Đà Lạt – Wikipedia tiếng Việt

Đà Lạt là thành phố trực thuộc tỉnh Lâm Đồng, nằm trên cao nguyên Lâm Viên, thuộc vùng Tây Nguyên, Việt Nam. Từ xa xưa, vùng đất này vốn là địa bàn cư trú của những cư dân người Lạch, người Chil và người Srê thuộc dân tộc Cơ Ho. Cuối thế kỷ 19, khi tìm kiếm một địa điểm để xây dựng trạm nghỉ dưỡng dành cho người Pháp ở Đông Dương, Toàn quyền Paul Doumer đã quyết định chọn cao nguyên Lâm Viên theo đề nghị của bác sĩ Alexandre Yersin, người từng thám hiểm tới nơi đây vào năm 1893. Trong nửa đầu thế kỷ 20, từ một địa điểm hoang vu, người Pháp đã quy hoạch và xây dựng lên một thành phố xinh đẹp với những biệt thự, công sở, khách sạn và trường học, một trung tâm du lịch và giáo dục của Đông Dương khi đó. Trải qua những khoảng thời gian thăng trầm của hai cuộc chiến tranh cùng giai đoạn khó khăn những thập niên 1970–1980, Đà Lạt ngày nay là một thành phố khá đông dân, đô thị loại I trực thuộc tỉnh, giữ vai trò trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa quan trọng của tỉnh Lâm Đồng và vùng Tây Nguyên, hướng đến là thành phố trực thuộc Trung ương vào năm 2030.

Với độ cao 1.500 mét so với mực nước biển và được những dãy núi cùng quần hệ thực vật rừng bao quanh, Đà Lạt thừa kế một khí hậu miền núi ôn hòa và dịu mát quanh năm. Lịch sử hơn một thế kỷ cũng để lại cho thành phố một di sản kiến trúc giá trị, được ví như một kho lưu trữ bảo tàng kiến trúc châu Âu thế kỷ XX. Những tài nguyên vạn vật thiên nhiên và nhân văn phong phú giúp Đà Lạt trở thành một trong những điểm du lịch nổi tiếng của Nước Ta, mỗi năm lôi cuốn hàng triệu hành khách tới thăm viếng và nghỉ ngơi. Đà Lạt còn là một TT giáo dục và nghiên cứu và điều tra khoa học, một thành phố phong phú về tôn giáo với sự hiện hữu của hàng trăm ngôi chùa, nhà thời thánh, tu viện … một vùng nông nghiệp phong phú đặc biệt quan trọng với những mẫu sản phẩm rau và hoa. Nhờ khí hậu ôn hòa, cảnh sắc vạn vật thiên nhiên tươi đẹp và di sản kiến trúc đa dạng và phong phú, Đà Lạt còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như ” Thành phố mù sương “, ” Thành phố ngàn thông “, ” Thành phố ngàn hoa “, ” Xứ hoa Anh Đào ” hay ” Tiểu Paris ” .
DAT ALİİS LÆTİTİAM ALİİS TEMPERİEM

Địa danh Đà Lạt được bắt nguồn từ chữ Đạ Lạch, tên gọi của con suối Cam Ly. Khởi nguồn từ huyện Lạc Dương, dòng suối Cam Ly chảy qua khu vực Đà Lạt theo hướng Bắc – Nam, trong đó đoạn từ khoảng Hồ Than Thở tới thác Cam Ly ngày nay được gọi là Đạ Lạch.[4] Theo ngôn ngữ của người Thượng, Da hay Dak có nghĩa là nước, tên gọi Đà Lạt có nghĩa nước của người Lạt, hay suối của người Lạt (người Cơ Ho). Trong một bài phỏng vấn đăng trên tạp chí Revue Indochine tháng 4 năm 1944, công sứ Cunhac, một trong những người tham gia xây dựng thành phố từ ngày đầu, đã nói: “Cho mãi tới những năm sau này, khung cảnh ban sơ vẫn không có gì thay đổi. Ở tại chỗ của cái hồ nước trước đó, con suối nhỏ của bộ lạc người Lát đã chảy qua và người ta đã gọi suối này là Đà Lạt”.[5] Vào thời kỳ đầu, các bản đồ cũng như sách báo thường chỉ nhắc đến địa danh Dankia hay Lang Biang. Nhưng sau khi Đà Lạt được chọn làm nơi nghỉ dưỡng thay vì Dankia, và đặc biệt từ khi nơi đây trở thành một thành phố, địa danh Đà Lạt mới xuất hiện thường xuyên.[5]

Những người có công kiến thiết thành phố còn sáng tạo một câu cách ngôn khéo léo bằng tiếng La Tinh: Dat Aliis Laetitiam Aliis Temperiem, có nghĩa Cho người này nguồn vui, cho người khác sự mát mẻ. Tác giả André Morval đã viết câu cách ngôn chiết tự này ở đầu một bài báo nhan đề Dalat: Cité de la Jeunesse với nội dung: “Những người khai sinh ra nơi nghỉ mát trên miền núi danh tiếng của chúng ta đã xác định một cách rất hợp lý những nét hấp dẫn và những đặc tính tốt bằng một câu cách ngôn ghép chữ đầu rất khéo léo để liền theo huy hiệu thành phố”.[6] Năm 1937, khi xây dựng chợ Đà Lạt mới thay cho ngôi chợ cũ bằng gỗ bị cháy, người ta đã đề dòng chữ Dat Aliis Laetitiam Aliis Temperiem trên tường đầu hồi của công trình, phía trên là huy hiệu thành phố hình tròn, tạc hình một đôi thanh niên nam nữ người dân tộc cùng với hình núi đồi nhấp nhô và hình hiệu một con cọp[7] Với khí hậu ôn hòa, cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp và những di sản kiến trúc Pháp phong phú, Đà Lạt còn được gọi bằng nhiều cái tên khác như “Thành phố mù sương”, “Thành phố ngàn thông”, “Thành phố ngàn hoa”, “Xứ hoa Anh Đào” hay “Tiểu Paris”.[8]

Thành phố Đà Lạt có diện tích quy hoạnh 394,64 km², nằm trên cao nguyên Lâm Viên, nơi có độ cao khoảng chừng 1.500 mét so với mực nước biển. [ 1 ] [ 9 ] Thành phố có tọa độ địa lý 11 ° 48 ′ 36 ″ đến 12 ° 01 ′ 07 ″ vĩ độ bắc và 108 ° 19 ′ 23 ″ đến 108 ° 36 ′ 27 ″ kinh độ đông, cách Thành Phố Hà Nội 2 tiếng đi máy bay cách thủ đô hà nội TP. Hà Nội 1.500 km nếu bạn không đi máy bay và cách Thành Phố Đà Nẵng 658 km về phía nam .Thành phố có vị trí địa lý :

• Phía đông và đông nam giáp huyện Đơn Dương
• Phía tây giáp huyện Lâm Hà
• Phía nam giáp huyện Đức Trọng
• Phía bắc giáp huyện Lạc Dương

