Mục lục bài viết
- 1. Khái niệm kiểu nhà nước được hiểu như thế nào ?
- 2. Bộ máy nhà nước qua các kiểu nhà nước ?
Nội dung chính
- Mục lục bài viết
- 1. Khái niệm kiểu nhà nước được hiểu như thế nào ?
- 2. Bộ máy nhà nước qua các kiểu nhà nước ?
- Video liên quan
Các nhà nước cùng một kiểu sinh ra trong khuôn khổ một hình thái kinh tế tài chính – xã hội nhất định và phản ánh những tín hiệu đặc trưng của hình thái kinh tế tài chính – xã hội đó. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, từ khi xã hội loài người có giai cấp cho tới nay có bốn hình thái kinh tế tài chính – xã hội có giai cấp là chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Tương ứng với bốn hình thái kinh tế tài chính – xã hội đó có bốn kiểu nhà nước là nhà nước chiếm hữu nô lệ, nhà nước phong kiến, nhà nước tư sản và nhà nước xã hội chủ nghĩa. Sự thay thế sửa chữa kiểu nhà nước này bằng kiểu nhà nước khác tân tiến hơn gắn liền với sự sửa chữa thay thế những hình thái kinh tế tài chính – xã hội .
Phương thức thay thế kiểu nhà nước này thường diễn ra bằng các cuộc cách mạng hoặc cải cách xã hội. Nói đến kiểu nhà nước là nói đến nhà nước thuộc một giai cấp nhất định, là công cụ phục vụ quyền lợi giai cấp cơ bản của giai cấp đó. Đồng thời, một nhà nước khi định hình, để làm tốt chức năng giai cấp, phải trở thành người đại diện chính thức của cả xã hội và đảm đương những chức năng xã hội nhất định mà Mác, Ăngghen gọi là chức năng công ích như: phòng ngừa, hạn chế hậu quả thiên tai, dịch bệnh, bảo vệ môi trường… và trong khi thực hiện chức năng công ích, nhà nước thường phải ưu tiên bảo vệ, phục vụ lợi ích của giai cấp cầm quyền.
1. Khái niệm kiểu nhà nước được hiểu như thế nào ?
Trong tiếng Việt, thuật ngữ “ kiểu ” ( hoặc phong thái, mẫu mã, kiểu loại, kiểu lối … ) chỉ hàng loạt nói chung những đặc trưng của một tiểu loại, làm phân biệt với tiểu loại khác. Với ý nghĩa đó, kiểu nhà nước là toàn diện và tổng thể những đặc thù, đặc trưng của một nhóm nhà nước, qua đó phân biệt với nhóm nhà nước khác. Theo cách hiểu này, việc phân loại kiểu nhà nước thực ra là sự phân nhóm ( phân loại ) nhà nước. Những nhà nước thuộc cùng một kiểu là những nhà nước có cùng những đặc thù, đặc trưng nhất định, qua đó phân biệt với kiểu ( nhóm ) nhà nước khác .
Các nhà sử học phân loại sự tăng trưởng của xã hội thành xã hội cổ đại, xã hội trung đại, xã hội cận đại và xã hội văn minh [ 1 ] ( mặc dầu không dễ đạt được sự thống nhất về thời mốc mở màn và
kết thúc của những thời kì này ). Tương ứng với những thời kì lịch sử này có những kiểu nhà nước : nhà nước cổ đại, nhà nước trung đại, nhà nước cận đại và nhà nước văn minh. Có thể nói, đây là ý niệm tương đối thông dụng trong giới sử học khi nghiên cứu và điều tra lịch sử những vương quốc cũng như những nền văn minh trên quốc tế. Căn cứ vào mức thu nhập trung bình tính theo dân số và sự tăng trưởng của nền kinh tế tài chính quốc dân, những nhà nước văn minh hoàn toàn có thể được chia thành những kiểu nhỏ hơn tương ứng những vương quốc tăng trưởng, đang tăng trưởng, chậm tăng trưởng .
