Trái Đất – Wikipedia tiếng Việt

Trái Đất hay Địa Cầu (chữ Hán: 地球, tiếng Anh: Earth), là hành tinh thứ ba tính từ Mặt Trời, đồng thời cũng là hành tinh lớn nhất trong các hành tinh đất đá của hệ Mặt Trời xét về bán kính, khối lượng và mật độ của vật chất. Trái Đất còn được biết tên với các tên gọi “hành tinh xanh”[note 2], là nhà của hàng triệu loài sinh vật,[13] trong đó có con người và cho đến nay nó là nơi duy nhất trong vũ trụ được biết đến là có sự sống. Hành tinh này được hình thành cách đây khoảng 4,55 tỷ năm[14][15][16][17] và sự sống xuất hiện trên bề mặt của nó khoảng 1 tỷ năm trước. Kể từ đó, sinh quyển, khí quyển của Trái Đất và các điều kiện vô cơ khác đã thay đổi đáng kể, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phổ biến của các vi sinh vật ưa khí cũng như sự hình thành của tầng ôzôn-lớp bảo vệ quan trọng, cùng với từ trường của Trái Đất, đã ngăn chặn các bức xạ có hại và chở che cho sự sống.[18] Các đặc điểm vật lý của Trái Đất cũng như lịch sử địa lý hay quỹ đạo, cho phép sự sống tồn tại trong thời gian qua. Người ta ước tính rằng Trái Đất chỉ còn có thể hỗ trợ sự sống thêm 1,5 tỷ năm nữa, trước khi kích thước của Mặt Trời tăng lên (trở thành sao khổng lồ đỏ) và tiêu diệt hết sự sống.[19]

Bề mặt Trái Đất được chia thành những mảng thiết kế, chúng chuyển dời từ từ trên bề mặt Trái Đất trong hàng triệu năm. Khoảng hơn 70 % bề mặt Trái Đất được bao trùm bởi những đại dương nước mặn, phần còn lại là những lục địa và những hòn đảo. Nước là thành phần rất thiết yếu cho sự sống và cho đến nay con người vẫn chưa phát hiện thấy sự sống sót của nó trên mặt phẳng của bất kỳ hành tinh nào khác ngoại trừ sao Hỏa ( Hỏa Tinh ) là có nước bị ngừng hoạt động ở hai cực. [ note 3 ] [ note 4 ] Tuy nhiên, người ta có chứng cứ xác lập nguồn nước có ở Sao Hỏa trong quá khứ, và hoàn toàn có thể sống sót cho tới thời nay. [ 20 ] Lõi của Trái Đất vẫn hoạt động giải trí được phủ bọc bởi lớp manti rắn dày, lớp lõi ngoài lỏng tạo ra từ trường và lõi sắt trong rắn. [ 23 ]

Trái Đất tương tác với các vật thể khác trong không gian bao gồm Mặt Trời và Mặt Trăng. Hiện quãng thời gian Trái Đất di chuyển hết một vòng quanh Mặt Trời bằng 365,2564 lần quãng thời gian nó tự quay một vòng quanh trục của mình. Khoảng thời gian này bằng với một năm thiên văn tức 365,2564 ngày trong dương lịch.[note 5] Trục tự quay của Trái Đất nghiêng một góc bằng 23,44° so với trục vuông góc với mặt phẳng quỹ đạo,[24] tạo ra sự thay đổi mùa trên bề mặt của Trái Đất trong một năm chí tuyến. Mặt Trăng, vệ tinh tự nhiên duy nhất của Trái Đất, đồng thời cũng là nguyên nhân chính gây ra hiện tượng thủy triều đại dương, bắt đầu quay quanh Trái Đất từ 4,53 tỷ năm trước, vẫn giữ nguyên góc quay ban đầu theo thời gian nhưng đang chuyển động chậm dần lại. Trong khoảng từ 4,1 đến 3,8 tỷ năm trước, sự va đập của các thiên thạch trong suốt thời kì “Công phá Mạnh muộn” đã tạo ra những sự thay đổi đáng kể trên bề mặt Mặt Trăng.

Cả tài nguyên tài nguyên lẫn những mẫu sản phẩm của sinh quyển Trái Đất được sử dụng để cung ứng cho đời sống của con người. Dân cư được chia thành hơn hàng trăm vương quốc độc lập, có quan hệ với nhau trải qua những hoạt động giải trí ngoại giao, du lịch, thương mại, quân sự chiến lược. Văn hóa loài người đã tăng trưởng tạo nên nhiều cách nhìn về Trái Đất gồm có việc nhân cách hóa Trái Đất như một vị thần, niềm tin vào một Trái Đất phẳng hoặc Trái Đất là TT của cả thiên hà, và một quan điểm nhìn tân tiến hơn như Trái Đất là một thiên nhiên và môi trường thống nhất cần có sự khuynh hướng .

Danh từ Earth trong tiếng Anh hiện đại bắt nguồn từ eorðe của giai đoạn tiếng Anh cổ.[25] Từ này chung gốc với nhiều từ chỉ Trái Đất trong các ngôn ngữ Germanic và đều bắt nguồn từ *erþō trong tiếng Germanic nguyên thủy (tức là tổ tiên của các ngôn ngữ Germanic như tiếng Anh, tiếng Hà Lan, tiếng Đức, v.v). Trong nhiều tư liệu tiếng Anh cổ, danh từ eorðe được sử dụng để dịch nghĩa từ terra trong tiếng Latinh và γῆ gē trong tiếng Hy Lạp; đều mang nghĩa là mặt đất, vùng đất khô cằn, thế giới, bề mặt bao gồm biển, và địa cầu. Tên gọi của các vị thần hiện thân cho Trái Đất như Terra trong thần thoại La Mã và Gaia trong thần thoại Hy Lạp đều bắt nguồn từ hai từ ngữ đã nói ở trên. Tương tự như vậy, người Germanic xưa kia có lẽ tôn thờ thần Earth như một hiện thân của Trái Đất. Ví dụ, thần thoại Bắc Âu giai đoạn muộn có kể về nữ thần khổng lồ tên là Jörð (“mẹ Trái Đất”), thân mẫu của vị thần sấm Thor.[26]

Các nhà khoa học đã hoàn toàn có thể Phục hồi lại những thông tin chi tiết cụ thể về quá khứ của Trái Đất. Những ngày tiên phong của hệ Mặt Trời là vào tầm 4,5672 [ 27 ] ± 0,0006 tỷ năm trước, vào khoảng chừng 4,54 tỷ năm trước ( độ rơi lệch nằm trong khoảng chừng 1 % ) [ 14 ] [ 15 ] [ 16 ] [ 17 ] Trái Đất và những hành tinh khác trong hệ Mặt Trời đã hình thành từ tinh vân Mặt Trời – đám mây bụi và khí dạng đĩa do Mặt Trời tạo ra. Quá trình hình thành Trái Đất được triển khai xong trong vòng 10 triệu đến 20 triệu năm. [ 28 ] Lúc đầu ở dạng nóng chảy, lớp vỏ ngoài của Trái Đất nguội lại thành chất rắn trong khi nước khởi đầu tích tụ trong khí quyển. Mặt Trăng hình thành ngay sau đó cách đây khoảng chừng 4,53 tỷ năm, [ 29 ] là tác dụng của sự va chạm sượt qua giữa một vật thể có size bằng Sao Hỏa ( đôi lúc được gọi là Theia ) và có khối lượng bằng khoảng chừng 10 % khối lượng của Trái Đất, với Trái Đất. [ 30 ] Một phần khối lượng của vật thể này đã sáp nhập vào Trái Đất, phần còn lại bắn vào khoảng trống theo một quỹ đạo tương thích tạo ra Mặt Trăng .Khoảng 3,5 tỷ năm trước, từ trường Trái Đất được hình thành. Khí thải và những hoạt động giải trí của núi lửa tạo ra những yếu tố sơ khai của bầu khí quyển. Quá trình ngưng tụ hơi nước ngày càng tăng bởi băng và nước ở dạng lỏng được cung ứng bởi những thiên thạch và những tiền hành tinh lớn hơn, những sao chổi, và những vật thể ở xa hơn Sao Hải Vương tạo ra những đại dương. [ 31 ] Hai giả thiết chính về sự tăng trưởng của những lục địa được yêu cầu là : [ 32 ] tăng trưởng từ từ cho đến ngày này [ 33 ] hoặc nhanh gọn tăng trưởng trong quá khứ. [ 34 ] Các điều tra và nghiên cứu gần đây cho thấy rằng giải pháp thứ hai khả quan hơn, với vận tốc tăng trưởng khởi đầu nhanh của những lớp vỏ lục địa [ 35 ] theo sau bởi một quy trình tăng trưởng diện tích lục địa chậm và dài. [ 36 ] [ 37 ] [ 38 ] Trong niên đại địa chất, khoảng chừng thời hạn hàng trăm triệu năm, bề mặt Trái Đất liên tục biến hóa hình dạng của chính nó dưới dạng những lục địa hình thành và phân rã. Các lục địa vận động và di chuyển trên mặt phẳng, nhiều lúc phối hợp với nhau để tạo thành một siêu lục địa. Khoảng 750 triệu năm trước, một trong những siêu lục địa được biết sớm nhất là Rodinia, đã khởi đầu chia tách. Các lục địa sau đó lại tích hợp với nhau để tạo ra Pannotia, 600 – 540 triệu năm trước, ở đầu cuối là Pangaea chia tách vào tầm 180 triệu năm trước. [ 39 ]

