Văn học và tình thương – “Cái cốt lõi của văn học là lòng nhân ái” (Rasul Gamzatop)
Bàn về vai trò và ý nghĩa của văn học, Rasul Gamzatop cho rằng : “ Người ta thường nói văn học là nhân học. Tôi công nhận. Nhưng với riêng tôi, văn học không chỉ là môn khoa học về con người. Cái cốt lõi của văn học là lòng nhân ái ”. Câu nói trên của Rasul Gamzatop đã chứng minh và khẳng định ý nghĩa văn học là nhân học và lòng nhân ái trong văn học .
Văn học là gì?
Văn học là khoa học về văn chương. Đây là một mô hình sáng tác, tái hiện những yếu tố của đời sống xã hội và con người. Phương thức phát minh sáng tạo của văn học được trải qua sự hư cấu. Cách bộc lộ nội dung những đề tài được biểu lộ qua ngôn từ. Sản phẩm của văn học là tác phẩm văn chương .
Lòng nhân ái là gì?
Lòng nhân ái là tấm lòng yêu thương con người. Người sống có lòng nhân ái luôn tôn trọng, yêu quý, trợ giúp và bảo vệ con người .
Ý nghĩa của câu nói: Cái cốt lõi của văn học là lòng nhân ái. Văn học miêu tả, phân tích, khám phá, phát hiện các mặt về đời sống con người từ sinh lí đến tâm linh ở góc độ khách quan một cách chân thực. Văn học không chỉ thực hiện chức năng của một bộ môn nghệ thuật phản ánh cái đẹp mà còn góp phần biểu hiện toàn diện đời sống con người như một bộ môn khoa học về con người.
Cốt lõi của văn học chính là lòng thương người ( lòng nhân ái ) bởi văn học không những phải lấy con người làm đối tượng người tiêu dùng phản ánh mà còn hướng đến Giao hàng đời sống con người. Ngoài việc miêu tả, nghiên cứu và phân tích, mày mò về con người, … nhà văn còn phải sử dụng ngòi bút biểu lộ lòng thương người ; phải biết đau với cái đau của cuộc sống, của quả đât, của thời đại ; biết lên án cái ác, ngợi ca cái thiện ; phê phán cái xấu, biểu dương cái đẹp ; biết nâng niu bảo vệ sự sống, quý trọng, tôn vinh nhân cách và phẩm giá con người .
Vì sao có thể khẳng định: “Cái cốt lõi của văn học là lòng nhân ái”?
Văn học xưa và nay luôn chú trọng đến tính nhân văn cao cả trong biểu đạt. Với văn học, chất liệu đầu tiên để cấu thành tác phẩm là ngôn từ. Nhưng yếu tố cuối cùng quyết định sự sống còn của tác phẩm lại không phải là ngôn từ. Đó chính là hình tượng nhân vật. Nhân vật văn học không ai khác chính là những con người trong cuộc sống. Trở thành đối tượng phản ánh của văn học, con người hiện ra sinh động, chân thực trong mỗi tác phẩm.
Đọc tác phẩm ta nhận ra mình qua mỗi nhân vật ở từng ngóc ngách nội tâm, từng bộc lộ tình cảm, hiểu đúng hơn và nhiều hơn về cái quốc tế niềm tin nhiều mẫu mã và huyền bí vốn bị cái hình thức bề ngoài bao trùm. Và chính cái “ quốc tế ý thức phong phú và đa dạng và huyền bí ” ấy bộc lộ rõ nhất cái “ nhân học ” của văn chương .
Thông qua “Truyện Kiều” và cuộc đời đầu gian truân, trắc trở, tủi nhục của Thúy Kiều, đại văn hào Nguyễn Du muốn thể hiện sự nhận thức sâu sắc về tình đời, tình người trong xã hội phong kiến đương thời và thái độ trân trọng, bênh vực, đề cao con người của ông. Đó là một tấm lòng đầy tính nhân văn.
Đến với “Chí Phèo”, ta nhận ra một con người của thời đại như một cổ máy. Trong khi ấy, một kẻ tha hóa phẩm chất nhưng đồng thời cũng là những tâm trạng, những nghĩ suy số phận của cả một lớp người nông dân nghèo thời Pháp thuộc. Chí Phèo đau khổ, độc ác, nghèo hèn, nhục nhã, hỗn hào chửi cả làng… Và cao hơn hết là nỗi khát vọng được làm người, nỗi ao ước được trở về với cuộc sống đời thường.
Hiểu tâm lí của nhân vật, fan hâm mộ lại càng hiểu về chính bản thân mình và cái quốc tế với biết bao con người khác quanh mình. Từ nhân vật văn học đi vào cái quốc tế của chính mình trải qua sự so sánh tương cận, người đọc nhận rõ “ có mình ” ở trong đó trên góc nhìn ý thức hoặc đời sống. Từ đó làm nảy sinh sự đồng cảm, đồng cảm, thôi thúc hành vi. Sản phẩm tạo ra trong quy trình tương tác đó chính là “ nhân học ” – tình yêu thương con người và đời sống .
