợp tử và giảm dần tỉ lê dị hợp tử .

Câu 4: Trong các phát biểu sau, có bao nhiêu phát biểu đúng về vai trò các nhân tố tiến hóa theo thuyết tiến hóa hiện đại?

I. Đột biến, di – nhập gen, tinh lọc tự nhiên, những yếu tố ngẫu nhiên là những tác nhân tiến hóa vừa làm đổi khác tần số alen vừa làm đổi khác thành phần kiểu gen của quần thể .
II. Đột biến tạo alen mới, phân phối nguyên vật liệu sơ cấp cho tiến hóa .
III. Chọn lọc tự nhiên lao lý khunh hướng tiến hóa .
IV. Các yếu tố ngẫu nhiên hoàn toàn có thể dẫn đến làm giảm sự phong phú di truyền của quần thể .
V. Giao phối không ngẫu nhiên làm biến hóa tần số alen của quần thể .
VI. Chọn lọc tự nhiên làm đổi khác tần số alen của quần thể vi trùng nhanh hơn so với ở quần thể sinh vật lưỡng bội .
A. 3 .

B.4.

C. 2 .
D. 6 .

Đáp án: D. 6

Cả 6 phát biểu đều đúng .

Đại Tân sinh (Cenozoic , đọc là “sen-o-dô-íc” có nghĩa là sự sống mới (từ tiếng Hy Lạp: καινός “kainós” nghĩa là mới và ζωή “zōḗ” nghĩa là sự sống); một số sách tiếng Việt gọi đại này là Đại Kainozoi), là đại hiện tại và gần đây nhất trong số ba đại địa chất của Liên đại Hiển sinh. Nó bắt đầu 66 triệu năm trước ngay sau kỷ Phấn trắng và kéo dài đến tận ngày nay.

Đại Tân sinh còn được gọi là Thời đại của thú có vú, chính bới tiếp nối sự kiện tuyệt chủng kỷ Phấn trắng – Paleogen, hầu hết những nhóm động vật hoang dã đã bị tuyệt chủng khiến cho thú có vú hoàn toàn có thể đa dạng hóa và những loài thú lớn đã sở hữu đại này. Các mảng kiến thiết liên tục vận động và di chuyển và hình thành nên hình dạng những lục địa như thời nay .Vào đại Tân sinh sớm, hệ động thực vật còn khá nhỏ, và gồm có những loài thú có vú, chim, thằn lằn và lưỡng cư nhỏ. Từ góc nhìn địa chất học, không mất nhiều thời hạn để thú có vú và những loài chim mở màn đa dạng hóa ngay sau sự vắng mặt của những loài thằn lằn khổng lồ ở đại Trung sinh. Một nhóm chim gọi là ” chim khủng bố ” trở nên lớn hơn một người trưởng thành và trở thành động vật hoang dã săn mồi số 1 của đaị này. Các loài thú có vú chiếm hầu hết những hốc sinh thái xanh ( cả dưới nước và trên mặt đất ), và một số ít hoàn toàn có thể đạt kích cỡ to lớn, lớn hơn hầu hết những loài động vật hoang dã thời nay .Khí hậu Trái Đất trong thời kì này khởi đầu mát hơn và khô hơn, tập trung chuyên sâu vào sự băng hà của Thế Canh Tân và một phần bị cản trở bởi Sự kiện nhiệt cực lớn thế Cổ Tân – Thủy Tân .
Đại Tân sinh được chia thành ba quy trình tiến độ hay những kỷ địa chất : kỷ Cổ Cận, kỷ Tân Cận và kỷ Đệ tứ ; và bảy thế : thế Cổ Tân, thế Thủy Tân, thế Tiệm Tân, thế Trung Tân, thế Thượng Tân, thế Canh Tân và thế Toàn Tân. Kỷ Đệ tứ đã được chính thức công nhận bởi Ủy ban Quốc tế về Địa chất vào tháng 6 năm 2009, [ 9 ] và cách phân loại cũ, Phân đại Đệ Tam, đã chính thức bị bác bỏ vào năm 2004 do sự thiết yếu phải phân loại đại Tân sinh thành những tiến trình giống như những đại Trung sinh và đại Cổ sinh trước đó. [ 10 ] Việc sử dụng thông dụng những thế địa chất của đại Tân sinh giúp những nhà cổ sinh vật học sắp xếp và gộp lại chi tiết cụ thể nhiều sự kiện quan trọng xảy ra trong khoảng chừng thời hạn tương đối ngắn này. Kiến thức về đại này chi tiết cụ thể hơn bất kể những đại nào khác vì những tầng đá còn tương đối trẻ, được dữ gìn và bảo vệ tốt .