Quá trình tiến hóa của sự sống[sửa|sửa mã nguồn]

Cho tới nay, Trái Đất là ví dụ duy nhất về một thiên nhiên và môi trường cho phép duy trì sự tiến hóa. [ 40 ] Người ta tin rằng những chất hóa học giàu nguồn năng lượng đã tạo ra những phân tử tự sao chép trong khoảng chừng 4 tỷ năm trước đây, và trong nửa tỷ năm sau đó thì tổ tiên chung sau cuối của những dạng sống trên Trái Đất mở màn Open. [ 41 ] Sự tăng trưởng của năng lực quang hợp cho phép nguồn năng lượng Mặt Trời được hấp thụ trực tiếp bởi những dạng sống ; và sau đó oxy loại sản phẩm tích tụ dần trong bầu khí quyển và hình thành tầng ôzôn ( một hình thức phân tử khác của oxy – O3 ) ở tầng cao của bầu khí quyển. Sự tập hợp những tế bào nhỏ trong một tế bào lớn hơn dẫn đến quy trình tăng trưởng những tế bào phức tạp gọi là những sinh vật nhân chuẩn. [ 42 ] Các sinh vật đa bào thực sự hình thành dưới dạng những tế bào trong một tập đoàn lớn thành viên ngày càng trở nên chuyên môn hóa. Nhờ tầng ôzôn hấp thụ những bức xạ tia cực tím có hại, sự sống mở màn tăng trưởng trên mặt phẳng Trái Đất. [ 43 ]Kể từ thập niên 1960, đã có một giả thiết rằng hoạt động giải trí của những sông băng trong khoảng chừng từ 750 đến 580 triệu năm trước, trong đại Tân Nguyên sinh, đã phủ một lớp băng lên mặt phẳng Trái Đất. Giả thiết được gọi là ” Địa Cầu tuyết “, và được đặc biệt quan trọng chăm sóc vì nó tiếp nối giả thiết về sự bùng nổ sự sống trong kỷ Cambri, khi sự sống đa bào mở màn tăng trưởng mạnh. [ 44 ] Sau sự bùng nổ ở kỷ Cambri, khoảng chừng 535 triệu năm trước, đã xảy ra năm cuộc đại tuyệt chủng. [ 45 ] Cuộc đại tuyệt chủng ở đầu cuối diễn ra cách đây 65 triệu năm, xảy ra hoàn toàn có thể là do một thiên thạch đâm vào Trái Đất, đã gây ra cuộc đại tuyệt chủng của khủng long thời tiền sử và những loài bò sát lớn, nhưng bỏ lỡ những loài động vật hoang dã có kích cỡ nhỏ như những loài động vật hoang dã có vú, mà khi đó trông giống như chuột. Trong 65 triệu năm qua, những dạng sống máu nóng ngày càng trở nên phong phú, và một vài triệu năm trước đây thì một loài động vật hoang dã dáng vượn ở châu Phi đã có năng lực đứng thẳng. [ 46 ] Điều này được cho phép chúng sử dụng công cụ và thôi thúc tiếp xúc cũng như cung ứng những chất dinh dưỡng và những yếu tố kích thích thiết yếu cho một bộ não lớn hơn. Sự tăng trưởng của nông nghiệp, và sau đó là sự văn minh, được cho phép con người trong một khoảng chừng thời hạn ngắn gây tác động ảnh hưởng đến Trái Đất nhiều hơn bất kỳ một dạng sống nào khác, [ 47 ] thậm chí còn cả đặc thù cũng như số lượng của những loài sinh vật khác. Các thời kỳ băng hà khởi đầu từ 40 triệu năm trước và tăng trưởng trong suốt thế Pleistocen vào khoảng chừng 3 triệu năm trước. Chu kì hình thành và tan băng lặp đi tái diễn trong những vùng cực theo chu kì 40-100 nghìn năm. Thời kỳ băng hà gần đây kết thúc vào khoảng chừng 10.000 năm trước. [ 48 ]

Vòng đời của Mặt Trời (tỉ năm), từ trái sang:
Bắt đầu – Hiện tại – Nhiệt độ tăng dần – Sao khổng lồ đỏ – Suy sụp hấp dẫn – Sao lùn trắng,…

Tương lai của hành tinh này có quan hệ mật thiết với Mặt Trời. Là hiệu quả của sự tăng cường nguyên tử heli một cách từ từ trong lõi của Mặt Trời, độ sáng của ngôi sao 5 cánh này đang từ từ tăng lên. Độ sáng của Mặt Trời sẽ tăng 10 % trong 1,1 tỷ năm tới, 40 % trong 3,5 tỷ năm tới. [ 49 ] Các quy mô khí hậu chỉ ra rằng việc những tia phóng xạ chạm đến Trái Đất nhiều hơn sẽ tạo nên những hậu quả kinh khủng, gồm có sự biến mất của những đại dương. [ 50 ]Sự tăng nhiệt độ trên bề mặt Trái Đất sẽ đẩy nhanh quy trình CO2 phi sinh học, giảm tỷ lệ của khí này cho đến khi những loài thực vật chết ( 10 ppm so với thực vật C4 ) trong vòng 900 triệu tới 1,2 tỷ năm. Sự thiếu vắng những loại cây xanh sẽ tạo ra hiện tượng kỳ lạ thiếu oxy trong bầu khí quyển, khiến cho những loại động vật hoang dã trên Trái Đất sẽ bị tuyệt chủng trọn vẹn trong vài triệu năm sau đó, sự sống sẽ chỉ còn lại những dạng đơn thuần sống trong những túi nước nằm sâu trong lòng đất hoặc ở 2 vùng cực. [ 51 ] Tới 1,3 tỷ năm sau, những sinh vật nhân chuẩn sẽ tuyệt chủng, chỉ còn những sinh vật nhân sơ còn sống. Tới 2,8 tỷ năm sau, nhiệt độ Trái Đất sẽ lên tới 147 độ C ngay cả ở vùng cực, hàng loạt nước trên mặt phẳng sẽ biến mất và sự sống sẽ trọn vẹn bị hủy hoại [ 19 ] và nhiệt độ trung bình toàn thế giới sẽ đạt tới 70 °C. [ 51 ] Trái Đất được mong đợi rằng hoàn toàn có thể tương hỗ sự sống thêm 500 triệu năm nữa, [ 52 ] dù thời hạn này hoàn toàn có thể kéo 2,3 tỉ năm nếu nitơ được vô hiệu khỏi bầu khí quyển. [ 53 ] Cho dù Mặt Trời có sống sót vĩnh cửu và không đổi khác, quy trình lạnh đi của Trái Đất sẽ khiến cho lượng CO2 giảm dần do sự suy giảm của những hoạt động giải trí núi lửa [ 54 ] và 35 % nước của những đại dương lặn xuống lớp phủ do quy trình lưu thông hơi nước của sống núi giữa đại dương giảm. [ 55 ]Mặt Trời, trong quy trình tiến hóa của nó, sẽ trở thành một sao khổng lồ đỏ trong khoảng chừng 5 tỷ năm nữa. Các quy mô cho thấy rằng Mặt Trời sẽ lan rộng ra, tăng nửa đường kính lên gấp 250 lần hiện tại, xê dịch 1 AU ( 150.000.000 km ). [ 49 ] [ 56 ] Tương lai của Trái Đất kém rõ ràng hơn. Dưới dạng một sao khổng lồ đỏ, Mặt Trời sẽ mất đi 30 % khối lượng, khiến cho, không tính đến những ảnh hưởng tác động về thủy triều, Trái Đất sẽ chuyển đến quỹ đạo 1,7 AU ( 250.000.000 km ) so với Mặt Trời khi ngôi sao 5 cánh này đạt đến nửa đường kính tối đa. Do đó người ta kỳ vọng rằng Trái Đất sẽ thoát khỏi được lớp không khí bao quanh Mặt Trời, mặc dầu hầu hết, không phải toàn bộ, những loài sinh vật còn lại cũng sẽ nhanh gọn bị tuyệt chủng khi độ sáng của Mặt Trời tăng lên. [ 49 ] Nhưng, những mô phỏng gần đây cho thấy quỹ đạo của Trái Đất sẽ biến mất do công dụng của thủy triều và lực hút, làm cho nó bị hút vào vùng bao quanh Mặt Trời và bị hủy hoại. [ 56 ]

Tính chất vật lý[sửa|sửa mã nguồn]