Dân số Đà Lạt từ hiệu quả Kết quả Tổng tìm hiểu dân số và nhà ở năm 2019 là 226.578 người. Đây là đô thị miền núi đông dân đứng thứ hai cả nước, chỉ sau thành phố Buôn Ma Thuột .
Quang cảnh Đà Lạt với những dãy núi phía xa bảo phủ khu vực TT thành phố Quang cảnh Đà Lạt nhìn từ trên cao
Địa hình Đà Lạt được phân thành hai dạng rõ ràng : địa hình núi và địa hình bình nguyên trên núi. [ 10 ] Địa hình núi phân bổ xung quanh vùng cao nguyên TT thành phố. Các dãy núi cao khoảng chừng 1.700 mét tạo thành một vành đai chắn gió che cho khu vực lòng chảo TT. [ 11 ] Từ thành phố nhìn về hướng bắc, dãy Lang Biang như một tường thành theo hướng hướng đông bắc – tây-nam, lê dài từ suối Đạ Sar đến hồ Dankia. Hai đỉnh điểm nhất của dãy núi này có độ cao 2.167 mét và 2.064 mét. [ 10 ] Án ngữ phía đông và đông nam Đà Lạt là hai dãy Bi Doup và Cho Proline. Về phía nam, địa hình núi chuyển tiếp sang bậc địa hình thấp hơn, đặc trưng là khu vực đèo Prenn với những dãy núi cao xen kẽ những thung lũng sâu. [ 12 ] Trung tâm Đà Lạt như một lòng chảo hình bầu dục dọc theo hướng bắc – nam với chiều dài khoảng chừng 18 km, chiều rộng khoảng chừng 12 km. Những dãy đồi đỉnh tròn ở đây có độ cao tương đối đồng đều nhau, sườn thoải về hướng hồ Xuân Hương và dần cao về phía những vùng núi bao quanh. [ 12 ] Nơi cao nhất trong TT thành phố là dinh Nguyễn Hữu Hào trong Bảo tàng Lâm Đồng với độ cao 1.532 mét, còn điểm thấp nhất là thung lũng Nguyễn Tri Phương, độ cao 1.398 mét. [ 13 ]Trên địa phận thành phố Đà Lạt, xen giữa vùng đồi thấp TT thành phố và những dãy núi bao quanh, hoàn toàn có thể thấy hơn 20 dòng suối có chiều dài trên 4 km, thuộc những mạng lưới hệ thống suối Cam Ly, Đa Tam và mạng lưới hệ thống sông Đa Nhim. Đây đều là những con suối đầu nguồn thuộc lưu vực sông Đồng Nai, trong đó hơn 50% là những con suối cạn, chỉ chảy vào mùa mưa và hết sạch vào mùa khô. [ 14 ] Suối Cam Ly dài 64,1 km, bắt nguồn từ huyện Lạc Dương, chảy theo hướng bắc – nam và đổ vào hồ Xuân Hương. Đây chính là mạng lưới hệ thống suối lớn nhất Đà Lạt, có vai trò quan trọng trong việc tạo cảnh sắc cho khu vực đô thị TT. [ 15 ] Đà Lạt còn nổi tiếng là thành phố của hồ và thác với khoảng chừng 16 hồ lớn nhỏ phân bổ rải rác, phần lớn là những hồ tự tạo. [ 16 ] Hồ Xuân Hương nằm ở TT thành phố, rộng khoảng chừng 38 ha, được tạo lập năm 1919 trong quy trình kiến thiết xây dựng Đà Lạt. [ 17 ] Trước năm 1986, hồ Xuân Hương cùng hồ Chiến Thắng và hồ Than Thở là nguồn phân phối nước đa phần cho thành phố. Ngày nay, nguồn nước hoạt động và sinh hoạt được dẫn về từ hồ Dankia thuộc huyện Lạc Dương, cách Đà Lạt khoảng chừng 17 km. [ 16 ]
Hồ Xuân Hương nằm ở trung tâm thành phố, một trong những biểu tượng của Đà LạtDo nằm ở độ cao 1.500 mét và được những dãy núi cùng quần hệ thực vật rừng, đặc biệt quan trọng là rừng thông bao quanh, nên trái chiều với khí hậu nhiệt đới gió mùa gió mùa của miền trung và khí hậu nhiệt đới gió mùa xavan ở miền nam, thành phố Đà Lạt có một khí hậu miền núi ôn hòa dịu mát quanh năm. [ 18 ]Nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa xavan, Đà Lạt có hai mùa rõ ràng : mùa mưa và mùa khô. Mùa mưa khởi đầu từ tháng 4 và kết thúc vào tháng 10. Còn mùa khô lê dài từ tháng 11 năm trước đến tháng 3 năm sau. Vào mùa khô, Đà Lạt chịu ảnh hưởng tác động của khối không khí biển Đông, mang lại thời tiết nắng ấm, ít mây, không mưa, nhiệt độ hạ thấp về đêm hôm và biên độ nhiệt lớn. Trong những tháng mùa mưa, gió mùa đông bắc hầu hết không còn ảnh hưởng tác động đến Đà Lạt, sửa chữa thay thế bởi khối không khí xích đạo từ phía nam tràn lên phía bắc. Gió mùa tây nam mang lại nguồn ẩm đa phần cho những trận mưa lớn và những đợt mưa lê dài nhiều ngày. [ 18 ] Mặc dù vậy, do ảnh hưởng tác động của khối không khí nhiệt đới gió mùa Thái Bình Dương, trong mùa mưa vẫn có những thời kỳ thời tiết tạnh ráo. [ 19 ]Nhiệt độ trung bình tháng ở Đà Lạt luôn dưới 20 °C, ngay cả trong những tháng nóng nhất. Tuy vậy, Đà Lạt cũng không phải là nơi có nhiệt độ trung bình tháng thấp nếu so với những tỉnh thành phố miền bắc có khí hậu cận nhiệt đới. Trong những tháng mùa đông, nhiệt độ trung bình tháng vẫn trên 15 °C. [ 19 ] Theo số liệu thống kê từ năm 1964 tới năm 1998, nhiệt độ trung bình năm ở Đà Lạt là 17,9 °C, trong đó năm 1973 có nhiệt độ trung bình cao nhất lên đến 18,5 °C, còn năm 1967 nhiệt độ trung bình xuống thấp nhất, 17,4 °C. [ 19 ] Nếu so sánh với Sa Pa, thị xã nghỉ ngơi ở miền Bắc ở độ cao 1.581 mét so với mặt biển và nằm trong vùng cận nhiệt đới, thì nhiệt độ trung bình năm ở Đà Lạt cao hơn 2,6 °C. Vào tháng 12 thời gian cuối năm, Đà Lạt hạ nhiệt vào đêm hôm từ 6 °C đến 8 °C thậm chí còn xuống 4 °C. Buổi sáng vào mùa đông, Đà Lạt có mưa phùn và trời ít khi có nắng. [ 20 ] và nếu xét riêng những tháng mùa đông thì nhiệt độ trung bình của Đà Lạt cao hơn Sapa đến 7 °C ( tuy nhiên về mùa hè Sapa thường ấm hơn khoảng chừng 2 °C đến 3 °C so với Đà Lạt không đáng kể ) .Biên độ nhiệt độ ngày đêm ở Đà Lạt rất lớn, trung bình năm đạt 11 °C, cao nhất trong những tháng mùa khô, lên tới 13 – 14 °C, và thấp nhất trong những tháng mùa mưa, chỉ khoảng chừng 6 – 7 °C. Ngược lại, biên độ nhiệt trung bình giữa những tháng trong năm lại nhỏ, tháng ấm nhất và tháng lạnh nhất cũng chỉ chênh lệch 3,5 °C. [ 21 ] Độ dài ngày trong những mùa ở Đà Lạt không có sự chênh lệch lớn, trung bình khoảng chừng từ 11 đến ít hơn 12 giờ vào mùa đông và trên 12 giờ vào mùa hè. [ 18 ] Tổng số giờ nắng trong năm ở đây tương đối cao, khoảng chừng 2.236 giờ một năm, tập trung chuyên sâu hầu hết vào những tháng 12, 1, 2 và 3 của mùa khô. [ 22 ] Tổng lượng bức xạ thu nhập ở Đà Lạt khoảng chừng 140 kCalo / cm² / năm, nhiều nhất vào tháng 4 và tối thiểu vào tháng 8. [ 18 ] Nếu so với những vùng lân cận, lượng bức xạ Mặt Trời của Đà Lạt không cao, nhưng đây là nguồn nguồn năng lượng hầu hết cho những quy trình trao đổi nhiệt, mang lại nền nhiệt độ thấp và tương đối ôn hòa. [ 23 ]Mùa mưa ở Đà Lạt thường mở màn vào cuối tháng 4, đầu tháng 5 và kết thúc vào khoảng chừng cuối tháng 10, đầu tháng 11. Tuy hàng năm, thời gian mở màn và kết thúc của mùa mưa hoàn toàn có thể đổi khác, nhưng mùa mưa ở đây thường lê dài khoảng chừng hơn 6 tháng. [ 24 ] Trung bình, một năm Đà Lạt có 160 ngày mưa với lượng mưa 1.768 mm, tập trung chuyên sâu nhiều nhất vào ba tháng 7, 9 và 10, ba tháng có sự hoạt động giải trí mạnh của trường gió mùa tây-nam. Nếu lấy trung bình từ tháng 5 tới tháng 10, tổng lượng mưa trong mùa mưa ở Đà Lạt chiếm đến gần 80 % lượng mưa của cả năm. [ 24 ] So với vùng đồng bằng, Đà Lạt có số ngày mưa trong năm nhiều hơn, nhưng lượng mưa lại thấp hơn. [ 25 ] Ở Đà Lạt còn có một hiện tượng kỳ lạ thời tiết đáng chú ý quan tâm khác là sương mù, trung hình 80 đến 85 ngày trong một năm, nhưng Open nhiều nhất vào khoảng chừng thời hạn từ tháng 2 tới tháng 5 và từ tháng 9 đến tháng 10. Phổ biến hơn cả là loại sương mù bức xạ được hình thành khi mặt đất bị lạnh đi nhiều do bức xạ vào lúc trời quang, lặng gió. Sương mù dày ít xảy ra hơn, thường gặp vào tháng 9 và tháng 10, trung bình mỗi tháng có tới 4 đến 5 ngày sương mù dày. [ 14 ]

Huy hiệu Đà Lạt thời Pháp thuộc

Vùng cao nguyên Lâm Viên từ xa xưa là địa bàn cư trú của người Lạch, người Chil và người Srê thuộc dân tộc Cơ Ho.[29] Cuối thế kỷ 19, nhiều nhà thám hiểm người Pháp đã thực hiện những chuyến đi xuyên sâu vào vùng đất này. Tiên phong trong số họ là bác sĩ Paul Néis và trung úy Albert Septans với chuyến thám hiểm thực hiện đầu năm 1881.[30] Năm 1893, nhận nhiệm vụ từ Toàn quyền Jean-Marie de Lanessan, bác sĩ Alexandre Yersin đã tiến hành khảo sát một tuyến đường bộ từ Sài Gòn xuyên qua vùng đất của người Thượng và kết thúc ở một địa điểm trên bờ biển Trung Kỳ.[31] Ngày 21 tháng 6 năm 1893, trên hành trình thám hiểm, Alexandre Yersin đã tới cao nguyên Lâm Viên.[32] Năm 1897, trong khi tìm kiếm một địa điểm để xây dựng trạm nghỉ dưỡng (station balnéaire d’altitude) cho người Pháp ở Đông Dương, Toàn quyền Paul Doumer gửi thư hỏi ý kiến Alexandre Yersin.[33] Khi nhận được thư của Paul Doumer, Alexandre Yersin gợi ý chọn cao nguyên Lâm Viên, một vùng đất lý tưởng thỏa mãn đầy đủ các điều kiện: độ cao thích hợp, diện tích đủ rộng, nguồn nước bảo đảm, khí hậu ôn hòa và có thể thiết lập đường giao thông.[29] Cuối tháng 3 năm 1899, Paul Doumer cùng với Alexandre Yersin đích thân đến khảo sát thực tế tại cao nguyên Lâm Viên.[34]

Dự án xây dựng Đà Lạt bị gián đoạn khi Toàn quyền Paul Doumer trở về Pháp vào năm 1902[35] và Toàn quyền Paul Beau, người kế vị, thì không sốt sắng gì về việc xây dựng thị trấn miền núi.[36] Mặc dù vậy, trong khoảng thời gian tiếp theo, nhiều đoàn khảo sát vẫn được gửi đến cao nguyên Lâm Viên để nghiên cứu và các tuyến đường giao thông tới Đà Lạt cũng dần hình thành. Giữa thập niên 1910, Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ khiến nhiều người Pháp không thể về quê hương trong những kỳ nghỉ, Đà Lạt dần trở thành nơi họ tìm đến để tìm chút gì của nước Pháp miền ôn đới.[37] Ngày 20 tháng 4 năm 1916, Hội đồng Phụ chính của vua Duy Tân thông báo Dụ thành lập thị tứ Đà Lạt.[38] Toàn quyền Maurice Long đi thêm bước nữa khi bổ nhiệm Ernest Hébrard làm chủ sự quy hoạch thị trấn Đà Lạt. Hébrard là người chủ trương dùng mẫu kiến trúc cổ điển Âu châu nhưng thêm vào đó một số trang trí thuộc mỹ thuật Việt Nam để tạo ra phong cách riêng mà ông gọi là une architecture indochinoise. Hébrard đã thực hiện lối kiến trúc này trong những công trình khác như tòa nhà của Viện Viễn Đông Bác cổ, Hà Nội. Nay lối kiến trúc này được áp dụng quy mô hơn ở Đà Lạt. Đặc biệt là Hébrard vẽ đồ án có vườn hoa, trường sở, sân vận động, biệt thự nhưng hoàn toàn không có công xưởng sản xuất để giữ y nguyên không gian trong lành và yên tĩnh của thị trấn này.[36] Trong vòng ba mươi năm, từ một địa điểm hoang vu, một thành phố đã hình thành với đầy đủ hệ thống cơ sở hạ tầng, các trường học, bệnh viện, khách sạn, công sở và dinh thự.[39] Trên diện tích tổng cộng là 1760 ha, thì 500 ha được chính quyền quy hoạch cho các cơ sở công chánh, 185 ha thuộc nhà binh, 173 ha cho công chức và 206 cho dân bản xứ. Phần còn lại còn lại (non 700 ha) thì bán cho người Pháp.[40]

