Trong những năm vừa mới qua, Nước Ta đã đạt được 1 số ít biến hóa trong yếu tố Cải cách hành chính công. Một trong những yếu tố của Cải cách hành chính công ( PAR ) là cải tổ nền dân chủ ở cơ sở, với việc công khai minh bạch ( hoặc thông tin ) những quyết định hành động, chủ trương của chính phủ nước nhà và đặc biệt quan trọng là trải qua những hoạt động giải trí xã hội hóa. Trên trong thực tiễn, vẫn còn những hạn chế trong cách tham gia của cộng đồng trong quy trình phát triển đô thị và nông thôn ở Nước Ta. Do đó, bài học kinh nghiệm rút ra từ điều tra và nghiên cứu trường hợp ở
SaemaulUndong ( Nước Hàn ) sẽ giúp ích cho 1 số ít gợi ý về cách tiếp cận của cộng đồng trong việc phát triển nông thôn mới ở Nước Ta .
Sự tham gia của cộng đồng trong các dự án phát triển tại Việt Nam
Ở Nước Ta, cùng với sự đổi khác kinh tế tài chính từ nền kinh tế tài chính tập trung chuyên sâu và bao cấp sang nền kinh tế thị trường, mạng lưới hệ thống quản trị quan liêu thừa kế kiểu Xô Viết đã được đổi khác. Cải cách hành chính công được chính thức coi là một trong những yếu tố cốt lõi của “ Đổi mới ”, ( Painter, 2005 ), và một trong những yếu tố của Cải cách hành chính là cải tổ nền dân chủ cơ sở. Sau cải cách hành chính, việc phát hành Pháp lệnh về dân chủ cơ sở năm 2007 cho thấy sự đổi khác chủ trương ở Nước Ta. Nó đặt nền tảng pháp lý để lôi cuốn mọi người tham gia vào quy trình lập kế hoạch, triển khai và giám sát, bảo vệ cho người dân cơ sở, quyền được thông tin, đưa ra quan điểm, đưa ra quyết định hành động trong một chừng mực nào đó và giám sát những kế hoạch và dự án được thực thi ở những xã. ( Hà, 2010 ) .
Đã có nhiều hành động hoặc chương trình với sự tham gia của cộng đồng được nhiều nhà nghiên cứu và học giả đề cập trong các lĩnh vực quản lý chất thải rắn, phát triển cơ sở hạ tầng và quản lý, phát triển nhà ở. Nhiều dự án ngành giao thông do Ngân hàng Thế giới tài trợ ở khu vực nông thôn của Việt Nam tập trung vào vấn đề tham gia của cộng đồng. Cách tiếp cận của sự tham gia của cộng đồng được lặp đi lặp lại trong việc lựa chọn sự sắp xếp, tiêu chuẩn xây dựng, nhà thầu, phương pháp giám sát và hệ thống bảo trì. Tuy nhiên, sự tham vấn hoặc sự tham gia của cộng đồng địa phương trong quá trình ra quyết định còn hạn chế. (World Bank, 2005). Hơn hai triệu người đã thoát nghèo nhờ phương pháp lập kế hoạch có sự tham gia từ dưới lên, cung cấp cơ sở hạ tầng quy mô nhỏ cho các xã nghèo, dễ bị tổn thương và thu nhập cho người dân địa phương thông qua việc làm trong xây dựng. Cách tiếp cận quản lý, lập kế hoạch phi tập trung và có sự tham gia cho các hoạt động phát triển của các cộng đồng được giới thiệu trong dự án Ngân hàng Thế giới, sau đó đã được mở rộng thành một chương trình quốc gia do Chính phủ tài trợ (World Bank, 2009).
