Thứ Ba 14/06/2022, 06 : 35 ( GMT + 7 )Mỗi tất cả chúng ta không hề sống đơn độc, và cũng không hề giữ được lương thiện trong một môi trường tự nhiên phi nhân khổng lồ .
Minh họa : Kiệt tác “ Trường học Athens ” của danh họa thời đại Phục hưng Italia Raphael Sanzio. Trường học Athens không đơn thuần chỉ là một ngôi trường theo nghĩa thông thường, mà ở đó là nơi tụ hội của những vĩ nhân. Mỗi nhà hiền triết, nhà khoa học đều được Raphael làm điển hình nổi bật và tô đậm trong bức tranh, và do đó có thể hiểu đây là ngôi trường đặt nền móng cho tư tưởng về con người cá thể và ý thức tự do, dân chủ của phương Tây.
1. Ai là người phải chịu trách nhiệm trước sự xuống cấp nhân cách của mỗi người khi họ sống trong một xã hội nhất định? Giữa rất nhiều sự nhập nhèm và thiếu một cái nhìn có tính hệ thống ở nhiều người trong cộng đồng, chúng tôi muốn minh định vài điều cho quan niệm cá nhân, cũng đồng thời để xác lập thế giới quan và sự quán xuyến trong hoạt động tinh thần mà có lẽ là luôn cần thiết đối với những người cầm bút.
Câu chuyện mối quan hệ giữa cá thể và cộng đồng là không mới, nếu không muốn nói là đã quá cũ. Dân gian ta cũng đã đúc rút “ ở bầu thì tròn, ở ống thì dài ” hay “ gần mực thì đen, gần đèn thì rạng ”. Ngay cả trong học thuyết Marxit cũng chứng minh và khẳng định sự tác động ảnh hưởng có tính quyết định hành động của môi trường tự nhiên so với thành viên khi nó khẳng định chắc chắn “ con người là tổng hòa của những mối quan hệ xã hội ”. Trở ngược về lịch sử vẻ vang xa hơn, trong Tiến hóa luận, Darwin đã chứng tỏ hùng hồn sự tác động ảnh hưởng trực tiếp, mãnh liệt của môi trường tự nhiên sống so với thành viên là nguyên do dẫn tới những bước tiến hóa lớn trong lịch sử dân tộc của quốc tế sinh vật. Thậm chí, theo thuyết này con khỉ vì chịu ảnh hưởng tác động của thực trạng mà đã tiến hóa thành con người tất cả chúng ta. Lý thuyết này hiện đang được dạy trong nhà trường.
2. Sự ảnh hưởng của môi trường sống đến sự phát triển của cá thể là điều không cần bàn cãi. Nhưng câu hỏi đặt ra là, mức độ ảnh hưởng của nó tới đâu, có quyết định không? Và con người tự chủ được ở mức độ nào trước hoàn cảnh của mình; anh ta phải chịu trách nhiệm tới đâu cho sự “biến đổi” của chính mình trong hoàn cảnh?
Trước tiên cần phải làm rõ khái niệm “ xã hội ” là gì. Một hệ tư tưởng thì vô hình dung, nhưng khi nó trở thành chính thống, nghĩa là nó sẽ biến thành thiết chế nhà nước, biến thành những quy tắc quản lý và vận hành và quản trị đời sống con người thì nó đã hữu hình. Nó là chính trị. Chính trị là yếu tố đầu não của toàn bộ những thiết chế còn lại như kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống, giáo dục, mái ấm gia đình, những mối quan hệ giữa người và người, thậm chí còn cả tôn giáo ; nó chị phối trực tiếp hoặc gián tiếp, nhưng khi nào cũng chi phối. Nó là linh hồn của một cộng đồng. Chính trị và những thiết chế khác bên dưới nó chính là cái mà tất cả chúng ta gọi là xã hội. Xã hội, như vậy, không phải là một tập hợp người như một đống gạch gồm có nhiều viên gạch ; mà là mối quan hệ giữa những viên gạch ấy được cấu trúc trong một bản thiết kế thiết kế xây dựng ngặt nghèo, logic và thống nhất. Trong khu công trình “ Giáo trình ngôn ngữ học đại cương ” ( 1916 ), F. de Saussure đã ý tưởng ra một chân lý mà sau này người ta đã từ đó kiến thiết xây dựng nên Chủ nghĩa cấu trúc, một tư tưởng triết học có sức ảnh hưởng tác động lớn bậc nhất trong thế kỉ 20. Ở đó, F. de Saussure đã nói cho ta biết rằng, giá trị của một đơn vị chức năng không phải là cái gì đó tự thân mà ngược lại, giá trị ấy chỉ được xác lập trong mối quan hệ với những đơn vị chức năng khác trong mạng lưới hệ thống. Ví dụ nôm na cho dễ hiểu là “ Lạc nước hai