Chương III: Hệ Sinh Thái, Sinh Quyển Và Bảo Vệ Môi Trường – Sinh Học Lớp 12
Bài 43: Trao Đổi Vật Chất Trong Hệ Sinh Thái
Nội dung Bài 43 : Trao Đổi Vật Chất Trong Hệ Sinh Thái thuộc Chương III : Hệ Sinh Thái, Sinh Quyển Và Bảo Vệ Môi Trường môn Sinh Học Lớp 12. Trong bài học kinh nghiệm này, những bạn sẽ được học những kỹ năng và kiến thức như : trao đổi vật chất trong quần xã sinh vật ( chuỗi thức ăn, lưới thức ăn, bậc dinh dưỡng ), tháp sinh thái ( định nghĩa, phân loại ), mối quan hệ giữa những loài sinh vật biểu lộ qua chuỗi và lưới thức ăn, bảo vệ vòng tuần hoàn vật chất trong quần xã .
– Trao đổi vật chất trong quần xã sinh vật được thực hiện qua chuỗi và lưới thức ăn. Một chuỗi thức ăn gồm nhiều loài có quan hệ dinh dưỡng với nhau và mỗi loài là một mắt xích của chuỗi. Trong một chuỗi thức ăn, một mắt xích vừa có nguồn thức ăn là mắt xích phía trước, vừa là nguồn thức ăn của mắt xích phía sau .– Trong lưới thức ăn, một loài hoàn toàn có thể tham gia đồng thời vào nhiều chuỗi thức ăn khác. Một lưới thức ăn có nhiều bậc dinh dưỡng : sinh vật sản xuất, sinh vật tiêu thụ bậc 1, sinh vật tiêu thụ bậc 2, … cho tới những sinh vật tiêu thụ bậc ở đầu cuối .
– Có 3 loại tháp sinh thái: tháp số lượng, tháp sinh khối và tháp năng lượng.HocTapHay.Com
Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái được thực hiện trong phạm vi quần xã sinh vật và giữa quần xã sinh vật với sinh cảnh của nó .
I. Trao Đổi Vật Chất Trong Quần Xã Sinh Vật
1. Chuỗi thức ăn
Sau đây là sơ đồ minh hoạ chuỗi thức ăn trên đồng ngô ( a ) và chuỗi thức ăn trong hồ nuôi cá ( b ) :
– a : Cây ngô → Sâu ăn lá ngô → Nhái → Rắn hổ mang → Diều hâu
– b : Tảo lục đơn bào → Tôm → Cá rô → Chim bói cá
Từ những ví dụ trên hoàn toàn có thể nêu khái quát : Một chuỗi thức ăn gồm nhiều loài có quan hệ dinh dưỡng với nhau và mỗi loài là một mắt xích của chuỗi. Trong một chuỗi, một mắt xích vừa có nguồn thức ăn là mắt xích phía trước, vừa là nguồn thức ăn của mắt xích phía sau .
Trong hệ sinh thái có hai loại chuỗi thức ăn :
– Chuỗi thức ăn gồm những sinh vật tự dưỡng, sau đến là động vật hoang dã ăn sinh vật tự dưỡng và tiếp nữa là những loài động vật hoang dã ăn động vật hoang dã .
– Chuỗi thức ăn gồm những sinh vật phân giải mùn bã hữu cơ, sau đến những loài động vật hoang dã ăn sinh vật phân giải và tiếp nữa là những loài động vật hoang dã ăn động vật hoang dã .
2. Lưới thức ăn
Trong quần xã sinh vật, một loài sinh vật không riêng gì tham gia vào một chuỗi thức ăn mà còn tham gia đồng thời vào những chuỗi thức ăn khác tạo thành một lưới thức ăn ( hình 43.1 ). Quần xã sinh vật càng phong phú về thành phần loài thì lưới thức ăn trong quần xã càng phức tạp .
3. Bậc dinh dưỡng
Trong một lưới thức ăn, toàn bộ những loài có cùng mức dinh dưỡng hợp thành một bậc dinh dưỡng. Có nhiều bậc dinh dưỡng :
– Bậc dinh dưỡng cấp 1 ( sinh vật sản xuất ) gồm những sinh vật có năng lực tổng hợp chất hữu cơ từ chất vô cơ của thiên nhiên và môi trường .
– Bậc dinh dưỡng cấp 2 ( sinh vật tiêu thụ bậc 1 ) gồm những động vật hoang dã ăn sinh vật sản xuất .