Trái Đất là một hành tinh đất đá, có nghĩa là nó có cấu trúc đất đá cứng, khác với những hành tinh khí khổng lồ như Sao Mộc. Trái Đất là hành tinh lớn nhất trong bốn hành tinh đất đá của hệ Mặt Trời, về cả size và khối lượng. Trong bốn hành tinh này, Trái Đất có độ đặc lớn nhất, mê hoặc mặt phẳng lớn nhất, từ trường mạnh nhất, vận tốc quay nhanh nhất. [ 57 ] Và đồng thời nó cũng là hành tinh đất đá duy nhất mà những mảng xây đắp còn hoạt động giải trí. [ 58 ]
Hình dạng của Trái Đất rất gần với hình phỏng cầu là hình cầu bị nén dọc theo hướng từ địa cực tới chỗ phình ra ở xích đạo. [ 59 ] Phần phình ra này là tác dụng của quá trình tự quay và khiến cho độ dài đường kính tại đường xích đạo dài hơn 43 km so với độ dài đường kính tính từ cực tới cực. [ 60 ] Độ dài đường kính trung bình của hình phỏng cầu tham chiếu vào khoảng chừng 12.745 km, giao động với 40.000 km / π, mét được định nghĩa bằng 1/10. 000.000 khoảng cách từ xích đạo đến cực Bắc đo qua Paris, Pháp. [ 61 ]Địa hình những khu vực khác nhau đều có những rơi lệch nhất định so với hình phỏng cầu đã được lý tưởng hóa này và nếu xét ở quy mô toàn thế giới thì độ lệch này thường rất nhỏ, còn so với một khu vực nhỏ thì Trái Đất có dung sai vào khoảng chừng 1/584, tức 0,17 % so với hình phỏng cầu tham chiếu và nhỏ hơn 0,22 % dung sai được cho phép so với những quả bóng bi-da. Nơi có độ lệch ( độ cao hoặc độ sâu ) lớn nhất so với bề mặt Trái Đất là đỉnh Everest ( 8.848 m trên mực nước biển ) và rãnh Mariana ( 10.911 dưới mực nước biển ). Do sự phồng lên ở xích đạo, nơi xa tâm Trái Đất nhất là đỉnh Chimborazo cao 6.268 m ở Ecuador. [ 62 ] [ 63 ]

Thành phần hóa học[sửa|sửa mã nguồn]

Khối lượng của Trái Đất vào khoảng chừng 5,98 × 1024 kg, gồm có sắt ( 32,1 % ), oxy ( 30,1 % ), silic ( 15,1 % ), magiê ( 13,9 % ), lưu huỳnh ( 2,9 % ), niken ( 1,8 % ), calci ( 1,5 % ), nhôm ( 1,4 % ) ; và những nguyên tố khác 1,2 %. Dựa trên triết lý về phân tách khối lượng, người ta cho rằng vùng lõi được cấu trúc bởi sắt ( 88,8 % ) với một lượng nhỏ niken ( 5,8 % ), lưu huỳnh ( 4,5 % ), và những nguyên tố khác thì nhỏ hơn 1 %. [ 64 ] Nhà hóa học F. W. Clarke tính rằng dưới 47 % lớp vỏ Trái Đất chứa oxy và những mẫu đá cấu trúc nên vỏ Trái Đất hầu hết chứa những oxide ; clo, lưu huỳnh và fluor là những ngoại lệ quan trọng duy nhất của điều này và tổng khối lượng của chúng trong đá nhỏ hơn 1 % rất nhiều. Các oxide chính là oxide silic, nhôm, sắt ; những cacbonat calci, magiê, kali và natri. Dioxide silic đóng vai trò như một acid, tạo nên silicat và xuất hiện trong toàn bộ những loại khoáng vật thông dụng nhất. Từ một thống kê giám sát dựa trên 1.672 nghiên cứu và phân tích về tất những loại đá, Clarke suy luận rằng 99,22 % là cấu trúc từ 11 oxide ( nhìn bảng bên phải ) và tổng thể những thành phần còn lại chỉ chiếm một lượng cực nhỏ. [ note 6 ]

Cấu trúc bên trong[sửa|sửa mã nguồn]

Phần bên trong của Trái Đất giống như những hành tinh đất đá khác, chia thành nhiều lớp dựa trên những đặc tính hóa, lý .
Nội nhiệt của Trái Đất được tạo ra bởi sự tích hợp của nhiệt dư được tạo ra trong những hoạt động giải trí của Trái Đất ( khoảng chừng 20 % ) và nhiệt được tạo ra do sự phân rã phóng xạ ( khoảng chừng 80 % ). [ 68 ] Các đồng vị chính tham gia vào quy trình sinh nhiệt là kali – 40, urani – 238, urani 235, thori – 232. [ 69 ] Ở TT của Trái Đất, nhiệt độ hoàn toàn có thể đạt tới 7000K và áp suất hoàn toàn có thể lên tới 360 Gpa. [ 70 ] Do phần đông nhiệt năng này sinh ra từ sự phân rã của những chất phóng xạ, những nhà khoa học tin rằng vào thời kì đầu của Trái Đất, trước khi số lượng của những đồng vị phóng xạ có chu kì bán rã ngắn bị giảm xuống, nhiệt năng sinh ra của Trái Đất còn cao hơn. Nhiệt năng thêm này gấp hai lần hiện tại vào thời gian 3 tỉ năm trước [ 68 ] đã làm tăng nhiệt độ mặt đất, tăng vận tốc của quy trình đối lưu manti và kiến thiết mảng, và được cho phép tao ra đá macma giống như komatiite mà ngày này không còn được tạo ra nữa. [ 71 ]

Tổng nhiệt năng mà Trái Đất mất đi khoảng chừng 4,2 × 1013 W. [ 72 ] Một phần nguồn năng lượng nhiệt ở lõi được truyền qua lớp vỏ nhờ chùm manti ; đó là một dạng đối lưu gồm có những đợt dâng lên của những khối đá nóng và hoàn toàn có thể tạo ra những điểm trung tâm và lũ bazan. [ 73 ] Một phần nhiệt năng khác của Trái Đất mất đi trải qua hoạt động giải trí xây đắp mảng khi mácma trong manti dâng lên ở những sống núi giữa đại dương. Hình thức mất nhiệt sau cuối là con đường truyền nhiệt trực tiếp đi qua thạch quyển, hầu hết Open ở đại dương vì lớp vỏ ở đó mỏng mảnh hơn so với ở lục địa. [ 72 ]

Các mảng kiến thiết[sửa|sửa mã nguồn]