Tiếp cận từ những nền văn minh, hoàn toàn có thể phân loại thành những kiểu nhà nước : nhà nước trong nền văn minh nông nghiệp, nhà nước trong nền văn minh công nghiệp, thậm chí còn ngày này còn nói đến nhà nước trong nền văn minh hậu công nghiệp ( văn minh tri thức ). Theo nhiều nhà nghiên cứu và điều tra, hàng loạt những nhà nước trong “ thời cổ đại và cả thời trung đại tiếp theo đều nằm trong tiến trình của nền văn minh tiên phong của lịch sử quốc tế – nền văn minh nông nghiệp ” .
Trên quốc tế lúc bấy giờ, bên cạnh nhiều nhà nước đang ở trong thời kì của nền văn minh công nghiệp thì vẫn còn 1 số ít nhà nước chưa vượt ra khỏi nền vãn minh nông nghiệp. Từ khoảng chừng giữa những năm 1970, mở màn thời đại của cách mạng công nghệ tiên tiến, một số ít nhà nước trên quốc tế dần chuyển sang kiểu nhà nước mới, nhà nước trong nền văn minh hậu công nghiệp .
Một ý niệm khác tương đối phổ cập trong sử học, luật học, chính trị học đó là phân loại nhà nước thành kiểu nhà nước phương Đông và kiểu nhà nước phương Tây. Đây là ý niệm của người Hy Lạp và Roma cổ đại, 1 về sau được dùng thông dụng trên quốc tế, ý niệm này đơn thuần chỉ dựa vào yếu tố địa lí. Ngày nay, phân biệt nhà nước phương Đông và nhà nước phương Tây không chỉ đơn thuần dựa trên yếu tố địa lí mà còn dựa vào nhiều tiêu chuẩn khác ( nhân chủng, ngữ hệ, văn hoá, kinh tế tài chính, chính trị … ) .
Dựa trên phương pháp tổ chức triển khai và triển khai quyền lực tối cao nhà nước hoàn toàn có thể phân loại thành những kiểu nhà nước : nhà nước độc tài, chuyên chế, nhà nước dân chủ. Các nhà nước độc tài, chuyên chế có đặc trưng là nhà nước được tinh chỉnh và điều khiển bởi một nhóm thiểu số trong xã hội, thậm chí còn là một cá thể, quyền lực tối cao nhà nước không bị hạn chế hay ràng buộc bởi bất kể thể chế, thiết chế nào ; quan hệ giữa nhà nước với người dân là quan hệ mệnh lệnh, phục tùng một chiều một cách tuyệt đối, nhà nước sử dụng giải pháp đấm đá bạo lực để triển khai quyền lực tối cao nhà nước. Ngược lại, trong nhà nước dân chủ, quyền lực tối cao tối cao trong xã hội thuộc về nhân dân, nhân dân tổ chức triển khai nên nhà nước và trấn áp hoạt động giải trí của nhà nước .
>> Xem thêm: Bộ máy nhà nước là gì ? Đặc điểm của bộ máy máy nhà nước ? Phân loại cơ quan nhà nước ?
