Xuyên suốt chiều dài lịch sử dân tộc làng túc cầu, có vô số phong thái chơi bóng được sản sinh để rồi gây nên những tiếng vang lớn, là niềm cảm hứng cho những phong thái giải pháp thời nay. Nhưng nếu công minh mà nói, không có phong thái bóng đá nào đủ sức tác động ảnh hưởng nhiều đến bóng đá tân tiến thời nay như Total Football – Bóng đá tổng lực. Ở kì trước, chúng mình đã nói về sự tác động ảnh hưởng cực lớn của Pressing lên gần như mọi sơ đồ giải pháp trong bóng đá, và bóng đá tổng lực là một nhánh được khai sinh ra bởi biến thể của High Pressing. Vậy ngày thời điểm ngày hôm nay, hãy cùng mình đi tìm hiểu và khám phá về Bóng đá tổng lực – hay Total Fooball của những người Hà Lan “ bay ” lịch sử một thời .
Total Football – dịch ra tiếng Việt nghĩa là Bóng đá tổng lực, một cách cực kỳ đơn thuần và sát nghĩa. Nhưng tại sao thứ bóng đá này lại được gọi tên là “ tổng lực ”, mà không phải là bất kỳ cái tên nào khác ?
Đọc thêm:
Ngược dòng thời hạn về những năm đầu thập niên 70 của thế kỉ trước. Thời điểm khi ấy, Ajax Amsterdam cùng đội tuyển Hà Lan là một thế lực thực sự của bóng đá châu Âu và cả quốc tế, bản thân hai đội bóng này đã dần hình thành lối chơi này từ năm 1970 – 1972 nhưng nó chưa thực sự triển khai xong. Cho đến World Cup 1974, đây là lần tiên phong Total Football phiên bản hoàn thành xong được trình làng ra trước quốc tế. Đội tuyển Hà Lan ngày ấy, với cách hoán đổi vị trí đầy biến ảo một cách lạ lẫm, đã khiến cho những đội bóng gặp rất nhiều khó khăn vất vả, cũng như mang đến cho người theo dõi những khoảng thời gian ngắn phấn khích tột độ. Tuyển Hà Lan ngày ấy với sự dẫn dắt của kế hoạch gia lịch sử một thời Rinus Michels cùng dàn cầu thủ ngoạn mục với Johan Cruyff, Johan Neeskens, … đã tiến đến trận chung kết nhưng rồi gục ngã cay đắng trước Tây Đức .
Dù thất bại ở ngưỡng cửa ở đầu cuối, nhưng với lối đá hoa mỹ ấy, Bóng đá tổng lực đã để lại rất nhiều ấn tượng so với những NHM yêu môn thể thao vua, và dần lối chơi ấy dần trở nên “ bất tử ” trong trái tim của họ .
HLV Rinus Michels kể từ sau kì World Cup 1974 được cho là người đã khai sinh ra bóng đá tổng lực. Nhưng thật sự, kế hoạch gia người Hà Lan chỉ là người nâng tầm và đưa lối chơi này lên quý phái cao nhất chứ không phải là người tạo ra Total Football. Tiền đề của Bóng đá tổng lực xuất phát từ nước Áo của Matthias Sindelar ở những năm 1930 hay ở quốc gia Hungary của Puskas trong những thập niên 1950 .
Đọc thêm:
Cho đến mãi sau đó, Bóng đá tổng lực mới thực sự là cuộc cách mạng làm biến hóa nền bóng đá lúc bấy giờ. HLV lịch sử một thời Rinus Michels đã lấy nguồn cảm hứng đến từ phong thái chơi bóng của Jack Reynold – kế hoạch gia người Anh từng dẫn dắt Ajax Amsterdam trong ba quá trình lịch sử dân tộc 1915 – 1925, 1928 – 1940, và 1945 – 47 ; để rồi biến CLB Hà Lan từ một đội bóng hạng trung đến gã khổng lồ của bóng đá xứ Tulip. Nguồn cảm hứng bất tận đến từ Jack Reynold là nền móng cho Total Football của Rinus Michels .
