1) Vị trí của cặp phạm trù “cái riêng” và “cái chung” trong phép biện chứng.
Với tư cách một bộ môn khoa học, phép biện chứng có một mạng lưới hệ thống phạm trù riêng. Khi diễn đạt phép biện chứng, tất cả chúng ta không những cần phải làm rõ nội dung những phạm trù của nó, mà còn phải xác lập đúng vị trí của những phạm trù ấy. Điều này là thiết yếu cho việc tìm hiểu và khám phá phép biện chứng, chính bới sự hiểu biết về phạm trù trước sẽ là cơ sở cho sự hiểu biết phạm trù sau. ” Cái riêng ” và ” cái chung ” là một cặp phạm trù, nó chiếm vị trí nào trong mạng lưới hệ thống những phạm trù của phép biện chứng ?Một số tác giả đã trình diễn cặp phạm trù ” cái riêng ” và ” cái chung ” sau ba phạm trù ” xích míc “, ” chất lượng “, ” phủ định của phủ định “. Tuy nhiên, khi trình diễn nội dung của ba phạm trù này, nội dung của phạm trù ” cái chung ” lại được sử dụng, ví dụ điển hình, ở những câu : xích míc có tính thông dụng, quy luật sự biến hóa về lượng dẫn đến sự biến hóa về chất là ” quy luật phổ cập tác động ảnh hưởng trong tự nhiên, xã hội và tư duy ” ( chúng tôi nhấn mạnh vấn đề – N.N.H ). Sử dụng nội dung của phạm trù ” thông dụng ” ( ” cái chung ” ) để lý giải nội dung của những phạm trù ” xích míc “, ” chất – lượng “, trong khi nội dung của phạm trù ” cái chung ” lại chưa được lý giải, điều đó, rõ ràng là không tương thích với tiến trình của nhận thức và gây khó khăn vất vả cho những người muốn khám phá phép biện chứng. Về mặt sư phạm, tất cả chúng ta không hề lấy cái mà người đọc chưa biết để lý giải cho họ cái họ chưa biết .
Trong một cuốn sách giáo khoa về triết học Mác-Lênin được xuất bản gần đây, các phạm trù “mâu thuẫn”, “chất-lượng”, “phủ đinh của phủ định” đã được trình bày sau cặp phạm trù “cái riêng” và “cái chung”. Theo chúng tôi, sự trình bày như vậy hợp lý hơn, bởi vì sự hiểu biết về cái riêng và cái chung là cơ sở cho sự tìm hiểu về mâu thuẫn, về chất – lượng, về phủ định của phủ định, chứ không phải ngược lại. Chúng ta có thể và cần phải trình bày về cái riêng và cái chung trước khi trình bày về mâu thuẫn, về chất-lượng, về phủ định của phủ định, còn bởi vì, sự bất đồng về nhiều vấn đề của phép biện chứng đã xảy ra thường có nguyên nhân ở sự mơ hồ và sự không thống nhất trong việc lý giải cái riêng và cái chung. Về điều này, Lênin có nói : “Con người bị rối lên chính là ở trong phép biện chứng của cái riêng và cái chung.
Trong “ Bút ký triết học ”, ở mục “ Vấn đề phép biện chứng ”, Lênin nhận xét rằng, chiêu thức trình diễn phép biện chứng nói chung phải giống như chiêu thức mà C.Mác đã trình diễn phép biện chứng của xã hội tư sản, nếu như trong ” phép biện chứng của xã hội tư sản “, C.Mác nghiên cứu và phân tích trước hết cái đơn thuần nhất, quen thuộc nhất của xã hội tư sản – sự trao đổi sản phẩm & hàng hóa, thì trong phép biện chứng nói chung cần phải mở màn từ cái đơn thuần nhất, quen thuộc nhất là bất kỳ mệnh đề nào ( ví dụ điển hình, ” I-van là một người ” … ), nhưng trong bất kể mệnh đề nào cũng đều đã có phép biện chứng của cái riêng và cái chung rồi. Với nhận xét như vậy, hoàn toàn có thể nói chính Lênin cũng đã nghĩ tới việc phải khởi đầu nghiên cứu và phân tích từ cái riêng và cái chung trong sự trình diễn phép biện chứng .