Kỷ Palaeogen

Kỷ Cổ Cận trải dài từ sự tuyệt chủng của những loài khủng long thời tiền sử không giống chim, 66 triệu năm trước, đến bình minh của kỷ Tân Cận, 23,03 triệu năm trước. Nó gồm ba thế chính : thế Cổ Tân, thế Thủy Tân và thế Tiệm Tân .BasilosaurusBasilosaurus

Thế Cổ Tân lê dài từ 66 triệu đến 56 triệu năm trước. Các động vật hoang dã có vú nhau thai tân tiến có nguồn gốc trong khoảng chừng thời hạn này. Cổ Tân là điểm chuyển tiếp giữa sự tàn phá tuyệt diệt của sự kiện tuyệt chủng K-T, đến môi trường tự nhiên rừng giàu sang của thế Thủy Tân sớm. Cổ Tân sớm thấy sự phục sinh của Trái Đất. Các lục địa mở màn có hình dạng tân tiến, nhưng toàn bộ những lục địa và tiểu lục địa Ấn Độ đều tách rời nhau. Lục địa Á-Âu-Phi bị tách ra bởi Đại dương Tethys, và châu Mỹ vẫn bị tách ra bởi eo biển Panama, vì eo đất ở đây chưa được hình thành. Thế này đặc trưng có một khuynh hướng ấm lên chung toàn thế giới, với rừng rậm ở đầu cuối cũng lan tới cả những địa cực. Các đại dương bị chi phối bởi cá mập [ 1 ] sau khi những loài bò sát lớn từng chiếm lợi thế đã tuyệt chủng. Động vật có vú cổ xưa lấp đầy quốc tế như những loài creodonta ( động vật hoang dã ăn thịt đã tuyệt chủng, không tương quan đến Bộ Ăn thịt văn minh ) .Thế Thủy Tân xê dịch từ 56 triệu năm đến 33,9 triệu năm trước. Trong Thủy Tân sớm, những loài sống trong rừng rậm không hề tăng trưởng thành những dạng lớn hơn, như trong thế Cổ Tân. Không có loài nào vượt quá khối lượng 10 kg. [ 2 ] Trong số đó có những loài linh trưởng tiên phong, cá voi và ngựa cùng với nhiều dạng động vật hoang dã có vú khác. Ở đỉnh của chuỗi thức ăn là những con chim khổng lồ, ví dụ điển hình như Paracrax. Nhiệt độ toàn thế giới là 30 độ C với gradient nhiệt độ ít biến hóa từ cực đến cực. Trong Thủy Tân giữa, dòng biển Quanh cực-Nam Cực giữa Úc và Nam Cực được hình thành. Các hải lưu bị gián đoạn bởi dòng chảy này trên khoanh vùng phạm vi toàn thế giới và tác dụng là gây ra một hiệu ứng làm mát toàn thế giới, thu hẹp những khu rừng. Điều này được cho phép động vật hoang dã có vú tăng trưởng với tỷ suất voi mút, ví dụ điển hình như cá voi, vào thời gian đó, đã thích ứng gần như trọn vẹn dưới nước. Những động vật hoang dã có vú như Andrewsarchus ở trên đỉnh của chuỗi thức ăn. Thủy Tân muộn tận mắt chứng kiến ​ ​ sự tái sinh của những mùa, làm cho việc lan rộng ra những khu vực giống như sa mạc, cùng với sự tăng trưởng của cỏ. [ 3 ] [ 4 ] Sự kết thúc của thế Thủy Tân được ghi lại bởi Sự kiện tuyệt chủng Eocen – Oligocen, hay được gọi là Sự đại phá vỡ .Thế Tiệm Tân trải dài từ 33,9 triệu đến 23,03 triệu năm trước. Tiệm Tân đặc trưng cho sự lan rộng ra của những loài cỏ đã dẫn đến nhiều loài mới tăng trưởng, gồm có những con voi tiên phong, mèo, chó, động vật hoang dã có túi và nhiều loài khác vẫn còn phổ cập cho đến lúc bấy giờ. Nhiều loài thực vật khác cũng tăng trưởng trong tiến trình này. Thời kỳ làm mát có mưa theo mùa vẫn liên tục. Động vật có vú vẫn liên tục tăng trưởng lớn hơn. [ 5 ]

