Đại dịch Covid-19 đã làm gia tăng lo ngại về một cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới. Điều này đã khiến các nhà làm chính sách nhanh chóng chuẩn bị kịch bản cho viễn cảnh tồi tệ nhất có thể xảy ra. Khủng hoảng kinh tế là điều không ai mong muốn. Nhìn vào lịch sử những cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới từ trước đến nay, chúng ta có thể hiểu tại sao khủng hoảng kinh tế lại có tác động lớn đến tâm lý xã hội đến vậy.
Lịch sử những cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới
Thế kỷ 1
Khủng hoảng kinh tế Đế quốc La Mã (Năm thứ 33 sau Công nguyên)
Ở La Mã cổ đại, những người giàu sang và đặc biệt quan trọng là thành viên của những tầng lớp thượng lưu hoàng gia liên tục cấp cho người dân những khoản vay có lãi suất vay. Tuy nhiên, vào năm 33 sau Công Nguyên, những khoản vay này ngày càng trở nên khan hiếm, dẫn đến một cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng .
Sự khan hiếm này xuất phát từ việc những nhà cầm quyền lâm thời ban hành một đạo luật yêu cầu chủ nợ đầu tư 2/3 giá trị tài sản vào các bất động sản tại bán đảo Italia và các con nợ phải hoàn trả lại số tiền tương đương từ các khoản đã vay. Trên thực tế, các chủ nợ đã yêu cầu con nợ phải thanh toán toàn bộ giá trị các khoản vay.
Khủng hoảng kinh tế Đế quốc La MãNgười vay buộc phải bán đất ( thuộc chiếm hữu của họ ) để trả nợ. Do nhu yếu bán đất tăng cao, giá đất trên thị trường giảm sâu. Người vay không hề kiếm đủ tiền từ việc bán đất để trả nợ nên buộc phải vay tiền từ những kẻ cho vay nặng lãi. Hậu quả là giá đất giảm, thực trạng đói tín dụng thanh toán trở nên phổ cập và lãi suất vay tăng chóng mặt. Nhiều người vay do không hề thanh toán giao dịch những khoản nợ nên bị đưa ra tòa và tịch thu gia tài .
( Nguồn tìm hiểu thêm : The Financial Crisis, Then and Now : Ancient Rome and 2008 CE )
Thế kỷ 3
Cuộc khủng hoảng thế kỷ thứ 3 hay còn được biết đến là khủng hoảng Đế quốc xảy ra vào năm 235-284 sau Công nguyên. Đây là thời kỳ đế chế La Mã bị chia cắt thành 3 thực thể chính trị Đế chế Gallic, Đế chế La Mã và Đế chế Palmyrene.
Tình trạng chia cắt và tình hình xã hội không ổn định lúc bấy giờ xuất phát từ một số ít nguyên do sau :
- Sự thay đổi mô hình lãnh đạo sau cuộc ám sát quốc vương Alexander Severus (222-235 sau Công nguyên)
- Sự gia tăng can dự chính trị của quân đội
- Lạm phát và suy thoái kinh tế từ phá giá tiền tệ dưới triều đại Severan
- Áp lực bảo vệ lãnh thổ từ các cuộc ngoại xâm
- Dịch bệnh
- Tình trạng thiếu hụt lực lượng lao động trong lĩnh vực nông nghiệp do nam giới gia nhập quân đội.
Cuộc khủng hoảng kinh tế thế kỷ thứ 3Kể từ thời Pax Romana, nền kinh tế của Đế chế Rome đã nhờ vào phần đông vào thương mại giữa những cảng Địa Trung Hải và qua những mạng lưới hệ thống đường đi bộ thoáng rộng đến trong nước của Đế chế. Tình trạng không ổn định dân sự lan rộng khiến việc đi lại của những thương gia không còn bảo đảm an toàn như trước và cuộc khủng hoảng kinh tế tài chính xảy ra khiến việc trao đổi sản phẩm & hàng hóa trở nên rất khó khăn vất vả vì đồng xu tiền đã bị phá giá. Chính thế cho nên, hoạt động giải trí thương mại và nền kinh tế phải chịu ảnh hưởng tác động nặng nề và rơi vào khủng hoảng .
Thế kỷ 14
Cuộc khủng hoảng Châu Âu thế kỷ 14
Vào đầu thế kỷ 14, tình hình chính trị xã hội kinh tế tại Châu Âu không ổn định do một số ít sự kiện như đổi khác khí hậu, những cuộc khủng hoảng trong sản xuất nông nghiệp ( nạn đói lớn năm 1315 – 1317 ), sự tàn phá từ đại chiến giữa Pháp và Anh năm 1317, cái chết đen hay còn gọi là đại dịch hạch ( 1347 – 1351 ) .
