Bệnh đậu mùa khỉ là một bệnh hiếm gặp, bệnh gây ra khi nhiễm phải virus đậu mùa khỉ. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra những cảnh báo về nguy cơ bùng phát mạnh căn bệnh này trên toàn thế giới. Hiện bệnh đã xuất hiện ở nhiều nước như Anh, Pháp, Đức, Bồ Đào Nha,…
Đậu mùa khỉ là gì?
Đậu mùa khỉ (Monkey pox) là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do virus đậu mùa khỉ – họ hàng của virus đậu mùa – vốn đã bị xóa sổ vào những năm 1980. Đây là bệnh hiếm gặp ở người, nhưng trong đợt bùng phát đậu mùa khỉ mới đây đã có hơn 100 ca được ghi nhận hoặc nghi mắc tại 12 quốc gia châu Âu, Bắc Mỹ như: Tây Ban Nha (30 ca), Anh (20 ca), Bồ Đào Nha (14 ca),…(1)
Lần đầu tiên được xác định ở khỉ, bệnh đậu mùa khỉ thường phổ biến hơn ở các khu vực rừng mưa nhiệt đới ở Trung và Tây Phi và không thường thấy ở châu Âu. Vào năm 1970, trường hợp bệnh đậu mùa khỉ được ghi nhận đầu tiên ở người tại Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC). Kể từ đó, các ca bệnh đã được báo cáo ở 11 quốc gia châu Phi: Benin, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa Dân chủ Congo, Gabon, Bờ Biển Ngà, Liberia, Nigeria, Cộng hòa Congo, Sierra Leone và Nam Sudan.
Năm 2003, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ ( CDC Hoa Kỳ ) thông tin đợt bùng phát đậu mùa khỉ tiên phong được báo cáo giải trình bên ngoài châu Phi. Đợt bùng phát này tương quan đến việc nhập khẩu động vật hoang dã có vú bị nhiễm bệnh vào Mỹ. Năm 2018, 2019, những hành khách từ Vương Quốc Anh ( 2 ca ), Israel ( 1 ca ), Nước Singapore ( 1 ca ) có lịch sử dân tộc du lịch về từ Nigeria, được chẩn đoán mắc đậu mùa khỉ. Các nhà khoa học nhìn nhận loạt ca đậu mùa khỉ trỗi dậy gần đây là đợt bùng phát bệnh lớn nhất ở châu Âu từ trước đến nay, đặc biệt quan trọng không bình thường vì bệnh xảy ra ở những vương quốc vốn không xem đây là bệnh đặc hữu. Ông Jimmy Whitworth – Giáo sư y tế công cộng tại Trường Y học Nhiệt đới London cho biết : “ Các nước đang Open trở lại và người dân mở màn đi du lịch, đây là thời cơ để những bệnh truyền nhiễm lây lan. Bệnh đậu mùa khỉ ngày càng tăng trong những năm gần đây tại Tây và Trung Phi, có những trường hợp ủ bệnh ở Tây Phi đang đi du lịch và hoàn toàn có thể tạo thời cơ để bệnh Open ở châu Âu ”. Nhiều người lo lắng rằng trong toàn cảnh quốc tế vẫn chưa trọn vẹn hồi sinh sau sự lây lan can đảm và mạnh mẽ của Covid-19, virus đậu mùa khỉ hoàn toàn có thể tạo nên một đại dịch mới tiếp theo.
Nguyên nhân gây bệnh đậu mùa khỉ
Dữ liệu từ tìm hiểu dịch tễ cho thấy, nguyên do gây bệnh đậu mùa khỉ do virus đậu mùa khỉ thuộc giống Orthopoxvirus trong họ Poxviridae. Virus này có hai chủng chính là Congo và Tây Phi. Trong đó chủng Congo thường gây bệnh nặng hơn, với tỷ suất tử trận khoảng chừng 10 %, và chủng Tây Phi là khoảng chừng 1 %. Virus đậu mùa khỉ được phát hiện lần tiên phong vào năm 1958 khi hai đợt bùng phát bệnh giống như thủy đậu xảy ra ở những con khỉ trong phòng thí nghiệm được giữ để nghiên cứu và điều tra. Do đó, tên bệnh được gọi là bệnh đậu mùa khỉ. ( 2 ) Các loại virus khác cùng họ thường gây ra những bệnh như đậu mùa, còn được gọi là bệnh đậu bò. Tuy nhiên, virus đậu mùa khỉ đã được tìm thấy ở một số ít loài động vật hoang dã, gồm có 1 số ít loài khỉ và động vật hoang dã gặm nhấm khác. Virus cũng hoàn toàn có thể lây sang người, nhưng con người không phải là ổ chứa tự nhiên của virus. 