xe đành bỏ phí / Gặp thời một tốt cũng thành công xuất sắc ”. Chính cái “ nước cờ ”, hay mối đối sánh tương quan đặc biệt quan trọng giữa những quân cờ trên bàn cờ, đã mang lại sức mạnh ( hoặc yếu ) cho từng quân cờ ấy, chứ không phải chỉ là giá trị riêng có của nó. Một giò lan nếu treo bên chuồng heo thì sẽ không đẹp bằng treo dưới một mái hiên chùa cổ kính, và lại sẽ không đẹp bằng khi nó mọc trên một vách đá sừng sững bên bờ vực … dù vẫn là giò lan ấy ! Không thể tìm thấy giá trị của một “ đơn vị chức năng ” khi tách nó ra khỏi mạng lưới hệ thống ; cũng như thế, giá trị của một con người luôn luôn được xác lập trong mối quan hệ với cộng đồng. Trong kinh Tăng nhất A hàm, Phật cũng chứng minh và khẳng định rằng “ phải thân cận thiện tri thức ”, nôm na là “ chọn bạn tốt mà chơi ”, và hãy tránh xa “ ác tri thức ”. Vì sao một tư tưởng lấy tự tu tự ngộ làm cốt như Phật giáo mà cũng lại có những lời dạy “ thiếu tích cực ” như vậy ? Vì ông Phật biết rằng, thiên nhiên và môi trường sống sẽ nâng cao hoặc hủy hoại con người ! Trong cuốn “ Thế giới như tôi thấy ”, A. Einstein cũng chứng minh và khẳng định “ Hầu hết những hoạt động giải trí và mong ước của tất cả chúng ta đều có quan hệ với sự sống sót của người khác [ tr22 ], “ Một thành viên bị bỏ rơi một mình từ khi sinh ra sẽ có tâm lý và cảm nhận hoang dã như động vật hoang dã, đến mức tất cả chúng ta khó mà tưởng tượng được ” [ tr23 ].
Tất cả những phân tích trên đây phải dẫn chúng ta đến một kết luận về tính quyết định của môi trường xã hội đối với nhân cách của một con người. Trong một môi trường trộm cắp, cướp giật tràn lan, dù chúng ta vẫn giữ được mình để không trở thành kẻ cắp, nhưng tất cả những con vật nuôi cho đến đồ đạc của ta đều luôn bị lấy mất sau mỗi lần gây dựng lại thì tất yếu chúng ta sẽ trở thành người nghi ngại, bực tức, nóng nảy; từ một người hiền lành chúng ta hoàn toàn có thể trở nên sân hận và có thể hung bạo với người khác, thậm chí ta sẽ giết người khi sự trộm cắp đã trở nên một sự khiêu khích.
Chúng ta sẽ xấu đi theo những cách nào đó như thế ! Không thể yên cầu một học viên phải có đầu óc tư duy phản biện nếu trong một mạng lưới hệ thống giáo dục nhồi sọ từ mẫu giáo với hệ giáo trình và giáo viên rặt giáo điều cùng với cách thi tuyển theo kiểu học gạo. Những cá thể tiêu biểu vượt trội chỉ là một sự suôn sẻ vô tình và khi nào cũng rất khan hiếm trong một mạng lưới hệ thống như vậy. Một câu hỏi hóc búa đặt ra là : giữa công an giao thông vận tải và người hối lộ, ai nặng tội hơn ? Cảnh sát là người thực thi pháp lý, tức bảo vệ pháp lý để bảo vệ sự công minh và bình đẳng trong xã hội. Anh ta là hóa thân của một lý tưởng nhà nước ( tức đại diện thay mặt cho ý chí tốt đẹp có tính trừu tượng cho cả một cộng đồng ), anh ta đại diện thay mặt cho những chuẩn mực. Sứ mệnh của anh ta không những thuộc về thực tại mà còn thuộc về tương lai, hiểu như người đóng vai trò kiến thiết những giá trị cần có cho một cộng đồng. Có nghĩa rằng, dân cư có thể sai ( và tất yếu sẽ bị phạt ) nhưng công an với vị trí và vai trò như trên, thì không hề chà đạp lên những nguyên tắc. Khi người tham gia giao thông vận tải hối lộ thì công an không những phải khước từ mà còn phải “ lập biên bản ” cả tội hối lộ ấy nữa. Nếu nói rằng, vì người dân hối lộ nên công an giao thông vận tải mới hư hỏng thì đó là lý sự cùn. Pháp luật nghiêm minh thì tự nhiên nạn hối lộ sẽ hết ; người công dân cũng từ đó mà hình thành văn hóa truyền thống thượng tôn pháp lý. Một nhu yếu ngược lại ( người dân đừng hối lộ nữa thì công an giao thông vận tải sẽ không còn hư hỏng ) là điều không những nực cười mà còn không hề tưởng tượng được. Cơ chế sinh ra con người. Và chính sách cũng sẽ nghiền nát con người.