Khủng hoảng kinh tế Châu Âu thế kỷ 14Kết quả là dân số ở 1 số ít khu vực của Châu Âu đã giảm hơn 50%. Người ta ước tính rằng từ 50% đến 2/3 dân số Châu Âu chết trong khoảng chừng từ 1346 đến 1351 .
Trong toàn cảnh đó, Ngân sách chi tiêu sản phẩm & hàng hóa tăng mạnh. Có rất nhiều vụ vỡ nợ của những bang trên khắp châu Âu, cũng như những vụ phá sản của những ngân hàng nhà nước tư nhân. Điều này đã để lại hậu quả nặng nề cho nền kinh tế Châu Âu. Với ít lao động, tiền lương tăng và ở 1 số ít nơi, đặc biệt quan trọng là Đông Âu, chính phủ nước nhà phải nỗ lực thi hành những giải pháp để ngăn người lao động rời khỏi chủ quyền lãnh thổ .
Thế kỷ 17
Hội chứng hoa tulip
Hội chứng hoa Tulip Open tại Hà Lan vào khoảng chừng giữa thế kỷ 17 được xem là khủng hoảng bong bóng kinh tế tiên phong trong lịch sử vẻ vang thế giới. Lúc bấy giờ, mọi người đổ xô đi mua hoa tulip khiến giá hoa trên thị trường tăng chóng mặt. Có những thời gian, một củ Tulip hiếm được bán với giá 750.000 USD giá trị lúc bấy giờ và ước tính gấp 6 lần thu nhập hằng năm của một người thông thường .
Hội chứng hoa tulip tại Hà Lan vào thế kỷ 17Tuy nhiên, thị trường hoa tulip giật mình sụp đổ vào tháng 2 năm 1637. Nhà góp vốn đầu tư bán tháo hoa tulip trong cơn bồn chồn khiến giá giảm mạnh xuống còn 1 % giá trị lúc trước. Chỉ trong chốc lát, gia tài của nhiều người bốc hơi và doanh thu ảo trên sách vở bị xóa sạch .
Thế kỷ 18
Bong bóng của Công ty Nam Dương
Vào năm 1717, công ty Nam Dương của Anh đã thiết lập tuyến thương mại tiên phong đến khu vực Mỹ Latinh. Nhờ vào việc thổi phồng thành tựu về hoạt động giải trí thương mại này, giá CP công ty tăng mạnh từ 128 lên 1.000 bảng Anh trong nửa năm. Thời điểm đó, CP công ty Nam Dương được coi là gia tài góp vốn đầu tư ưa thích và kéo theo một cơn sốt đầu tư mạnh trên khắp nước Anh .
Để mua sàn chứng khoán, những nhà đầu tư còn vay mượn tiền từ chính công ty Nam Dương. Khi đến thời hạn trả nợ, nhiều người mất năng lực thanh toán giao dịch và phải bán CP thuộc chiếm hữu của họ ra thị trường. Cung tăng khiến giá CP sụt giảm nghiêm trọng. Điều này đã đẩy nhiều ngân hàng nhà nước đến bờ vực phá sản và nền kinh tế Anh nhanh gọn sụp đổ .
Bong bóng của công ty Nam Dương thế kỷ 18
Khủng hoảng tín dụng thanh toán 1772
Trong những năm 1760 và 1770, vương quốc Anh trở nên vô cùng thịnh vượng nhờ vào những thành tựu trong thương mại và mạng lưới hệ thống thuộc địa to lớn. Các ngân hàng nhà nước Nhà nước rất “ mát tay ” trong việc cho vay tín dụng thanh toán. Tuy nhiên, vào tháng 6/1772, một trong những đối tác chiến lược lớn của ngân hàng nhà nước James, Fordyce, Neal và Down là Alexander Fordyce đã chạy sang Pháp để trốn nợ .
Sự việc này đã tạo nên sự hỗn loạn trong hệ thống ngân hàng của Anh thời kỳ đó. Các chủ nợ nhanh chóng rút tiền khỏi ngân hàng, tạo nên một cuộc khủng hoảng tín dụng. Sau đó, cuộc khủng hoảng này nhanh chóng lan sang Scotland, Hà Lan, nhiều vùng ở Châu Âu và các thuộc địa của Anh tại Châu Mỹ.