2) Quan hệ giữa cái riêng và cái chung với sự vật và thuộc tính.
Ở 1 số ít tài liệu, phạm trù ” cái riêng ” được dùng để chỉ một sự vật, một hiện tượng kỳ lạ, một quy trình riêng không liên quan gì đến nhau nhất định, còn phạm trù ” cái chung ” được dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính chung không những có ở một cấu trúc vật chất nhất định, mà còn được lặp lại trong nhiều sự vật, hiện tượng kỳ lạ hay quy trình riêng không liên quan gì đến nhau khác. Theo cách lý giải này thì muốn hiểu được cái riêng là gì, trước hết phải có được sự hiểu biết về cấu trúc vật chất, muốn hiểu được cái chung là gì, trước hết phải có được sự hiểu biết về thuộc tính, về những mặt. Nhưng sự vật và thuộc tính là gì ?Trả lời câu hỏi : ” sự vật là gì ? ” – đó là điều phức tạp, nhưng hoàn toàn có thể trà lời câu hỏi : ” cái gì là sự vật ? ” Theo chúng tôi, nói đến sự vật là nói đến, ví dụ điển hình, ” cái cốc này ” hoặc ” cái cốc kia “, ” cái nhà này ” hoặc ” cái nhà kia “, “ người này ” hoặc “ người kia ” … chứ không phải nói đến ” cái cốc “, đến ” cái nhà ” hay đến ” người ” … một cách chung chung. Khác với sự vật, thuộc tính ( tính lao lý ) là cái sống sót ở sự vặt mả nhờ đó tất cả chúng ta biết được sự vật là gì, sự giống nhau vả sự khác nhau giữa những sự vật như thế nào. Ví dụ : hoạt động, khoảng trống, thời hạn, khối lượng, màu xanh, màu trắng, nóng, lạnh, tốt, xấu, phản ánh, tư duy … là những thuộc tính .Trong quốc tế vật chất có vô vàn sự vật, mỗi sự vật lại có vô vàn thuộc tính. Ngoài những sự vật và những thuộc tính của những sự vật, trong quốc tế vật chất không còn cái gì khác, ngay cả ý thức ( niềm tin, tư duy ) cũng chỉ là một thuộc tính của một dạng vật chất nhất định mà thôi. Sự vật và thuộc tính không tách rời nhau : không có sự vật nào mà lại không có thuộc tính, không có thuộc tính nào lại sống sót gì ở ngoài sự vật .Bất kỳ sự vật nào cũng đều chỉ sống sót trong một khoảng chừng thời hạn nhất định, cũng đều có lúc Open và có lúc mất đi, không có sự vật nào sống sót vĩnh viễn cả. Một sự vật bất kể nào để khi nào cũng có nhiều thuộc tính, trong đó có 1 số ít thuộc tính chỉ sống sót ở sự vật ấy và mất đi khi sự vật ấy không còn nữa ( những thuộc tính nảy được gọi là những thuộc tính riêng ), đồng thời có 1 số ít thuộc tính không riêng gì sống sót ở sự vật ấy mà còn sống sót ở nhiều sự vật khác, do đó chúng không mất đi khi sự vật ấy mất đi ( những thuộc tính này được gọi là những thuộc tính không phải thuộc tính nào cũng là cái chung ). Thuộc tính có hai loại : thuộc tính riêng và thuộc tính chung, tuy nhiên chỉ thuộc tính chung mới giống hệt với cái chung. Cái chung là thuộc tính chung, ngược lại thuộc tính chung cũng là cái chung ( một cái chung là một thuộc tính chung, một thuộc tính chung là một cái chung ). Khi xác lập quan hệ giữa cái chung và thuộc tính chung như vậy cũng cần hiểu cái chung và thuộc tính chung một cách mềm dẻo. Ví dụ, tính người lả một thuộc tính chung là một cái chung, nhưng tư duy – một trong nhiều thuộc tính tạo thành tính người – cũng là một thuộc tính chung, là một cái chung .