Chủ nghĩa Mác – Lênin tiếp cận kiểu nhà nước theo tiến trình lịch sử của sự tăng trưởng xã hội. Khi điều tra và nghiên cứu quy luật hoạt động tăng trưởng của đời sống xã hội, c. Mác đã mở màn từ quan hệ sản xuất, ‘ ‘ coi đó là những quan hệ cơ bản, bắt đầu và quyết định hành động tẩt cả mọi quan hệ khác ”. Ông cho rằng, mỗi xã hội có một kiểu quan hệ sản xuất riêng không liên quan gì đến nhau, đặc trưng cho xã hội đó. c. Mác viết :
“ Tổng hợp lại thì những quan hệ sản xuất hợp thành cái mà người ta gọi là những quan hệ xã hội, là xã hội và hơn nữa hợp thành một xã hội ở vào một quá trình tăng trưởng lịch sử nhất định, một xã hội có đặc thù độc lạ riêng không liên quan gì đến nhau. Xã hội cổ đại, xã hội phong kiến, xã hội tư sản đều là những tổng thể và toàn diện quan hệ sản xuất như vậy, mỗi tổng thể và toàn diện đó đồng thời lại đại biểu cho một quá trình tăng trưởng đặc trưng trong lịch sử nhãn loại ” )
c. Mác gọi mỗi quy trình tiến độ tăng trưởng đặc trưng đó là một hình thái kinh tế tài chính – xã hội, gồm có một hạ tầng và một kiến trúc thượng tầng tương ứng. Trong thượng tầng kiến trúc của xã hội có giai cấp luôn sống sót nhà nước. Như vậy, theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tương ứng một hình thái kinh tế tài chính – xã hội có giai cấp là một kiểu nhà nước. Đặc điểm của mỗi kiểu nhà nước do kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng trong xã hội tương ứng lao lý. Theo ý niệm truyền thống lịch sử, xã hội có giai cấp đã và sẽ trải qua những hình thái kinh tế tài chính xã hội là chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa, tương ứng là bốn kiểu nhà nước : nhà nước chủ nô, nhà nước phong kiến, nhà nước tư sản và nhà nước xã hội chủ nghĩa. Đối với những nhà nước phương Đông cổ đại, hiện có hai quan điểm khác nhau, một số ít người vẫn cho đây thuộc kiểu nhà nước chủ nô ( theo quy mô Hy Lạp, Roma ) tuy có một số ít điểm riêng không liên quan gì đến nhau, những người khác thì cho trọn vẹn không hề coi là nhà nước chủ nô, “ vì sự dị biệt giữa những vương quốc này với chính sách chiếm nô lớn hơn nhiều sự tương đương ”. Điều đó càng chứng tỏ, sự tăng trưởng của nhà nước mang đặc thù phong phú và phức tạp. Cần quan tâm rằng, sự hình thành và tăng trưởng của mỗi hình thái kinh tế tài chính xã hội là cả một quy trình, từ hình thái kinh tế tài chính xã hội này sang hình thái kinh tế tài chính xã hội khác đều phải trải qua một thời kì gọi là thời kì quá độ. Chính vì thế, sự phân loại kiểu nhà nước chỉ có ý nghĩa tương đoi. Trong cùng một kiểu, nhà nước ở thời kì đầu của mỗi hình thái kinh tế tài chính xã hội hoàn toàn có thể có nhiều điểm độc lạ so với nhà nước ở thời kì sau đó .
Việc phân loại kiểu nhà nước theo quan điểm trên đây của chủ nghĩa Mác – Lênin không chỉ giúp tất cả chúng ta nhìn nhận quy trình hoạt động, phát triến của nhà nước mà qua đó còn có thế nhận thức được điều kiện kèm theo sống sót và tăng trưởng của nhà nước trong những tiến trình lịch sử nhất định. Trên cơ sở đó, hoàn toàn có thể nhận thức và lý giải đúng đắn thực chất, công dụng, cỗ máy cũng như hình thức nhà nước trong mỗi tiến trình tăng trưởng của nó. Đó chính là quan điểm biện chứng của chủ nghĩa Mác – Lênin, nhà nước cũng như những sự vật, hiện tượng kỳ lạ khác đều luôn hoạt động, đổi khác không ngừng .
Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, sự thay thế sửa chữa những kiểu nhà nước là quy trình lịch sử tự nhiên. Sự sửa chữa thay thế này hoàn toàn có thể diễn ra một cách tuần tự, từ kiểu nhà nước thấp đến kiểu nhà nước cao hơn. c. Mác viết :
“ về đại thể, hoàn toàn có thể coi những phương pháp sản xuất châu Ả, cổ đại, phong kiến và tư sản tân tiến là những thời đại tiến triển từ từ của hình thái kinh tế tài chính – xã hội ” .
