TP – Nhiều hộ dân người Mông ở huyện miền núi rẻo cao Kỳ Sơn, Nghệ An đã từ bỏ nơi chôn nhau, cắt rốn du canh, du cư sang Lào tưởng sẽ thay đổi, nhưng đời sống càng khó khăn vất vả, túng thiếu hơn. Những cánh chim mỏi lại tìm về đất mẹ .Chúng tôi lên xã Huồi Tụ, Kỳ Sơn trong những ngày đầu đông rét ngọt, cả đại ngàn phủ đầy mây trắng. Hình như nơi miền biên viễn này mùa xuân đến sớm, hoa đào đã nở đỏ hai bên đường. Vượt suối cạn, núi cao và dốc đứng rồi sau cuối chúng tôi cũng đến được TT xã. Bí thư Đảng ủy xã Lỳ Chia Chư đang trực ở đó.
Khi chúng tôi đề cập đến việc bà con nơi đây du canh du cư sang Lào, ông trầm ngâm: “Huồi Tụ đã có nhiều đổi thay nhưng mấy năm qua vẫn còn phong tục lạc hậu, có khá nhiều bà con di cư sang Lào sinh sống”.
Ông Chư lấy list những hộ dân đã “ xuất ngoại ” ra phủ nhận : “ Nhiều lắm, nhưng ở bên đó khổ quá họ lại quay về. Các hộ mái ấm gia đình Hờ Nênh Chư ; Vừ Rủ Vừ có 5 nhân khẩu, Lỳ Dua Trừ có 4 khẩu, Vừ Bá Tếnh có 5 khẩu, Lầu Chằn Rì có 3 khẩu, Hờ Xái Cơ, và Lầu Xông Thái cũng 3 khẩu vừa mới trở lại ”. Cán bộ địa chính xã Hờ Pá Rùa dẫn chúng tôi sang bản Huồi Lê đến nhà anh Lầu Chằn Rì, anh cùng vợ và ba đứa con mới trở lại tháng trước. Nhắc đến chuyện những ngày tháng ở xứ người khuôn mặt anh vẫn chưa hết bàng hoàng : “ Tưởng là sang Lào đời sống sẽ đỡ hơn ai ngờ bọn người xấu rủ rê đưa đến vùng rừng xung quanh toàn núi đá, chẳng có nhà cửa gì cả. Tôi chột dạ nghĩ đã bị lừa, nhưng đã đi rồi chẳng lẽ quay về. Mấy hộ mái ấm gia đình chúng tôi lại chặt cây rừng dựng lều, khai hoang để làm rẫy. Đất đai toàn đá, cây ngô, hạt lúa mới trồng đã héo. Tiền mang theo tiêu sạch rồi. Hơn 5 tháng trời tôi phải vào rừng đào củ rừng cho cả nhà sống cầm hơi. Con cái chẳng biết học tập ở đâu. Trụ không nổi tôi phải đưa vợ con về. Dẫu sao về quê mình vẫn hơn, còn có bạn bè, bà con bản làng, khi cơ nhỡ thì tối lửa tắt đèn có nhau ”.
 |
| Ông Hờ Nênh Chơ và vợ là Hờ I Rống nở nụ cười mãn nguyện khi tìm về đất mẹ |
Gần nhà anh Lầu Chằn Rì là nhà bà Lỳ I Rống cũng vừa mới ở Lào về. Đến nơi thấy bà Rống đang ngồi trước căn lều mới dựng vì trước khi đi bà đã bán hết cả nhà cửa. Chồng bà, ông Hờ Nênh Chơ là thầy mo vừa đi cúng về. Ông Chơ nhìn xa xăm sang dãy Pù Pao tít tắp, nơi ông và mái ấm gia đình vừa trải qua những ngày tháng di cư khốn đốn : “ Gia đình tôi nghe theo mấy đối tượng người tiêu dùng phỉnh nịnh rằng sang bên đó đời sống sung sướng, có cấp nhà, có tiền sẽ đổi đời nên bán tống bán tháo ngôi nhà sàn và miếng đất chỉ có 13 triệu đồng. Cả nhà chui nhủi luồn rừng 2 ngày mới đến được vùng đất Kha Mạ. Sang đến nơi chân tay ai nấy rớm máu vì đá cứa, sên vắt cắn, dọc đường đi bà nhà tôi lên cơn sốt không đi nổi phải nằm trên cáng ”.