Lớp ngoài cứng về mặt cơ học của Trái Đất, tức thạch quyển, bị vỡ thành nhiều mảnh được gọi là những mảng xây đắp. Các mảng này chuyển dời tương đối với nhau theo một trong ba kiểu ranh giới mảng : quy tụ khi hai mảng va chạm ; tách giãn khi hai mảng đẩy nhau ra xa, chuyển dạng khi những mảng trượt dọc theo những vết đứt gãy. [ 75 ] Các trận động đất, hoạt động giải trí núi lửa, sự hình thành những dãy núi, và rãnh đại dương đều Open dọc theo những ranh giới này. [ 76 ] Các mảng kiến thiết nằm trên quyển atheno ( quyển mềm ), phần rắn nhưng kém nhớt của lớp phủ trên hoàn toàn có thể chảy và vận động và di chuyển cùng những mảng xây đắp, và hoạt động của chúng gắn chặt với những kiểu đối lưu bên trong lớp phủ Trái Đất .Khi những mảng thiết kế chuyển dời, đáy đại dương bị hút chìm ở rìa của lục địa hay tại ranh giới quy tụ. Trong khi đó, sự phun trào mácma ở ranh giới phân kỳ tạo ra những rặng núi giữa đại dương. Sự phối hợp của những quy trình này đẩy lớp vỏ ở đại dương trở lại lớp phủ. Bởi quy trình tái chế này, hầu hết đáy đại dương không quá 100 triệu tuổi. Lớp vỏ đại dương già nhất là ở tây Thái Bình Dương và ước đạt khoảng chừng 200 triệu tuổi. [ 77 ] [ 78 ] Bên cạnh đó, lớp vỏ lục địa già nhất khoảng chừng 4030 triệu tuổi. [ 79 ]Các mảng lục địa khác gồm có mảng Ấn Độ, mảng Ả Rập, mảng Caribe, mảng Nazca ở bờ phía tây Nam Mỹ và mảng Scotia ở nam Đại Tây Dương. Mảng Úc thực ra đã hợp nhất với mảng Ấn Độ trong khoảng chừng từ 50 đến 55 triệu năm trước để tạo thành mảng Ấn-Úc. Các mảng kiến thiết vận động và di chuyển nhanh nhất là những mảng đại dương, với mảng Cocos chuyển dời với vận tốc 75 mm mỗi năm [ 80 ] và mảng Thái Bình Dương chuyển dời với vận tốc 52 – 69 mm mỗi năm. Ở một thái cực khác, mảng chuyển dời chậm nhất là mảng Á-Âu, vận động và di chuyển với vận tốc thông thường 21 mm một năm. [ 81 ]
Địa hình của Trái Đất ở mỗi vùng mỗi khác. Nước bao trùm khoảng chừng 70,8 % [ 82 ] bề mặt Trái Đất, với phần nhiều thềm lục địa ở dưới mực nước biển. Bề mặt dưới mực nước biển hiểm trở gồm có mạng lưới hệ thống những dãy núi giữa đại dương lê dài khắp địa cầu, ví dụ như những núi lửa ngầm, [ 60 ] những rãnh đại dương, những hẻm núi dưới mặt biển, những cao nguyên đại dương và đồng bằng đáy. Còn lại 29,2 % không bị bao trùm bởi nước ; gồm có núi, sa mạc, cao nguyên, đồng bằng và những địa hình khác .
Bề mặt của hành tinh liên tục tự biến hóa theo thời hạn dưới công dụng của những quy trình thiết kế và xói mòn. Các hình thái của mặt phẳng được tạo nên và biến dạng bởi những mảng kiến thiết liên tục bị phong hóa bởi giáng thủy, những quy trình nhiệt và những tác nhân hóa học. Sự ngừng hoạt động, sự xói mòn bờ biển, sự hình thành của những dải sinh vật biển ngầm, và sự va chạm với những mảnh thiên thạch lớn cũng làm đổi khác địa hình. [ 83 ]Lớp vỏ lục địa gồm có những vật chất có độ đặc thấp hơn như đá macma granit và andesit. Ít phổ cập hơn là bazan, một loại đá núi lửa đặc là thành phần chính của đáy biển. [ 84 ] Đá trầm tích được tạo ra do sự tăng số lượng trầm tích và chúng trở nên kết nối với nhau. Đá trầm tích bao trùm gần 75 % mặt phẳng lục địa, mặc dầu chúng chỉ chiếm khoảng chừng 5 % lớp vỏ. [ 85 ] Loại đá thứ ba được tìm thấy trên Trái Đất là đá biến chất, được tạo ra do sự biến hóa của những loại đá trước đó dưới tính năng của áp suất cao, nhiệt độ cao, hoặc cả hai. Các khoáng vật silicat ở bề mặt Trái Đất gồm có thạch anh, felspat, amphibol, mica, pyroxen, olivin. [ 86 ] Các khoáng vật cacbonat gồm có calcit ( tìm thấy trong đá vôi ), aragonit và dolomit. [ 87 ]Thổ quyển là lớp ngoài cùng nhất của Trái Đất, được cấu trúc bởi đất và chịu tác động ảnh hưởng của những quy trình hình thành đất. Nó sống sót cùng thạch quyển, khí quyển, thủy quyển và sinh quyển. Theo số liệu năm 2009, tổng diện tích đất trồng trọt được chiếm 10.57 % tổng diện tích đất mặt phẳng, với chỉ 1.04 % sử dụng được cho việc trồng trọt lâu bền hơn. [ 5 ] Gần 40 % diện tích đất mặt phẳng đang được sử dụng để trồng trọt hoặc làm đồng cỏ chăn nuôi, ước tính 1.3 × 107 km² dùng làm đất trồng và 3,4 × 107 km² dùng làm đồng cỏ. [ 88 ] Độ cao so với mực nước biển của mặt đất đổi khác từ – 418 m ở biển Chết tới 8.848 m trên đỉnh Everest và độ cao trung bình trên mặt nước biển là 840 m. [ 89 ]
Đồ thị biểu lộ độ cao của mặt phẳng Trái Đất. Nước bao trùm khoảng chừng 71 % mặt phẳng Trái Đất .Nguồn nước dồi dào trên mặt đất là đặc thù độc nhất, giúp phân biệt ” Hành tinh xanh ” với những hành tinh khác trong hệ Mặt Trời. Thủy quyển của Trái Đất hầu hết gồm có những đại dương, nhưng về kim chỉ nan nó gồm có toàn bộ nước trên mặt đất, gồm có biển trong nước, hồ, sông và mạch nước ngầm ở độ sâu tới 2000 m. Khu vực sâu nhất dưới đáy biển là ” Challenger Deep ” thuộc rãnh Mariana ở Thái Bình Dương với độ sâu 10.911,4 m. [ note 10 ] [ 90 ] Độ sâu trung bình của những đại dương là 3.800 m, lớn hơn 4 lần độ cao trung bình của những lục địa. [ 89 ] Khối lượng nước trong những đại dương giao động 1,35 × 1018 tấn, hoặc khoảng chừng 1/4400 khối lượng của Trái Đất, và chiếm thể tích 1,386 × 109 km³. Nếu tổng thể đất trên Trái Đất được trải phẳng ra, mực nước biển sẽ dâng lên cao hơn 2,7 km. [ note 11 ] Khoảng 97,5 % nước có chứa muối, còn lại 2,5 % là nước ngọt và phần đông nước ngọt, khoảng chừng 68,7 %, đang ở dạng băng. [ 91 ]Khoảng 3,5 % tổng khối lượng của những đại dương là muối và hầu hết lượng muối này được đẩy ra từ những hoạt động giải trí núi lửa hay tách ra từ đá macma nguội. [ 92 ] Các đại dương đều có chứa đầy khí hòa tan trong nước, yếu tố thiết yếu so với sự sống của những sinh vật biển. [ 93 ] Nước biển có ảnh hưởng tác động lớn tới khí hậu của cả thế giới và những đại dương có vai trò như nguồn giữ nhiệt. [ 94 ] Sự đổi khác trong phân bổ nhiệt đại dương tạo ra sự biến hóa quan trọng về thời tiết, như El Nino. [ 95 ]
Áp suất khí quyển trung bình công dụng lên bề mặt Trái Đất là 101,325 kPa ở độ cao 8,5 km. [ 9 ] Không khí chứa 78 % nitơ và 21 % oxy, còn lại là hơi nước, dioxide cacbon và những phân tử khí khác. Độ cao của tầng đối lưu đổi khác theo vĩ độ vào khoảng chừng 8 km ở những vùng cực và 17 km ở xích đạo, với những sự đổi khác ảnh hưởng tác động bởi những yếu tố mùa và thời tiết. [ 96 ]Sinh quyển của Trái Đất tạo ra những đổi khác khá lớn so với bầu khí quyển. Sự quang hợp oxy tiến hóa từ 2,7 tỷ năm trước, tạo ra bầu không khí chứa nitơ-oxy sống sót thời nay. Sự đổi khác này tạo điều kiện kèm theo thuận tiện cho sự phổ cập của những vi sinh vật ưa khí, cũng như việc tầng ôzôn – cùng với từ trường của Trái Đất – đã ngăn ngừa những tia phóng xạ, được cho phép sự sống sống sót trên Trái Đất. Các tính năng khác của khí quyển so với sự sống gồm có luân chuyển, phân phối những loại khí hữu dụng, đốt cháy những thiên thạch nhỏ trước khi chúng chạm đất và điều hòa nhiệt độ. [ 97 ] Hiện tương ở đầu cuối được biết dưới cái tên hiệu ứng nhà kính : những phân tử khí thu nhiệt năng tỏa ra từ mặt đất, làm tăng nhiệt độ trung bình. Cacbon dioxide, hơi nước, metan và ozon là những khí nhà kính tiên phong trong bầu khí quyển của Trái Đất. Nếu không có hiệu ứng duy trì nhiệt này, nhiệt độ trung bình mặt phẳng sẽ là – 18 °C và sự sống sẽ không có năng lực sống sót. [ 82 ]

Thời tiết và khí hậu[sửa|sửa mã nguồn]

Tổng hợp hình chụp vệ tinh địa tĩnh GOES của NESDIS độ phân giải trung bình ( MODIS ) chụp những khu vực bề mặt Trái Đất bị mây bao trùm 11/7/2005Khí quyển của Trái Đất không có ranh giới xác lập, ngày càng trở nên mỏng mảnh hơn và loãng vào khoảng trống. Ba phần tư khối lượng của khí quyển tập trung chuyên sâu trong khoảng chừng 11 km từ mặt phẳng hành tinh. Tầng thấp nhất này được gọi là tầng đối lưu, ở đây nguồn năng lượng Mặt Trời sẽ đốt nóng nó và mặt đất làm không khí co và giãn. Lớp khí tỷ lệ thấp này bay lên trên, và sửa chữa thay thế vào đó là lớp khí lạnh hơn, tỷ lệ dày hơn. Kết quả tạo ra sự lưu thông không khí, chính sách đổi khác thời tiết và khí hậu trải qua sự phân phối lại nhiệt năng. [ 98 ]Các vành đai lưu thông không khí gồm có gió mậu dịch ở vùng xích đạo dưới vĩ độ 30 ° và gió tây hoạt động giải trí trong khu vực giữa vĩ độ 30 ° và 60 °. [ 99 ] Các hải lưu cũng là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng tác động tới khí hậu, đặc biệt quan trọng là sự luân chuyển nhiệt muối, phân phối lại nhiệt năng từ những đại dương nằm trên xích đạo về vùng cực. [ 100 ]Hơi nước được sinh ra trải qua việc bốc hơi mặt phẳng, được luân chuyển bằng quy trình tuần hoàn trong khí quyển. Khi điều kiện kèm theo không khí được cho phép việc đẩy không khí nóng ẩm lên cao thì lượng nước này ngưng tụ và rơi xuống mặt phẳng gọi là giáng thủy. Phần lớn lượng nước này lại được luân chuyển trở về nơi bốc hơi, thường là những đại dương hoặc những hồ nước, nhờ mạng lưới hệ thống sông ngòi. Vòng tuần hoàn nước là một hiện tượng kỳ lạ thiết yếu cho sự sống và là yếu tố tham gia vào hiện tượng kỳ lạ xói mòn địa hình trong suốt những thời kì địa chất. Các hiện tượng kỳ lạ giáng thủy có độc lạ rất lớn, từ vài mét một năm tới chưa đầy một milimét. Sự lưu thông không khí, những đặc thù địa hình và nhiệt độ khác nhau giúp xác định lượng giáng thủy trung bình ở mỗi vùng. [ 101 ]Trái Đất hoàn toàn có thể chia thành những đới có khí hậu như nhau theo vĩ độ. Từ xích đạo đến những cực lần lượt có những kiểu khí hậu : nhiệt đới gió mùa, cận nhiệt đới, ôn đới, hàn đới ( khí hậu vùng cực ). [ 102 ] Khí hậu cũng hoàn toàn có thể chia dựa trên nhiệt độ và lượng giáng thủy, với những vùng khí hậu đặc trưng có không khí như nhau. Hệ thống phân loại khí hậu Köppen ( sau này được Rudolph Geiger, học trò của Wladimir Köppen, sửa đổi ) chia Trái Đất thành 5 nhóm lớn ( khí hậu kiểu nhiệt đới gió mùa / đại nhiệt, khí hậu khô, khí hậu ôn đới / trung nhiệt, khí hậu lục địa / tiểu nhiệt, khí hậu vùng cực ), sau đó lại được chia nhỏ hơn nữa. [ 99 ]