Tới thập niên 1940, Đà Lạt bước vào tiến trình cực thịnh của thời kỳ Pháp thuộc, ” TP. hà Nội mùa hè ” của toàn Liên bang Đông Dương. [ 41 ] Trong những năm cuộc chiến tranh, thành phố vẫn giữ vai trò một TT du lịch nghỉ ngơi và khoa học giáo dục của Nước Ta Cộng hòa. Dưới thời Tổng thống Ngô Đình Diệm, nhiều trường học, TT văn hóa truyền thống và những khu công trình kiến trúc liên tục sinh ra. [ 42 ] Đà Lạt cũng là nơi định cư của nhiều người di cư từ miền Bắc. Nhưng kể từ năm 1964, khi cuộc cuộc chiến tranh Nước Ta bước vào quy trình tiến độ quyết liệt, việc tăng trưởng đô thị ít được coi trọng, thay vào đó là sự Open của những khu công trình ship hàng cho mục tiêu quân sự chiến lược. [ 43 ]Sau cuộc chiến tranh, Đà Lạt liên tục bước vào một thời kỳ khó khăn vất vả khi phải đương đầu với yếu tố lương thực và thực phẩm, việc thiết kế xây dựng tăng trưởng thành phố vì vậy không còn được chú trọng. [ 44 ] [ 45 ] Diện tích canh tác nông nghiệp lan rộng ra đã tác động ảnh hưởng nhiều tới cảnh sắc vạn vật thiên nhiên và môi sinh của thành phố. [ 46 ] [ 47 ] Du lịch Đà Lạt quá trình này cũng chững lại bởi sự khó khăn vất vả chung của nền kinh tế tài chính Nước Ta. [ 48 ] Từ cuối thập niên 1980, đầu thập niên 1990, thành phố dần tăng trưởng trở lại với làn sóng khách du lịch tìm tới ngày một đông và mạng lưới hệ thống hạ tầng liên tục được kiến thiết xây dựng. [ 49 ] Sau năm 1975, thành phố Đà Lạt có 6 phường ( đánh số thứ tự từ 1 đến 6 ) và 3 xã : Tà Nung, Xuân Thọ, Xuân Trường. Ngày 6 tháng 6 năm 1986, giải thể 6 phường hiện hữu, thay thế sửa chữa bằng 12 phường mới ( đánh số thứ tự từ 1 đến 12 ). [ 50 ] Ngày 6 tháng 3 năm 2009, chia xã Xuân Trường thành 2 xã : Xuân Trường và Trạm Hành, thành phố Đà Lạt gồm có 12 phường và 4 xã thường trực. [ 51 ] Ngày 24 tháng 7 năm 1999, Đà Lạt được Thủ tướng nhà nước quyết định hành động công nhận là đô thị loại II [ 52 ] và ngày 23 tháng 3 năm 2009, Đà Lạt chính thức trở thành đô thị loại I thường trực tỉnh Lâm Đồng. [ 47 ] [ 53 ]
Thành phố Đà Lạt có 16 đơn vị chức năng hành chính cấp xã thường trực, gồm có 12 phường : 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 và 4 xã : Tà Nung, Trạm Hành, Xuân Thọ, Xuân Trường .
Ủy ban nhân dân thành phố nằm tại số 3 đường Trần Hưng Đạo, đối lập Ủy ban nhân dân tỉnh Lâm Đồng và không xa trụ sở Hội đồng nhân dân thành phố. Nhiệm kỳ 2011 – năm nay, người giữ chức vụ quản trị Ủy ban nhân dân thành phố Đà Lạt là ông Võ Ngọc Hiệp. [ 55 ] Thành ủy Đà Lạt có trụ sở tại 31 đường Đinh Tiên Hoàng, P. 2. Bí thư Thành ủy nhiệm kỳ 2010 – 2015 là ông Đoàn Văn Việt, cũng là người giữ cương vị quản trị Hội đồng nhân dân Đà Lạt nhiệm kỳ 2011 – năm nay. [ 55 ]

Trải qua hơn một trăm năm lịch sử dân tộc, từ một TT nghỉ ngơi trở thành một đô thị lớn, hội đồng dân cư Đà Lạt biến hóa theo quy trình hình thành và tăng trưởng của thành phố. Vào năm 1893, khi bác sĩ Alexandre Yersin đến cao nguyên Lâm Viên, nơi đây chỉ là một vùng dân cư thưa thớt, một vài ngôi làng của người Lạch tập trung chuyên sâu ở chân núi. [ 61 ] Đến tận năm 1902, khi dự án Bất Động Sản thiết kế xây dựng một thành phố của Toàn quyền Paul Doumer dừng lại, dân cư Đà Lạt vẫn chỉ là những nhóm dân tộc thiểu số người Lạch, người Chil cùng một nhóm nhỏ người Việt di cư lên đây từ trước đó. Năm 1906, một lần nữa, nơi đây được chọn làm nơi nghỉ ngơi dành cho công chức và binh sĩ Pháp, ngoài những dân cư địa phương, ở Đà Lạt mở màn có những công chức người Pháp, những hành khách châu Âu, và người Việt cũng khởi đầu tới đây nhiều hơn trước. [ 61 ] Giai đoạn sau Chiến tranh quốc tế thứ nhất là thời kỳ thành phố tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ. Cơ sở hạ tầng cùng đường sá được thiết kế xây dựng khiến dân cư từ nhiều nơi tới Đà Lạt định cư, du lịch và nghỉ ngơi. Dân số Đà Lạt đã tăng lên đáng kể từ 1.500 người vào năm 1923 lên 11.500 người năm 1939. [ 62 ] Những năm Chiến tranh quốc tế thứ hai, nhiều người Pháp không hề trở về nghỉ ở quê nhà và Đà Lạt trở thành điểm đến của họ. Thành phố liên tục được lan rộng ra và dân số tăng lên nhanh gọn, từ 13.000 người năm 1940 lên 25.500 người vào năm 1944. [ 63 ]Những biến cố của cuộc cuộc chiến tranh Đông Dương tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ tới dân số Đà Lạt. Thời kỳ này rất nhiều dân cư của thành phố lánh về Cầu Đất, Đơn Dương, Ninh Thuận, Bình Thuận hoặc trở về quê nhà cũ. Vào năm 1946, dân số Đà Lạt chỉ còn khoảng chừng 5.200 người, khiến người Pháp gọi nơi đây là ” thành phố quạnh hiu “. [ 63 ] Nhưng khoảng chừng thời hạn tiếp theo, khi Đà Lạt một lần nữa thuộc về người Pháp, những hoạt động giải trí kinh tế tài chính, xã hội dần không thay đổi trở lại. Vào cuối năm 1952, dân số thành phố đạt 25.041 người, trong đó có 1.217 người châu Âu, 752 người Hoa, 22.232 người Kinh và 840 người dân tộc bản địa địa phương. [ 64 ] Cuối năm 1953, đầu năm 1954, cuộc cuộc chiến tranh Đông Dương bước vào quy trình tiến độ quyết liệt nhất, Đà Lạt trở thành nơi dân cư những tỉnh lân cận tìm đến để tỵ nạn cuộc chiến tranh. Năm 1954, sau hiệp định Genève, thành phố tiếp đón một lượng lớn những di dân từ miền Bắc cùng làn sóng người miền Trung đến lập nghiệp, khiến dân số Đà Lạt tăng vọt từ 25.000 người năm 1954 lên 58.958 người vào năm 1956. Dân số thành phố ngày càng tăng điều hòa trong thập niên 1960, nhưng giảm sút trong thập niên 1970, khi cuộc chiến tranh Nước Ta bước vào quá trình căng thẳng mệt mỏi. [ 64 ] Khoảng thời hạn đầu sau sự kiện 30 tháng 4 năm 1975, nhiều người Giao hàng trong quân đội, chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa trở về quê quán khiến dân số Đà Lạt giảm xuống, nhưng sau đó được bổ trợ bởi những di dân mới từ miền Bắc và miền Trung. Cuối thế kỷ 20, địa giới hành chính Đà Lạt được lan rộng ra, dân số thành phố tăng lên can đảm và mạnh mẽ và có sự ngày càng tăng dân số cơ học đáng kể. [ 65 ] Năm 2011, Đà Lạt có dân số 211.696 người, chiếm 17,4 % dân số của tỉnh Lâm Đồng, tỷ lệ 536 người / km². [ 1 ]Trong lịch sử vẻ vang, Đà Lạt từng là nơi sinh sống của nhiều nhóm dân cư có nguồn gốc phong phú, từ người Kinh, người Cơ Ho đến những người Hoa, người Pháp. Ngày nay, phần đông dân cư của thành phố là người Kinh, phần nhỏ còn lại gồm những người Hoa, người Cơ Ho và những dân tộc thiểu số khác như Tày, Nùng, Chăm … [ 66 ] Theo số liệu năm 2011, Đà Lạt có 191.803 dân cư thành thị, [ 67 ] tương tự 90 %. Cấu trúc theo giới tính, thành phố có 100.520 dân cư nam và 111.176 dân cư nữ. [ 68 ] [ 69 ] Cũng như những đô thị khác, tỷ lệ dân số của Đà Lạt không đồng đều, dân cư tập trung chuyên sâu nhiều nhất ở những phường TT như P. 1, P. 2, P. 6. Ở ngoài thành phố, dân cư sống đa phần bằng nông nghiệp, lâm nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, trong đó nông nghiệp chiếm một phần quan trọng. Khu vực ngoài thành phố của Đà Lạt rõ nét nhất là những xã Xuân Trường, Xuân Thọ và Tà Nung. [ 70 ]

Tôn giáo và tín ngưỡng[sửa|sửa mã nguồn]

Do những đặc thù trong quy trình hình thành hội đồng dân cư, đời sống tín ngưỡng và tôn giáo ở Đà Lạt rất phong phú. [ 71 ] Trên thành phố ngày này hoàn toàn có thể thấy sự hiện hữu của 43 nhà thời thánh, tu viện Công giáo hay Tin Lành, 55 ngôi chùa và tịnh xá Phật giáo, 3 thánh thất Cao Đài cùng rất nhiều những ngôi đình làng nằm rải rác. [ 72 ] Phần lớn dân cư Đà Lạt lúc bấy giờ là những người Việt đến từ nhiều vùng miền, vì vậy hoàn toàn có thể phát hiện ở đây tổng thể những hình thái tín ngưỡng phổ cập của người Việt như tục thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng Thành hoàng, tục thờ Mẫu, tục thờ gia thần … [ 73 ] Nhưng điểm tạo ra sự sự độc lạ giữa đời sống tín ngưỡng ở Đà Lạt với những vùng khác như miền Bắc và miền Trung chính là tuổi đời mới chỉ một thế kỷ của thành phố. Đà Lạt không có những ngôi từ đường cổ kính, những thôn làng ở đây không có những gốc tích rất lâu rồi, những ngôi đình làng tuy Open rậm rạp nhưng phần nhiều đều mới được dựng lên cách đây chỉ 3, 4 thập kỷ và mang quy mô nhỏ. [ 74 ] Ở nhiều ngôi đình, trên bàn thờ cúng chính chỉ có một chữ ” Thần ” bằng chữ Hán và những người tham gia tế lễ cũng không biết danh tính, công đức của vị thánh mà mình thờ phụng. Đặc biệt, trong tín ngưỡng thờ Thành hoàng, những người có công mở làng lập ấp lại không được coi là Thành hoàng làng. [ 75 ] Bên cạnh đó, đời sống tâm linh tại Đà Lạt còn có sự góp mặt của những hình thái tín ngưỡng dân gian thuộc những dân tộc thiểu số và hội đồng người Hoa. [ 73 ]Hầu hết những tôn giáo lớn ở Nước Ta đều xuất hiện tại Đà Lạt, trong đó đạo Phật là tôn giáo có lượng Fan Hâm mộ phần đông nhất, tiếp đến là Công giáo, đạo Cao Đài và đạo Tin Lành. [ 72 ] Các tôn giáo gia nhập vào vùng cao nguyên Lâm Viên từ khá sớm và sự tăng trưởng về số lượng Fan Hâm mộ, cơ sở thờ tự đều gắn liền với quy trình hình thành và tăng trưởng của thành phố. Hầu như mỗi cuộc di dân đến đây đều đem lại cho Đà Lạt thêm một số lượng Fan Hâm mộ cùng sự hình thành những cơ sở thờ tự mới. Có mặt sớm nhất ở Đà Lạt là Công giáo, Open ngay từ những ngày đầu thiết kế xây dựng thành phố. Muộn hơn một chút ít là sự hoằng dương của Phật giáo rồi đến sự gia nhập của đạo Tin Lành và đạo Cao Đài. [ 72 ] Tuy hội đủ những mô hình tôn giáo khác nhau, nhưng những tôn giáo ở Đà Lạt chung sống độc lập, trong gần 100 năm qua không hề có những xung đột tôn giáo. [ 71 ] Nhiều thánh đường Công giáo nằm bên những chùa chiền và không xa hoàn toàn có thể là một thánh thất Cao Đài. [ 76 ] Bên cạnh xứ mệnh mở mang tôn giáo, những người tu hành của Thiên Chúa giáo, Tin Lành và Phật giáo ở Đà Lạt còn tham gia vào những hoạt động giải trí xã hội, đặc biệt quan trọng trong nghành nghề dịch vụ từ thiện nhân đạo. Rất nhiều những ngôi trường, cô nhi viện của thành phố xuất phát từ những cơ sở do những tổ chức triển khai tôn giáo xây dựng. Theo số liệu của Ủy ban nhân dân thành phố Đà Lạt vào năm 2002, có khoảng chừng 63 % số hộ và 67 % số nhân khẩu ở thành phố là Fan Hâm mộ của Phật giáo, Cao Đài, Công giáo, hoặc Tin Lành. [ 76 ]