– Bậc dinh dưỡng cấp 3 ( sinh vật tiêu thụ bậc 2 ) gồm những động vật hoang dã ăn thịt, chúng ăn những sinh vật tiêu thụ bậc 1 .
– Bậc dinh dưỡng cấp 4, 5, … ( sinh vật tiêu thụ bậc 3 và bậc 4, … ) gồm những động vật hoang dã ăn thịt động vật hoang dã, chúng ăn sinh vật tiêu thụ bậc 2 ( bậc 3, … ). Bậc ở đầu cuối gọi là bậc dinh dưỡng cấp cao nhất ( hình 43.2 ) .
Câu hỏi 1 bài 43 trang 193 SGK sinh học lớp 12: Hãy ghi chú tên các bậc dinh dưỡng thay cho các chữ a, b, c… trong hình 43.2.
Giải: Trong 1 lưới thức ăn, tập hợp các loài sinh vật có cùng mức dinh dưỡng hợp thành một bậc dinh dưỡng.
a → Bậc dinh dưỡng cấp 1
b → Bậc dinh dưỡng cấp 2
c → Bậc dinh dưỡng cấp 3
d → Bậc dinh dưỡng cấp 4
e → Bậc dinh dưỡng cấp 5
II. Tháp Sinh Thái
Lưới thức ăn và bậc dinh dưỡng được thiết kế xây dựng nhằm mục đích miêu tả quan hệ dinh dưỡng giữa những loài trong quần xã. Trong mối quan hệ này, độ lớn của những bậc dinh dưỡng là không ngang bằng nhau. Độ lớn của những bậc dinh dưỡng được xác lập bằng số lượng thành viên, sinh khối hoặc nguồn năng lượng ở mỗi bậc dinh dưỡng .
Để xem xét mức độ dinh dưỡng ở từng bậc và hàng loạt quần xã, người ta thiết kế xây dựng những tháp sinh thái. Tháp sinh thái gồm có nhiều hình chữ nhật xếp chồng lên nhau. Các hình chữ nhật có chiều cao bằng nhau, còn chiều dài thì khác nhau biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng .
Có 3 loại tháp sinh thái ( hình 43.3 ) :
– Tháp số lượng được kiến thiết xây dựng dựa trên số lượng thành viên sinh vật ở mỗi bậc dinh dưỡng .
– Tháp sinh khối kiến thiết xây dựng dựa trên khối lượng tổng số của toàn bộ những sinh vật trên một đơn vị chức năng diện tích quy hoạnh hay thể tích ở mỗi bậc dinh dưỡng .
– Tháp nguồn năng lượng là triển khai xong nhất, được kiến thiết xây dựng dựa trên số nguồn năng lượng được tích luỹ trên một đơn vị chức năng diện tích quy hoạnh hay thể tích, trong một đơn vị chức năng thời hạn ở mỗi bậc dinh dưỡng .
Câu Hỏi Và Bài Tập
Hướng dẫn giải bài tập SGK Bài 43 : Trao Đổi Vật Chất Trong Hệ Sinh Thái thuộc Chương III : Hệ Sinh Thái, Sinh Quyển Và Bảo Vệ Môi Trường Môn Sinh Học Lớp 12. Các bài giải có kèm theo chiêu thức giải và cách giải khác nhau .
Thế nào là chuỗi và lưới thức ăn ? Cho ví dụ minh hoạ về 2 loại chuỗi thức ăn .
Cho ví dụ về những bậc dinh dưỡng của 1 quần xã tự nhiên và 1 quần xã tự tạo .
Phân biệt 3 loại tháp sinh thái .
Hãy chọn giải pháp vấn đáp đúng .
Quan sát một tháp sinh khối, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể biết được những thông tin nào sau đây ?
A. Các loài trong chuỗi và lưới thức ăn.
B. Năng suất của sinh vật ở mỗi bậc dinh dưỡng.
C. Mức độ dinh dưỡng ở từng bậc và toàn bộ quần xã.
D. Quan hệ giữa các loài trong quần xã.
Tóm Tắt Lý Thuyết
Lý thuyết Bài 43 : Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái Sách giáo khoa Sinh học 12 ngắn gọn, rất đầy đủ, dễ hiểu có sơ đồ tư duy .
I. Trao Đổi Vật Chất Trong Quần Xã Sinh Vật
1. Chuỗi thức ăn
Định nghĩa: Chuỗi thức ăn là một dãy các loài sinh vật có mối quan hệ với nhau về mặt dinh dưỡng, trong đó loài này ăn loài khác phía trước và là thức ăn của loài tiếp theo phía sau.