Đối với mỗi nước đơn cử, do điều kiện kèm theo lịch sử khách quan, hoàn toàn có thể bỏ lỡ một hoặc 1 số ít kiểu nhà nước nhất định. Nguyên nhân sâu xa của sự sửa chữa thay thế kiểu nhà nước là xích míc giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất trong một phương pháp sản xuất xã hội. Khi xích míc này được xử lý thì phương pháp sản xuất mới được thiết lập, cùng với nó có một kiểu kiến trúc thượng tầng mới và tương ứng là một kiểu nhà nước mới. Kiểu nhà nước sau luôn văn minh hơn kiểu nhà nước trước vì nó được thiết kế xây dựng trên cơ sở quan hệ sản xuất tương thích hơn với trình độ của lực lượng sản xuất đã tăng trưởng ở trình độ cao hơn, cơ sở xã hội của nhà nước thoáng rộng hơn ; xung đột giai cấp trong xã hội đó thường đỡ nóng bức hơn. Lịch sử cho thấy, có nhiều con đường đưa đến sự thay thế sửa chữa những kiểu nhà nước, hoàn toàn có thể trải qua cách mạng xã hội dưới hình thức khởi nghĩa vũ trang, cũng hoàn toàn có thể trải qua những cuộc cải cách xã hội một cách tổng lực và triệt để, trong đó kiểu quan hệ sản xuất cũ từ từ bị thay thể bởi kiểu quan hệ sản xuất mới tân tiến hơn. ở đây quy luật về sự tương thích giữa quan hệ sản xuất với lực lượng sản xuất giữ vai trò quyết định hành động .
2. Bộ máy nhà nước qua các kiểu nhà nước ?
Bộ máy nhà nước hình thành và tăng trưởng cùng với sự hình thành và tăng trưởng của nhà nước. Tuy có những bước thăng trầm nhất định tuy nhiên nhìn nhận một cách khái quát, theo quy luật tăng trưởng chung của xã hội thì cỗ máy nhà nước tăng trưởng theo xu thế ngày càng triển khai xong hơn, cơ cấu tổ chức tổ chức triển khai ngày càng phải chăng, khoa học hơn ; sự phân loại công dụng, thẩm quyền giữa những cơ quan nhà nước ngày càng rõ ràng, đơn cử hơn ; phương pháp tổ chức triển khai cỗ máy nhà nước ngày càng quy củ, ngặt nghèo, khoa học hơn ; những nguyên tắc tổ chức triển khai và hoạt động giải trí của cỗ máy ^ nhà nước ngày càng khoa học, không thiếu, dân chủ và văn minh hơn ; sự giám sát hoạt động giải trí của những cơ quan nhà nước ngày càng ngặt nghèo và hiệu suất cao hoạt động giải trí của cỗ máy nhà nước ngày càng cao hơn ; phương hướng hoạt động giải trí, vị trí, vai trò của những cơ quan trong cỗ máy nhà nước có nhiều đổi khác theo khunh hướng tân tiến, nhân đạo và tăng trưởng hơn. Sự tăng trưởng đó được biểu lộ qua 1 số ít góc nhìn sau :
Trước hết, cấu trúc của cỗ máy nhà nước tăng trưởng từ đơn thuần sang phức tạp, phong phú hơn, số lượng những cơ quan trong cỗ máy nhà nước biến hóa theo khunh hướng ngày càng rất đầy đủ, hợp lý hơn. Khi nhà nước chủ nô mới sinh ra, khoanh vùng phạm vi chủ quyền lãnh thổ còn nhỏ hẹp, cỗ máy nhà nước còn rất là đơn thuần và mang nhiều dấu vết của tổ chức triển khai thị tộc, bộ lạc. Dần dần, do chủ quyền lãnh thổ ngày càng lan rộng ra, dân cư đông đúc hơn, xã hội tăng trưởng ngày càng cao hơn, cỗ máy nhà nước trở nên phức tạp hơn. ở những nhà nước đương đại, cơ cấu tổ chức cỗ máy nhà nước khá phức tạp, gồm có nhiều mạng lưới hệ thống cơ quan như cơ quan đại diện thay mặt, cơ quan quản lí, cơ quan xét xử, cơ quan công tố, cơ quan truy thuế kiểm toán …
>> Xem thêm: Phân tích các nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước ?