Kinh tế – xã hội[sửa|sửa mã nguồn]

Đà Lạt có một nền kinh tế tài chính thiên về những nghành nghề dịch vụ du lịch, dịch vụ và nông nghiệp. Vào năm 2007, những ngành du lịch và dịch vụ chiếm đến 70 % tổng sản phẩm trong nước của thành phố. [ 77 ] Giá trị sản xuất công nghiệp theo giá trong thực tiễn của Đà Lạt năm 2011 đạt 2.047,400 tỷ đồng, tương tự với Bảo Lộc, thành phố thứ hai của Lâm Đồng. [ 78 ] Trong nghành công nghiệp, lôi cuốn nhiều lao động nhất là những ngành công nghiệp chế biến. [ 79 ] Một số mẫu sản phẩm của Đà Lạt như rượu vang, trà Atisô hay mứt trái cây từ lâu đã được biết đến thoáng rộng. Nhờ điều kiện kèm theo khí hậu và thổ nhưỡng thích hợp, Đà Lạt còn là vùng đất trồng nhiều chè và cafe, cũng là hai mẫu sản phẩm quan trọng trong nghành nghề dịch vụ công nghiệp chế biến của thành phố. Một nghề mới tăng trưởng trong những năm cuối thế kỷ 20 tại Đà Lạt là nghề thêu, điển hình nổi bật hơn cả là những mẫu sản phẩm tranh thêu của Công ty XQ Đà Lạt. [ 80 ] Trong thành phố, còn hoàn toàn có thể thấy sự hiện hữu của những công ty in ấn, may mặc, dệt, chế biến tinh dầu, sản xuất lâm sản … Năm 2011, thành phố Đà Lạt có vận tốc tăng trưởng kinh tế tài chính đạt 17 %, tổng giá trị kim ngạch xuất khẩu đạt 42,7 triệu đô la Mỹ và thu nhập trung bình đầu người khoảng chừng 26,6 triệu đồng. [ 81 ]
Những người nông dân thu hoạch rau bắp cải, cây rau được trồng thông dụng nhất tại Đà Lạt .Nhờ thổ nhưỡng và khí hậu thuận tiện, Đà Lạt có điều kiện kèm theo để tăng trưởng nhiều loại cây ôn đới. Trừ một vài giống rau từ miền Bắc, hầu hết những giống rau của thành phố đều được nhập về từ Pháp, Đức, Hà Lan, Nhật Bản, Hoa Kỳ … [ 82 ] Cây rau chiếm diện tích quy hoạnh canh tác đa phần tại Đà Lạt cả trước đây và lúc bấy giờ là cải bắp, nhiều nhất là giống cải bắp của Nhật Bản, được trồng quanh năm. Các cây cải thảo và cải bông cũng xuất hiện ở khắp những địa phương, tập trung chuyên sâu vào vụ đông xuân hàng năm. [ 83 ] Một loại cây rau ngắn ngày nổi tiếng của Đà Lạt là xà lách, có thời hạn sinh trưởng ngắn nên được trồng xen với những chủng loại cây rau khác. [ 84 ] Trên những vùng trồng rau của Đà Lạt còn hoàn toàn có thể thấy những giống cây nông nghiệp như khoai tây, cà rốt, hành tây, đậu Hà Lan, rau chân vịt … Đà Lạt được biết đến như vùng đất của những loài hoa, với những giống Mai anh đào Đà Lạt, hoa lan, hoa hồng, hoa lys, hoa lay ơn, hoa cẩm tú cầu, hoa bất tử, hoa cẩm chướng … Các giống lan nhập nội vào Đà Lạt thuộc những chi Lan kiếm, Lan hoàng thảo, Lan hài, Lan hoàng hậu … với trên 300 giống. Từ năm 2000, 1 số ít giống lan vùng nhiệt đới gió mùa và á nhiệt đới gió mùa cũng được trồng thành công xuất sắc như giống lai trong chi Hồ điệp, Hoàng y Mỵ Nương, Lan nhện. [ 85 ] Các loài lay ơn, hoa hồng, hoa lys đều được trồng ở Đà Lạt từ khoảng chừng giữa thế kỷ 20. [ 86 ] Trên những vùng đất ngoại ô thành phố, còn hoàn toàn có thể thấy những vườn cây ăn trái như đào, mận, hồng, dâu tây … những vùng trồng cây công nghiệp như chè, cafe, hay atisô, loài cây dược liệu nổi tiếng của Đà Lạt. Vào năm 2011, thành phố có 7.123 hecta gieo trồng rau, [ 87 ] 441 hecta trồng cây ăn quả, [ 88 ] 25 hecta trồng lúa, [ 89 ] và gần 3.500 hecta diện tích quy hoạnh trồng hoa, trong đó khoảng chừng 1.500 hecta nhà kính. [ 90 ]Trước đây, tham gia sản xuất nông nghiệp ở Đà Lạt là những mái ấm gia đình nông dân và một số ít điền trang tư nhân quy mô nhỏ. Thời kỳ sau năm 1975, với chủ trương kinh tế tài chính kế hoạch tập trung chuyên sâu, ở Đà Lạt Open những hợp tác xã nông nghiệp và những tập đoàn lớn sản xuất. Sản xuất nông nghiệp khi đó được triển khai theo kế hoạch đến từng khóm dân cư, việc thu mua rau do Công ty Nông sản Thực phẩm và Công ty Ngoại thương tiếp đón. [ 91 ] Nhưng đến cuối thập kỷ 1980, hầu hết những tập đoàn lớn sản xuất và hợp tác xã đều ngừng hoạt động giải trí và tự tan rã, hầu hết đất sản xuất được giao khoán đến từng mái ấm gia đình nông dân. [ 92 ] Những năm gần đây, Đà Lạt Open nhiều công ty nông nghiệp tư nhân và quốc tế, như Dalat Hasfarm Agrivina, Bonnie Farm, Rừng Hoa Đà Lạt, Langbiang Farm … trong nghành nghề dịch vụ trồng hoa hay Golden Garden, Rau Nhà Xanh, Kim Bằng, Bio-Organics … tham gia sản xuất rau quả. [ 93 ] Với mục tiêu không thay đổi, tăng trưởng ngành sản xuất và tiêu thụ mẫu sản phẩm, vào năm 2002 và 2006, Thương Hội rau quả Đà Lạt và Thương Hội hoa Đà Lạt lần lượt được xây dựng. [ 94 ] Nhờ lan rộng ra diện tích quy hoạnh canh tác và vận dụng những văn minh kỹ thuật, sản lượng nông nghiệp của thành phố tăng can đảm và mạnh mẽ trong những năm gần đây. Vào năm 1996, Đà Lạt thu hoạch 82.448 tấn rau, đến năm 2002 số lượng này lên tới 183.300 tấn, [ 93 ] và năm 2011, sản lượng rau của thành phố đạt 212.870 tấn. [ 95 ]Tương tự, ngành sản xuất hoa Đà Lạt cũng tăng trưởng trung bình 20 % một năm, sản lượng hoa cắt cành ở mức 150 triệu cành năm 2001 đã tăng lên trên 900 triệu cành vào năm 2009 [ 96 ] và 1,5 tỷ cành vào năm 2011. [ 90 ] Sản phẩm hoa của thành phố được tiêu thụ đa phần ở thị trường Nước Ta, trong hơn 10 năm gần đây, chỉ khoảng chừng 5 % hoa Đà Lạt xuất khẩu ra quốc tế. [ 97 ]
Bệnh viện đa khoa Hoàn Mỹ, bệnh viện tư tiên phong của thành phố Đà Lạt, mở màn hoạt động giải trí từ năm 2008 .Vào thời kỳ mới xây dựng, ở Đà Lạt chỉ có một trạm cứu thương lưu động, đến năm 1921 thành phố mới có được trạm xá tiên phong. Năm 1922, Bệnh viện Đà Lạt được người Pháp khai công thiết kế xây dựng và hoàn thành xong vào năm 1938. [ 98 ] Cũng trong thời kỳ này, Viện Pasteur Đà Lạt được khánh thành vào ngày 1 tháng 1 năm 1936, là đơn vị chức năng sau cuối trong mạng lưới hệ thống những viện Pasteur ở Đông Dương. [ 98 ] Thời Nước Ta Cộng hòa, Bệnh viện Đà Lạt được tăng trưởng thành Trung tâm Y tế toàn khoa thuộc Bộ Y tế. [ 99 ] Sau năm 1975, TT này được đổi lại thành Bệnh viện Đà Lạt, tiếp đó trở thành Bệnh viện Đa khoa tỉnh Lâm Đồng khi tỉnh Lâm Đồng được xây dựng. [ 100 ] Bệnh viện Y học truyền thống được xây dựng trên đường Cô Bắc năm 1986, tới năm 1993 đổi tên thành Bệnh viện Y học truyền thống Phạm Ngọc Thạch. Năm 1990, với sự trợ giúp của Làng Hòa Bình Quốc tế Cộng hòa Liên bang Đức, thành phố có được một Trung tâm phục hồi công dụng trẻ nhỏ dị tật. Cơ sở y tế này sau đó được sáp nhập với Viện Điều dưỡng, vốn được xây dựng năm 1988, trở thành Bệnh viện Điều dưỡng và Phục hồi tính năng. [ 100 ]Ngày nay, Bệnh viện Đa khoa Lâm Đồng, Bệnh viện Y học truyền thống Phạm Ngọc Thạch và Bệnh viện Điều dưỡng và Phục hồi tính năng là ba bệnh viện tuyến tỉnh tại Đà Lạt, với tổng số 630 giường bệnh. [ 101 ] Cuối năm 2008, Bệnh viện đa khoa Hoàn Mỹ Đà Lạt tọa lạc trên đồi Long Thọ, thuộc P. 10, mở màn hoạt động giải trí. Đây là bệnh viện tư tiên phong của Đà Lạt và vùng nam Tây Nguyên với diện tích quy hoạnh sàn sử dụng 30.000 mét vuông và 200 giường bệnh. [ 102 ] Năm 2010, Bệnh viện Nhi Đà Lạt khởi đầu được thiết kế xây dựng trên đồi thông thuộc khu Thánh Mẫu – Tô Hiệu thuộc P. 8. Dự kiến hoàn thành xong vào cuối năm 2013, Bệnh viện Nhi Đà Lạt có quy mô 150 giường bệnh, sẽ là bệnh viện nhi tiên phong ở khu vực Tây Nguyên và Nam Trung Bộ. [ 103 ] Bên cạnh những cơ sở y tế tuyến tỉnh, thành phố cũng có một mạng lưới y tế riêng gồm có những cơ sở như Nhà hộ sinh Thành phố, Văn phòng Trung tâm Y tế, những phòng khám đa khoa khu vực … cùng những trạm y tế thuộc phường, xã. [ 101 ] Những tổ chức triển khai hội y tế, gồm Hội Y Dược học, Hội Y học truyền thống và Hội Chữ thập đỏ, cũng tham gia vào những hoạt động giải trí y tế ở thành phố. [ 104 ] Theo số liệu thống kê năm 2011, thành phố Đà Lạt có 195 bác sĩ, 146 y sĩ và kỹ thuật viên, 285 y tá và 1.085 giường bệnh. [ 105 ] [ 106 ] Năm 2019, Phòng khám Đa khoa Phương Nam do tư nhân được xây dựng, chiếm hữu mạng lưới hệ thống phòng khám tân tiến với 20 chuyển khoa, tọa lạc tại TT thành phố Đà Lạt. [ 107 ]