3) Quan hệ giữa cái riêng và cái chung với hiện tượng và bản chất.
Việc tìm hiểu và khám phá cặp phạm trù ” sự vật ” và ” thuộc tính ” là cơ sở để tìm hiểu và khám phá cặp phạm trù trong ” cái riêng ” và ” cái chung “, đến lượt mình, việc khám phá cặp phạm trù ” cái riêng ” và ” cái chung ” lại là cơ sở để tìm hiểu và khám phá cặp phạm trù ” hiện tượng kỳ lạ ” và ” thực chất ” .Để vấn đáp câu hỏi : ” hiện tượng kỳ lạ và thực chất là gì ? “, tất cả chúng ta không những cần phải xác lập quan hệ giữa ” hiện tượng kỳ lạ ” với ” thực chất “, mà còn cần phải xác lập quan hệ giữa ” hiện tượng kỳ lạ “, “ thực chất ” với những phạm trù khác, trước hết với cặp phạm trù ” cái riêng ” và ” cái chung ” .
Quan hệ giữa hiện tượng với cái riêng có thể được xem giống như quan hệ giữa sự vật với cái riêng: cái riêng là hiện tượng, hiện tượng là cái riêng (một cái riêng là một hiện tượng, một hiện tượng là một cái riêng).
Về quan hệ giữa cái chung với thực chất đang có những quan điểm khác nhau. Có quan điểm cho rằng thực chất là cái chung, nhưng không phải mọi cái chung đều là thực chất. Có quan điểm cho rằng, bàn chất là cái chung, ngược lại mọi cái chung đều là thực chất .Trong ” Bút ký triết học “, Lênin có trích dẫn ý niệm của Hêgen về yếu tố này như sau : “ Cái chung là một lao lý nghèo nàn biết nó như thể thực chất “. Khi dẫn lại ý niệm ấy, Lênin viết : ” NB : cái chung ” coi như là “ thực chất ” .Khi xét quan hệ giữa ” cái chung ” với ” thực chất ” cần xét ” cái chung ” và “ thực chất ” với tính cách là những phạm trù của phép biện chứng, chứ không phải với tính cách là những, khái niệm của những bộ môn khoa học khác, hoặc của ngôn từ hàng ngày. Để xác lập xem ” cái chung ” với tính cách một phạm trù của phép biện chứng có phải là ” thực chất ” không, tất cả chúng ta hãy nghiên cứu và phân tích mệnh đề “ cái cốc này “ màu trắng ”. Ở đây, như đã biết, cái – cốc – này là một sự vật, là một hiện tượng kỳ lạ, là một cái riêng, còn màu trắng là một thuộc tính, hơn nữa là một thuộc tính chung, là một cái chung. Ở mệnh đề ” cái cốc này màu trắng ” thì màu trắng còn phải được hiểu như một thực chất. Màu trắng là một bàn chất nhưng không phải là thực chất quan trọng của ” cái – cốc – này “. Một thực chất nào đó ở hiện tượng kỳ lạ này có thểlà thực chất cấp 1, tuy nhiên ở hiện tượng kỳ lạ kia lại là thực chất cấp 2, ở hiện tượng kỳ lạ này hoàn toàn có thể thực chất quan trọng, tuy nhiên ở hiện tượng kỳ lạ kia lại là thực chất không quan trọng. Nếu xem xét thực chất một cách mềm dẻo như vậy, thì trọn vẹn hoàn toàn có thể cho rằng, bất kể một cái chung nào cũng đều là một thực chất, dù thực chất để là quan trọng hay là không quan trọng .█
4) Cái chung có tồn tại vĩnh hằng không?