Kỷ Neogene

Kỷ Tân Cận lê dài từ 23,03 triệu đến 2,58 triệu năm trước. Nó có 2 thế : Trung Tân và Thượng Tân. [ 6 ]Thế Trung Tân trải dài từ 23,03 đến 5,333 triệu năm trước và là khoảng chừng thời hạn mà cỏ trải rộng hơn, chiếm phần đông quốc tế, với những cánh rừng rút gọn. Rừng tảo bẹ tăng trưởng, khuyến khích sự tiến hóa của những loài mới, như rái cá biển. Trong thời hạn này, perissodactyla tăng trưởng mạnh và tăng trưởng thành nhiều giống khác nhau. Vượn tăng trưởng thành 30 loài. Đại dương Tethys ở đầu cuối đóng lại và tạo ra Bán đảo Ả Rập, chỉ để lại những tàn dư như Biển Đen, Đỏ, Địa Trung Hải và Biển Caspi. Điều này ngày càng tăng sự khô hạn. Nhiều loài thực vật mới tăng trưởng : 95 % thực vật có hạt văn minh tăng trưởng ở giữa Trung Tân. [ 7 ]Thế Thượng Tân lê dài từ 5.333 đến 2.58 triệu năm trước. Thượng Tân có những đổi khác về mặt khí hậu rõ ràng, ở đầu cuối dẫn đến những loài và thực vật văn minh. Biển Địa Trung Hải đã hết sạch trong vài triệu năm ( vì kỷ băng hà giảm mực nước biển, ngắt liên kết với Đại Tây Dương của Địa Trung Hải, và vận tốc bay hơi vượt quá dòng chảy cung ứng từ những con sông ). Australopithecus tăng trưởng ở châu Phi, khởi đầu sự hình thành của nhánh người. Eo đất Panama hình thành, và những loài động vật hoang dã di cư giữa Bắc và Nam Mỹ, tàn phá hệ sinh thái địa phương. Thay đổi khí hậu mang lại : những trảng cỏ vẫn liên tục lan rộng trên toàn quốc tế ; Gió mùa Ấn Độ ; sa mạc ở Trung Á ; và sự hình thành của sa mạc Sahara. Bản đồ quốc tế đã không biến hóa nhiều kể từ đó, khá ít so với những đổi khác do những băng hà của kỷ Đệ tứ mang lại, ví dụ điển hình như Ngũ Đại Hồ, Vịnh Hudson và biển Baltic. [ 8 ] [ 9 ]