Sau khi triều đình Huế thông báo dụ thành lập thị tứ Đà Lạt vào năm 1916, dân cư Đà Lạt và vùng lân cận dần tăng lên, hệ thống giáo dục ở đây bắt đầu hình thành và phát triển cùng với sự phát triển của thành phố. Trường học đầu tiên ở Đà Lạt là trường École française, khai giảng vào ngày 20 tháng 12 năm 1919, chỉ dành riêng cho các học sinh người Pháp. Cuối thập niên 1920, những công chức người Pháp tới Đà Lạt ngày một đông, thành phố có thêm hai ngôi trường Pháp mới, Petit Lycée và Grand Lycée.[108] Trường Grand Lycée được khởi công xây dựng vào năm 1929 và khai giảng năm 1933, dành cho con em người Pháp và các quan lại người Việt. Đến năm 1935, trường khánh thành và mang tên Trung học Yersin, tiền thân của Trường Cao đẳng Sư phạm Đà Lạt ngày nay.[109] Ngôi trường dành cho học sinh Việt Nam đầu tiên là một trường tư được thành lập năm 1927.[108] Năm 1928, ngôi trường công dành cho học sinh Việt mang tên École communale de Dalat, ngày nay là trường tiểu học Đoàn Thị Điểm, khai giảng khóa đầu tiên. Năm 1934, Trường Couvent des Oiseaux và năm 1939, Trường Thiếu sinh quân Đà Lạt lần lượt được ra đời.[109] Ở bậc giáo dục đại học, niên học 1944-1945, Chính phủ Pháp cho mở một lớp chuyên khoa toán đặt tại Trung học Yersin. Lớp học này có khoảng 40 sinh viên, chỉ tồn tại đến tháng 3 năm 1945, thời điểm Nhật đảo chính Pháp.[110] Thời kỳ 1945 đến 1954, ở Đà Lạt còn xuất hiện thêm hai ngôi trường mới, Trường Hành chính Quốc gia và Trường Võ bị Liên quân Đà Lạt.[111] Sau năm 1954, dân số Đà Lạt tăng đột biến nhờ một lượng lớn di dân từ miền Bắc và miền Trung, nhiều ngôi trường mới tiếp tục ra đời. Năm 1957, Viện Đại học Đà Lạt được thành lập, xuất phát từ một tổ chức tư thục do giáo hội Thiên Chúa giáo quản lý. Từ 49 sinh viên trong niên học đầu tiên 1958-1959, đến niên học 1974-1975, Viện Đại học Đà Lạt có khoảng 5.000 sinh viên theo học, bao gồm các trường Đại học Sư phạm, Đại học Văn khoa, Đại học Khoa học và Đại học Chính trị – Kinh doanh.[112] Thời điểm trước tháng 4 năm 1975, tại Đà Lạt có đến 61 ngôi trường, cả công lập và tư thục. Bên cạnh các trường phổ thông, đại học, ở đây còn có nhiều trường đào tạo quân sự và tôn giáo như Trường Võ bị Quốc gia, Trường Chiến tranh chính trị, Trường Chỉ huy và Tham mưu, Giáo hoàng học viện.[113]

Ngày nay, Đà Lạt vẫn là một TT giáo dục của miền Nam Nước Ta. Năm 2011, ở bậc giáo dục tiểu học và đại trà phổ thông, toàn thành phố Đà Lạt có 44 trường, [ 114 ] 1.763 giáo viên [ 115 ] và 37.711 học viên, trong đó 16.712 học viên tiểu học, 12.311 học viên trung học cơ sở và 8.688 học viên trung học phổ thông. [ 116 ] Thành phố cũng có 25 trường, [ 117 ] 417 giáo viên [ 118 ] và 8.972 học viên bậc mẫu giáo. [ 119 ] Tại Đà Lạt còn hoàn toàn có thể thấy sự hiện hữu của ba trường ĐH, bốn trường cao đẳng cùng những TT giáo dục tiếp tục, những trường giáo dục chuyên nghiệp, những cơ sở giáo dục đặc biệt quan trọng dành cho trẻ nhỏ khuyết tật … Trường Cao đẳng Sư phạm Đà Lạt được xây dựng năm 1976, đến năm 1992, trường hợp nhất với Trung học Sư phạm và Sư phạm Mầm non trở thành một trường sư phạm đa hệ. Do nhu yếu giáo viên những bậc học mần nin thiếu nhi, tiểu học và trung học cơ sở giảm bớt nên quy mô đào tạo và giảng dạy trường cũng thu hẹp lại, chỉ còn hơn 1.000 sinh viên chính quy. [ 120 ] Năm 1976, Trường Đại học Đà Lạt được xây dựng trên cơ sở của Viện Đại học Đà Lạt trước đó. Thời gian đầu, trường chỉ giảng dạy cử nhân cho những ngành khoa học cơ bản với quy mô nhỏ, 250 sinh viên trong niên học 1977 – 1979. [ 121 ] Ngày nay, Đại học Đà Lạt trở thành một trường ĐH đa ngành với 52 ngành nghề của những bậc giảng dạy từ tầm trung chuyên nghiệp, cao đẳng, ĐH, sau đại học đến nghiên cứu sinh. [ 122 ] Năm 2011, Trường Đại học Đà Lạt có 22.665 sinh viên đang theo học ở tổng thể những bậc đào tạo và giảng dạy. [ 123 ] Từ năm 2004, thành phố Đà Lạt có thêm một trường ĐH mới mang tên Alexandre Yersin. Hiện nay, Trường Đại học Dân lập Yersin Đà Lạt gồm 8 khoa, huấn luyện và đào tạo 2.329 sinh viên trong năm 2011. [ 123 ] Đà Lạt vẫn liên tục là khu vực của một ĐH quân sự chiến lược quan trọng. Sau tháng 4 năm 1975, những trường quân sự chiến lược của Nước Ta Cộng hòa bị giải thể. Bộ Quốc phòng quyết định hành động chuyển khu vực của Học viện Quân sự từ TP.HN vào Đà Lạt, tiếp đón cơ sở từ những trường quân sự chiến lược cũ. Học viện Lục quân ngày này nằm ở phía đông bắc thành phố, là nơi đào tạo sĩ quan trung cao cấp cho Quân đội Nước Ta, cũng là một cơ quan điều tra và nghiên cứu khoa học quân sự chiến lược. [ 124 ] Bên cạnh những cơ sở giáo dục, ở Đà Lạt còn có sự hiện hữu của nhiều TT điều tra và nghiên cứu khoa học quan trọng, như Viện Sinh học Tây Nguyên, Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt hay Viện Pasteur Đà Lạt .

Văn hóa – du lịch[sửa|sửa mã nguồn]