Total Football – Bóng đá tổng lực luôn đi đôi cùng hai khái niệm quan trọng : Việc khai thác, làm chủ khoảng trống, và năng lực hoán đổi liên tục đến từ những vị trí. Hai khái niệm này đều được kiến thiết xây dựng trong một mạng lưới hệ thống mang tính kỷ luật cao, cùng với yếu tố thể lực luôn được đặt lên số 1. Không gian chính là chìa khóa của Bóng đá tổng lực. Đồng nghĩa với việc những cầu thủ được nhu yếu phải lan rộng ra khoảng trống hết cỡ khi đang trấn áp bóng, nhất là trong những trường hợp tiến công ; đồng thời thu hẹp khoảng trống lại nhỏ nhất hoàn toàn có thể khi rơi vào trạng thái mất bóng. Để triển khai được điều này, đội chơi thứ Bóng đá tổng lực phải Pressing càng nhiều càng tốt. Mất bóng, những cầu thủ buộc gây Pressing để đoạt lại bóng bằng mọi giá. Đôi khi, những đội bóng vận dụng Total Football “ Pressing đến cực đoan ” hầu hết những trường hợp quan trọng trong cả trận .
( hình miêu tả lan rộng ra khoảng trống khi có bóng và thu hẹp khoảng trống khi mất bóng )
Người ta cho rằng những người Hà Lan “ bay ” luôn bị ám ảnh bởi định nghĩa “ khoảng trống ” và thế là tìm ra cách trấn áp khoảng trống tốt nhất. Lý do đến từ điều này chính bới đất nước hoa Tulip là một nơi có địa hình thấp và phẳng phiu, chỉ có khoảng chừng 50 % diện tích quy hoạnh đất nằm cao hơn 1 m so với mực nước biển. Hầu hết diện tích quy hoạnh dưới mực nước biển là đất tái tạo. Vì thế, việc trấn áp khoảng trống gần như luôn Open trong tâm lý của người dân Hà Lan .
Tuy nhiên, Bóng đá tổng lực không đơn thuần như ta nghĩ. Để hoàn toàn có thể phát huy và thực thi được triết lí của HLV Rinus Michels, kế hoạch gia người Hà Lan cần đến hai con người để hoàn thành xong nên phong thái chơi của ông, là bộ đôi Johan – Johan Cruyff và Johan Neeskens .
Ở Johan Neeskens, đó là sự ngoan cường tuyệt vời, ông là người được phụ trách nhiệm vụ kèm những cầu thủ dẫn dắt lối chơi của đối phương. Với sự nhiệt tình và can đảm và mạnh mẽ trong lối chơi, Johan Neeskens đeo bám những Playmaker của đối thủ cạnh tranh cực kỳ dai dẳng, thậm chí còn cả khi họ lùi về phần sân nhà. Để tạo điều kiện kèm theo thuận tiện cho Neeskens, Ajax Amsterdam thực thi dâng tuyến phòng ngự lên rất cao với trách nhiệm Pressing bóp nghẹt khoảng trống chơi bóng của đối phương. Mỗi khi đối thủ cạnh tranh của Ajax có được bóng, xung quanh cầu thủ ấy lập tức trở nên khó thở bởi tối thiểu có đến 3, 4 cầu thủ ập vào cướp bóng. Johan Neeskens có một phiên bản “ văn minh ” khá giống với chính ông thời còn tranh tài, là N’golo Kante của Chelsea, người hoàn toàn có thể Open tại “ mọi điểm trung tâm ” trên sân nhằm mục đích đeo bám những cầu thủ số 10 của đối phương với năng lực cắt bóng “ ngọt như mía lùi ” .