| Ở Huồi Tụ đêm hôm còn được xem cái ti vi, ốm đau ra Trạm y tế đa khoa là khỏi bệnh, chứ ở đây rồi cũng chết héo cả nhà. Nghe theo lời vợ trong đêm trăng suông, ông Chơ lại khăn gói đưa cả nhà quay trở lại trong lặng lẽ. Họ đi trên những cung đường dài hun hút gió mây, như cánh chim mỏi lạc lối tìm về tổ ấm … |
Điều làm ông Chơ và những thành viên trong mái ấm gia đình bị sốc là vùng Kha Mạ ( Lào ) chỉ là vùng đất dốc, rừng hoang, tìm chỗ dựng nhà rất khó khăn vất vả. Thiếu thốn đủ bề, không đường giao thông vận tải, không điện đóm, không nước hoạt động và sinh hoạt, những hộ dân ở đây sống khác biệt với quốc tế bên ngoài. Những ngày tháng đó mái ấm gia đình ông Chơ chặt cây rừng dựng tạm căn lều, khai hoang trồng lúa rẫy, nhưng khí hậu khắc nghiệt, ốm đau liên miên khiến cho ai nấy đều xanh lè, sức tàn lực kiệt. Bà Rống thì ngày đêm than phiền : “ Ở Huồi Tụ đêm hôm còn được xem cái ti vi, ốm đau ra Trạm y tế đa khoa là khỏi bệnh, chứ ở đây rồi cũng chết héo cả nhà. Nghe theo lời vợ trong đêm trăng suông, ông Chơ lại khăn gói đưa cả nhà quay trở lại trong lặng lẽ. Họ đi trên những cung đường dài hun hút gió mây, như cánh chim mỏi lạc lối tìm về tổ ấm. Ông Chơ tâm sự “ Tôi ân hận lắm, may mà vợ và con quay trở lại vẫn vẹn nguyên. Thằng con trai tôi Hờ Bá Cửa trước hắn yêu con bé ở cùng bản thế mà tôi bắt nó sang Lào, chia cắt tình duyên của nó. Bây giờ về nó vui lắm, hai đứa xuân này sẽ cưới nhau.
Chúng tôi về đã được xã cấp đất, và hỗ trợ tiền gạo để ổn định cuộc sống. Chúng tôi biết ơn xã, biết ơn Đảng, Nhà nước nhiều lắm!”.
Hờ Pá Rùa lại đưa tôi về đầu bản Huồi Đun để gặp mái ấm gia đình của Vừ Nỏ Trung từng di cư sang tận Noọng Hét, Xiêng Khoảng ( Lào ) thời hạn hơn 3 năm. Do không chịu được sự khắc nghiệt, khốn đốn trăm bề nên đã trở về quê nhà được hơn 2 tháng nay. Đến ngôi nhà tạm bợ của Trung thì cửa đóng then cài, Vừ Bá Sò anh trai Trung nói : “ Vợ chồng nó lên rẫy đi làm rồi, trở về quê nhà ấm cúng tình làng nghĩa xóm, con cháu được đến trường sướng cái bụng lắm, nó bảo là không khi nào di cư sang Lào nữa cán bộ ạ ! ”. Đất mẹ bao dung Những ngày này những chiến sỹ của Đội tăng cường cơ sở I ( Bộ đội Biên phòng ) gồm có 8 chiến sỹ ngày đêm đến những bản làng xa xôi hẻo lánh như ở Phà Xắc, Na Ni … tuyên truyền hoạt động dân cư không di cư trái phép. Trung tá Nguyễn Hồng Bình tâm sự : Trong quy trình hoạt động còn nhờ được nhiều hộ dân đã từng di cư sang Lào nói với đồng bào ta ở bên đó quay về. Bí thư Lỳ Chia Chư thì đưa ra triết lý : Phong tục người Mông di cư hầu hết là tìm vùng đất phì nhiêu để “ chọc lỗ tra hạt ”. Nhưng vùng đất nào cho mãi rồi cũng khô cằn hết sạch vì vậy chẳng vùng đất nào giữ chân được người Mông ở lâu. Để phá quy luật