Thế kỷ 19
Cuộc suy thoái kéo dài (1873–1896)
Cuộc khủng hoảng kinh tế tài chính năm 1873 đã kích hoạt chuỗi suy thoái và khủng hoảng kinh tế ở Châu Âu và Bắc Mỹ. Cuộc khủng hoảng này bắt nguồn từ một số ít nguyên do như :
- Lạm phát ở Mỹ
- Đầu cơ tràn lan (nổi bật là lĩnh vực đường sắt)
- Sự phá giá đồng bạc tại Đức và Mỹ
- Những gợn sóng kinh tế bất ổn từ cuộc chiến Franco-Prussian (1870-1871)
- Thiệt hại lớn về tài sản từ cuộc đại hỏa hoạn ở Chicago và Boston khiến dự trữ ngân hàng ở thành phố New York lao dốc từ 50 triệu đô xuống còn 17 triệu từ tháng 9 đến tháng 10 năm 1873.
Cuộc suy thoái kinh tế kéo dài vào thế kỷ 19Ở Hoa Kỳ, vào quá trình 1873 – 1879, hơn 18.000 doanh nghiệp, 10 bang và hàng trăm ngân hàng nhà nước phá sản. Tình trạng thất nghiệp đạt đỉnh năm 1878 với tỷ suất thất nghiệp ước tính từ 8,25 % đến 14 % .
Trong quá trình này, nước Anh được cho là chịu hậu quả nghiêm trọng nhất. Anh mất đi 1 số ít vị trí đứng vị trí số 1 về công nghiệp so với nền kinh tế tại Châu Âu và phải trải qua một cuộc suy thoái và khủng hoảng lê dài trong nghành nghề dịch vụ nông nghiệp .
Tại 1 số ít vương quốc ở thời gian đó, cuộc khủng hoảng này được nhắc đến với tên gọi Đại suy thoái và khủng hoảng cho đến khi cuộc Đại suy thoái và khủng hoảng thật sự năm 1929 Open .
Khủng hoảng kinh tế thế giới vào thế kỷ 20
Đại suy thoái và khủng hoảng 1929 – 1939
Đại suy thoái và khủng hoảng năm 1929 – 1939 được xem là cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất thế kỷ 20. Nó không chỉ tàn phá nền kinh tế Mỹ mà còn ảnh hưởng tác động đến kinh tế thế giới .
Hiện nay có nhiều quan điểm khác nhau xung quanh nguyên do của đại suy thoái và khủng hoảng. Nhiều người cho rằng thảm họa này xuất phát từ sự sụp đổ kinh doanh thị trường chứng khoán phố Wall và quyết định hành động sai lầm đáng tiếc của nhà nước Mỹ .
Đại suy thoái 1929 -1939Tại Mỹ, vào đầu thế kỳ 20, việc cấp tín dụng thanh toán trở nên vô cùng thuận tiện. Tình trạng này đã dẫn đến sự lạm dụng vay tín dụng thanh toán để đầu tư mạnh sàn chứng khoán. Vào tháng 10/1929, giá CP trên phố Wall sụt giảm mạnh. Bong bóng kinh tế tài chính tan vỡ gây ra sự hỗn loạn trên thị trường. Hậu quả là nhà nước và doanh nghiệp rơi vào tình cảnh nợ nần. Bên cạnh đó, chủ trương thuế và những món nợ của cơ quan chính phủ thời kỳ đó khiến sản phẩm & hàng hóa không hề bán ra quốc tế. Ảnh hưởng của nó nhanh gọn lan rộng sang những nước khác .
Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới đã khiến sản lượng công nghiệp giảm 45 %, khoảng chừng 5.000 ngân hàng nhà nước phá sản, 50 triệu người thất nghiệp, xích míc xã hội bùng nổ. Một số nước tư bản không có hoặc ít thuộc địa ngày càng thiếu vốn, thiếu nguyên vật liệu và thị trường. Họ đã đi theo con đường phát xít hóa chính sách chính trị để xử lý thực trạng này .
Khủng hoảng giá dầu OPEC 1973
Cuộc khủng hoảng này bắt nguồn từ lệnh cấm vận dầu mỏ sang Hoa Kỳ và những liên minh của Hoa Kỳ của những nước thành viên OPEC ( Tổ chức những nước xuất khẩu dầu mỏ ). Động thái này nhằm mục đích đáp trả việc Mỹ phân phối vũ khí cho Israel trong cuộc chiến tranh Israel-Ả rập lần thứ tư .
Việt bất thần ngừng xuất khẩu dầu mỏ đã gây ra thực trạng thiếu vắng dầu trầm trọng tại những nước bị ảnh hưởng tác động. Điều này khiến giá dầu leo thang, tạo ra lạm phát kinh tế cực cao. Nền kinh tế Mỹ và những nước tăng trưởng lâm vào khủng hoảng. Vì vậy, những nhà kinh tế gọi thời kỳ này là thời kỳ stagflation ( sự ngưng trệ phối hợp lạm phát kinh tế ) .