Thứ hai, sự phân loại công dụng, thẩm quyền giữa những cơ quan nhà nước ngày càng rõ ràng, đơn cử hơn. Trong cỗ máy nhà nước chủ nô, phong kiến mặc dầu đã có sự phân loại tính năng, thẩm quyền, tuy nhiên mới chỉ ở mức sơ khai và cơ sở pháp lí chưa vừa đủ .
Ở những nhà nước đương đại, sự phân loại công dụng, thẩm quyền giữa những cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp ; giữa những mạng lưới hệ thống cơ quan đại diện thay mặt, cơ quan quản lí, cơ quan xét xử ; giữa cơ quan cấp ừên với cơ quan cấp dưới đã tương đối rõ ràng, rành mạch và được pháp luật đơn cử trong pháp lý. Nhờ đó, đặc thù chuyên môn hoá trong hoạt động giải trí của mỗi cơ quan từng bước được thiết lập và ngày càng nâng cao, mỗi cơ quan từ chỗ kiêm nhiệm nhiều việc từ từ chỉ chuyên thực thi những việc làm nhất định. Bên cạnh đó, chính sách giám sát lẫn nhau giữa những cơ quan nhà nước cũng từng bước được xác lập và ngày càng hoàn thành xong, quyền lực tối cao nhà nước cho nên vì thế từng bước bị số lượng giới hạn và được trấn áp .
Thứ ba, phương pháp tổ chức triển khai cỗ máy nhà nước ngày càng quy củ, ngặt nghèo, khoa học hơn. Việc thực thi quyền lực tối cao tối cao của nhà nước được chuyển dần từ một người ( nhà vua, nhà vua ) sang nhiều người ( nghị viện, nguyên thủ vương quốc … ). Cách thức hình thành, trình tự xây dựng những cơ quan tối cao của nhà nước ngày càng dân chủ, văn minh hơn, chuyển dần từ cha truyền con nối sang bầu cử. Đối tượng được hưởng quyền bầu cử cơ quan quyền lực tối cao của nhà nước cũng ngày càng lan rộng ra, từ một bộ phận dân cư sang hàng loạt công dân khi có đủ điều kiện kèm theo do pháp lý lao lý. Việc tuyển dụng, chỉ định công chức, viên chức trong cỗ máy nhà nước ngày càng quy củ ngặt nghèo hợn. Phương pháp dân chủ trong tổ chức triển khai và hoạt động giải trí của cỗ máy nhà nước từ chỗ được sử dụng hạn chế, trong khoanh vùng phạm vi hẹp đã tăng trưởng đến bước được sử dụng một cách phổ cập, thoáng rộng và liên tục hơn. Tính chất công khai hoá, minh bạch trong hoạt động giải trí của cỗ máy nhà nước từng bước được thiết lập và ngày càng được chú trọng. Người dân từ chỗ phải tuyệt đối phục tùng nhà nước đã trở thành chủ thể tối cao của quyền lực tối cao nhà nước, được tham gia vào tổ chức triển khai, hoạt động giải trí và giám sạt hoạt động giải trí của những cơ quan nhà nước .