( Sơ đồ biểu lộ vị trí Pressing của Ajax khi đối thủ cạnh tranh vừa có bóng )
Nếu Johan Neeskeens làm trách nhiệm Pressing đến “ cực đoan ” cùng đồng đội, vậy Johan Cruyff sẽ làm gì ? “ Thánh ” Johan sẽ đảm nhiệm việc hoán đổi vị trí trên sân nhằm mục đích lan rộng ra khoảng trống chơi bóng ra rộng nhất hoàn toàn có thể. Điều này xuất phát từ việc Johan Cruyff chơi cực kỳ “ không cố định và thắt chặt ” trên sân bóng. Dù được sắp xếp ở vị trí tiền đạo, nhưng Johan Cruyff lại tiếp tục vận động và di chuyển vào những nơi mà ông cho là hoàn toàn có thể gây được nhiều “ sát thương ” cho đối thủ cạnh tranh nhất. Có thể Johan Cruyff sẽ là người nhận bóng ngay từ thủ môn, sau đó vận động và di chuyển, kéo bóng lên, phối hợp với đồng đội, rồi lại tự mình ghi bàn. Nếu trên sân, “ Thánh ” Johan chuyển dời đến đâu, cầu thủ kia sẽ lập tức “ tịnh tiến ” đến chỗ khác. Lấy ví dụ, Johan Cruyff nhận bóng và thực thi một pha leo biên, Wingback của cánh ấy sẽ vận động và di chuyển vào trung lộ của trung vệ, trung vệ ấy sẽ vận động và di chuyển đến vị trí của tiền vệ trụ, tiền vệ trụ sẽ dâng cao ; cứ như thế người này chuyển dời đến nơi khác sẽ có người khác trám vào ngay vị trí ấy .
Hãy cùng xem pha tiến công này của Hà Lan :
( Cơn lốc màu da cam sau khi giành lại quyền trấn áp bóng mở màn chuyền về cho một hậu vệ cánh, hậu vệ cánh sau đó trả ngược lại bóng nhằm mục đích kéo dãn đội hình đối phương. Bóng đến chân trung vệ, thủ môn, rồi lên lại tuyến giữa. Cho đến khi quả bóng lên nửa sân, lập tức những cầu thủ Hà Lan thực thi những pha hoán đổi vị trí giữa cánh và trung lộ khiến đối phương lúng túng. Sau đó là một pha mở cánh, bóng liên tục được luân chuyển, đồng thời những cầu thủ cũng chuyển dời. Còn đối phương, không hề chạm vào bóng và bị kéo dãn đội hình bởi những đường chuyền của Hà Lan, Khi cảm thấy thời cơ thuận tiện, một đường phất bóng dài được triển khai gây rối loạn cho hàng thủ đối phương, và kết thúc là một pha đánh đầu ghi bàn. Với 24 đường chuyền được tung ra, đối thủ cạnh tranh không một lần được chạm bóng và bàn thắng ghi được, không ngoa khi nói rằng đi chính là phong thái ” take the ball, pass the ball ” ( nhận bóng, chuyền bóng ) trước khi Tiki-Taka của Barca – Pep Guardiola sinh ra .
Việc “ tịnh tiến ” vị trí liên tục sẽ lan rộng ra ra khoảng trống chơi bóng và làm đối phương mất phương hướng trong việc kèm người ( điều này sẽ được nói rõ hơn trong phần ưu điểm ). Phong cách hoán đổi vị trí này sẽ nhờ vào vào chính vị trí trên sân của Johan Cruyff. Tuy nhiên, thứ bóng đá này buộc những cầu thủ phải có sự hợp tác ăn ý với nhau rất lớn. Có thể ta thấy cách quản lý và vận hành của Ajax Amsterdam là rất “ lạ mắt ”, nhưng thường là những “ thiên tài ” thường rất “ dị ” như vậy .