Bệnh đậu mùa khỉ ủ bệnh bao lâu?
Tổ chức Y tế Thế giới ( WHO ) cho biết, sau khi xâm nhập vào khung hình con người, thời hạn ủ bệnh của đậu mùa khỉ hoàn toàn có thể từ 6-13 ngày hoặc ở khoanh vùng phạm vi dài hơn, đơn cử là 5-21 ngày. Sau đó, những triệu chứng tiên phong sẽ Open, gồm có nhiều tín hiệu giống bệnh đậu mùa như : sốt, nhức đầu, đau cơ, đau lưng, ớn lạnh, kiệt sức và những tổn thương lan rộng trên da, nổi mủ và vỡ ra. Mặt khác, miễn là không có triệu chứng, một người bệnh vẫn hoàn toàn có thể truyền virus đậu khỉ cho người lành khác.
Triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ
Quá trình nhiễm bệnh đậu mùa khỉ được chia làm 2 quá trình với những tín hiệu đặc trưng. Giai đoạn tiên phong là virus xâm nhập, lê dài từ 0-5 ngày, triệu chứng đặc trưng là sốt, nhức đầu kinh hoàng, nổi hạch ( sưng hạch bạch huyết ), đau lưng đau cơ và suy nhược khung hình ( thiếu nguồn năng lượng ). Nổi hạch là điểm độc lạ của đậu mùa khỉ so với những bệnh khác, có biểu lộ khởi đầu tựa như như thủy đậu, sởi, đậu mùa thường thì. Giai đoạn thứ hai là phát ban trên da, thường biểu lộ trong 1-3 ngày kể từ khi bệnh nhân bị sốt. Phát ban có xu thế tập trung chuyên sâu nhiều ở mặt và tứ chi hơn là thân. Phát ban tiến triển tuần tự, từ việc rát da ( chưa nổi mẩn ) đến sẩn ngứa ( những nốt mẩn nhô cao ), sau đó là mụn nước ( tổn thương chứa dịch bên trong ) và mụn mủ ( tổn thương chứa dịch vàng ). Các chuyên viên y tế số 1 cho biết, 1 số ít triệu chứng đặc hiệu giúp phân biệt bệnh đậu mùa thường thì và bệnh đậu mùa khỉ : Đậu mùa khỉ khiến những hạch bạch huyết sưng lên. Khi người bệnh bị sốt, đặc trưng của virus đậu mùa khỉ là phát ban không dễ chịu, khởi phát sau 1-3 ngày. Các vết phát ban thường khởi đầu ở mặt, sau đó lan sang những bộ phận khác của khung hình. Các tổn thương trên khung hình người bệnh sẽ trải qua quy trình từ rát ( tổn thương phẳng ) đến sẩn ( tổn thương nổi ), mụn nước ( tổn thương chứa đầy dịch ) sau đó là mụn mủ. Cuối cùng, những vết thương đóng vảy trước khi rụng hết và khỏi bệnh, để lại sẹo. Các triệu chứng hoàn toàn có thể sống sót hơn 4 tuần mới hồi sinh, nhưng thường biến mất sau 2 tuần. Da của người mắc bệnh sẽ hình thành sẹo do tổn thương. 
Đậu mùa khỉ lây qua đường nào?
Chủng đậu mùa khỉ lần đầu được tìm thấy ở khỉ vào năm 1958. Hiện nay, động vật hoang dã gặm nhấm là nguồn lây chính. Tại châu Phi, virus đậu mùa khỉ được tìm thấy ở nhiều loại động vật hoang dã khác như sóc, chuột, … Người lành hoàn toàn có thể nhiễm virus đậu mùa khỉ trải qua 3 con đường chính :
- Virus đậu mùa khỉ xâm nhập vào cơ thể qua các tổn thương (vết cắn hoặc vết xước) của động vật mang virus.