Văn học là sự biểu lộ tinh xảo tư tưởng và tình cảm, tham vọng và khát vọng, quan điểm và lý tưởng thẩm mĩ của nhà văn so với con người và đời sống. Mỗi trang văn, mỗi bài thơ ( đích thực ) dù nói về gì, đề tài gì to lớn hay nhỏ bé đều bộc lộ lòng yêu, sự ghét của tác giả, bộc lộ một quan điểm nhân sinh hoặc lên án cái ác, hoặc ca tụng tình yêu, đưa tới sự hướng thiện, cái cao quý, cái đẹp của vạn vật thiên nhiên và con người .
Những tác phẩm có giá trị về nội dung tư tưởng lớn và nghệ thuật và thẩm mỹ cao được công nhận và sống với thời hạn. Đọc “ Bình Ngô đại cáo ” của Nguyễn Trãi ta không hề không nghĩ đến một thời đại đau thương mà đầy khí phách, hào hùng của dân tộc bản địa ta trong cuộc chiến đấu với quân địch xâm lược. Dù đứng ở vị trí một dân tộc bản địa nô lệ hay một dân tộc bản địa thắng lợi, dân tộc bản địa ấy đều biểu lộ tinh thần nhân đạo cao quý, ngay cả so với quân địch của mình .
Trên bình diện tâm lí, thật lòng khó hoàn toàn có thể tha thứ cho những tội ác kinh khủng mà quân địch đã gây ra cho ta. Thực tế trên quốc tế, sau thắng lợi của một đội quân là những cuộc tàn sát đẫm máu kinh khủng không khác gì quân địch đã gây ra cho họ. Và ai cũng cho rằng đó là lẽ phải, là chân chân lí, là tình yêu thương. Nhưng đó lại là một sai lầm đáng tiếc, bộc lộ thực chất ích kỉ, sự thù ghét của con người. Lần tiên phong trong lịch sử dân tộc, dân tộc bản địa ta đã vật chứng điều ngược lại mới là lẽ phải, mới là chân lí, tha thứ mới là nhân văn. Tư tưởng ấy còn được liên tục duy trì và phát huy đạt đến đỉnh điểm trong thời đại Hồ Chí Minh thế kỉ XX .
Cái cốt lõi của văn học chính là lòng nhân ái, là tình yêu vô hạn đối với con người. Đặc biệt là những con người nghèo khổ, bất hạnh. Cũng có những nhà văn có năng lực, nhưng khám phá, khai thác con người ở góc độ trần tục, thấp hèn, nhầy nhụa. Hoặc thông qua lăng kính chủ quan áp đặt làm cho hình ảnh con người trở nên trần trụi, méo mó,… thiếu tình người, không mang tính nhân văn, tác động xấu đến nhận thức, tâm hồn người đọc.., đều bị phê phán, lên án. Họ thường là những con người lợi dụng văn học để mưu cầu lợi ích, hoặc phục vụ cho những thế lực xấu, đi ngược lại thiên hướng của văn chương.
Câu nói của Rasul Gamzatop đã khẳng định chắc chắn để làm rõ thêm về ý niệm : “ Văn học không chỉ là môn khoa học về con người. Cái cốt lõi của nó là lòng nhân ái ” là có cơ sở. Từ đó, câu nói làm rõ thêm công dụng, trách nhiệm của văn học với con người và đời sống. Văn chương có năng lực nhận thức vô cùng to lớn trên nhiều bình diện của hiện thực đời sống về tự nhiên cũng như về xã hội .
Nhưng đó là sự nhận thức về phương diện triết học, chính trị, xã hội, tâm lí và thẩm mĩ … Văn học chính là cuốn sách giáo khoa về đời sống. Văn học lấy con người trên bình diện đời sống làm đối tượng người tiêu dùng phản ánh. Chức năng đó diễn ra trong quy trình nhà văn nhận thức hiện thực bằng tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ, tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật, đến lượt mình, trở thành một công cụ thẩm mĩ giúp người đọc nhận thức đời sống và hiện thực qua những mày mò và phát minh sáng tạo của nhà văn .
Nhà vàn Sê khốp từng viết : “ Một nghệ sĩ chân chính phải là một nhà văn nhân đạo từ trong cốt tủy ”. Bởi thế, “ cái cốt lõi của văn học là lòng nhân ái ”, vì con người mà ship hàng là rất là đúng đắn, rất là nhân văn. Một nhà văn chân chính phải lấy con người làm đối tượng người dùng phản ánh những giá trị nhân bản trong đời sống xã hội .