Trên trong thực tiễn, vẫn còn những hạn chế trong cách tiếp cận tham gia của cộng đồng. Có nhiều Luật đề cập đến nhu yếu tham vấn cộng đồng trước khi đưa ra quyết định hành động. Nhưng không có định nghĩa về khái niệm cộng đồng trong Luật Quy hoạch đô thị năm 2009, Luật Bảo vệ Môi trường năm 2005 và có những độc lạ trong khái niệm về cộng đồng trong Luật Đất đai năm 2003, Bộ luật Dân sự năm 2005. Trong Luật Đất đai năm 2003, khái niệm cộng đồng tuân theo thuật ngữ địa lý, nhưng năm 2005, với Bộ luật Dân sự, cộng đồng được gồm có cộng đồng thị tộc và cộng đồng tôn giáo .
Thứ nhất, khái niệm cộng đồng không rõ ràng sẽ tác động ảnh hưởng đến việc lựa chọn người tham gia và ảnh hưởng tác động đến mức độ tham gia của cộng đồng. Việc tham gia vào những dự án nhiều lúc mang tính hình thức vì thiếu những lao lý bảo vệ sự tham gia hiệu suất cao của cộng đồng và chính sách đưa ra phản hồi cho cộng đồng ( Le 2009 ) .
Thứ hai, mạng lưới hệ thống chiêu thức tiếp cận từ trên xuống đã được vận dụng trong quản trị trong thời hạn dài. Khái niệm về kêu gọi sự tham gia của cộng đồng được đề cập trong nhiều tài liệu chính thức tương thích với mọi người trong kế hoạch phát triển hoặc những hoạt động giải trí đã được quyết định hành động bởi những quan chức cấp cao hơn ( Wit, J. 2007 ). Do đó, độ sâu và độ rộng sự tham gia của cộng đồng không cao lắm trong hầu hết những dự án vì nó được pháp luật trong những văn bản pháp lý rằng quyền quyết định hành động của người dân chỉ dựa trên những chủ trương và mức độ góp phần trong những dự án. Cộng đồng chỉ hoàn toàn có thể được thông tin về kế hoạch và đưa ra quan điểm. Ảnh hưởng của chiêu thức tiếp cận từ trên xuống đã tạo ra những cộng đồng thụ động và phụ thuộc vào .
Thứ ba, hầu hết những dự án dựa trên cộng đồng đã được tiến hành tại Nước Ta trên thực tiễn lại không được cộng đồng khởi xướng. Các dự án này đã được phát triển và hoạt động giải trí với sự tương hỗ bên ngoài, từ những nguồn như những Bộ ( của cơ quan chính phủ ) hoặc những nhà hỗ trợ vốn quốc tế ( Richardson 2003 ). Đặc biệt là trường hợp tương quan đến những khoản trợ cấp kinh tế tài chính dự trữ. Thật không may, trong nhiều trường hợp, khi ngân sách tương hỗ dài hơi, những dự án đã ngừng hoạt động giải trí ( Thúy 2005 ). Khi không có sự tương hỗ từ bên ngoài, nhiều dự án trong số này sẽ không lôi cuốn được sự chú ý quan tâm và tham gia của cộng đồng, do đó, làm suy yếu những quyền lợi tiềm năng tương quan đến hiệu quả của dự án. Điều này có nghĩa là những mẫu sản phẩm thường không phản ánh nhu yếu và mong đợi của cộng đồng. ( Dương 2010 ) .
Thứ tư, vấn đề của quá trình tham gia của cộng đồng tại Việt Nam là thiếu thông tin. Các bên liên quan, đặc biệt là các quản trị viên, không muốn chia sẻ thông tin. Fritzen lập luận trong báo cáo của mình rằng các nhà lãnh đạo địa phương có thể được hưởng lợi cá nhân từ việc phân bổ không minh bạch. Đối với một số giới thượng lưu địa phương, có thể có một khu vực màu xám đáng kể để bổ sung thu nhập – cho cả kho bạc của Ủy ban Nhân dân và cá nhân, cũng như củng cố mạng lưới khách hàng – bằng cách giữ phân bổ tài nguyên và các tiêu chí quyết định khác tương đối mờ đục (Fritzen 2006). Tham nhũng dẫn đến việc che giấu thông tin hoặc cung cấp thông tin không chính xác. Do đó, một trong những nhiệm vụ của cải cách hành chính là đấu tranh chống tham nhũng bằng quy trình minh bạch và chính sách rõ ràng.