Đà Lạt là đô thị duy nhất ở Nước Ta được quy hoạch chuyên nghiệp ngay từ khi hình thành. [ 125 ] Vào năm 1906, khi nơi đây vẫn còn là một khu vực hoang vắng, thị trưởng tiên phong của Đà Lạt Paul Champoudry đã thiết lập một đồ án tổng quát kèm theo Dự án chỉnh trang và phân lô cho thành phố tương lai, vận dụng chiêu thức quy hoạch phân khu công dụng rất văn minh thời kỳ đó. [ 126 ] Năm 1921, thời gian công cuộc thiết kế thành phố bước vào quy trình tiến độ can đảm và mạnh mẽ nhất, kiến trúc sư nổi tiếng Ernest Hébrard nhận trách nhiệm kiến thiết xây dựng đồ án quy hoạch với xu thế Đà Lạt hoàn toàn có thể trở thành thủ đô hà nội của Liên bang Đông Dương trong tương lai. [ 127 ] Đặc biệt chăm sóc tới yếu tố bảo vệ cảnh sắc và bố cục tổng quan khoảng trống thẩm mỹ và nghệ thuật của thành phố, Ernest Hébrard đã sử dụng dòng suối Cam Ly như trục cảnh sắc TT, phối hợp cùng mạng lưới hệ thống những hồ nước tự tạo. Bố cục chính của thành phố được tổ chức triển khai dựa trên trục cảnh sắc này và mỗi hồ nước là một TT cảnh sắc của những khu công trình trong một phân khu công dụng. [ 128 ] Sau hơn 10 năm vận dụng đồ án Hébrard, đến năm 1933, kiến trúc sư Louis Georges Pineau đưa ra điều tra và nghiên cứu ” Chỉnh trang thành phố Đà Lạt ” với những ý niệm trong thực tiễn hơn. [ 129 ] Louis Georges Pineau thừa kế sáng tạo độc đáo của Ernest Hébrard, ý kiến đề nghị lan rộng ra hơn nữa những hồ nước và khu vui chơi giải trí công viên, sắp xếp những khu vực kiến thiết xây dựng tương thích với cảnh trí, khí hậu địa phương, và thiết lập một vùng bất kiến tạo to lớn để bảo vệ tầm nhìn về hướng núi Lang Biang. [ 130 ] Năm 1940, trong ” Tiền dự án Bất Động Sản chỉnh trang và tăng trưởng Đà Lạt “, kiến trúc sư Mondet đề ra giải pháp không lê dài thành phố, mà tổ chức triển khai hợp nhóm lại và lan rộng ra bằng cách ưu tiên sử dụng những lô đất gần TT. [ 131 ] Đồ án của Mondet tuy không được vận dụng nhưng đã được kiến trúc sư Jacques Lagisquet thừa kế trong ” Chương trình chỉnh trang và tăng trưởng Đà Lạt ” năm 1943. Vẫn giữ sáng tạo độc đáo của Ernest Hébrard về một ” thành phố cảnh sắc “, nhưng Jacques Lagisquet quy hoạch thiết kế xây dựng những khu TT hành chính, thương mại, khu vực khách sạn, bệnh viện, trường học … để tạo nên một Đà Lạt nhiều sức sống và những TT hoạt động giải trí mê hoặc lôi cuốn dân chúng. [ 132 ] Tuy có những quan điểm độc lạ, nhưng những đồ án quy hoạch của Hébrard, Pineau, Mondet và Lagisquet mang tính thừa kế lẫn nhau và chung một ý tưởng sáng tạo xuyên suốt : Đà Lạt là một thành phố du dịch với cảnh sắc vạn vật thiên nhiên tươi đẹp. [ 133 ]Thành phố Đà Lạt được ví như một kho lưu trữ bảo tàng kiến trúc phương Tây đầu thế kỷ 20 với nhiều khu công trình nổi tiếng và những biệt thự cao cấp xinh đẹp. [ 134 ] Các khu công trình kiến trúc tiêu biểu vượt trội nơi đây đều lựa chọn bố cục tổng quan tổng thể và toàn diện theo hình khối nằm ngang không thay đổi, kết nối ngặt nghèo với địa hình và hòa hợp với vạn vật thiên nhiên. Những khu công trình kiến thiết xây dựng dưới thời thuộc địa đều có cơ sở phong cách thiết kế tương thích với điều kiện kèm theo tự nhiên của địa phương và điều kiện kèm theo hoạt động và sinh hoạt của dân cư. [ 135 ] Trải qua một thời hạn dài kiến thiết xây dựng thành phố, phong thái kiến trúc đã có nhiều đổi khác, từ phong thái kiến trúc thuộc địa tiền kỳ đơn thuần với những cửa cuốn vòm và hiên chạy bao quanh, tới phong thái Tân cổ xưa với những trang trí nhiều mẫu mã, đến phong thái kiến trúc địa phương Pháp của những ngôi biệt thự cao cấp, và phong thái kiến trúc Hiện đại với nhiều hình khối, bố cục tổng quan phi đối xứng ở những dinh thự. Tuy Đà Lạt mang đậm dấu ấn của những kiến trúc sư người Pháp, nhưng những nhà kiến trúc này khi phong cách thiết kế những khu công trình cho Đà Lạt cũng đã chịu ảnh hưởng tác động của đặc thù vạn vật thiên nhiên, đặc biệt quan trọng là những điều kiện kèm theo về khí hậu thời tiết, cảnh sắc môi trường tự nhiên nơi đây. Hiện tượng giao thao này đã đem lại cho Đà Lạt một phong thái kiến trúc riêng độc lạ và nhiều truyền thống. [ 135 ] Tuy vậy, sau nhiều thập niên tăng trưởng thiếu quy hoạch và buông lỏng quản trị, kiến trúc rực rỡ của Đà Lạt đã chịu nhiều biến dạng. Tình trạng kiến thiết trái phép, không tương thích với quy hoạch, lấn chiếm những khu vực trống, tàn phá rừng nội ô … khiến bộ mặt kiến trúc đô thị của Đà Lạt thời nay trở nên nhem nhuốc. [ 136 ] Không ít khu công trình kiến trúc giá trị không được bảo tồn tốt phải hứng chịu sự tàn phá của thời hạn. Trong khắp thành phố, nhiều ngôi biệt thự nghỉ dưỡng cổ bị bỏ phí hoặc biến thành căn hộ cao cấp, nhà trọ. Năm 2010, chính quyền sở tại tỉnh Lâm Đồng thông tin quyết định hành động mời một nhóm kiến trúc sư thuộc Viện Thiết kế quy hoạch đô thị Paris và một công ty phong cách thiết kế quy hoạch khác của Pháp thực thi quy hoạch lại Đà Lạt. [ 136 ]

Địa điểm văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]

Thư viện Lâm Đồng, thư viện duy nhất của Đà Lạt nếu không tính những thư viện trong cơ quan, trường học .Mặc dù là một thành phố du lịch nổi tiếng, đô thị TT của vùng Tây Nguyên, Đà Lạt lại rất thiếu vắng những khu vực văn hóa truyền thống và vui chơi. [ 137 ] Thành phố chỉ có một kho lưu trữ bảo tàng, một rạp chiếu phim ( Cinestar ) và có một nhà hát hay sân khấu ( Dalat Opera House ). [ 138 ] [ 139 ] Trước đây, dù dân số Đà Lạt chỉ khoảng chừng 70 ngàn người, thành phố có đến 4 rạp chiếu phim, gồm rạp Hòa Bình hay rạp 3-4, rạp Ngọc Lan, rạp Ngọc Hiệp, và một rạp mini trên đường Trương Công Định. Sau năm 1975, Đà Lạt còn có thêm rạp hát của Nhà Thiếu nhi. Nhưng cùng với thời hạn, bốn rạp chiếu phim đã bị phá bỏ, sửa chữa thay thế bởi những khách sạn hoặc khu công trình khác. Thành phố lúc bấy giờ chỉ còn lại rạp 3-4, thiết kế xây dựng cách đây hơn nửa thế kỷ. Mặc dù vậy, rạp chiếu này cùng khu Hòa Bình cũng bị dự tính dỡ bỏ để quy hoạch lại. [ 137 ] Các thiết chế văn hóa truyền thống hầu hết ở Đà Lạt thời nay còn có Thư viện tỉnh Lâm Đồng, Bảo tàng Lâm Đồng và Nhà Thiếu nhi Lâm Đồng. [ 140 ]Thư viện tỉnh Lâm Đồng nằm ở số 22 đường Trần Phú, vốn là Thư viện Đà Lạt xây dựng từ năm 1958 trên cơ sở tiếp quản hàng loạt khuôn viên tòa thị chính thị xã Đà Lạt. Sau năm 1975, cơ sở này được giao cho cơ quan văn hóa quản trị. Năm 1976, Thư viện tỉnh Lâm Đồng được xây dựng dựa trên nền tảng Thư viện Đà Lạt và hàng ngàn bản sách do Thư viện Hà Giang gửi khuyến mãi. [ 141 ] Hiện nay, thư viện lưu giữ trên 200.000 bản sách và hàng chục ngàn bản báo và tạp chí, [ 142 ] Giao hàng 35.397 lượt fan hâm mộ trong năm 2011. [ 143 ] Năm 1978, Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng được xây dựng với những hiện vật về dân tộc bản địa học từ một số ít bộ sưu tập cá thể và của chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa để lại. Vào thời gian sinh ra, kho lưu trữ bảo tàng nằm ở số 31 đường Trần Bình Trọng. Sau nhiều lần biến hóa khu vực, năm 1999, Bảo tàng Lâm Đồng chuyển về số 4 đường Hùng Vương, vốn là biệt thự cao cấp của điền chủ Nguyễn Hữu Hào, cha của Hoàng hậu Nam Phương. [ 141 ] Ngày nay, Bảo tàng Lâm Đồng được xem như kho lưu trữ bảo tàng tổng hợp về khảo cứu địa phương, lưu giữ khoảng chừng hơn 15.000 hiện vật về những nghiên cứu và điều tra, phát hiện khảo cổ học, dân tộc bản địa học, lịch sử vẻ vang và hai cuộc cuộc chiến tranh. [ 144 ] Năm 2011, nơi đây đã đón 16.949 lượt khách tới du lịch thăm quan. [ 138 ]

Cơ quan truyền thông online[sửa|sửa mã nguồn]

Từ năm 1949, thành phố Đà Lạt đã có đài phát thanh, Radio Dalat là một trong bốn đài phát thanh thành lập đầu tiên ở Việt Nam.[145] Trước đó, vào tháng 8 năm 1945, Ủy ban khởi nghĩa Đà Lạt – Lâm Viên từng thiết lập một trạm truyền thanh trong một căn phòng nhỏ ở trước chợ trung tâm Đà Lạt, ngày nay là rạp 3-4, dùng cho mục đích tuyên truyền.[146] Radio Dalat thời gian đầu được đặt trên tầng ba của khách sạn Hôtel du Parc, phát thanh hàng ngày bằng ba thứ tiếng Việt, Pháp và Cơ Ho.[145] Tháng 4 năm 1975, quân đội miền Bắc tiến vào Đà Lạt, tiếp quản cơ sở của Đài Phát thanh Đà Lạt, thiết lập nên Đài Phát thanh Đà Lạt giải phóng.[147] Nhờ sự trợ giúp kỹ thuật của Truyền hình Việt Nam, tháng 9 năm 1977, một trạm tiếp sóng truyền hình được xây dựng tại nhà thờ Dòng Chúa Cứu Thế thuộc Phường 7, tiếp sóng kênh 9 Đài Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh.[146] Năm 1984, Ủy ban Nhân dân tỉnh quyết định đổi tên Đài Phát thanh Lâm Đồng thành Đài Phát thanh – Truyền hình Lâm Đồng. Hiện nay, cùng với việc tiếp phát sóng của hai đài quốc gia, chương trình truyền hình của Đài Phát thanh – Truyền hình Lâm Đồng phát sóng 11 giờ mỗi ngày, chương trình phát thanh phát sóng 7 giờ mỗi ngày.[148] Bên cạnh Đài Phát thanh – Truyền hình Lâm Đồng, thành phố Đà Lạt còn có Đài Truyền thanh – Truyền hình Đà Lạt, nằm ở số 4 đường Thủ Khoa Huân.[145] Là trung tâm hành chính của Lâm Đồng, ở Đà Lạt có sự hiện diện của nhiều tờ báo, tạp chí của tỉnh, trong đó quan trọng nhất là Báo Lâm Đồng. Tờ báo này ra số đầu tiên vào ngày 19 tháng 8 năm năm 1977, hiện nay phát hành 3 số mỗi tuần vào thứ ba, thứ năm và thứ bảy.[149] Báo Lâm Đồng cũng có một ấn bản điện tử cập nhật hàng tuần vào ngày thứ sáu với nội dung tổng hợp từ tin bài của các số báo in.[150] Ngoài ra, báo chí Đà Lạt có thể kể đến các tờ tạp chí Thông tin Khoa học và Công nghệ của Sở Khoa học và Công nghệ, tạp chí Lang Bian của Hội Văn học Nghệ thuật Lâm Đồng, tạp chí Du lịch Đà Lạt của Sở Du lịch và Thương mại.[147]