Dưới đây là một dẫn chứng cho sự đa vị trí của Johan Cruyff : https://www.youtube.com/watch?v=VNkQxY0yCno ( từ 1 : 36 – 2 : 02 )
( ” Thánh ” Johan giống như một người hoàn toàn có thể chơi đến 10 vị trí trên sân, tất yếu là trừ thủ môn. Từ vai trò tiền đạo bắt đầu, cho đến tiền vệ TT, tiền đạo phải, tiền đạo trái, thậm chí còn là cả hậu vệ phải, hậu vệ trái. )
Hãy đoán xem ở bóng đá tân tiến, ai có năng lực hoạt động giải trí rộng không hề định nghĩa được vị trí đúng mực như “ Thánh ” Johan ? Đó chính là hậu bối của ông ở Barca, Lionel Messi, người mà ta chẳng biết anh đá ở vị trí nào. Có lúc Messi là tiền vệ điều phối bóng, có lúc anh lại dạt sang cánh phải, lúc dạt sang trái, và lúc thì bó vào trung lộ như một hộ công đúng nghĩa. Cũng phải thôi, bởi El Pulga lớn lên từ La Masia – nơi tạo ra Tiki-Taka, mà Bóng đá tổng lực là “ cái nôi ” của Tiki-Taka ngày trước. Cũng chính Johan Cruyff là người tăng trưởng và nâng tầm La Masia đến một tầm cao mới .
Sơ đồ đội hình thông dụng nhất ở Total Football chính là 4-3-3, nó sẽ trở thành 3-4-3 khi một vai trò như Libero dâng cao lên hàng tiền vệ. Phong cách quản lý và vận hành đội hình như thế này vẫn Open phổ cập ở bóng đá Hà Lan với những cầu thủ như Barry Hulshof, Horst Blankenburg và Daniel Blind ; toàn bộ đều có xuất phát điểm tại Ajax khi kế hoạch gia người Serbia, Velibor Vasovic vận dụng vai trò này vào trong những trận đấu trong thực tiễn .
Phương án chuyển hóa 4-3-3 thành 3-4-3 khi tiến công được cho phép những cầu thủ phòng ngự được phát động tiến công, nhưng cũng bảo vệ rằng sự áp đảo về mặt quân số ở tuyến giữa sẽ đủ năng lực chống lại một pha phản công từ đối phương nếu để mất bóng. Cây bút Jonathan Wilson của tờ The Guardian từng ghi lại, trong khoảng chừng thời hạn những cầu thủ khởi đầu triển khai việc hoán đổi vị trí cho nhau ; ví dụ điển hình như những Wingback sẽ bó vào bên trong ; hoặc hoán đổi ngay ở trung lộ khi số 9 sẽ lùi sâu và hoán đổi với 1 số ít 8 đang đảm nhiệm vai trò kéo bóng. Ajax Amsterdam và đội tuyển vương quốc Hà Lan ở những thập niên 70 s là những người tiên phong với phong thái hoán đổi vị trí liên tục để tạo nên năng lực tiến công biến ảo nhưng đầy tính hiệu suất cao .
Nhìn vào đội hình Ajax thời ấy, ta hoàn toàn có thể thấy nguyên bản của nó là 4-3-3 nhưng Hulshoff sẽ chơi tự do ngay và dâng cao hơn bộ ba hậu vệ còn lại với trách nhiệm là cầu nối giữa hậu vệ và tiền vệ. Blankenburg sẽ là một Libero ở cuối hàng thủ Ajax. Ở tuyến giữa, Arie Haan có xu thế lùi sâu để kịp tương hỗ cho hàng thủ tránh những trường hợp bị hàng công đối phương đánh trực diện. Hai cầu thủ còn lại của tuyến giữa là Johan Neeskens, Gerrie Muhren và Johan Cruyff với xu thế hoạt động giải trí rộng sẵn sàng chuẩn bị lan rộng ra khoảng trống tiến công hay bóp nghẹt năng lực trấn áp thế trận của đối thủ cạnh tranh, bộ ba này chính là tuyến Pressing thứ hai nếu tuyến tiên phong bị vượt qua. Trên hàng công, hai cầu thủ chạy cánh Piet Keizer và Swart thường có xu thế bó vào trong tạo ra khoảng chừng trống hai cánh cho cánh hậu vệ leo biên, cũng như là lớp phòng ngự tiên phong nếu mất bóng .