Thứ tư, những nguyên tắc tổ chức triển khai và hoạt động giải trí của cỗ máy nhà nước từng bước được hình thành và ngày càng khoa học, dân chủ hơn. Các nguyên tắc tổ chức triển khai và hoạt động giải trí của cỗ máy nhà nước không Open ngay từ khi nhà nước sinh ra mà hình thành và tăng trưởng dần trong quy trình tăng trưởng của cỗ máy nhà nước. Từ chỗ chưa có nguyên tắc hoặc chỉ có một vài nguyên tắc đơn lẻ, thiếu dân chủ từ từ đã tiến tới việc hình thành một mạng lưới hệ thống nguyên tắc dân chủ và văn minh. Trong nhà nước chủ nô, phong kiến, nguyên tắc cơ bản trong tổ chức triển khai và hoạt động giải trí của cỗ máy nhà nước là nguyên tắc thế tập ( cha truyền, con nối ) ; nguyên tắc tôn quân quyền ( tôn vinh quyền lực tối cao tuyệt đối của nhà vua ) … Khi nhà nước tư sản sinh ra, nhiều nguyên tắc khoa học, tân tiến từng bước được xác lập như nguyên tắc phân loại quyền lực tối cao nhà nước, nguyên tắc dân chủ ; nguyên tắc tuân thủ hiến pháp và pháp lý … Đặc biệt, với sự sinh ra của nhà nước xã hội chủ nghĩa, những nguyên tắc tổ chức triển khai và hoạt động giải trí của cỗ máy nhà nước có bước tăng trưởng mới về chất, bộc lộ đặc thù dân chủ, tân tiến trong tổ chức triển khai và hoạt động giải trí của cỗ máy nhà nước .
Thứ năm, phương hướng hoạt động giải trí, vị trí, vai trò của những cơ quan trong cỗ máy nhà nước có nhiều biến hóa theo khunh hướng tân tiến, nhân đạo và tăng trưởng hơn. Trong những nhà nước chủ nô, phong kiến, những cơ quan cưỡng chế, trấn áp đóng vai trò quan trọng nhất và luôn được lan rộng ra, tăng cường. Ở những nhà nước đương đại, những cơ quan quản lí những nghành kinh tế tài chính, chính trị, văn hoá, giáo dục được thiết lập và ngày càng tăng trưởng, hoàn thành xong hơn, những cơ quan cưỡng chế thu hẹp dần phạm vi ảnh hưởng và vai trò ngày càng giảm dần, không còn là bộ phận chù đạo trong cỗ máy nhà nước. Một số nhà nước đương đại đang chuyển dần từ nhà nước hầu hết quản lí sang đa phần Giao hàng xã hội, do đó những cơ quan thực thi tính năng phân phối dịch vụ công cho xã hội ngày càng được coi trọng. Nhìn một cách khái quát, hoàn toàn có thể nói hiệu suất cao hoạt động giải trí của cỗ máy nhà nước có khuynh hướng ngày càng cao hon nhờ sự tăng trưởng của kinh tế tài chính – xã hội, nền văn minh và tri thức của quả đât, của cách mạng khoa học kĩ thuật …
Tóm lại, những phân tích trên cho thấy, tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước phụ thuộc vào nhiều yếu tố mà cơ bản là điều kiện kinh tế – xã hội, trình độ phát triển của nền văn minh nhân loại, bản chất, chức năng của nhà nước, tính chất và trình độ phát triển của nền dân chủ, tương quan so sánh lực lượng giữa các giai cấp trong xã hội, phong tục, tập quán, đặc điểm tâm lí dân tộc… Trong quá trình phát triển của xã hội loài người, các yếu tố trên không cố định mà có sự thay đổi theo thời gian, không gian, từ nước này sang nước khác, từ giai đoạn này sang giai đoạn khác, đó chính là nguyên nhân dẫn đến sự phát triển của bộ máy nhà nước.
Luật Minh Khuê (sưu tầm & biên tập)
|
