Nguồn cảm hứng bất ngờ của Bill Gates
Bill Gates, một trong những người giàu nhất quốc tế suốt hai thập niên qua, vốn nổi tiếng mê hồn đọc sách. Ông chưa khi nào ngại ngần chi tiền cho những cuốn sách nổi tiếng viết về lịch sử, hội họa, mỹ thuật, xã hội … và nhiều chủ đề khác. Nhưng rồi một ngày, một quyển sách rất thông thường “ lọt vào tầm ngắm ”. Tháng 5-2016, san sẻ trên trang mạng cá thể, Gates viết : “ Trong lúc tôi và Melinda ( vợ Bill Gates ) đi du xuân, tôi khuyên cô ấy nên đọc cuốn Lược sử loài người của Harari. Tôi vừa đọc xong cuốn sách đó và không ngừng nghỉ trò chuyện cùng vợ mình về nội dung của cuốn sách. Cuốn sách ấy tìm hiểu và khám phá vô vàn thắc mắc về con người, đến mức nó sẽ trở thành đề tài thông dụng trong bữa tối. Sau nhiều tuần, chúng tôi vẫn mê hồn trò chuyện về nó ”.
Chia sẻ của Bill Gates nhanh chóng gây chú ý. Hiếm khi nào vị tỷ phú giàu nhất thế giới lại thoải mái chia sẻ và chỉ đích danh một cuốn sách ông yêu thích như vậy. Vốn được xuất bản tại I-xra-en (Israel) năm 2011, phải mất ba năm sau, Lược sử loài người mới được dịch sang tiếng Anh. Chưa cần đến lời giới thiệu của Bill Gates, cuốn sách cũng đã được dịch qua gần 50 thứ tiếng.
Cuốn Lược sử loài người nguyên bản vỏn vẹn khoảng chừng 400 trang giấy. Chỉ với chừng đó, Harari đã viết tường tận về lịch sử, từ lúc ngoài hành tinh hình thành, đến khi con người Open, dần tiến hóa và tăng trưởng, thống trị Trái đất như ngày này. Ðúng như nhận xét của Bill Gates, Harari đã gợi mở cho người đọc phải suy ngẫm về chính bản thân mình.
Ði ngược lại góc nhìn chung
Con người thường cho mình là sinh vật độc nhất vô nhị. Họ ca tụng bản thân, về chuyện đã làm biến hóa quốc tế chóng mặt với những phát kiến nâng tầm trong một khoảng chừng thời hạn, vài thập kỷ hay vài thế kỷ : Chế ra động cơ, máy móc, bay vào ngoài hành tinh, tò mò biển sâu, đi lên mặt trăng, … Harari hiểu tầm quan trọng của những phát kiến đó, nhưng ông có một góc nhìn riêng về tiến trình tăng trưởng của quả đât. Trong mắt Harari, khi nhìn vào những bước tiến ấy, tất cả chúng ta phải xét trên cả tiến trình lịch sử thay vì một thời gian nhất định. Rõ ràng, loài “ người mưu trí ” ( homo sapiens ) đã Open từ 10 vạn năm trước, nhưng mới thống trị Trái đất khoảng chừng 3-4 nghìn năm trở lại đây thôi. Nghĩa là, 95 nghìn năm trước, loài người cũng chẳng có gì đặc biệt quan trọng, và giống như mọi sinh vật khác. Phải đến thời gian 70 nghìn năm trước, homo sapiens mới trải qua cuộc tiến hóa “ cách mạng ” để trở nên độc lạ trọn vẹn so với phần còn lại. Từ đó, Harari đặt ra câu hỏi : Vậy điều gì khiến con người thời nay thật sự độc lạ so với tổng thể những giống loài còn lại trên quốc tế ? Rõ ràng không phải nhờ nhà cửa, công cụ lao động hay tàu thiên hà rồi !