Tầng khí quyển trên[sửa|sửa mã nguồn]

Hình ảnh chụp từ trên quỹ đạo cho thấy trăng tròn bị khí quyển Trái Đất làm che mờ một phần. Ảnh của NASAPhía trên tầng đối lưu, bầu không khí được chia thành tầng bình lưu, tầng trung lưu và tầng nhiệt. Mỗi tầng có một tỉ lệ giảm nhiệt độ theo độ cao khác nhau. Phía trên những tầng này, có tầng ngoài mỏng mảnh dần đi vào từ quyển. Đây là nơi từ trường của Trái Đất tương tác với gió Mặt Trời. [ 103 ] Một bộ phận của bầu khí quyển quan trọng cho sự sống là tầng ôzôn, một bộ phận của tầng bình lưu cản những tia cực tím. Đường Kármán nằm ở độ cao 100 km so với bề mặt Trái Đất là ranh giới giữa khí quyển và khoảng trống. [ 104 ]Dựa trên nhiệt năng, một số ít phân tử ở rìa ngoài khí quyển của Trái Đất hoàn toàn có thể tự tăng vận tốc đến mức chúng hoàn toàn có thể thoát khỏi lực hút của Trái Đất. Quá trình này diễn ra chậm nhưng không khí vẫn từ từ thoát vào khoảng trống. Bởi hiđrô có khối lượng phân tử thấp, nên chúng hoàn toàn có thể thuận tiện đạt tới tốc độ ngoài hành tinh cấp 2 và chúng có tỉ lệ thoát vào khoảng trống cao hơn hẳn những loại khí khác. [ 105 ] Quá trình rò rỉ hiđrô vào khoảng trống là một yếu tố tham gia vào việc đẩy Trái Đất từ trạng thái khử lúc đầu sang trạng thái oxy hóa hiện tại. Sự quang hợp là quy trình cung ứng oxy tự do, nhưng người ta tin rằng sự biến mất của những chất khử như hiđrô là điều kiện kèm theo thiết yếu cho quy trình tăng lượng oxy trong bầu khí quyển. [ 106 ] Quá trình hiđrô thoát khỏi khí quyển Trái Đất hoàn toàn có thể đã tác động ảnh hưởng giúp cho sự sống tăng trưởng trên hành tinh. [ 107 ] Trong khí quyển giàu oxy hiện tại, phần nhiều hiđrô bị chuyển thành dạng nước trước khi chúng kịp thoát khỏi bầu khí quyển. Thay vào đó, phần đông lượng hiđrô mất đi là từ sự phân hủy khí mêtan trong tầng thượng khí quyển. [ 108 ]

Từ trường của Trái Đất có hình dạng gần giống như một lưỡng cực từ, với các cực từ gần trùng với các địa cực của Trái Đất. Theo thuyết dynamo, từ trường Trái Đất được tạo ra trong vùng lõi ngoài nóng chảy của Trái Đất, nơi mà nhiệt lượng tạo ra các chuyển động đối lưu của các vật chất dẫn điện, tạo ra dòng điện. Các dòng điện này đến lượt mình tạo ra từ trường. Các chuyển động đối lưu trong lõi rất lộn xộn, chuyển hướng theo chu kỳ. Hiện tượng này là nguyên nhân của hiện tương đảo cực địa từ diễn ra định kì một vài lần trong mỗi triệu năm. Sự đảo cực quan sát rõ trong địa tầng gần đây nhất, xảy ra vào giữa Kỷ Đệ Tứ, 781000 năm trước, là Đảo ngược Brunhes-Matuyama.[109] Sự đảo cực ngắn gần đây nhất là sự kiện Laschamp xảy ra 41.000 năm trước, trong thời kỳ băng hà cuối cùng, trong đó thời gian đảo cực dài cỡ 440 năm.[110][111][112]

Từ trường tạo nên từ quyển làm lệch hướng các điện tử của gió Mặt Trời. “Sốc hình cung” hướng về phía Mặt Trời nằm ở khoảng cách gấp 13 lần bán kính Trái Đất. Sự va chạm giữa từ trường Trái Đất và gió Mặt Trời tạo ra vành đai bức xạ Van Allen, một cặp những vùng tích điện dạng vòng cung đồng tâm hình đế hoa. Khi thể plasma xâm nhập vào bầu khí quyển của Trái Đất ở các cực, chúng tạo ra cực quang.[113]

Quỹ đạo và hoạt động tự quay[sửa|sửa mã nguồn]

Chuyển động tự quay[sửa|sửa mã nguồn]

Đọc thêm: Tương tác hấp dẫn

Chuyển động tự quay quanh trục của Trái ĐấtChu kỳ tự quay của Trái Đất tương đối với Mặt Trời – một ngày Mặt Trời trung bình – vào khoảng chừng 86.400 giây Mặt Trời trung bình. Mỗi giây này dài hơn một giây thuộc hệ SI một chút ít bởi ngày Mặt Trời lúc bấy giờ của Trái Đất dài hơn so với thế kỷ XIX do tần suất thủy triều. [ 114 ]

Chu kỳ tự quay của Trái Đất xét từ các định tinh, được IERS gọi là ngày định tinh, dài 86.164,098903691 giây thời gian Mặt Trời trung bình (UT1) hay 23h 56m 4,098903691s.[115][116] Chu kì Trái Đất tự quay xét theo tuế sai hay chuyển động của xuân phân trung bình, bị đặt tên sai là năm thiên văn, dài 86.164,09053083288 giây Mặt Trời trung bình (UT1) hay 23h 56m 4,09053083288s.[115] Vì thế ngày thiên văn ngắn hơn ngày định tinh khoảng 8,4 ms.[117] Độ dài của ngày Mặt Trời trung bình tính theo giây hệ SI có sẵn tại IERS cho các giai đoạn từ 1623-2005.[118] và 1962-2005.[119]

Ngoài những thiên thạch trong khí quyển và những vệ tinh quỹ đạo thấp thì hoạt động biểu kiến chính của những thiên thể trên khung trời Trái Đất là sang phía Tây với vận tốc 15 ° một giờ hay 15 ’ một phút. Điều này tương tự với đường kính biểu kiến của Mặt Trời và Mặt Trăng sau mỗi hai phút ; kích cỡ góc của Mặt Trời và Mặt Trăng nhìn từ Trái Đất là gần như bằng nhau. [ 120 ] [ 121 ]
Quỹ đạo Trái Đất và bốn mùa
Hình vẽ của NASA/JPL-Caltech/R. Hurt.Hình minh họa dải Ngân Hà, với vị trí của Mặt Trời tại giao những đường thẳng chia góc .