- Ăn thịt chưa nấu chín kỹ và sử dụng các sản phẩm từ động vật bị nhiễm bệnh.
- Tiếp xúc trực tiếp với người bệnh hoặc chạm vào giường, quần áo bị ô nhiễm. Ở người, virus lây truyền trong quá trình tiếp xúc gần người mắc bệnh, thông qua dịch thể, các tổn thương ở da hoặc niêm mạc (mắt, mũi, miệng). Virus lây truyền chủ yếu qua giọt bắn đường hô hấp, song, virus không thể văng xa, vì vậy cần phải tiếp xúc gần mới có thể lây nhiễm.
Đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ ở Anh đang khiến giới chuyên viên kinh ngạc, bởi những ca nhiễm không có bất kể liên hệ nào với nhau. Chỉ trường hợp tiên phong, phát hiện ngày 6/5/2022 từng vận động và di chuyển đến khu vực virus còn lưu hành là Nigeria. Một số nhà khoa học cảnh báo nhắc nhở những ca nhiễm hoàn toàn có thể chỉ là “ phần nổi của tảng băng ”, bởi một số ít người bệnh chưa được báo cáo giải trình.
Chẩn đoán bệnh đậu mùa khỉ
Để chẩn đoán đúng chuẩn bệnh đậu mùa khỉ, trước hết cần chẩn đoán phân biệt lâm sàng với những bệnh phát ban khác, ví dụ điển hình như bệnh thủy đậu, sởi, nhiễm trùng da do vi trùng, bệnh ghẻ, bệnh giang mai và dị ứng do thuốc. Nổi hạch trong quá trình tiền căn bệnh hoàn toàn có thể là đặc thù lâm sàng để phân biệt đậu mùa khỉ với thủy đậu hoặc đậu mùa. Đặc biệt, nếu có những yếu tố rủi ro tiềm ẩn dưới đây, bạn cần được chẩn đoán để sớm phát hiện và điều trị bệnh :
- Tiếp xúc gần (sống, làm việc) với những người bị bệnh đậu mùa khỉ;
- Đã đi du lịch đến một quốc gia lưu hành bệnh đậu mùa khỉ;
- Đã tương tác với động vật nhập khẩu;
- Bị cắn hoặc cào từ động vật bị nhiễm bệnh;
- Ăn thịt nấu chín một phần hoặc các sản phẩm khác của động vật bị nhiễm bệnh;
- Thăm hoặc sống gần khu rừng mưa nhiệt đới;
Các bác sĩ sẽ triển khai chẩn đoán bệnh đậu mùa khỉ bằng những giải pháp sau :
1. Tiền sử bệnh: Vấn đề này bao gồm lịch sử du lịch, tiếp xúc, ăn uống của người bệnh để giúp bác sĩ xác định nguy cơ.
2. Xét nghiệm: Thông thường bác sĩ sẽ yêu cầu thực hiện các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm để xác định sự hiện diện của virus đậu mùa khỉ.
Một trong những xét nghiệm phổ cập là xét nghiệm tăm bông hoặc xét nghiệm phản ứng chuỗi polymerase ( PCR ), nhằm mục đích nghiên cứu và phân tích những mẫu lấy từ những tổn thương da hoặc những vùng da bị tác động ảnh hưởng bởi bệnh đậu mùa khỉ.
3. Sinh thiết: Xét nghiệm được thực hiện bằng việc lấy bệnh phẩm một phần của mô da, sau đó sẽ được kiểm tra dưới kính hiển vi để xác định sự hiện diện của virus, từ đó giúp chẩn đoán bệnh chính xác hơn.