Đọc thêm:
Ưu điểm của bóng đá tổng lực chính là năng lực trấn áp khoảng trống và sự chuyển dời linh động của những vị trí trên sân. Kiểm soát bóng nhiều nhất hoàn toàn có thể và đoạt lại bóng một cách nhanh nhất khi mất nó chính là triết lí ăn sâu vào Ajax, Hà Lan ngày ấy, và sau này là Barcelona của Johan Cruyff, của Pep Guardiola, hay là Liverpool của Jurgen Klopp. Vì Bóng đá tổng lực là một triết lí dựa trên sự phối hợp giữa High Pressing và Midfield Pressing nên một khi đoạt được bóng, ngay lập tức thời cơ sẽ mở ra với lợi thế về mặt quân số. Đồng thời, việc ” tịnh tiến ” linh động giữa những vị trí sẽ khiến cho đội hình vận động và di chuyển đồng đều mà không tạo ra khoảng trống nào để đối phương khai thác. Việc lan rộng ra khoảng trống rộng nhất hoàn toàn có thể bằng sự hoán đổi vị trí trên sân cũng là nguyên do khiến hàng thủ đối phương lúng túng trong khâu phòng ngự. Nếu một đội bóng chơi phòng ngự như Catenaccio lịch sử một thời của người Ý thì họ sẽ rất khó khăn vất vả vì họ không biết phải theo kèm ai. Sẽ có hai giải pháp cho một hàng phòng ngự trước sức tiến công của Total Football : Hoặc vận động và di chuyển bám theo cầu thủ mình kèm để gây nên sự trộn lẫn đội hình và làm gãy trục phòng ngự, tạo khoảng trống cho đội sử dụng Bóng đá tổng lực khai thác ; Hoặc sẽ giữ nguyên vị trí, mặc cho những cầu thủ kia đủ khoảng trống và thời hạn để xử lí bóng và ra quyết định hành động ; Dù có triển khai cách nào thì đội bất lợi cũng là đội chơi phòng ngự man-to-man với Bóng đá tổng lực. Đó là cách mà Catenaccio của người Ý đã ” chết ” dưới bàn tay của những người Hà Lan. Nói theo cách đơn thuần nhất, nếu Catenaccio có một Libero thì Total Football thậm chí còn còn có đến … 10 Libero vận động và di chuyển tự do, và 9 cầu thủ còn lại trong đội hình chơi theo phong thái Catenaccio sẽ chẳng biết làm gì hết ngoài việc ” đứng yên một chỗ ” .
( Hàng thủ Ajax trong trường hợp này dâng cao đến giữa sân để tương hỗ tiến công. Bóng được tiến hành lên tuyến trên, hàng thủ Inter chỉ biết ” đứng yên như trời trồng “. Mặc khác, những cầu thủ Ajax thừa khoảng trống và thời hạn để thỏa sức ” phát minh sáng tạo “. Cho đến khi những cầu thủ Inter giành được bóng, ngay lập tức hai cầu thủ áo trắng áp sát thẳng nhằm mục đích đoạt lại bóng. Bóng được câu vào vòng cấm và bàn thắng nâng tỉ số lên 2-0 của Ajax rất thuận tiện. Trận đấu này cũng chính là lúc Bóng đá tổng lực viết nên lịch sử dân tộc khi hạ gục một Inter Milan với giải pháp Catenaccio ” thời thượng ” ngày ấy. )
Tuy nhiên, cái gì có ưu điểm mà lại chẳng có điểm yếu kém của nó ? Ngay từ cụm từ ” tổng lực ” trong cái tên của Bóng đá tổng lực đã chỉ rõ sự khắc nghiệt của lối chơi này trong khoanh vùng phạm vi nền tảng thể lực. Quy tắc Pressing liên tục trong cả phòng ngự lẫn tiến công cũng đồng nghĩa tương quan với việc yên cầu cầu thủ phải có một nền tảng thể lực vô cùng kinh khủng. Hãy thử nghĩ xem, nếu đối phương có bóng trong chân, sẽ có ba đến bốn cầu thủ đuổi theo vây ráp hòng giành lại quyền trấn áp bóng, sau đó ngay lập tức quy đổi trạng thái từ phòng ngự sang tiến công, cũng như liên tục hoán đổi vị trí cho nhau ; thì hậu quả sẽ là những pha ” hụt hơi ” trong quy trình tiến độ nước rút của màu giải, hoặc nghiêm trọng hơn, là những chấn thương bởi cường độ tranh tài quá tải. Còn một điểm yếu chí mạng trong Bóng đá tổng lực chính là sự hợp tác ăn ý. Để hoàn toàn có thể chơi thứ bóng đá ” thói quen ” như vậy, buộc những cầu thủ phải thực sự hiểu ý nhau không chỉ trên sân mà còn cả ngoài đời. Mà đó không là chuyện một sớm một chiều với những bản hợp đồng mới. Lấy ví dụ, chỉ cần một cầu thủ không hiểu ý trong quy trình quản lý và vận hành tiến công khi hoán đổi vị trí nhằm mục đích ” overload ” ( áp đặt ) lên đối thủ cạnh tranh, vận động và di chuyển sai và dậm chân đồng đội của mình, khoảng chừng không bát ngát sau sống lưng sẽ lập tức ” mời gọi ” đối thủ cạnh tranh !