Trái Đất quay trên quỹ đạo quanh Mặt Trời với khoảng cách trung bình 150 triệu km hết 365,2564 ngày Mặt Trời trung bình (1 năm thiên văn, số liệu đo được đến năm 2006)[cần dẫn nguồn][xem thảo luận]. Quỹ đạo của Trái Đất xung quanh Mặt Trời gọi là đường hoàng đạo. Trên đường hoàng đạo có các điểm đặc biệt là: điểm cận nhật, điểm viễn nhật, điểm xuân phân, điểm hạ chí, điểm thu phân, điểm đông chí. Góc giữa điểm cận nhật và điểm xuân phân (tính theo chiều chuyển động) hiện nay khoảng 77° (mỗi năm góc này giảm khoảng 1’02”). Quan sát từ Trái Đất, chuyển động biểu kiến của Mặt Trời thể hiện bằng sự thay đổi vị trí tương đối của nó so với các ngôi sao, với vận tốc góc khoảng 1°/ngày, hay một khoảng cách bằng đường kính góc của Mặt Trăng hay Mặt Trời cứ sau mỗi 12 giờ về phía đông. Vì chuyển động này, trung bình nó mất 24 giờ – một ngày Mặt Trời – để Trái Đất hoàn thành một vòng tự quay quanh trục sao cho Mặt Trời lại trở lại đường Tý Ngọ (kinh tuyến thiên cầu). Vận tốc quỹ đạo của Trái Đất khoảng 30 km/s, đủ để đi hết quãng đường bằng đường kính Trái Đất (~12.700 km) trong 7 phút, hay khoảng cách đến Mặt Trăng (384.000 km) trong 3 giờ 33 phút.[122]

Mặt Trăng quay cùng Trái Đất một vòng quanh tâm khối chung hết 27,32 ngày so với những ngôi sao 5 cánh trên nền. Khi tích hợp với chu kỳ luân hồi quay quanh Mặt Trời của hệ Trái Đất-Mặt Trăng thì thời hạn của một tháng giao hội từ sóc này tới sóc sau đó là 29,53 ngày. Quan sát từ cực Bắc thiên cầu, hoạt động của Trái Đất, Mặt Trăng và sự tự quay quanh trục của chúng là ngược chiều kim đồng hồ đeo tay. Nhìn từ một điểm trên cao thuận tiện trên cực Bắc của cả Trái Đất và Mặt Trời, Trái Đất có vẻ như quay quanh Mặt Trời theo chiều ngược chiều kim đồng hồ đeo tay. Mặt phẳng quỹ đạo và mặt phẳng trục không vuông góc với nhau : trục Trái Đất nghiêng một góc khoảng chừng 66,16 ° so với mặt phẳng hoàng đạo và mặt phẳng Trái Đất-Mặt Trăng ( còn gọi là mặt phẳng bạch đạo ) nghiêng khoảng chừng 5,14 ° so với mặt phẳng hoàng đạo. Nếu không có độ nghiêng như vậy thì cứ hai tuần lại có hiện tượng kỳ lạ thực với nhật thực và nguyệt thực xen kẽ nhau. [ 122 ] [ 123 ]
Trường mê hoặc của Mặt Trời và Trái Đất tạo ra điểm Lagrange, nơi được cho là cân đối mê hoặcQuyển Hill ( đặt theo tên nhà thiên văn học người Mỹ George William Hill ) là quyển ( vùng khoảng trống ) tầm ảnh hưởng tác động của lực mê hoặc của Trái Đất, có bán kính khoảng chừng 1,5 Gm ( hay 1.500.000 km ). [ 124 ] [ note 12 ] Đây là khoảng cách lớn nhất mà lực mê hoặc của Trái Đất hoàn toàn có thể thắng được lực mê hoặc của Mặt Trời và những hành tinh khác. Các vật thể phải quay quanh Trái Đất trong khu vực này, hoặc chúng không bị trói buộc bởi lực mê hoặc của Mặt Trời .Trái Đất, cũng như hàng loạt hệ Mặt Trời nằm trong dải Ngân Hà, quay quanh tâm của Ngân Hà với khoảng cách 25.000 – 28.000 năm ánh sáng, với tốc độ khoảng chừng 220 km / s, với chu kỳ luân hồi khoảng chừng 225 – 250 triệu năm. Hiện nay nó nằm ở vị trí cách phía trên mặt phẳng xích đạo của Ngân Hà khoảng chừng 20 năm ánh sáng, trong nhánh xoắn ốc Orion. [ 125 ]

Độ nghiêng trục và những mùa[sửa|sửa mã nguồn]

Do độ nghiêng trục quay của Trái Đất, lượng ánh sáng Mặt Trời chạm tới một điểm cho trước trên mặt phẳng biến hóa liên tục trong một năm. Kết quả là tạo ra hiện tượng kỳ lạ mùa, với mùa hè Open ở Bắc Bán cầu khi cực Bắc hướng về phía Mặt Trời trong khi mùa đông Open ở cực Nam. Trong suốt ngày hè, ngày dài hơn và Mặt Trời lên cao hơn. Vào mùa đông, khí hậu trở nên lạnh hơn và ngày ngắn hơn. Trên vòng Bắc cực, hiện tượng kỳ lạ cực điểm xảy ra khi không có ánh sáng ban ngày trong suốt một khoảng chừng thời hạn trong năm – một đêm hôm vùng cực. Ở Nam bán cầu hiện tượng kỳ lạ xảy ra theo trật tự nghịch đảo đúng chuẩn, do cực Nam luôn luôn ngược hướng với cực Bắc .
Trục tự quay của Trái Đất nghiêng so với mặt phẳng hoàng đạo góc xê dịch 23,5 °Theo những quy ước thiên văn học, bốn mùa được xác lập bởi những điểm chí – những điểm trên quỹ đạo mà trục tự quay của Trái Đất tạo thành góc có những giá trị cực trị ( cực lớn hay cực tiểu ) khi so với đường thẳng về phía Mặt Trời – và những điểm phân, khi hướng của trục và hướng về phía Mặt Trời là vuông góc với nhau. Tại Bắc Bán cầu, đông chí diễn ra vào khoảng chừng ngày 21 tháng 12, hạ chí diễn ra vào khoảng chừng ngày 21 tháng 6, xuân phân xảy ra vào khoảng chừng ngày 20 tháng 3 và thu phân diễn ra vào khoảng chừng ngày 23 tháng 9. [ 126 ]Góc nghiêng của trục Trái Đất ( so với mặt phẳng hoàng đạo ) là tương đối không thay đổi theo thời hạn. Nhưng sự nghiêng của trục chịu sự tác động ảnh hưởng của chương động ; một hoạt động không đều rất nhỏ với chu kỳ luân hồi 18,6 năm. Hướng của trục Trái Đất ( chứ không phải góc nghiêng ) cũng đổi khác theo thời hạn, tuế sai quay một vòng tròn kín với chu kỳ luân hồi hơn 25.800 năm ; tuế sai này là nguyên do cho sự độc lạ giữa năm thiên văn và năm chí tuyến. Tất cả những hoạt động này đều được tạo ra do lực mê hoặc biến hóa của Mặt Trăng và Mặt Trời công dụng lên phần lồi ra tại xích đạo của Trái Đất. Từ điểm nhìn của Trái Đất, những cực cũng chuyển dời vài mét trên mặt phẳng. Chuyển động của những cực có nhiều thành phần có chu kỳ luân hồi và phức tạp, được gọi chung là ” hoạt động tựa chu kỳ luân hồi “. Ngoài thành phần hàng năm của hoạt động này, có một chu kỳ luân hồi 14 tháng được gọi là giao động Chandler. Vận tốc tự quay của Trái Đất cũng đổi khác theo một hiện tượng kỳ lạ được biết dưới tên gọi sự biến hóa độ dài của ngày. [ 127 ]Trong kỷ nguyên J2000, điểm cận nhật của Trái Đất diễn ra vào 3 tháng 1, và điểm viễn nhật diễn ra vào 4 tháng 7. Nhưng, những thời gian này biến hóa theo thời hạn do tuế sai và những yếu tố quỹ đạo quay khác đổi khác theo một chu kỳ luân hồi gọi là chu kỳ luân hồi Milankovitch. Sự đổi khác khoảng cách giữa Mặt Trời và Trái Đất tạo ra sự tăng thêm khoảng chừng 6,9 % nguồn năng lượng Mặt Trời chạm tới Trái Đất tại điểm cận nhật so với điểm viễn nhật. Do Nam bán cầu hướng vế phía Mặt Trời vào khoảng chừng xung quanh thời gian khi Trái Đất gần Mặt Trời nhất, nên bán cầu này nhận được nhiều nguồn năng lượng hơn so với lượng nguồn năng lượng mà Bắc Bán cầu nhận được trong hành trình dài cả năm. Nhưng, hiệu ứng này là nhỏ hơn rất nhiều so với biến hóa nguồn năng lượng tổng số do độ nghiêng trục quay và phần nhiều nguồn năng lượng dư này được hấp thụ bởi tỷ suất nước cao hơn ở Nam bán cầu. [ 128 ]
Mặt Trăng với góc nhìn từ Trái Đất, tháng 10 năm 2006 .Mặt Trăng là một vệ tinh đất đá tương đối lớn, tựa như như những hành tinh, có đường kính bằng khoảng chừng 1/4 đường kính Trái Đất. Mặt Trăng là vệ tinh có kích cỡ lớn nhất, khi tính tương đối so với kích cỡ hành tinh nó quay quanh .Lực mê hoặc giữa Trái Đất và Mặt Trăng sinh ra thủy triều trên Trái Đất. Hiệu ứng tựa như trên Mặt Trăng dẫn đến khóa thủy triều của nó : chu kỳ luân hồi tự quay của Mặt Trăng bằng với chu kỳ luân hồi quay quanh Trái Đất. Kết quả là nó luôn luôn hướng một mặt về hướng Trái Đất. Khi Mặt Trăng quay quanh Trái Đất, những phần khác nhau trên mặt phẳng của nó được Mặt Trời chiếu sáng, nên có những pha của Mặt Trăng : phần sẫm trên mặt phẳng được phân làn với phần sáng bằng đường ngăn cách Mặt Trời .Do sự tương tác thủy triều, Mặt Trăng ngày càng cách xa Trái Đất với vận tốc trung bình 38 mm mỗi năm. Trong suốt vài triệu năm, những sự đổi khác nhỏ này – và sự dài ra của ngày trên Trái Đất vào khoảng chừng 23 µs một năm – đã tạo ra những sự biến hóa đáng kể. [ 129 ] Chẳng hạn, trong suốt kỷ Devon ( vào thời gian 410 triệu năm trước ) có 400 ngày trong một năm, với mỗi ngày lê dài trong 21,8 giờ. [ 130 ]Mặt Trăng ảnh hưởng tác động lên sự sống trải qua việc điều hòa khí hậu. Các chứng cứ hóa thạch và giả lập máy tính chỉ ra rằng độ nghiêng trục của Trái Đất được không thay đổi bởi tương tác thủy triều với Mặt Trăng. [ 131 ] Một số người cho rằng nếu không có sự không thay đổi này để chống lại những mômen xoắn do ảnh hưởng tác động của Mặt Trời và những hành tinh khác tới Trái Đất thì trục tự quay của Trái Đất hoàn toàn có thể đã không không thay đổi và hỗn loạn, giống như trên Sao Hỏa. [ 132 ] Nếu trục tự quay của Trái Đất gần với mặt phẳng quỹ đạo, khí hậu Trái Đất có lẽ rằng sẽ cực kỳ khắc nghiệt do tạo ra sự sai biệt theo mùa cực lớn. Một cực sẽ gần như hướng thẳng tới Mặt Trời và luôn trong mùa hè và cực kia luôn luôn trong mùa đông. Các nhà hành tinh học cho rằng khi đó phần nhiều những mô hình sự sống hạng sang sẽ bị diệt trừ. [ 133 ] Điều này vẫn là một chủ đề gây tranh cãi và những điều tra và nghiên cứu tiếp theo về Sao Hỏa – giống với Trái Đất về chu kỳ luân hồi tự quay và độ nghiêng trục, nhưng không có vệ tinh đủ lớn hay lõi lỏng – hoàn toàn có thể phân phối những thông tin bổ trợ .
Hình ảnh trình diễn theo tỉ lệ khoảng cách giữa Trái Đất với Mặt Trăng và size của chúng .Mặt Trăng là vừa đủ xa để khi nhìn từ Trái Đất, có kính thước góc biểu kiến giống như Mặt Trời ( Mặt Trời có đường kính lớn hơn Mặt Trăng 400 lần, và khoảng cách xa Trái Đất bằng gấp 400 lần quãng đường giữa Mặt Trăng và Trái Đất ). [ 121 ] Điều này được cho phép hiện tượng kỳ lạ nhật thực toàn phần cũng như nhật thực hình khuyên diễn ra trên Trái Đất .Giả thuyết phổ cập nhất về nguồn gốc của Mặt Trăng cho rằng nó được tạo thành sau va đập của một tiền hành tinh, gọi là Theia có size cỡ Sao Hỏa, với Trái Đất ở thời kỳ đầu. Giả thuyết này lý giải sự thiếu vắng sắt và những nguyên tố dễ bay hơi khác trên Mặt Trăng, và sự giống nhau giữa những thành phần đất của lớp vỏ Trái Đất cũng như Mặt Trăng. [ 134 ]

