Cộng đồng các dân tộc Việt Nam mặc dầu khác nhau về ngôn từ, phân vùng địa lý, phong tục tập quán, kinh tế tài chính … nhưng vẫn có sự thống nhất, chung nhau đức tính, phẩm chất của người Việt ; đồng thời yêu thương, gắn bó mật thiết với nhau trong suốt quy trình thiết kế xây dựng và bảo vệ Tổ quốc .
Khái niệm ” dân tộc thiểu số “
Việt Nam là một quốc gia dân tộc thống nhất với 54 dân tộc. Trong đó không có sự đồng nhất giữa khái niệm “người dân tộc” và “người bản địa”. Trên lãnh thổ Việt Nam, số lượng người Kinh chiếm đa số (khoảng 87% dân số); chính phủ quy định “dân tộc thiểu số” là những người không thuộc dân tộc kinh (dân tộc Việt), điều này thể hiện chủ trương “thống nhất trong đa dạng”.Trong đó, người Hoa (dân tộc Hán) do có nhiều đặc điểm văn hóa tương đồng với văn hóa Việt Nam, góp phần không nhỏ trong sự phát triển nền kinh tế đất nước, họ không được xếp vào danh sách các dân tộc thiểu số Việt Nam.
Mỗi dân tộc lại mang những truyền thống văn hóa truyền thống khác nhau, bộc lộ trải qua hoạt động giải trí kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống của các tộc người. Song tựu chung đều có lòng yêu nước thâm thúy, tính cần mẫn, chịu khó, phát minh sáng tạo trong lao động sản xuất, sống hòa hợp với vạn vật thiên nhiên, làng xóm và nhân hậu, vị tha với những người xung quanh .
Cuộc diễu hành của đại diện thay mặt các dân tộc Việt Nam. Ảnh : VOV
Phân chia các dân tộc Việt Nam theo ngôn từ
54 dân tộc Việt Nam được xếp theo 3 ngữ hệ và 8 nhóm ngôn ngữ bao gồm: Việt – Mường, Tày – Thái, Mông – Dao, Ka Đai, Tạng Miến, Nam Đảo, Hán.
– Nhóm Việt – Mường có 4 dân tộc : Kinh, Mường, Thổ, Chứt. Họ sống hầu hết bằng nghề trồng lúa nước và đánh cá, các nghề thủ công truyền thống tăng trưởng ở trình độ cao. Về đời sống tâm linh có tục thờ cùng ông bà tổ tiên .
– Nhóm ngôn từ Tày – Thái có 8 dân tộc : Tày, Thái, Nùng, Giáy, Lào, Lự, Sán Chay, Bố Y. Các tộc người nhóm ngôn từ Tày Thái nói ngôn từ Nam Á, ở nhà sàn, cấy lúa nước tích hợp với làm nương rẫy. Các nghề thủ công bằng tay cũng khá tăng trưởng với nghề rèn, dệt. Thêm vào đó, mỗi tộc người lại có những truyền thống riêng, được bộc lộ trải qua phục trang, nhà cửa, tập quán nhà hàng siêu thị, phong tục, lối sống và nếp sống tộc người .
– Nhóm ngôn từ Mông – Dao có 3 dân tộc : Mông, Dao, Pà Thẻn
– Nhóm ngôn từ Ka Đai có 4 dân tộc : La Chí, La Ha, Cờ Lao, Pu Péo
– Nhóm ngôn từ Tạng Miến có 6 dân tộc : Lô Lô, Phù Lá, Hà Nhì, La Hủ, Cống, Si La .
Đồng bào thuộc các nhóm ngôn từ này đều giỏi canh tác ngô, lúa nếp, lúa tẻ và các loại rau, đậu trên nương rẫy và ruộng bậc thang, đồng thời tăng trưởng các nghề thủ công bằng tay như rèn, dệt vải, đan lát .
– Nhóm ngôn ngữ Môn – Khơ Me có 21 dân tộc: Ba Na, Brâu, Bru – Vân Kiều, Chơ Ro, Co, Cơ Ho, Cơ Tu, Giẻ Triêng, H’rê, Kháng, Khơ Me, Khơ Mú, Mảng, Xinh Mun, Mnông, Ơ Đu, Mạ, Rơ Măm, Tà ôi, Xơ Đăng, Xtiêng. Đời sống kinh tế chủ yếu canh tác nương rẫy theo phương pháp chọc lỗ tra hạt. Kiến trúc nhà rông, nhà dài Tây Nguyên, chùa của dân tộc Khơ Me; nghề thủ công đan lát và lễ hội văn hoá cộng đồng là những nét văn hoá độc đáo của cư dân Môn – Khơ Me.