Đà Lạt là nơi tổ chức triển khai nhiều liên hoan diễn ra như Festival Hoa Đà Lạt, Lễ hội đồi cỏ hồng, Lễ hội mưa, …
Khách sạn Dalat Palace, trước đây mang tên Sofitel Dalat Palace, một trong những khách sạn lâu đời và sang trọng nhất của Đà Lạt.Ở Nước Ta, Đà Lạt từ lâu đã là một thành phố du lịch nổi tiếng. Khí hậu thoáng mát, tài nguyên vạn vật thiên nhiên và nhân văn phong phú giúp thành phố mỗi năm lôi cuốn hàng triệu hành khách tới thăm viếng và nghỉ ngơi. Sau một thời hạn chững lại của thập niên 1980, du lịch Đà Lạt biến hóa can đảm và mạnh mẽ trong những năm gần đây. Vào thời gian năm 2001, thành phố có 369 khách sạn gồm 4.334 phòng với sức chứa 15.821 khách, [ 151 ] đến năm 2009 số cơ sở lưu trú tại Đà Lạt đã lên đến 673 cơ sở với hơn 11 ngàn phòng và sức chứa trên 38 ngàn khách. [ 152 ] Tuy vậy, phần nhiều những cơ sở lưu trú của thành phố có quy mô trung bình hoặc nhỏ, [ 153 ] mang tính cá thể, mái ấm gia đình và thiếu chuyên nghiệp. [ 154 ] Trong 673 cơ sở, chỉ 85 khách sạn đạt tiêu chuẩn 1 đến 5 sao và 11 khách sạn từ 3 đến 5 sao. [ 155 ] Các khách sạn lớn tập trung chuyên sâu hầu hết ở khu vực P. 1 và P. 2, một số ít ít nằm rải rác ở những phường lân cận. Hiệu suất thuê phòng của những khách sạn tại Đà Lạt khoảng chừng 30 đến 35 % và phân bổ không đều trong năm, tập trung chuyên sâu vào những ngày lễ hội và kỳ nghỉ hè. [ 153 ]
Thác Gougah ngày trướcSo với những đô thị khác của Nước Ta, Đà Lạt là thành phố được vạn vật thiên nhiên dành cho nhiều ưu tiên. Những thắng cảnh của thành phố, nằm rải rác ở cả khu vực TT lẫn vùng ngoại ô, như hồ Xuân Hương, đồi Cù, thung lũng Tình Yêu, hồ Than Thở, thác Prenn … từ lâu đã trở nên nổi tiếng. Các khu vực như thung lũng Tình Yêu, hồ Than Thở hay thác Prenn đã mất đi nét hoang sơ bởi sự Open của quá nhiều hàng quán, khu game show và hoa lá cây cảnh. [ 156 ] Thác Voi, một thắng cảnh khác không xa Đà Lạt, cũng bị ô nhiễm nặng do những người dân sinh sống ở vùng thượng nguồn thường xả rác và chất bẩn xuống dòng suối. [ 157 ] Vào năm 2008, Sở Văn hóa tin tức tỉnh Lâm Đồng đã có văn bản ý kiến đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch rút tên hai thác Liên Khương và Gougah khỏi list di tích lịch sử vương quốc bởi cảnh sắc hai danh thắng này đã bị biến hóa. [ 158 ]
Lịch sử đã để lại cho Đà Lạt không ít những khu công trình kiến trúc giá trị, như những văn phòng, trường học, nhà thời thánh, tu viện, chùa chiền, khu công trình công cộng … cùng hàng ngàn biệt thự nghỉ dưỡng hạng sang xinh đẹp hiện hữu khắp thành phố. Qua thời hạn, những dinh thự, biệt điện xưa kia từng thuộc về những nhân vật quyền lực tối cao, ngày này được Open đón khách viếng thăm. Ba dinh thự nổi tiếng của Đà Lạt trước kia đều là khu vực du lịch, nhưng lúc bấy giờ chỉ Dinh III còn giữ tính năng này và liên tục lôi cuốn hành khách. Dinh II, hay còn gọi Dinh Toàn quyền, được dùng làm khách sạn, nơi hội thảo chiến lược của chính quyền sở tại địa phương, còn Dinh I đã đóng cửa vài năm gần đây để thay thế sửa chữa. [ 159 ] Một dinh thự khác của Đà Lạt, biệt điện Trần Lệ Xuân cũng trở thành điểm du lịch ngay từ năm 1964, ngày này là Trung tâm Lưu trữ vương quốc IV, nơi lưu giữ Mộc bản triều Nguyễn. [ 160 ] Bên cạnh những di sản kiến trúc Pháp, một vài khu công trình kiến thiết xây dựng những thập niên gần đây như thiền viện Trúc Lâm Đà Lạt, biệt thự cao cấp Hằng Nga hay XQ Sử quán cũng đã trở thành khu vực du lịch mê hoặc. Khuôn viên nhà ga Đà Lạt, một trong những hình tượng nổi tiếng của thành phố, trở thành bãi tập kết gốm sứ, hoa lá cây cảnh và vườn rau bắp cải của dân cư. [ 161 ] Quần thể di tích lịch sử kiến trúc Trường Cao đẳng Sư phạm không chỉ xuống cấp trầm trọng mà còn bị ” căn hộ chung cư cao cấp hóa ” bởi sự hoạt động và sinh hoạt của hơn 30 mái ấm gia đình dân cư. Khu lăng mộ Nguyễn Hữu Hào từng bị bỏ phí nhiều năm và trở thành khu vực của những người nghiện ma túy và hoạt động giải trí mại dâm. [ 161 ]Từ năm 2005, thành phố khởi đầu tổ chức triển khai Festival Hoa Đà Lạt, một tiệc tùng với nhiều sự kiện cùng những hoạt động giải trí nghệ thuật và thẩm mỹ nhằm mục đích ra mắt những loài hoa địa phương cũng như từ những vùng miền khác. [ 162 ] Năm 2007, dù chưa thực sự được tổ chức triển khai tốt, Festival Hoa Đà Lạt lần thứ hai đã lôi cuốn khoảng chừng 120 ngàn hành khách tới thăm. [ 163 ] Festival Hoa Đà Lạt 2010 là sự kiện tiên phong trong chuỗi bảy sự kiện vương quốc mừng đại lễ 1000 năm Thăng Long – TP.HN. [ 164 ] Trong dịp này, đã có gần 300 ngàn hành khách đến với Đà Lạt trong suốt 4 ngày của tiệc tùng. [ 165 ] Năm 2012, Festival Hoa được tổ chức triển khai vào dịp nghỉ lễ Tết Dương lịch và đã lôi cuốn hơn 300 ngàn hành khách tới tham gia. [ 166 ] Trong những năm gần đây, số lượng khách du lịch tới Đà Lạt vẫn liên tục tăng. Vào năm 2000, thành phố đón 710 ngàn lượt khách tới thăm, đến năm 2009, số lượng đã tăng gấp ba với trên 2,1 triệu lượt khách, trong đó khoảng chừng 10 % là hành khách quốc tế. [ 153 ] [ 155 ] Mặc dù vậy, thời hạn trung bình khách lưu lại Đà Lạt chỉ 2 ngày, trong khi tỷ suất của Bình Thuận là 3,8 đến 4 ngày. [ 167 ] Du lịch Đà Lạt phải đương đầu với sự cạnh tranh đối đầu can đảm và mạnh mẽ của Nha Trang và Phan Thiết, hai thành phố du lịch duyên hải không xa Đà Lạt. [ 159 ]
Toàn cảnh hồ Xuân Hương vào lúc sáng sớm .

Đà Lạt với nghệ thuật và thẩm mỹ[sửa|sửa mã nguồn]

Thành phố Đà Lạt thơ mộng là nguồn cảm hứng cho rất nhiều tác phẩm nghệ thuật, đặc biệt trong các lĩnh vực âm nhạc, nhiếp ảnh và văn chương. Những tác phẩm đầu tiên viết về Đà Lạt chủ yếu là nhật ký và ghi chép của các nhà thám hiểm như bác sĩ Paul Néis, trung úy Albert Septans, bác sĩ Alexandre Yersin… tất cả đều được viết bằng tiếng Pháp.[168] Tác phẩm về Đà Lạt đầu tiên của người Việt có lẽ là Lâm Viên hành trình nhật ký của Đoàn Đình Duyệt, Thượng thư Bộ công của triều đình Huế, người lên Đà Lạt năm 1917 để nghiên cứu việc xây dựng hành cung.[169] Khi nơi đây dần trở thành một thành phố, trên báo chí bắt đầu xuất hiện những bài viết, phóng sự về Đà Lạt. Trong lĩnh vực thi ca, ghi lại dấu ấn trong giai đoạn đầu này là hai bài thơ Đà Lạt trăng mờ của Hàn Mặc Tử và Đà Lạt đêm sương của Quách Tấn.[169] Khoảng thời gian 1954 đến 1975, khi Đà Lạt là một trong những trung tâm tri thức của miền Nam Việt Nam, các tác phẩm với bối cảnh thành phố cũng ra đời nhiều hơn, như truyện dài Hoa bươm bướm của Võ Hồng, Vòng tay học trò của Nguyễn Thị Hoàng, Con đường của Nguyễn Đình Toàn, các tiểu thuyết Tóc Mây và Thung lũng tình yêu của Lệ Hằng hay tập truyện ngắn Bay đi những cơn mưa phùn của Phạm Công Thiện.[170] Đà Lạt cũng là nơi các nhà văn, nhà thơ nổi tiếng đương thời như Nhất Linh, Vũ Hoàng Chương, Bùi Giáng… thường ghé qua.[170]

Một khu vực trong XQ Sử quán, nơi đây ra mắt cho hành khách nghề thêu tay truyền thống cuội nguồn của thành phố Đà Lạt

Với âm nhạc, trong rất nhiều các tác phẩm viết về Đà Lạt, có thể kể đến những ca khúc nổi tiếng như “Cỏ hồng” của Phạm Duy, “Thành phố buồn” của Lam Phương, “Thương về miền đất lạnh” và “Đà Lạt hoàng hôn” của Minh Kỳ, “Còn nắng trên đồi”, “Hãy ngồi xuống đây”, “Vũng lầy của chúng ta” của Lê Uyên Phương, “Tuổi đá buồn” của Trịnh Công Sơn hay “Ai lên xứ hoa đào”,”Bài thơ hoa đào” của Hoàng Nguyên và “Đồi thông hai mộ” của Hồng Vân.[171] Đà Lạt cũng là thành phố gắn bó với nhiều nhạc sĩ, nghệ sĩ tên tuổi của tân nhạc Việt Nam. Trong những năm đầu sự nghiệp, nữ danh ca Khánh Ly sống tại Đà Lạt và hát cho các phòng trà nơi đây. Năm 1964, Khánh Ly gặp nhạc sĩ Trịnh Công Sơn trong quán Café Tùng và cuộc hội ngộ này đã tạo nên một cặp đôi nổi tiếng của âm nhạc Việt Nam.[172][173] Quán Café Tùng – ngày nay vẫn nằm trong trung tâm thành phố Đà Lạt.[174] Một cặp đôi khác cũng gặp gỡ tại Đà Lạt và gắn liền tên tuổi với thành phố này là nhạc sĩ Lê Uyên Phương và ca sĩ Lê Uyên.[175]
Phong cảnh và con người Đà Lạt, Lâm Đồng đã trở thành đề tài khai thác của rất nhiều nhiếp ảnh gia Việt Nam.[176] Những năm gần đây, không ít những triển lãm với đề tài Đà Lạt đã được tổ chức tại chính thành phố hoặc ở những đô thị khác. Triển lãm ảnh “Đà Lạt xưa” với sự tham gia của các nhiếp ảnh gia danh tiếng của Việt Nam và nước ngoài được tạp chí Xưa & Nay tổ chức tại khách sạn Sammy Đà Lạt năm 2008.[177] Năm 2010, triển lãm ảnh “Đà Lạt – Cadasa” tại Công trường Lam Sơn, Thành phố Hồ Chí Minh, đã trưng bày tác phẩm của những nữ nghệ sĩ nhiếp ảnh về các biệt thự cổ vừa được trùng tu trên đường Trần Hưng Đạo, phản ảnh sự hồi sinh của quần thể biệt thự cổ và ý thức về trách nhiệm giữ gìn di sản kiến trúc, văn hóa và lịch sử.[178] Năm 2010, những bức ảnh về Đà Lạt được đưa đến tham dự triển lãm tại thành phố Nam Ninh, Trung Quốc nhằm mang hình ảnh của “Đà Lạt – thành phố hoa” đến với ASEAN. Đây là hội chợ triển lãm những thành phố đẹp thuộc các nước ASEAN diễn ra hàng năm tại Trung Quốc và Đà Lạt là thành phố Việt Nam được chọn triển lãm nhằm giới thiệu, trưng bày, quảng bá những hình ảnh địa phương tới du khách.[179] Vào năm 2000, tại Liên hoan ảnh nghệ thuật quốc tế Hasselblad Austrian Super Circuit ở Áo, câu lạc bộ Nhiếp ảnh Đà Lạt đã được ban tổ chức tặng Cúp vàng và bình chọn là câu lạc bộ có bộ ảnh dự thi đẹp nhất trong số 41 ngàn bức ảnh từ hơn 120 nước trên thế giới.[171]