Bán vệ tinh[sửa|sửa mã nguồn]

Mô phỏng bán vệ tinh 3753 Cruithne quay quanh Trái Đất theo quỹ đạo hình móng ngựa .Trái Đất có một bán vệ tinh là 3753 Cruithne, đây là một tiểu hành tinh có đường kính khoảng chừng 5 km quay quanh Mặt Trời nhưng nhiều lúc 3753 Cruithne được xem như vệ tinh thứ hai của Trái Đất do sự hoạt động phức tạp từ quỹ đạo của nó khiến nó trông như đang quay quanh Trái Đất theo Quỹ đạo hình móng ngựa. 3753 Cruithne phải mất đến 770 năm mới hoàn toàn có thể quay hết một vòng quỹ đạo hình móng ngựa xung quanh Trái Đất. [ 135 ]

Giả thuyết vệ tinh thứ hai[sửa|sửa mã nguồn]

Có nhiều giả thuyết về vệ tinh tự nhiên thứ hai của Trái Đất. Ý kiến tiên phong là của Frederic Petit, sau đó là của Georg Waltermath .
Hình miêu tả vùng trong Hệ Mặt Trời có điều kiện kèm theo thuận tiện cho phát sinh sự sống tương ứng với tuổi đời của Mặt TrờiHiện nay, Trái Đất là ví dụ duy nhất về một thiên nhiên và môi trường cho phép duy trì sự tiến hóa. [ 136 ] Trái Đất phân phối những điều kiện kèm theo thiết yếu như nước, một thiên nhiên và môi trường mà những phân tử hữu cơ phức tạp hoàn toàn có thể tổng hợp được, nguồn năng lượng vừa đủ cho quy trình trao đổi chất. [ 137 ] Khoảng cách từ Trái Đất tới Mặt Trời, độ lêch tâm của quỹ đạo quay, tỉ số quay, độ nghiêng trục quay, lịch sử vẻ vang địa chất Trái Đất, bầu không khí không thay đổi và từ trường bảo vệ tổng thể đều là những điều kiện kèm theo thiết yếu để hình thành và duy trì sự sống trên hành tinh này. [ 138 ]
Các dạng sự sống trên hành tinh đôi lúc được nói đến như thể ” sinh quyển “. Người ta nói chung cho rằng sinh quyển Trái Đất khởi đầu tiến hóa cách đây khoảng chừng 3,5 tỷ năm. Trái Đất là nơi duy nhất đã biết có sự sống sống sót. Các nhà khoa học cho rằng một sinh quyển như ở Trái Đất là rất hiếm. [ 139 ]Sinh quyển được phân loại thành 1 số ít quần xã sinh vật, gồm có những hệ thực vật và hệ động vật hoang dã tương đối giống nhau sinh sống. Các quần xã sinh vật được phân loại đa phần theo vĩ độ và theo độ cao trên mực nước biển. Các quần xã sinh vật nằm trong khoanh vùng phạm vi vòng Bắc cực và vòng Nam cực là tương đối hiếm về thực vật và động vật hoang dã, trong khi hầu hết những quần xã sinh vật đa dạng và phong phú về chủng loại nhất nằm gần đường xích đạo. [ 140 ]Sinh quyển của Trái Đất tạo ra những biến hóa khá lớn so với bầu khí quyển và, ngược lại, cũng nhờ có bầu khí quyển mà có những bước tăng trưởng đáng kể. Sự quang hợp sinh oxy tiến triển từ 2,7 tỷ năm trước đã tạo ra bầu không khí chứa nitơ-oxy sống sót như ngày này. Sự biến hóa này tạo điều kiện kèm theo thuận tiện cho sự thông dụng của những vi sinh vật hiếu khí, cũng như việc tầng ôzôn – cùng với từ trường của Trái Đất – đã ngăn ngừa những tia phóng xạ, được cho phép sự sống sống sót trên Trái Đất. Các tính năng khác của khí quyển so với sự sống gồm có luân chuyển, cung ứng những loại khí hữu dụng, đốt cháy những thiên thạch nhỏ trước khi chúng va chạm với mặt đất và điều hòa nhiệt độ. [ 141 ] Hiện tượng ở đầu cuối được biết dưới cái tên hiệu ứng nhà kính : những phân tử khí thu nhiệt năng tỏa ra từ mặt đất, làm tăng nhiệt độ trung bình. Dioxide cacbon, hơi nước, mêtan và ôzôn là những khí nhà kính tiên phong trong bầu khí quyển của Trái Đất. Nếu không có hiệu ứng duy trì nhiệt này, nhiệt độ trung bình mặt phẳng sẽ là – 18 °C và sự sống sẽ không có năng lực sống sót. [ 82 ]

Địa lý con người[sửa|sửa mã nguồn]