3. Vậy thì cá nhân phải chịu trách nhiệm gì? Khi ý thức cá nhân và sự độc lập cá nhân đi xuống thì xã hội sẽ đi xuống. Lịch sử xã hội loài người, kì lạ thay, ban đầu bao giờ cũng lại được làm ra bởi cá nhân, từ những phát minh trong khoa học đến việc lập thuyết trong triết học và các cuộc đấu tranh cách mạng xã hội… Mỗi cộng đồng chỉ có thể trở nên lành mạnh khi con người “trưởng thành”. Không thể xây dựng một xã hội tốt đẹp bằng những cá nhân hèn nhát, ích kỉ, bệnh tật, què quặt. “Độc lập quốc gia thông qua độc lập cá nhân” (Fukuzawa Yukichi) không có con đường nào khả dĩ hơn.
Ý thức được vai trò của cá thể là to lớn như thế so với xã hội, tức cũng chính là so với tương lai của chính mình, nên mỗi người cần tự nỗ lực để vươn lên chính mình, và vươn lên khỏi thực trạng. Mỗi tất cả chúng ta không hề sống đơn độc, và cũng không hề giữ được lương thiện trong một môi trường tự nhiên vô luân vì vậy tái tạo xã hội cũng chính là đang tái tạo chính mình vậy. Sẽ không hề có hy vọng vực dậy đậm chất ngầu, “ bản thiện ”, và năng lượng vô tận đang bị vùi lấp trong mỗi người dân nếu không có một lớp tri thức tiên phong để gánh lấy thiên chức khai dân trí, nuôi dưỡng dần những hạt giống và nhân lên theo thời hạn những con người “ khỏe mạnh ” từ trong một cộng đồng ốm yếu. Mỗi tri thức khước từ vai trò khai sáng của mình thì cũng là đang khước từ tương lai của chính mình, của con cháu mình. Nói tóm lại là đang cùng nhau đi vào bóng tối bát ngát không có ngày mai. Vài cá thể đơn độc xông pha sẽ bị nhấn chìm trong một thiên nhiên và môi trường phi nhân khổng lồ. Nếu những người có học vẫn còn đứng làm “ người theo dõi ” trong cuộc “ khai hoang ” này thì đồng nghĩa tương quan với việc họ đang gián tiếp đẩy những người lao vào rất ít kia vào chỗ vô vọng, và biến mất. Lịch sử sẽ chỉ tận mắt chứng kiến những ánh sáng lâu lâu bùng lên như lửa từ những trang giấy tự đốt cháy trong chốc lát giữa đêm đen mịt mùng. Nhưng trang giấy không hề nhen lên một đám cháy giữa bát ngát cánh đồng rơm rạ ướt sũng sự vô cảm và vô trách nhiệm của đồng loại. Mỗi cá thể góp một tiếng nói là đang cùng nhau kiến thiết xây dựng một tương lai để tất cả chúng ta cùng biến mặt đất này thành nơi để sống chứ không phải nơi để chạy trốn và than phiền. Dân chủ là gì ? Là người dân làm chủ. Nhưng người ta chỉ có thể làm ông chủ khi trưởng thành và có đủ năng lượng. Tự khai sáng và khai sáng cho đồng bào mình là con đường có vẻ như duy nhất đúng để thực thi lý tưởng dân chủ và thiết kế xây dựng một xã hội lành mạnh, an định, phúc lạc.
Thái Hạo
Tiếng Việt – Văn Việt – Người Việt là chuyên mục mới trên báo Nông nghiệp Việt Nam, được đặt theo tên một cuốn sách của Giáo sư Cao Xuân Hạo, nhà ngữ học và là một trí thức tinh hoa của đất nước.
Tên phân mục cũng nói hộ sự kỳ vọng thiết kế và chấn hưng những giá trị đang bị xô lệch bởi cơn bão thời đại vốn lẫn nhiều gió độc. Ở đây, những nhà nghiên cứu và người Việt nói chung chăm sóc đến văn hóa truyền thống dân tộc bản địa sẽ góp lời nói thâm thúy, chính trực trong một khát vọng chung nhằm mục đích góp thêm phần kiến thiết xây dựng những nền tảng quan yếu cho một xã hội tốt đẹp trong hiện tại và cho tương lai.
Rất mong nhận được sự ủng hộ, chia sẻ và cộng tác của những bậc thức giả cùng bạn đọc yêu mến!
Bài viết cho phân mục xin được gửi về Báo Nông nghiệp Nước Ta, 14 Ngô Quyền, TP. Hà Nội. Email : [ email protected ] Hoặc liên hệ người đảm nhiệm phân mục : Ông Tô Đức Huy, Trưởng ban Thư ký Tòa soạn ; Điện thoại : 0913.378.918 ; E-Mail : [ email protected ]
NNVN