Thứ năm, vấn đề quan trọng khác liên quan đến năng lực của các cấp quản trị, đặc biệt là ở cấp thấp nhất, nơi sự tham gia của cộng đồng phải được tổ chức và thực hiện. Một lý do tại sao các tỉnh và huyện không muốn trao quyền cho các xã là do thiếu năng lực (UNDP 2000: 25).
Trường hợp Saemaul Undong (Hàn Quốc)
Saemaul Undong hay còn gọi là trào lưu nông thôn mới là một sáng tạo độc đáo năm 1970 của tổng thống Park Chung-hee nhằm mục đích hiện đại hóa kinh tế tài chính nông thôn Nước Hàn, dựa trên những quy ước truyền thống cuội nguồn làng xã Nước Hàn về tự quản và hợp tác trong những cộng đồng làng xã truyền thống cuội nguồn .
Phong trào với khẩu hiệu “ Tự lực, Tự cường và Hợp tác ” nhằm mục đích khuyến khích những thành viên trong cộng đồng cùng tham gia vào quy trình phát triển. Mục đích bắt đầu của trào lưu nhằm mục đích khắc phục sự chênh lệch trong phát triển và mức sống giữa những đô thị TT và những ngôi làng nhỏ nghèo khó, cải tổ điều kiện kèm theo sống của hộ mái ấm gia đình. Sau đó, những dự án đã hướng nhiều hơn đến hàng loạt ngôi làng gồm có thiết kế xây dựng đường, cầu, mương thủy lợi và những lô ủ phân chung. Tiếp theo, chương trình tập trung chuyên sâu vào những mối chăm sóc kinh tế tài chính như canh tác theo nhóm, khu gieo giống chung, sản xuất chăn nuôi, trồng rừng. Vấn đề sức khỏe thể chất và vệ sinh thiên nhiên và môi trường cũng là tiềm năng của chương trình .
Từ năm 1971, nhà nước Nước Hàn đã phân phối không tính tiền cố định và thắt chặt 1 số ít nguyên vật liệu thô cho mỗi ngôi làng khi tham gia, giao cho người dân thiết kế xây dựng cùng với list khuyến nghị những việc thiết yếu cho làng. Phong trào Saemaul Undong đã cải tổ đáng kể hạ tầng ở nông thôn, đưa vào sử dụng những trang thiết bị tân tiến ( mạng lưới hệ thống tưới tiêu, những cây cầu và đường giao thông vận tải tới nông thôn ). Khắp những vùng nông thôn, những ngôi nhà mái đỏ Open dần sửa chữa thay thế nhà truyền thống cuội nguồn. Sự thành công xuất sắc tích cực của trào lưu đã lan rộng và trở thành một trào lưu hiện đại hóa toàn nước .
Mặc dù phong trào khá thành công trong việc giảm đói nghèo và cải thiện đáng kể điều kiện sống ở nông thôn, mức thu nhập giữa thành thị và nông thôn sau quá trình công nghiệp hóa nhanh chóng vẫn còn cao. Điều này đã ảnh hưởng đến phong trào từ đầu những năm 1980, phong trào đã không còn hiệu quả khi giải quyết vấn đề lớn hơn là sự di dân từ nông thôn ra thành thị. Thêm vào đó là vấn đề tham nhũng xảy ra trong hệ thống tổ chức thực hiện.
Giải quyết vấn đề này, Chính phủ Hàn Quốc đã thay đổi hình thức, từ chính quyền tập trung sang trao quyền cho các tổ chức dân sự trong việc tổ chức và thực hiện phong trào. Bắt đầu từ năm 1988, giai đoạn thứ hai của phong trào là tập trung vào các vấn đề mới như nâng cao các dịch vụ tự nguyện trong cộng đồng và hợp tác quốc tế với các nước đang phát triển. Hiện nay, những biện pháp của phòng trào vẫn được đúc kết và áp dụng tại một số các quốc gia đang phát triển.