Kỷ Đệ Tứ

Các động vật lớn của thế Canh Tân (voi ma mút, sư tử hang, tê giác lông mượt, Megaloceros, ngựa)
Kỷ Đệ Tứ lê dài từ 2,58 triệu năm trước đến nay, và là thời kỳ địa chất ngắn nhất trong Liên đại Hiển sinh. Nó có động vật hoang dã văn minh, và những đổi khác đáng kể trong khí hậu. Nó được chia thành hai thế : Canh Tân và Toàn Tân .Thế Canh Tân lê dài từ 2,58 triệu đến 11,700 năm trước. Khoảng thời hạn này được ghi lại bởi kỷ băng hà là tác dụng của xu thế làm mát mở màn ở giữa thế Thủy Tân. Có tối thiểu bốn thời kỳ băng hà riêng không liên quan gì đến nhau được lưu lại bằng sự thăng quan tiến chức của những dải băng về phía nam vĩ độ 40 độ N ở những khu vực miền núi. Trong khi đó, châu Phi trải qua một xu thế khô hạn dẫn đến những sa mạc như Sahara, Namib và Kalahari. Nhiều loài động vật hoang dã đã tiến hóa gồm có voi ma mút, những con lười đất khổng lồ, sói dire, hổ răng kiếm và loài Homo sapiens. 100.000 năm trước ghi lại sự kết thúc của một trong những trận hạn hán tồi tệ nhất ở châu Phi, và dẫn đến sự tìm hiểu và khám phá của người nguyên thủy. Khi thế Canh Tân đang dần kết thúc, một sự kiện tuyệt chủng lớn đã xóa khỏi hầu hết những động vật hoang dã lớn của quốc tế, gồm có 1 số ít loài hominid, như người Neanderthal. Tất cả những lục địa đều bị ảnh hưởng tác động, nhưng châu Phi ở mức độ thấp hơn. Nó vẫn giữ lại nhiều loài động vật hoang dã lớn, ví dụ điển hình như hà mã. [ 10 ]Thế Toàn Tân khởi đầu vào khoảng chừng 11.700 năm trước và lê dài cho đến thời nay. Tất cả lịch sử dân tộc được ghi lại và ” lịch sử dân tộc của quốc tế ” nằm trong ranh giới của kỷ nguyên Toàn Tân. [ 11 ] Hoạt động của con người bị cho là nguyên do gây ra sự tuyệt chủng hàng loạt mở màn vào khoảng chừng 10.000 năm trước, mặc dầu những loài bị tuyệt chủng chỉ được ghi chép mở màn từ cuộc cách mạng công nghiệp. Điều này nhiều lúc được gọi là ” Sự tuyệt chủng thứ sáu “. Các nguồn tìm hiểu thêm thường trích dẫn rằng hơn 322 loài ghi nhận đã bị tuyệt chủng do hoạt động giải trí của con người kể từ cuộc cách mạng công nghiệp, [ 12 ] [ 13 ] nhưng tỷ suất này hoàn toàn có thể cao tới 500 loài có xương sống nói riêng đã tuyệt chủng, phần đông xảy ra sau năm 1900. [ 14 ]
Sớm trong đại Kainozoi, sau sự kiện K-Pg, hành tinh bị chi phối bởi những động vật hoang dã tương đối nhỏ, gồm có động vật hoang dã có vú nhỏ, chim, bò sát và động vật hoang dã lưỡng cư. Từ quan điểm địa chất, không mất nhiều thời hạn cho động vật hoang dã có vú và chim đa dạng hóa rất lớn trong sự vắng mặt của những con khủng long thời tiền sử đã thống trị trong đại Trung sinh. Một số loài chim không bay lớn hơn cả con người. Những loài này nhiều lúc được gọi là ” chim khủng bố ” và là những kẻ săn mồi đáng gờm. Động vật có vú đã chiếm hầu hết mọi hốc sinh thái xanh ( cả biển và trên cạn ), và 1 số ít loài cũng tăng trưởng rất lớn, đạt được kích cỡ không hề thấy ở hầu hết những động vật hoang dã có vú trên cạn thời nay .Động vật tiên phong nổi bật là Entelodon ( ” lợn âm ti ” ), Paraceratherium ( tê giác không sừng ) và Basilosaurus ( cá voi sơ khai ). Sự tuyệt chủng của nhiều nhóm diapsid lớn, ví dụ điển hình như khủng long thời tiền sử không bay, Plesiosauria và Pterosauria được cho phép động vật hoang dã có vú và những loài chim đa dạng hóa và trở thành động vật hoang dã chiếm lợi thế trên quốc tế .
Về mặt địa chất học, Đại Tân sinh là thời hạn những lục địa đang vận động và di chuyển đến những vị trí như hiện tại. Australia-New Guinea đang tách ra từ Pangea vào đầu Creta, trôi về phía bắc, và ở đầu cuối va vào Khu vực Đông Nam Á ; Nam Cực vận động và di chuyển đến vị trí hiện tại về phía cực nam ; Đại Tây Dương lan rộng ra, và sau đó Nam Mỹ gắn vào Bắc Mỹ qua eo đất Panama .Tiểu lục địa Ấn Độ va vào châu Á hình thành Himalaya ; Arabia va vào Á-Âu, đóng lại đại dương Tethys và tạo ra dãy Zagros vào khoảng chừng. [ 15 ]

• Niên đại địa chất
• Sự kiện tuyệt chủng kỷ Creta-Paleogen

1. ^

   Royal Tyrrell Museum (ngày 28 tháng 3 năm 2012), Lamniform sharks: 110 million years of ocean supremacy

2. ^

   University of California. “Eocene Epoch”. University of California.

3. ^

   University of California. “Eocene Climate”. University of California.

4. ^

   National Geographic Society. “Eocene”. National Geographic.

5. ^

   University of California. “Oligocene”. University of California.

6. ^

   Encyclopædia Britannica. “Neogene”. Encyclopædia Britannica.

7. ^

   University of California. “Miocene”. University of California.

8. ^

   University of California. “Pliocene”. University of California.

9. ^

   Jonathan Adams. “Pliocene climate”. Oak Ridge National Library. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 2 năm 2015.

10. ^

    University of California. “Pleistocene”. University of California.

11. ^

    University of California. “Holocene”. University of California.

12. ^

    Scientific American. “Sixth Extinction extinctions”. Scientific American.

13. ^

    IUCN. “Sixth Extinction”. IUCN.

14. ^

    Ceballos et al. (2015). “Accelerated modern human–induced species losses: Entering the sixth mass extinction”. Science Advances.

    Xem thêm: Giá vàng hôm nay 26.6: Ồ ạt bán tháo, người mua thua lỗ

15. ^

    Allen, M. B.; Armstrong, H. A. (2008). “Arabia-Eurasia collision and the forcing of mid Cenozoic global cooling”. Palaeogeography Palaeoclimatology Palaeoecology. 265 (1–2): 52–58. doi:10.1016/j.palaeo.2008.04.021. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 12 năm 2008.

• British Caenozoic Fossils, 1975, The Natural History Museum, London.