Các biến chứng tiềm ẩn khi mắc bệnh đậu mùa khỉ
Bệnh đậu mùa khỉ là bệnh không phổ biến, nhưng các triệu chứng của bệnh có thể gây khó chịu và lâu lành hơn các bệnh khác. Mặt khác, nếu không phát hiện sớm và can thiệp điều trị đúng cách, bệnh có thể để lại nhiều tổn thương, biến chứng nguy hiểm như:
- Viêm phế quản phổi;
- Nhiễm trùng huyết;
- Viêm mô não, viêm não
- Nhiễm trùng giác mạc, lớp ngoài trong của mắt
- Nhiễm trùng thứ cấp
- Nhiễm trùng giác mạc có thể dẫn đến mất thị lực.
- Trong những trường hợp nghiêm trọng, các tổn thương có thể hình thành cùng nhau và khiến da bị bong ra từng mảng lớn, gây mất thẩm mỹ.
Đặc biệt, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo, phụ nữ mang thai mắc bệnh đậu mùa khỉ có thể gặp các biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt là bệnh đậu mùa khỉ bẩm sinh hoặc thai chết lưu. Các ca bệnh nhẹ có thể không được phát hiện và lây truyền từ người sang người.
Trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh, thanh thiếu niên và người lớn dễ bị nhiễm đậu mùa khỉ hơn. Không giống như nhiều bệnh khác, trẻ nhỏ mắc bệnh đậu mùa khỉ có những triệu chứng nghiêm trọng và tỷ suất tử trận cao hơn người lớn. Tuy nhiên, trong những đợt bùng phát gần đây, tỷ suất tử trận khi mắc bệnh đã giảm đi. Năm 2003, Mỹ đã ghi nhận 71 người nhiễm virus đậu mùa khỉ, nhưng không ai trong số đó tử trận. Tại Nigeria, giới chức đã phát hiện tối thiểu 183 ca mắc bệnh ở 1 số ít bang từ năm 2017 đến cuối năm 2019, nhưng chỉ có 9 trường hợp tử vong.
Bệnh đậu mùa khỉ có gây tử vong không?
Đậu mùa khỉ thường gây phát ban, mẩn đỏ và ngứa ngáy khắp người. Hầu hết những triệu chứng hoàn toàn có thể điều trị khỏi. Trong hai chủng đậu mùa khỉ thì chủng Congo, biểu lộ nặng hơn, tỷ suất tử trận là 10 %, còn chủng ở Tây Phi, ít nghiêm trọng, thường chỉ gây tử trận cho 1 % người bệnh. Hiện những bệnh nhân ở Anh mắc chủng đậu mùa Tây Phi. Theo CDC Hoa Kỳ, cứ 10 trường hợp thì có 1 người của bệnh đậu mùa khỉ nặng sẽ dẫn đến tử trận. Các yếu tố rủi ro tiềm ẩn so với những trường hợp nặng gồm có :
- Trẻ em nhỏ tuổi;
- Tiếp xúc lâu dài với virus đậu mùa khỉ;
- Có sức khỏe kém, hệ miễn dịch suy yếu;
- Diễn tiến các biến chứng nguy hiểm;
“ Từ trước đến nay, những đợt bùng phát đậu mùa khỉ khá hiếm, chỉ xảy ra khoảng chừng 8 lần trong quá khứ ”, Ông Jimmy Whitworth – Giáo sư y tế công cộng quốc tế tại Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới London, cho biết. Các chuyên viên phỏng đoán việc những nước thả lỏng hạn chế đi lại hậu Covid-19 là nguyên do khiến bệnh đậu mùa khỉ trỗi dậy. Họ lo lắng bởi đậu mùa khỉ cùng họ với đậu mùa – căn bệnh nguy khốn từng là nỗi ám ảnh với toàn quốc tế. Lãnh đạo của WHO khu vực châu Âu lo ngại số ca nhiễm đậu mùa khỉ vẫn hoàn toàn có thể ngày càng tăng khi người dân tụ tập trong mùa lễ hội hè. Tuy nhiên, họ cho rằng dân cư không nên quá bồn chồn. “ Các ca nhiễm sẽ không tiến triển như đại dịch Covid-19, do loại virus này không dễ lây lan như nCoV. Nhưng đây vẫn là đợt dịch nghiêm trọng, cần đối phó một cách trang nghiêm ”, Giáo sư Whitworth nói. 
Phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ
Nhân loại đã xóa khỏi bệnh đậu mùa vào năm 1980 bằng chương trình tiêm chủng hiệu suất cao. Riêng bệnh đậu mùa khỉ, theo WHO, hiện chưa có vắc xin đặc trị cho bệnh. Tuy nhiên, tài liệu nghiên cứu và điều tra cho thấy vắc xin phòng bệnh đậu mùa có hiệu suất cao tới 85 % trong tàn phá virus bệnh đậu mùa khỉ. Thế nhưng vì đậu mùa đã bị diệt trừ hơn 40 năm trước, nên những người trẻ hơn không còn được hưởng lợi từ sự bảo vệ của những chương trình tiêm vắc xin phòng đậu mùa trước đây. Theo Anne Rimoin – Giáo sư dịch tễ học tại Đại học California tại Los Angeles, miễn dịch ở người giảm dần qua thời hạn. Đây hoàn toàn có thể là nguyên do khiến đậu mùa khỉ một lần nữa bùng phát. Phòng ngừa khi nào cũng tốt hơn chữa bệnh. Tiêm vắc xin đậu mùa được xem là cách hiệu suất cao, đơn thuần nhất ngăn ngừa bệnh đậu mùa khỉ. Hiện một số ít nước châu Âu đang tái khởi động tiêm vắc xin đậu mùa cho một số ít nhân viên cấp dưới y tế và những người có rủi ro tiềm ẩn cao phơi nhiễm. 
Ngoài vắc xin và chủng ngừa, trẻ nhỏ và người lớn hoàn toàn có thể triển khai dữ thế chủ động những giải pháp đơn thuần để tránh được rủi ro tiềm ẩn lây nhiễm căn bệnh nguy khốn này :
- Xây dựng thói quen sống sạch sẽ và lành mạnh như: rửa tay bằng xà phòng thường xuyên, đặc biệt sau khi tiếp xúc với động vật, ăn chín uống sôi,…
- Tránh tiếp xúc trực tiếp với các loài gặm nhấm, động vật linh trưởng hoặc các động vật hoang dã (bao gồm cả tiếp xúc với động vật chết trong khu vực bị nhiễm bệnh).
- Tránh tiếp xúc với bất kỳ đồ vật nào, chẳng hạn như giường, nơi có con vật bị bệnh.
- Tránh tiếp xúc với người bệnh bị nhiễm càng nhiều càng tốt.
- Đối với nhân viên y tế, đeo khẩu trang và găng tay khi tiếp xúc với người bệnh.
Điều trị bệnh đậu mùa khỉ
Cho đến lúc bấy giờ vẫn chưa có cách điều trị đặc hiệu cho bệnh đậu mùa khỉ. Người mắc thường tự khỏi. Tuy nhiên, người bệnh hoàn toàn có thể được điều trị bằng cách trấn áp những triệu chứng bằng việc chăm nom tương hỗ và điều trị bằng thuốc kháng virus, đơn cử là cidofovir hoặc tecovirimat hoàn toàn có thể giúp ích trong quy trình hồi sinh. Khi bị nhiễm bệnh, người bệnh nên tự cách ly bằng cách ở nhà và hạn chế tiếp xúc xã hội với những người lành. Dành nhiều thời hạn nghỉ ngơi và tăng cường bổ trợ dinh dưỡng bằng cách tuân theo một chính sách nhà hàng siêu thị lành mạnh khắt khe. Để trấn áp những ảnh hưởng tác động xấu đi đến sức khỏe thể chất của căn bệnh này, phòng ngừa bằng vắc xin đậu mùa và vắc xin immunoglobulin là giải pháp chính để điều trị bệnh đậu mùa khỉ.
Đậu mùa khỉ là bệnh hiếm gặp, không gây ám ảnh đến toàn thế giới như bệnh đậu mùa trong quá khứ. Dẫu vậy, giới chức y tế các nước châu Âu đang đặt trong trạng thái báo động, chuẩn bị các phương án tốt nhất để có thể sẵn sàng ứng phó với nguy cơ dịch bệnh bùng mạnh.
Đánh giá bài viết