Bài học rút ra từ cách tiếp cận SMU (Saemaul Undong) và đề xuất áp dụng phương pháp SMU trong bối cảnh Việt Nam
Điểm tương đương
SMU là chương trình tích hợp cộng đồng ở khu vực nông thôn trong quy trình phát triển với mục tiêu cải tổ điều kiện kèm theo sống của người dân ở những làng gồm có điều kiện kèm theo môi trường tự nhiên, thu nhập của người dân cũng như kỹ năng và kiến thức và thái độ của dân cư. Chương trình này tương tự như như chương trình Mục tiêu vương quốc Nước Ta về phát triển nông thôn mới. Nội dung chương trình tại Nước Ta là :
- Quy hoạch xây dựng nông thôn mới;
- Phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội;
- Phát triển kinh tế và chuyển dịch cơ cấu, tạo thu nhập;
- Giảm nghèo và cung cấp an sinh xã hội;
- Đổi mới và phát triển các hình thức tổ chức sản xuất ở nông thôn;
- Phát triển hoạt động giáo dục và đào tạo ở nông thôn;
- Phát triển các hoạt động chăm sóc sức khỏe cho người dân nông thôn;
- Xây dựng đời sống văn hóa nông thôn mới, cung cấp thông tin và truyền thông;
- Cung cấp nước sạch và vệ sinh môi trường ở nông thôn;
- Nâng cao chất lượng tổ chức Đảng, chính quyền, tổ chức chính trị – xã hội trong khu vực;
- Duy trì an ninh và trật tự xã hội ở khu vực nông thôn.
Chương trình SMU được triển khai với điều kiện kèm theo không làng nào hoàn toàn có thể phủ nhận tham gia chương trình. Đặc điểm này có phần giống với tình hình hiện tại ở Nước Ta với mạng lưới hệ thống chính trị. Trong quy trình này, chương trình được kiến thiết xây dựng dựa trên sự hợp tác giữa những kêu gọi sự tham gia của cộng đồng ở cấp thôn và sự chỉ huy và tương hỗ từ chính quyền sở tại địa phương. Đó là kêu gọi sự tham gia của cộng đồng trong quy trình tiếp cận từ trên xuống .
Chương trình SMU khuyến khích phụ nữ ở khu vực nông thôn tham gia nhiều hơn vào việc tạo thu nhập cho những hộ mái ấm gia đình. Với sự hướng dẫn và tương hỗ từ chính quyền sở tại địa phương, phụ nữ nông thôn được khuyến khích khởi xướng những dự án tạo thu nhập quy mô nhỏ. Tương tự như vậy, tại Nước Ta, những quỹ tiết kiệm cộng đồng do Hội Phụ nữ ( Women Union ) quản lý và điều hành đã giúp phụ nữ tạo thêm thu nhập và tăng tiết kiệm ngân sách và chi phí. Quan trọng hơn, vai trò của phụ nữ trong cộng đồng đã được tăng lên không riêng gì về mặt kinh tế tài chính mà còn quyết định hành động trong những yếu tố mái ấm gia đình và cộng đồng .
Sự độc lạ
Chương trình SMU vượt xa chương trình cấp cộng đồng, huy động không chỉ nông dân mà toàn bộ dân chúng và cả bộ máy quan liêu, tập trung sự chú ý vào khu vực nông thôn. Đặc tính này đã góp phần vào sự thành công của chương trình SMU. Ở Việt Nam, không có chương trình nào có đặc điểm như vậy. Chương trình SMU này được coi là toàn bộ chương trình Hàn Quốc để thúc đẩy phát triển nông nghiệp và nông thôn (Reed, 2010) và do đó, nó có tác động lớn đến toàn bộ tình hình phát triển của khu vực nông thôn.