Trái Đất về đêm, sự tích hợp của những tài liệu chiếu sáng mặt đất của DMSP / OLS trên hình ảnh về đêm giả lập của địa cầu. Hình ảnh này không phải là hình chụp và nhiều chi tiết cụ thể hoàn toàn có thể sáng hơn so với những gì một người quan sát trực tiếp hoàn toàn có thể thấy .Trái Đất là nơi sinh sống của hơn 7.550.000.000 người tính đến tháng 11 năm 2017, [ 142 ] và những dự án Bất Động Sản điều tra và nghiên cứu chỉ ra rằng dân số thế giới sẽ đạt tới 9,2 tỷ vào năm 2050. [ 143 ] Phần lớn sự ngày càng tăng này diễn ra ở những nước đang tăng trưởng. Mật độ dân số rất phong phú ở khắp nơi trên thế giới, nhưng phần nhiều sống ở châu Á. Năm 2020, 56,2 % dân số thế giới sống ở thành thị thay vì nông thôn. [ 144 ]Ước tính rằng chỉ có một phần tám bề mặt Trái Đất thích hợp cho con người sinh sống – ba phần tư mặt phẳng bị bao trùm bởi nước, và một nửa diện tích đất hoặc là sa mạc ( 14 % ), [ 145 ] hoặc là núi cao ( 27 % ), [ 146 ] hoặc những địa hình không tương thích khác. Điểm tận cùng ở cực bắc hoàn toàn có thể sống lâu dài hơn là Alert, trên hòn đảo Ellesmere ở Nunavut, Canada [ 147 ] ( 82 ° 28 ‘ vĩ bắc ). Điểm tận cùng ở cực nam là trạm Nam Cực Amundsen-Scott, gần như là trùng Nam cực ( 90 ° vĩ nam ) .Các vương quốc độc lập đã công bố chủ quyền lãnh thổ với tổng thể đất trên mặt phẳng, ngoại trừ một vài phần ở châu Nam Cực. Tính đến năm 2007 có 201 nhà nước có chủ quyền lãnh thổ, gồm có 192 thành viên của Liên Hiệp Quốc. Thêm vào đó, có 59 chủ quyền lãnh thổ phụ thuộc vào và 1 số ít vùng tự trị, những chủ quyền lãnh thổ đang tranh chấp hoặc những chính thể khác. Trong lịch sử dân tộc, Trái Đất chưa khi nào là một chính thể có chủ quyền lãnh thổ với quyền lực tối cao bao trùm cả thế giới, dù 1 số ít vương quốc đã chiếm được vị trí thống trị và rồi sụp đổ. [ 148 ]Liên Hiệp Quốc là một tổ chức triển khai quốc tế với quy mô toàn thế giới, được xây dựng nhằm mục đích can thiệp vào những cuộc tranh chấp giữa những vương quốc, ngăn ngừa những cuộc xung đột vũ trang. [ 149 ] Tuy nhiên, Liên Hiệp Quốc chưa khi nào là một chính thể toàn thế giới. Trong khi Liên Hiệp Quốc tạo ra một chính sách cho luật quốc tế và khi có sự chấp thuận đồng ý của những thành viên, tham gia can thiệp vũ trang, [ 150 ] thì nó hầu hết Giao hàng như thể một forum cho ngoại giao quốc tế .Người tiên phong bay vòng quanh Trái Đất là Yuri Alekseyevich Gagarin vào ngày 12 tháng 4 năm 1961. [ 151 ] Tính đến năm 2004, tổng số đã có khoảng chừng 400 người đã du hành vào khoảng trống và tham gia bay vòng quanh Trái Đất, trong đó có 12 người đã đặt chân lên Mặt Trăng. [ 152 ] [ 153 ] [ 154 ] Thông thường, chỉ có vài người sống trong khoảng trống đó là những người thao tác tại Trạm Vũ trụ Quốc tế ( ISS ). Phi hành đoàn của trạm gồm 6 người được thay thế sửa chữa liên tục sau mỗi 6 tháng. [ 155 ] Con người đi xa nhất khỏi Trái Đất vào năm 1970, khi phi hành đoàn của tàu Apollo 13 ở cách Trái Đất 400.171 km. [ 156 ] [ 157 ]

Con người với Trái Đất[sửa|sửa mã nguồn]

Trái Đất cung ứng những tài nguyên hoàn toàn có thể được con người sử dụng cho nhiều mục tiêu. Một vài trong số đó là những nguồn tài nguyên không tái tạo và rất khó tạo ra trong một thời hạn ngắn như những loại nguyên vật liệu hóa thạch .Các nguồn nguyên vật liệu hóa thạch lớn được lấy từ lớp vỏ Trái Đất, gồm có than đá, dầu mỏ, khí vạn vật thiên nhiên và metan hydrat. Các loại nguyên vật liệu này được sử dụng để tạo ra nguồn năng lượng và làm nguồn nguyên vật liệu sản xuất những chất hóa học. Quặng tài nguyên được hình thành trong lớp vỏ Trái Đất trải qua quy trình hình thành quặng, tạo ra từ những hoạt động giải trí xói mòn và xây đắp mảng. [ 160 ] Các dạng quặng này tập trung chuyên sâu nhiều sắt kẽm kim loại cũng như những nguyên tố hữu dụng khác .Sinh quyển Trái Đất tạo ra những loại sản phẩm sinh học có ích cho con người gồm có thức ăn, gỗ, dược phẩm, khí oxy và tái chế nhiều chất thải hữu cơ. Hệ sinh thái lục địa phụ thuộc vào vào tầng đất mặt và nước sạch còn hệ sinh thái đại dương dựa vào những chất dinh dưỡng hòa tan trong nước được rửa trôi từ đất liền ra. [ 161 ] Con người cũng sống trên đất bằng cách sử dụng những vật tư kiến thiết xây dựng để thiết kế nhà cửa. Tổng diện tích đất được tưới tiêu vào năm 2005 là 2.770.980 km². [ 158 ]Cuộc sống của con người cũng chịu những ảnh hưởng tác động xấu từ những dạng thời tiết chu kì như bão, áp thấp nhiệt đới gió mùa hay những dịch chuyển không bình thường như động đất, lở đất, sóng thần, phun trào núi lửa, lốc xoáy, sụt đất, bão tuyết, lũ lụt, hạn hán và những thảm họa thiên tai khác .Con người cũng là thủ phạm của nhiều trộn lẫn xấu đi cho Trái Đất, nhiều trong số đó tác động ảnh hưởng lại chính con người : sự ô nhiễm không khí và nguồn nước, mưa acid và những chất ô nhiễm khác, sự biến mất của thảm thực vật ( chăn thả quá mức, nạn chặt phá rừng, sa mạc hóa ) và của động vật hoang dã hoang dã ( tuyệt chủng loài ), hiện tượng kỳ lạ bạc mầu đất, sự mất đất, sự xói mòn và sự Open của những sinh vật xâm hại .Người ta đồng ý chấp thuận rằng có một mối liên hệ giữa những hoạt động giải trí của con người với hiện tượng kỳ lạ nóng lên toàn thế giới do sự phát thải khí dioxide carbon trong những hoạt động giải trí công nghiệp. Hiện tượng này làm tan băng, ngày càng tăng những dải nhiệt độ khắc nghiệt, đổi khác khí hậu lớn và mực nước biển dâng cao. [ 162 ]

Quan điểm văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]

Bức ảnh tiên phong chụp cảnh ” Trái Đất mọc ” từ Mặt Trăng ; bức ảnh đã làm đổi khác cảm nhận của công chúng về vai trò của Trái ĐấtKý hiệu thiên văn tiêu chuẩn cho Trái Đất là một hình chữ thập có đường tròn bao quanh. [ 163 ]Trái Đất thường được nhân cách hóa như một vị thần, thường là một nữ thần. Trong nhiều nền văn hóa truyền thống, nữ thần Mẹ hay Mẹ Trái Đất tượng trưng cho một vị thần sinh sôi nảy nở. Các thần thoại cổ xưa về sự sáng thế trong nhiều tôn giáo gợi nhớ về câu truyện tạo ra Trái Đất của một vị thần / những vị thần siêu nhiên. Các nhóm tôn giáo khác nhau, thường gắn với những nhánh chính thống của Tin Lành [ 164 ] hay Hồi giáo, [ 165 ] chứng minh và khẳng định rằng những lý giải của họ về thần thoại cổ xưa sáng thế trong những kinh sách là thực sự và nên được xem xét cùng với hay sửa chữa thay thế cho những miêu tả khoa học thường thì về sự hình thành Trái Đất cũng như nguồn gốc và tăng trưởng của sự sống. [ 166 ] Cộng đồng những nhà khoa học [ 167 ] [ 168 ] và một số ít nhóm tôn giáo khác đã bác bỏ khẳng định chắc chắn này. [ 169 ] [ 170 ] [ 171 ] Ví dụ điển hình nổi bật nhất là tranh luận sáng thế-tiến hóa .Trong quá khứ, có nhiều mức độ niềm tin khác nhau vào một Trái Đất phẳng, [ 172 ] nhưng nó đã được sửa chữa thay thế bằng khái niệm Trái Đất cầu nhờ những quan sát và những chuyến đi vòng quanh Trái Đất. [ 173 ] Hình ảnh của Trái Đất dưới cách nhìn của con người đã biến hóa với sự sinh ra của những chuyến bay của tàu ngoài hành tinh, và giờ đây con người xem xét sinh quyển dưới một góc nhìn tổng thể và toàn diện toàn thế giới. [ 174 ] [ 175 ] Nó được phản ánh qua trào lưu môi trường tự nhiên đang lên, chăm sóc tới tác động ảnh hưởng của quả đât lên hành tinh xanh này. [ 176 ]

Nguồn chú thích

(tiếng Anh)

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://vvc.vn
Category: Thế giới