– Nhóm ngôn từ Nam Đảo có 5 dân tộc : Chăm, Gia Rai, Ê Đê, Raglai, Chu Ru. Văn hoá nhóm người này mang đậm nét mẫu hệ .
– Nhóm ngôn từ Hán có 3 dân tộc : Hoa, Ngái, Sán Dìu. Văn hoá Hán mang đậm nét phụ hệ .
Những mẫu phục trang truyền thống lịch sử của người Kinh
Địa bàn sinh sống của các dân tộc Việt Nam
– Với Xác Suất dân số lớn, người Kinh sinh sống trên khắp các vùng chủ quyền lãnh thổ nhưng hầu hết ở vùng đồng bằng, các hải đảo và tại các khu đô thị. Còn lại của nhóm Việt – Mường như Mường, Thổ, Chứt sống tại vùng trung du và miền núi các tỉnh từ Phú Thọ đến Bắc Quảng Bình. Trong đó người Mường hầu hết sống trên các vùng đồi núi phía Tây đồng bằng sông Hồng và sông Mã, tập trung chuyên sâu đông nhất ở Hòa Bình và Thanh Hóa. Người Thổ sinh sống đa phần ở phía Nam Thanh Hóa, miền Tây Nghệ An và người Chứt cư trú hầu hết tại khu vực phía Bắc Quảng Bình và 1 vài xã phía Tây Nam thành phố Hà Tĩnh .
– Nhóm Tày – Thái Đồng bào cư trú tập trung chuyên sâu ở các tỉnh vùng Đông Bắc và Tây Bắc Việt Nam như : TP Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Tuyên Quang, Sơn La, Lai Châu, Yên Bái …. Cụ thể : Người Thái định cư ở bờ phải sông Hồng ( Sơn La, Lai Châu, Điện Biên ). Người Tày sống ở bờ trái sông Hồng ( Cao Bằng, Bắc Kạn, Thái Nguyên ), người Nùng sống ở Thành Phố Lạng Sơn, Cao Bằng .
Người Lô Lô sống ở Hà Giang
– Nhóm ngôn từ Tạng Miến : Các tộc người thuộc 3 nhóm này cư trú tập trung chuyên sâu đông ở các tỉnh : Cao Bằng, Thành Phố Lạng Sơn, Thái Nguyên, Hà Giang, Tuyên Quang, Sơn La, Tỉnh Lào Cai, Lai Châu. Làng bản của họ được thiết kế xây dựng trên các triền núi cao hay lưng chừng núi. Một số các tộc người như La Chí, Cống, Si La và một vài nhóm Dao dựng làng ven các con sông, con suối. Tuỳ theo thế đất, đồng bào dựng nhà sàn, nhà đất, nhà nửa sàn nửa đất .
– Nhóm Môn Khơ Me Đồng bào cư trú rải rác ở khu vực Tây Bắc, miền Trung – Tây Nguyên và Nam Bộ .
+ Các nhóm dân tộc nói các ngôn từ thuộc các ngữ chi phía Bắc của ngữ hệ Nam Á, gồm ngữ chi Khơ Mú ( Khơ Mú, Ơ Đu, Xinh Mun ), ngữ chi Palaung ( Kháng ), và ngữ chi Mảng ( Mảng ), sinh sống hầu hết ở các tỉnh Tây Bắc ( Sơn La, Điện Biên, Lai Châu và Yên Bái ) và vùng cực Tây Nghệ An. Họ sống xen kẽ với người Thái, Hmong, Dao và những sắc tộc khác .
+ Các dân tộc nói các ngôn ngữ thuộc ngữ chi Katu của ngữ hệ Nam Á như Bru-Vân Kiều, Cơ Tu, Tà Ôi sinh sống tại vùng miền núi các tỉnh Trung Trung Bộ từ Quảng Bình cho tới Quảng Nam, nằm về phía Nam địa bàn cư trú của nhóm Việt-Mường.