Mỗi cái riêng khi xuất thân chỉ sống sót trong một khoảng chừng thời hạn nhất định và khi mất đi không khi nào Open lần thứ hai, cái riêng đi không khi nào Open lần thứ hai, cái riêng là cái không lặp lại. Khác với những riêng, cái chung sống sót ở nhiều cái riêng, khi một cái riêng nào đó mất đi thì những cái chung sống sót ở cái riêng ấy không mất đi, vì nó vẫn còn sống sót ở nhiều cái riêng khác .Nhưng yếu tố là : nếu cái riêng chỉ sống sót trong một khoảng chừng thời hạn hạn chế thì cái chung có sống sót vĩnh viễn, vô hạn trong thời hạn không ?Có quan điểm cho rằng những cái chung như cái phản ánh, hoạt động, quảng tính … thi sống sót vĩnh viễn, tuy nhiên có 1 số ít cái chung chỉ sống sót trong một khoảng chừng thời hạn nhất định. Ví dụ, theo quan điểm này, tư duy là một cái chung chỉ sống sót cách đây vài triệu năm ( trước đó không sống sót ) .Có quan điểm cho rằng bất kể một cái chung nào cũng đều sống sót vĩnh viễn trong thời hạn ( vô tận cả về hai phía : quá khứ và tương lai ). Nếu A là một cái chung nào đó thì trong quốc tế vật chất vô tận không khi nào không còn những cái riêng tiềm ẩn cái chung A .Thế giới vật chất lả vô tận trong khoảng trống và thời hạn. Cứ cho rằng cách đây vài triệu năm, tư duy không sống sót trên Qủa đất thì điều này cũng không chứng tỏ lúc đó tư duy không sống sót trong quốc tế vật chất. Ngày nay, con người đã vươn ” tầm mắt ” của mình tới một khoảng cách 15 tỷ năm ánh sáng ( một khoảng cách mả ánh sảng với tốc độ 300.000 km / s phải đi mất 15 tỷ năm ). Trong khoảng cách bát ngát ấy, rất hoàn toàn có thể đã và đang sống sót một hoặc nhiều hành tinh có điều kiện kèm theo giống như Qủa đất, nghĩa là có sự sống, thậm chí còn có tư duy .
Để xác định cái chung có tồn tại vĩnh viễn không, cũng cần lưu ý tới hai dạng của tồn tại: tồn tại dưới dạng hiện thực, hiện hữu vả tồn tại dưới dạng khả năng, tiềm thế. Cho dù cách đây vài triệu năm, tư duy không tồn tại hiện thực, hiện hữu trên Quả đất thì điều đó cũng chưa có nghĩa lả lúc đó nó không tồn tại trên Quả đất dưới dạng khả năng, tiềm thế.
Về yếu tố ” cái chung có sống sót vĩnh viễn không ‘ “, F.Enghen đã đề cập đến khi viết rằng : ” Chúng ta cũng tin chắc rằng, qua tổng thể mọi sự chuyển hóa của nó, vật chất vẫn cứ vĩnh viễn như thế, rằng không khi nào một thuộc tính của nó lại hoàn toàn có thể mất đi, và do đó, nếu như một ngày kia nó phải tiêu diệt mất đóa hoa rực rỡ tỏa nắng nhất của nó trên toàn cầu, tức là cái ý thức đang tư duy thì nhất định nó lại phải … tái sinh ra cái niềm tin ấy ở một nơi nào khác và trong một thời hạn khác .“ Thuộc tính của vật chất ” mà Engen nói đến ở trên là thuộc tính của những sự vật trong quốc tế vật chất. Không khi nào một thuộc tính của nó lại hoàn toàn có thể mất đi “, từ vấn đề này của Engen hoàn toàn có thể cho rằng không khi nào một thuộc tính chung nào, một cái chung nào lại mất đi, lại không sống sót. Cho rằng ” sự sống, tư duy và mọi cái chung đều sống sót vĩnh viễn trong quốc tế vật chất vô tận và vĩnh viễn là một niềm tin, nhưng đó không phải là một niềm tin duy tâm, tôn giáo, mà là một niềm tin khoa học .Trên đây là một số ít yếu tố về cái riêng và cái chung. Những yếu tố này ít được trao đổi trên những sách báo triết học nhưng lại cần được làm sáng tỏ. Những quan điểm được trình diễn trong bài viết còn phải liên tục được trao đổi để tiến tới một sự hiểu biết rất đầy đủ và đúng biện chứng cái riêng, về cái chung và về phép biện chứng .