Khủng hoảng châu Á 1997
Khủng hoảng Châu Á Thái Bình Dương năm 1997 khởi đầu từ xứ sở của những nụ cười thân thiện và lan rộng sang những nước Đông Á. Tháng 7/1997, cơ quan chính phủ Đất nước xinh đẹp Thái Lan xóa bỏ tỷ giá hối đoái cố định và thắt chặt với đồng đô la. Hành động này đã khiến đồng Baht Thái liên tục sụt giá và mất 40 % giá trị chỉ trong vòng 1 năm .
Khủng hoảng kinh tế Châu  1997thị trường Tài chính Châu Á Thái Bình Dương trở nên bồn chồn. Dòng vốn góp vốn đầu tư quốc tế khổng lồ đổ vào những nước Đông Á thời gian đó ồ ạt rút khỏi thị trường. Các công ty Thái vay bằng đồng USD nhanh gọn phá sản, kinh doanh thị trường chứng khoán giảm 72 % giá trị. Finance One công ty kinh tế tài chính lớn nhất Thailand cũng phá sản. Ảnh hưởng từ sự kiện này không chỉ lan rộng sang những nước Đông Á, gây ra thực trạng không ổn định chính trị trong khu vực mà còn góp thêm phần dẫn đến khủng hoảng kinh tế tài chính Nga và khủng hoảng kinh tế tài chính Brazil .
Thế kỷ 21
Sự sụp đổ của những công ty “ dot com ”
Sự tăng trưởng bùng nổ của Internet vào cuối thế kỷ 20 đã dẫn đến hiện tượng kỳ lạ khủng hoảng bong bóng dot com. Dotcom dùng để chỉ những công ty hoạt động giải trí kinh doanh thương mại trên nền tảng Internet với tên miền có chữ “. com ” ở cuối .
Hấp dẫn bởi những dự đoán về ngành công nghệ, các nhà đầu tư đổ xô đi mua chứng khoán của các công ty dotcom. Nhiều công ty mặc dù thực tế có ít tài sản vật chất nhưng được định giá tới hàng tỷ USD. Trong khi đó, chỉ số chứng khoán Nasdaq Composite của các công ty này tăng theo cấp số nhân. Cơn sốt này chỉ hạ nhiệt vào cuối tháng 10/2002 khi các báo cáo chỉ ra nhiều công ty đang làm ăn không có lãi. Giá trị cổ phiếu chạm đáy, khiến nước Mỹ rơi vào suy thoái kinh tế và làm trì trệ kinh tế toàn cầu.
Sự sụp đổ của các công ty dot com vào thế kỷ 20
Khủng hoảng kinh tế thế giới 2007 – 2008
Cuộc khủng hoảng kinh tế toàn thế giới gần nhất xuất phát từ sự đổ vỡ khủng hoảng bong bóng nhà đất tại Mỹ. Thời điểm đó, những ngân hàng nhà nước Mỹ cho với thế chấp ngân hàng mua nhà với lãi suất vay cao so với những đối tượng người tiêu dùng có rủi ro đáng tiếc về năng lực trả nợ. Điều này đã kéo theo một loạt những sự kiện như thực trạng nợ tín dụng thanh toán ngày càng tăng, giá nhà đất chạm đáy, đầu tư và chứng khoán sụp đổ, mạng lưới hệ thống ngân hàng nhà nước lao đao, thất nghiệp tăng cao. Đỉnh điểm là ngân hàng nhà nước Lehman Brothers một trong những ngân hàng đầu tư lớn nhất thế giới đệ đơn phá sản vào năm 2008 .
Cuộc khủng hoảng nhanh gọn lan sang những vương quốc khác, tàn phá thị trường kinh tế tài chính thế giới và gây ra thảm họa kinh tế tài chính lớn nhất kể từ Đại suy thoái và khủng hoảng 1929 .
Kết luận
Nhìn vào hậu quả của những cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới đã từng xảy ra trong quá khứ, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể hiểu được nguyên do tại sao khi đại dịch Covid-19 bùng phát, giới góp vốn đầu tư và những người làm chủ trương lại cảm thấy quan ngại so với viễn cảnh suy thoái và khủng hoảng kinh tế đến vậy. Đặc biệt là trong thời đại toàn thế giới hóa can đảm và mạnh mẽ như lúc bấy giờ thì chỉ cần một vương quốc có tầm ảnh hưởng tác động gặp khủng hoảng thì hệ lụy sẽ lan rộng ra những vương quốc trong khu vực và trên thế giới .