+ Các dân tộc nói các ngôn từ thuộc ngữ chi Bahnar của ngữ hệ Nam Á thì sinh sống tại Tây Nguyên và vùng miền núi, trung du các tỉnh Nam Trung Bộ và Đông Nam Bộ, về phía Nam của nhóm Katu. Địa bàn sinh sống của các dân tộc thuộc nhóm này nhiều lúc xen kẻ với các dân tộc thuộc nhóm Nam Đảo .
+ Nhánh cực Nam của ngữ hệ Nam Á tại Việt Nam là người Khmer sinh sống ở Nam Bộ, nằm về phía Tây Nam của nhóm Bahnar .
– Nhóm ngôn từ Nam Đảo Đồng bào cư trú rải rác dọc theo dãy Trường Sơn, người Chăm sinh sống ở ven biển miền Trung và một bộ phận người Chăm Islam sinh sống tại Nam Bộ .
– Nhóm ngôn từ Hán Đồng bào cư trú trên cả ba miền Bắc, Trung, Nam .
Hiện nay do hệ quả của các làn sóng di cư mới, nhiều người Kinh đã lên sinh sống tại các tỉnh miền núi, phần lớn là ở Tây Nguyên. Nhiều dân tộc thiểu số cũng từ các tỉnh phía Bắc di cư vào các tỉnh Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và Nam Trung Bộ .
Sinh hoạt cộng đồng tại Tây Nguyên
Một vài đặc trưng của cộng đồng các dân tộc Việt Nam
– Tính cố kết dân tộc, hòa hợp dân tộc trong một cộng đồng thống nhất, dân chủ, bình đẳng đã trở thành truyền thống cuội nguồn của dân tộc Việt Nam .
– Sống chung trên một chủ quyền lãnh thổ, cùng chung vận mệnh lịch sử dân tộc, truyền thống cuội nguồn, tiền đồ và đời sống phụ thuộc vào vào ngành nông nghiệp lúa nước ; các cộng đồng dân tộc đã sớm kiến thiết xây dựng được tình đoàn kết bền chặt, luôn chăm sóc trợ giúp, tương hỗ lẫn nhau từ cuộc đấu tranh chống quân xâm lược, khắc chế thiên tai .
– Hình thái cư trú xen kẽ giữa các dân tộc ở Việt Nam ngày càng ngày càng tăng. Các dân tộc không có chủ quyền lãnh thổ riêng, không có nền kinh tế tài chính riêng .
– Do điều kiện kèm theo tự nhiên, xã hội và hậu quả của các chính sách áp bức bóc lột trong lịch sử vẻ vang nên trình độ tăng trưởng kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống giữa các dân tộc còn chênh lệch, độc lạ .
– Các dân tộc thiểu số tuy chỉ chiếm 13 % dân số cả nước nhưng lại cư trú trên địa phận có vị trí kế hoạch quan trọng về chính trị, kinh tế tài chính, quốc phòng, bảo mật an ninh, giao lưu quốc tế đó là vùng biên giới, vùng núi cao, hải đảo .
– Song song với nền văn hóa cộng đồng, bản sắc riêng của mỗi dân tộc trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam cũng phát triển mạnh mẽ, góp phần làm phong phú thêm nền văn hóa của dân tộc.
Lễ hội Katê rực rỡ của đồng bào người Chăm ở Ninh Thuận. Ảnh : vnexpress
Lưu ý: Một số cộng đồng dân tộc thiểu số có nhiều tên gọi, và những tên gọi này trùng nhau. Ví dụ:
– Dân tộc Mán còn là tên gọi khác của các dân tộc sau : Sán Chay, Dao, H’Mông, Pu Péo, Sán Dìu ( Mán quần cộc, Mán váy xẻ )
– Dân tộc Xá là tên gọi chung cho các dân tộc thiểu số tại Tây Bắc trừ người Thái và người Mường
– Dân tộc Brila hoàn toàn có thể là : Giẻ Triêng hoặc Xơ Đăng .
– Người ta đôi lúc cũng dùng ” dân tộc Thổ ” để chỉ dân tộc Tày .
Cộng đồng các dân tộc Việt Nam như hiện nay là nhờ trải qua một quá trình hình thành và phát triển lâu dài trong lịch sử. Và văn hóa Việt Nam là sự tổng hòa các giá trị văn hóa của 54 dân tộc anh em trên cùng lãnh thổ.
Linh Tu (tổng hợp) – luhanhvietnam.com.vn
Nguồn tham khảo: Tạp chí điện tử Thế Giới Di Sản, wikipedia