Tổng thống Park và Chính phủ của ông đã tạo ra một môi trường chính trị và xã hội tích cực thông qua chương trình SMU. Toàn bộ dân số đã được tập hợp lại, không chỉ về mặt tinh thần mà còn về kinh tế trong các khoản đầu tư ở khu vực nông thôn. Tại Việt Nam, chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển nông thôn mới không thể tập hợp người dân thành phố để phát triển nông thôn. Vẫn còn khoảng cách giữa khu vực nông thôn và thành thị, đặc biệt là về các khoản đầu tư.
Chương trình SMU đã tạo ra một mối quan hệ Nông dân – nhà nước mới. Chương trình SMU khuyến khích mối quan hệ hợp tác giữa những quan chức địa phương và cộng đồng nông nghiệp. Thông qua mối quan hệ này, nhu yếu của nông dân đã được những quan chức lắng nghe và cung ứng. Mối quan hệ này vẫn còn thiếu trong chương trình Mục tiêu vương quốc Nước Ta cho khu vực nông thôn .
Đề xuất áp dụng tại Việt Nam
Có hai yếu tố quan trọng cần xem xét để vận dụng chiêu thức SMU tại những nước đang phát triển như Nước Ta : ( 1 ) toàn cảnh chính trị – xã hội với cơ quan chính phủ và những nguồn lực can đảm và mạnh mẽ bảo vệ tiếp cận tổng lực giữa chương trình vương quốc và kêu gọi địa phương và ( 2 ) mức độ hợp tác giữa nông dân và chính quyền sở tại địa phương nơi người dân nông thôn tham gia và hưởng lợi từ chương trình. Có một số ít bài học kinh nghiệm rõ ràng rút ra từ chương trình SMU, từ đó hoàn toàn có thể yêu cầu một số ít nguyên tắc để Nước Ta vận dụng giải pháp SMU :
- Khuyến khích và hỗ trợ các nhà lãnh đạo cấp quốc gia mạnh mẽ với bộ máy của Chính phủ sẵn sàng và hiệu quả, trong đó chính phủ cam kết cải thiện bền vững ở khu vực nông thôn;
- Tăng cường năng lực của các bộ phận quản trị địa phương đối với các chính sách và chương trình thực hiện ở cấp địa phương;
- Lồng ghép phát triển nông thôn, ưu tiên cao vào kế hoạch phát triển kinh tế quốc gia, trong đó đầu tư vào cơ sở hạ tầng để hỗ trợ kinh tế nông thôn, chương trình giáo dục và y tế nông thôn để tận dụng các cơ hội kinh tế mới, nghiên cứu nông nghiệp với các công nghệ phù hợp để tăng năng suất;
- Khuyến khích người dân nông thôn tham gia chương trình bằng cách tích cực tham gia vào việc lập kế hoạch, đưa ra quyết định và thực hiện các dự án cộng đồng theo các ưu tiên của họ và hỗ trợ họ các nguồn lực cần thiết. Quá trình này cần sự hợp tác giữa nông dân và chính quyền địa phương và các nhà lãnh đạo chính phủ phải cam kết với các quyết định của cộng đồng.
Thay lời kết
Chương trình phát triển nông thôn và sự tham gia của cộng đồng vào những dự án phát triển không phải là mới ở hầu hết những nước đang phát triển. SaemaulUndong đã trở thành một tên thương hiệu vương quốc trong chương trình Nước Hàn để san sẻ kinh nghiệm tay nghề phát triển nông thôn. Tuy nhiên, những cộng đồng khác trong những vương quốc khác có toàn cảnh khác nhau và phải đương đầu với những hạn chế khác nhau. Do đó, những nhà chỉ huy cơ quan chính phủ và cộng đồng từ những vương quốc khác phải kiểm soát và điều chỉnh cách tiếp cận của SMU với trường hợp của chính họ. Tại Nước Ta, sự lãnh đạo hiệu quả trong chương trình này là một trong những góc nhìn rất quan trọng, cùng với kinh tế tài chính và tiếp thị quảng cáo, cho tác dụng tích cực của những dự án hướng đến cộng đồng. Với những bài học kinh nghiệm rút ra từ SMU, những nâng cấp cải tiến bền vững và kiên cố và rộng khắp nhờ vào vào sự chỉ huy can đảm và mạnh mẽ, hành vi hợp tác và góp vốn đầu tư cam kết ở cấp vương quốc và cộng đồng. Quá trình này cần sự tích hợp của chiêu thức từ trên xuống và từ dưới lên. Bằng cách này, nó hoàn toàn có thể phát triển một quy trình học hỏi lẫn nhau trong việc vận dụng cách tiếp cận mới cho chương trình phát triển nông thôn ở Nước Ta, lấy cảm hứng từ thành công xuất sắc của SaemaulUndong .