Đọc thêm:
Bóng đá tổng lực – Total Football, triết lí của Rinus Michels, của Johan Cruyff đã thay đổi lịch sử của làng túc cầu. Nhờ có Bóng đá tổng lực, có Johan Cruyff mà những Pep Guardiola, Marcos Bielsa hay mới tìm ra lối đi cho chính mình. Phong cách này là niềm cảm hứng của những người theo đuổi trường phái tấn công, những người yêu bóng đá đẹp. Nhờ có nó, mà Ajax Amsterdam lên đỉnh châu Âu với ba chức vô địch C1 liên tiếp từ năm 1971-1973; mà đội tuyển Hà Lan với thứ bóng đá “ma thuật” đã tiến vào chung kết World Cup 1974; và sự thành công của Barca Dream Team 1.0 do chính Johan Cruyff dẫn dắt; là sự thay đổi triết lí đào tạo của La Masia, nền tảng để một Tiki-Taka “thần thánh” với cú ăn 6 lịch sử vô tiền khoáng hậu cùng giai đoạn 4 năm hoàng kim của Guardiola với Barcelona. Kiểm soát không gian, là kiểm soát cả trận đấu, là kiểm soát cơ hội chiến thắng trong trận đấu. Di sản của Rinus Michels, của “Thánh” Johan là rất lớn với dấu ấn Total Football – Bóng đá tổng lực. Điều tiếc nuối duy nhất của Bóng đá tổng lực có lẽ là việc Hà Lan thất bại trước Tây Đức trong trận chung kết World Cup 1974, đó mãi là sự nuối tiếc cho một thế hệ tài hoa của những người Hà Lan “bay”. Song, có lẽ những thứ đẹp nhất, nên “dở dang” để người ta luôn nhớ về nó.
Bóng đá thời đại này, khi tác dụng được đặt lên số 1, những đội bóng chơi thực dụng hơn, dè dặt hơn nhằm mục đích có được tác dụng thuận tiện nhất thì những tình nhân bóng đá đẹp thuở nào lại mang những sự hoài niệm về thứ bóng đá đã từng làm say đắm biết bao nhiêu con người. Sự kết thúc của Bóng đá tổng lực, hay Tiki-Taka ngày này dù để lại bao nhiêu nuối tiếc, nhưng đó cũng là quy luật của đời sống : Cái gì đạt đến cực thịnh, ắt sẽ suy tàn như đồ thị hình Sin vậy. Nhưng rồi sau tổng thể, người hâm mộ trái bóng tròn sẽ mãi nhớ về những tháng ngày mà thứ bóng đá tiến công mê hoặc đã ăn sâu vào tâm lý họ, về thứ bóng đá mang tên ” tổng lực ” của những người Hà Lan bay đã chấm hết triều đại của thẩm mỹ và nghệ thuật phòng ngự Catenaccio của những người Italia .
Biên tập : Minh Tài .