Trước Harari, nhiều nhà khoa học từng lý giải điều này theo những lĩnh vực chuyên môn của họ: Bộ não lớn, khả năng học hỏi, ghi nhớ, hình thành cảm xúc… Nhưng theo góc nhìn của một người nghiên cứu sử học, Harari đưa ra quan điểm hoàn toàn khác. Ông nhận định: Yếu tố khiến con người có sức mạnh để tiến hóa, phát triển chính là nhờ khả năng tập hợp thành những cộng đồng có quy mô khổng lồ. Không như một đàn sói, một đàn linh dương bị giới hạn trong quy mô vài chục hay vài trăm con, loài người có thể tập hợp thành một tập thể lên đến hàng vạn, hàng triệu người để cùng hướng theo một mục tiêu chung.
Và chất keo nào khiến con người kết nối nhau như vậy ? Harari ấn tượng trước sáng tạo độc đáo về sức mạnh của những câu truyện mang đậm sắc tố duy tâm và huyền bí. Nhờ đó, con người hoàn toàn có thể tập hợp hàng triệu người không quen biết nhau lại thành một khối thống nhất. Những lý tưởng về tự do, tôn giáo, pháp luật và nhà nước cũng hình thành từ đó. Mọi thứ vốn chỉ là những phác thảo trong đầu con người, nhưng tạo thành một hình khối đơn cử khi có một hội đồng.
Sự bình lặng của người gây tranh cãi
Harari là người gây ra nhiều quan điểm trái chiều. Ông đánh giá và nhận định cách mạng nông nghiệp là một trong những sai lầm đáng tiếc lớn nhất trong lịch sử loài người, dù đây là yếu tố thôi thúc những nền văn minh tăng trưởng như thời nay.
Vì sao lại thế? Trước khi có cách mạng nông nghiệp, con người chỉ biết săn bắt và hái lượm, sống phụ thuộc vào thiên nhiên và sẵn sàng chia sẻ bữa ăn cho nhau. Nhưng ở thời kỳ cách mạng nông nghiệp, khi trồng trọt và chăn nuôi xuất hiện, con người bắt đầu có thói quen tích lũy nông sản và của cải. Nhờ đó, xã hội dần phân hóa giàu nghèo, qua đó tạo thành những tầng lớp, giai cấp khác nhau.
Từ những vấn đề trên, Harari đặt ra câu hỏi : Con người sống để làm gì ? Nếu tất cả chúng ta sống để được niềm hạnh phúc, vậy trong tiến trình lịch sử tăng trưởng hàng vạn năm qua, khi nào con người niềm hạnh phúc nhất ? Là thời đại tân tiến, vật chất không thiếu nhưng đau đầu về nỗi lo cơm áo gạo tiền ngày này ; hay là những ngày còn sống hồng hoang, săn bắt và hái lượm trong rừng sâu ? Khiến cả quốc tế phải tranh cãi ỏm tỏi về những góc nhìn khác người của mình, nhưng Harari lại chọn một đời sống bình lặng. Vốn là người Do thái, nhưng Harari lại là một Fan Hâm mộ đạo Phật. Ông sùng bái Thiền nguyên thủy, một dòng tu của Phật giáo hướng đến tâm lý an nhàn và sống một cuộc sống niềm hạnh phúc. Trong Phật giáo, chiêu thức thiền này có tên Vipasana, có nghĩa là “ nhìn vào thực chất mọi sự vật ngay trong lúc quan sát bên ngoài ”. Harari ngồi thiền từ năm 2000, và điều này đã biến hóa cuộc sống ông. Chính phương pháp thiền đó giúp ông hoàn toàn có thể bình tâm ngồi viết sách, gồm có cả cuốn Lược sử thời hạn, điều ông ấp ủ suốt 15 năm nhưng chưa thể thực thi được cho đến ngày ấy. Mỗi ngày Harari thiền tối thiểu hai giờ đồng hồ đeo tay, và mỗi năm ông dành tối thiểu 30 ngày liên tục sống trong yên bình, không đọc sách, không dùng mạng xã hội. Cuộc đời ông, cho nên vì thế, vô cùng yên ả. Ông mới chỉ dùng điện thoại cảm ứng mưu trí gần một năm qua. Tâm trí ông là để chìm đắm trong những suy tưởng về lịch sử và giải thuật cho những câu hỏi của quả đât, thay vì tất bật giữa thị phi …