*TS.KTS Nguyễn Thị Lan Phương
Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
Tài liệu tham khảo
• Boyer, William; Byong Man Anh (1991). Rural Development in South Korea: A Sociopolitical Analysis. London: University of Delaware Press. 75–76.
• Duong, Minh Hieu (2010) Exploring the role of community participation in improving solid waste management in Vietnam, PhD Thesis, University of Queensland.
• Edelenbos, J. (2005). Institutional Implications of Interactive Governance: Insights from Dutch Practice. Governance. An International Journal of Policy and Administration, 18(1), 111-134.
• Mayer, I., Edelenbos, J. &Monnikhof, R. (2005). Interactive policy development: undermining or sustaining democracy. Public Administration, 83(1), 179-199.
• Edelenbos, J. & Klijn, E.H. (2006). Managing stakeholder involvement in decision-making: a comparative analysis of six interactive processes in The Netherlands. Journal of Public Administration Research and Theory, 16(3), 417-446.
• Fritzen, Scott A. (2006), Probing system limits: Decentralisation and local political accountability in Vietnam, Asia-Pacific Journal Public Administration 28 (1) 1- 24.
• Government Steering Committee for Public Administration Reform, (2000), The overall Report: review of Public administration reform, Government of Vietnam. Hanoi
• Ha, ThiKhiet (2010): Implementing Grassroots democracy together with Hochiminh’s thought of Grassroots people’s relation, Nhandan News Paper.
• Irvin, George, Vietnam: Assessing the achievements of DoiMoi, The Journal of Development Studies 31, 5 (Jun 1995): 725
• Kerkvliet, B.J. and Marr, D.G. (eds) (2004) Beyond Hanoi: Local Government in Vietnam, Singapore: Institute of SEA Studies ISEAS, and NIAS, Copenhagen
• Le, TrongBinh (2009), Community participation management in urban detail planning, Project “Promotion of People’s Participation and Governance in Vietnamese Cities Through the Association of Cities of Vietnam”, ACVN.
• Ngo, Viet Hung (2008), The Role of Local Governments in Urban Development Planning in Vietnam, Paper presentation at GUIC’s seminar, Korea
• Ngo, Viet Hung (2014), Community participation process and Public Administration Reforms in Vietnam: Obstacles and challenges,The Studies of International Affairs published by Institute for National Security Strategy of Korea.pp. 251-291
• Nguyen DinhKhoi (2000), KinhnghiemcuacacChuongtrinhquocgia, Part of Institutionalizing Participatory Planning study.
• Painter, Martin (2003). Public Administration Reform in Vietnam: Problems and Prospects, Public Administration & Development; 23, 259 – 271.
• UNDP-UNCDF-CIDA (2000) Institutionalizing Participation: Lessons learnt and Implications for Strengthening Vietnam’s National Programs, Hanoi: UNDP
• Vietnam Ministry of Planning and Investment (2005) Incorporating the Comprehensive Poverty Reduction and Growth Strategy (CPRGS) into the local Socio-Economic Development Plan, Hanoi: Inter-sectoral Working Group on CPRGS implementation
Trang thông tin này có sự phối hợp của Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung Ương