Trong lĩnh vực nghệ thuật thứ bảy, Đà Lạt là nơi lý tưởng mà nhiều đạo diễn truyền hình và điện ảnh trong nước chọn làm địa điểm quay phim. Thành phố thu hút các nhà làm phim nhờ giá sinh hoạt tương đối thấp và dễ dàng tìm được bối cảnh cho những cảnh quay đẹp. Một lý do khác, khí hậu mát mẻ, dễ chịu của Đà Lạt cũng tạo nhiều thuận lợi trong việc làm phim.[180] Với những lợi thế để trở thành một phim trường thực sự, bao gồm phong cảnh thiên nhiên ưu đãi và những thắng cảnh, không gian những tòa kiến trúc, biệt thự, Đà Lạt từng có dự án đầu tư một phim trường và khu công viên nghệ sĩ tại Khu du lịch hồ Tuyền Lâm, tuy vậy đến thời điểm 2011, dự án này vẫn chưa được triển khai.[181] Trong lịch sử điện ảnh Việt Nam, có thể thấy không ít những bộ phim lấy bối cảnh Đà Lạt, trong số đó có thể kể đến như Con ma nhà họ Hứa (1973), Giỡn mặt tử thần (1975), Tình nhỏ làm sao quên (1993), Khi yêu đừng quay đầu lại (2010)…

Nhà ga mới của trường bay Liên Khương được khánh thành và đưa vào hoạt động giải trí cuối năm 2009 .
Do đặc thù địa hình, giao thông vận tải Đà Lạt chỉ gồm đường đi bộ, đường sắt và đường hàng không, nhưng lúc bấy giờ chỉ giao thông vận tải đường đi bộ và đường hàng không thực sự hoạt động giải trí. Tuyến đường quan trọng nhất nối Đà Lạt với những thành phố khác là quốc lộ 20. Con đường này giao với Quốc lộ 1 tại ngã ba Dầu Giây, tỉnh Đồng Nai, từ đó hướng về Thành phố Hồ Chí Minh và nối với quốc lộ 27 tại D’Ran để về Phan Rang và những tỉnh Nam Trung Bộ. [ 45 ] Quốc lộ 20 còn cắt qua Di Linh, từ đây theo quốc lộ 28 về hướng nam sẽ dẫn đến thành phố Phan Thiết. Xuất phát từ Đà Lạt, tuyến quốc lộ 27C ( trước kia là đường 723 ) đi xuyên qua những huyện Lạc Dương của Lâm Đồng và Khánh Vĩnh, Diên Khánh của Khánh Hòa, tới thành phố Nha Trang. Con đường này được hoàn thành xong vào năm 2007, giúp hành trình dài giữa hai thành phố du lịch nổi tiếng chỉ còn khoảng chừng 130 km, so với lộ trình cũ Đà Lạt – Phan Rang – Nha Trang dài 228 km. [ 182 ] Đà Lạt còn một tuyến tỉnh lộ khác là đường 722 đi Đam Rông, nối thành phố với những vùng tây-bắc của tỉnh Lâm Đồng. [ 183 ] Giao thông nội thị, những tuyến xe buýt của thành phố hình thành vào năm 2006, với tuyến tiên phong nối Đà Lạt với Đức Trọng. [ 184 ] Thời điểm 2007, Đà Lạt có ba công ty kinh doanh thương mại vận tải đường bộ xe buýt, gồm Công ty Cổ phần Vận tải Ô tô Lâm Đồng, Công ty Trách nhiệm Hữu hạn Thái Hòa và Công ty Cổ phần Phương Trang, tổng số 79 đầu xe, khai thác những tuyến nội thị và từ Đà Lạt đến những huyện lân cận. Thành phố cũng có khoảng chừng 10 công ty tham gia kinh doanh thương mại vận tải đường bộ taxi, trong đó có những hãng lớn như Mai Linh, Phương Trang và Thắng Lợi. [ 184 ] [ 185 ]Ngày nay, số lượng công ty lữ hành khai thác tuyến luân chuyển từ những tỉnh / thành phố đến Đà Lạt rất nhiều. Bên cạnh những hãng xe khách giường nằm truyền thống lịch sử, còn có những hãng luân chuyển hành khách bằng xe Limousine như Đà Lạt Amazing Limousine [ 186 ]Tên đường phố Đà Lạt trước năm 1975 :

Đường hàng không[sửa|sửa mã nguồn]

Giao thông hàng không của Đà Lạt được thực thi qua trường bay Liên Khương và trường bay Cam Ly. trường bay Liên Khương cách TT thành phố Đà Lạt 28 km về phía nam, nằm cạnh quốc lộ 20, thuộc thị xã Liên Nghĩa, huyện Đức Trọng. [ 187 ] Phi trường này được người Pháp cho kiến thiết xây dựng và đưa vào hoạt động giải trí vào năm 1933, khi đó chỉ có một đường sân bay bằng đất nện cứng dài 700 mét. Trong Chiến tranh quốc tế thứ hai, Quân đội Nhật Bản đã tăng cấp trường bay Liên Khương, đường hạ cất cánh được rải cán đá và dùng cho mục tiêu quân sự chiến lược. Phi trường còn liên tục được thiết kế xây dựng dưới thời Nước Ta Cộng hòa với nhà ga gia dụng mới và mặt đường băng phủ bê tông nhựa hoàn toàn có thể sử dụng cho máy bay dưới 35 tấn. [ 188 ] Sau năm 1975, phi trường được Quân đội nhân dân Nước Ta tiếp quản và điều hành quản lý, tới năm 1980 chuyển về Tổng công ty Cảng hàng không Miền Nam quản trị. Năm 2003, Tổng công ty Cảng hàng không Miền Nam đã tăng cấp trường bay Liên Khương đạt tiêu chuẩn 4C theo phân cấp của Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế. [ 188 ] Cuối tháng 12 năm 2009, nhà ga mới của trường bay với diện tích quy hoạnh sàn 12.000 mét vuông được khánh thành, khởi đầu khai thác những đường bay quốc tế. [ 189 ] Thời điểm 2012, Hãng hàng không Vietnam Airlines khai thác mỗi ngày một chuyến bay khứ hồi Đà Lạt – Thành Phố Hà Nội, bốn chuyến bay khứ hồi Đà Lạt – Thành phố Hồ Chí Minh và một chuyến bay khứ hồi Đà Lạt – TP. Đà Nẵng. Hãng hàng không Air Mekong cũng khai thác mỗi ngày một chuyến bay khứ hồi Đà Lạt – TP. Hà Nội và một chuyến bay khứ hồi Đà Lạt – Thành phố Hồ Chí Minh. [ 190 ] Phi trường thứ hai của Đà Lạt là trường bay Cam Ly, thuộc P. 5, cách TT thành phố 3 km về phía tây. Trước kia, đây là trường bay quân sự chiến lược của Quân đội Hoa Kỳ và Quân lực Nước Ta Cộng hòa. Sau năm 1975, trường bay Cam Ly thuộc Học viện Lục quân, rồi chuyển giao cho Tổng công ty Cảng hàng không Miền Nam. [ 191 ] Do hoạt động giải trí không hiệu suất cao, trường bay này bị bỏ phí nhiều năm và tới cuối 2010, được giao lại cho Bộ Quốc phòng quản trị. [ 192 ]
Tuyến đường sắt Tháp Chàm – Đà Lạt được thiết kế xây dựng từ năm 1903 đến năm 1928, tới năm 1932 mở màn khai thác vận tải đường bộ toàn tuyến. [ 191 ] So với những tuyến đường tàu khác ở Nước Ta, tuyến Tháp Chàm – Đà Lạt độc lạ nhờ sử dụng mạng lưới hệ thống đường tàu răng cưa, gồm ba đoạn từ Sông Pha lên tới Đà Lạt, tổng số gần 16 km. [ 193 ] Điểm cuối của tuyến đường tàu này là nhà ga Đà Lạt, kiến thiết xây dựng từ năm 1932 đến năm 1938, một khu công trình kiến trúc độc lạ do hai kiến trúc sư người Pháp Révéron và Moncet phong cách thiết kế. [ 194 ] Đường sắt Tháp Chàm – Đà Lạt được sử dụng tới năm 1972, khi cuộc chiến tranh Nước Ta trở nên quyết liệt, tuyến đường buộc phải ngừng hoạt động giải trí. Từ năm 1991, thành phố Đà Lạt cho Phục hồi 7 km đường tàu từ Đà Lạt tới Trại Mát, tích hợp cùng nhà ga Đà Lạt để ship hàng du lịch. Nơi đây ngày này trở thành một trong những điểm mê hoặc hành khách của thành phố. [ 195 ] Mặc dù không còn liên kết trực tiếp với mạng lưới hệ thống đường tàu Nước Ta, nhà ga vẫn bán vé tàu cho hành khách và có xe trung chuyển từ ga Đà Lạt đến ga Nha Trang và ga Tháp Chàm. [ 185 ]

• Trần Sỹ Thứ; nhiều tác giả (2008), Địa chí Đà Lạt, Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, Bản gốc lưu trữ ngày 21 tháng 2 năm 2014
• Nguyễn Hữu Tranh (2001), Đà Lạt năm xưa, Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh, Bản gốc lưu trữ ngày 21 tháng 2 năm 2014
• Trương Trổ; nhiều tác giả (1993), Đà Lạt: Thành phố cao nguyên, Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh, Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 10 năm 2012
• Nguyễn Tấn Châu; nhiều tác giả (2012), Niên giám thống kê năm 2011, Đà Lạt: Cục Thống kê Lâm Đồng
• Hoàng Xuân Hãn; nhiều tác giả (2008), Đà Lạt xưa, Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn
• Jennings, Eric Thomas (2011), Imperial Heights: Dalat and the Making and Undoing of French Indochina, Berkeley: University of California Press
• Nguyễn Văn Hùng; nhiều tác giả (2012), Cẩm nang hướng dẫn du lịch Đà Lạt – Lâm Đồng, Đà Lạt: Sở Thông tin và Truyền thông Lâm Đồng

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://vvc.vn
Category : Đồ Cũ