ấy, giờ đây người Mông ta cần phải biến vùng đất khô cằn thành những “ vườn hoa thơm trái ngọt ”. Muốn được như thế thì không được di cư trái phép, phải đoàn kết, đoàn viên như chính ông cha đã từng đặt tên xã là Huồi Tụ ( tiếng Mông có nghĩa là quy tụ ) để tái tạo để biến vùng đất này trở nên phì nhiêu, sầm uất ”. Triết lý ấy của vị Bí thư xã khiến nhiều hộ di cư tự thấy xấu hổ. Đối với những hộ di cư quay trở lại đã được chính quyền sở tại xã đặc biệt quan trọng chăm sóc, đơn cử là hoạt động nhân dân quyên góp gạo ủng hộ, tạo điều kiện kèm theo thủ tục làm lại sách vở ĐK hộ khẩu, hộ tịch … Những ngày ở lại Huồi Tụ thấy tình người nơi đây nồng ấm khi mà tại nhà ông Hờ Nênh Chơ luôn đầy ắp tiếng cười của bà con xóm giềng đến động viên, có người còn đưa cả rượu và thịt lợn sang nữa. Vào mùa lúa mới bản Huồi Đun lại vang lên giọng trầm trầm của ông Hờ Nênh Chơ đang cúng Thần Lúa cho bản làng, kẻo nàng lúa lại giận dỗi rồi bỏ đi thì mất mùa. Ông Bí thư xã nói như khoe : Chỉ có dại mới du canh du cư, vùng đất Huồi Tụ giờ đây đang ngày càng trở nên sầm uất, chỉ cần có ý chí, sức khỏe thể chất là hoàn toàn có thể làm giàu chính đáng. Chỉ vài năm nữa Nhà nước tiến hành góp vốn đầu tư còn đường nhựa lên Huồi Tụ trên 100 tỷ đồng. Từ đây xuống thị xã đi xe máy chỉ mất hơn 20 phút, xã cũng đã hình thành được dịch vụ kinh doanh Giao hàng hàng hoá cho những xã lân cận ở Mường Lống, Keng Đu, Đoọc May … Nhiều người trẻ tuổi Mông đã làm giàu bằng cây chè tuyết san, hay góp vốn đầu tư mua được cả xe hơi vận tải đường bộ để chở sản phẩm & hàng hóa như anh Vừ Giống Xanh ( 30 tuổi ), đã mua xe xe hơi gần 300 triệu đồng để luân chuyển sản phẩm & hàng hóa … Xã còn thiết kế xây dựng được mạng lưới hệ thống hạ tầng khá tốt, hiện tại TT xã đã phủ sóng điện thoại di động, 11 bản đều có đường liên bản. Các bản lẻ có lớp học, TT xã kiến thiết xây dựng được trường cao tầng liền kề, trụ sở Ủy Ban Nhân Dân được xây mới. Huồi Tụ còn trồng được trên 300 ha chè tuyết san … Ông Bùi Trầm – quản trị Ủy Ban Nhân Dân huyện Kỳ Sơn cho biết thêm : Phong tục tập quán của người Mông là du canh, du cư vẫn chưa thể bỏ được. Hàng năm có nhiều hộ dân của Kỳ Sơn lại rủ nhau đi tìm đất mới.
Nhưng bằng sự tuyên truyền vận động tích cực, của các cấp nên du canh du cư đang có chiều hướng giảm. Huyện, xã đã tạo điều kiện để giúp đỡ họ mau chóng hòa nhập cộng đồng, phát triển kinh tế…
Đêm đó ông Hờ Nênh Chơ bê bình rượu ngô tiễn chúng tôi, ông uống khoan khoái lạ lùng. Rượu trong veo sóng sánh, ấm nồng. Không biết có phải vì men rượu nồng, hay cái cảm khái khi thấy đồng bào mình như chim rừng đã quay về tổ, ông thốt lên thành lời : “ Đi đâu cũng không hề bằng trở về đất Mẹ ! ”.
Tiến Dũng – Văn Trường