Trong hệ sinh thái có 2 loại chuỗi thức ăn .
- Chuỗi thức ăn gồm các sinh vật tự dưỡng:
Ví dụ: Cây ngô → Sâu ăn lá ngô → Nhái → Rắn hổ mang → Diều hâu.
- Chuỗi thức ăn gồm các sinh vật phân giải mùn bã hữu cơ:
Ví dụ: Mùn bã hữu cơ → Ấu trùng ăn mùn → Giáp xác → Cá rô → Chim bói cá.
2. Lưới thức ăn
– Lưới thức ăn là tập hợp những chuỗi thức ăn trong hệ sinh thái, có những mắt xích chung .
– Quần xã sinh vật càng phong phú về thành phần loài thì lưới thức ăn trong quần xã càng phức tạp .
3. Bậc dinh dưỡng
– Bậc dinh dưỡng là những loài cùng mức nguồn năng lượng và sử dụng thức ăn cùng mức nguồn năng lượng trong lưới thức ăn ( hoặc chuỗi thức ăn ) .
- Bậc dinh dưỡng cấp 1 (sinh vật sản xuất) gồm các sinh vật có khả năng tổng hợp các chất hữu cơ từ những chất vô cơ của môi trường
- Bậc dinh dưỡng cấp 2 (sinh vật tiêu thụ bậc 1) gồm các động vật ăn sinh vật sản xuất.
- Bậc dinh dương cấp 3 (sinh vật tiêu thụ bậc 2) gồm các động vật ăn thịt chúng ăn các sinh vật tiêu thụ bậc 1.
- Bậc dinh dưỡng cấp 4, 5,… (sinh vật tiêu thụ bậc 3, 4,…) gồm các động vật ăn thịt động vật, chúng ăn sinh vật tiêu thụ bậc 2 (bậc 3,…) Bậc cuối cùng gọi là bậc dinh dưỡng cấp cao nhất.
II. Tháp Sinh Thái
Bao gồm nhiều hình chữ nhật xếp chồng lên nhau, những hình chữ nhật có chiều cao bằng nhau, còn chiều dài biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng. Tháp sinh thái cho biết mức độ dinh dưỡng ở từng bậc và hàng loạt quần xã .
– Có 3 loại tháp sinh thái :
+ Hình tháp số lượng thiết kế xây dựng dựa trên số lượng thành viên sinh vật ở mỗi bậc dinh dưỡng .
+ Tháp sinh khối thiết kế xây dựng dựa trên khối lượng tổng số của tổng thể những sinh vật trên một đơn vị chức năng diện tích quy hoạnh hay thể tích ở mỗi bậc dinh dưỡng .
+ Tháp nguồn năng lượng thiết kế xây dựng dựa trên số nguồn năng lượng được tích luỹ trên một đơn vị chức năng diện tích quy hoạnh hay thể tích trong một đơn vị chức năng thời hạn ở mỗi bậc dinh dưỡng .
Câu Hỏi Trắc Nghiệm
Câu 1: Lưới thức ăn và bậc dinh dưỡng được xây dựng nhằm:
A. mô tả mối quan hệ dinh dưỡng giữa các loài trong quần xã.
B. mô tả mối quan hệ dinh dưỡng giữa các sinh vật cùng loài trong quần xã.
C. mô tả quan hệ dinh dưỡng giữa các loài trong quần thể.
D. mô tả quan hệ dinh dưỡng và nơi ở giữa các loài trong quần xã.
Câu 2: Dòng năng lượng trong các hệ sinh thái được truyền theo con đường phổ biến là:
A. năng lượng ánh sáng mặt trời → Sinh vật tự dưỡng → Sinh vật dị dưỡng → Năng lượng trở lại môi trường.
B. năng lượng ánh sáng mặt trời → Sinh vật tự dưỡng → Sinh vật sản xuất → Năng lượng trở lại môi trường.
C. năng lượng ánh sáng mặt trời → Sinh vật tự dưỡng → Sinh vật ăn thục vật → Năng lượng trở lại môi trường.
D. năng lượng ánh sáng mặt trời → Sinh vật tự dưỡng → Sinh vật ăn động vật → Năng lượng trở lại môi trường.
Câu 3: Vì sao chuỗi thức ăn trong hệ sinh thái không dài?
A. Do năng lượng bị thất thoát dần qua các bậc dinh dưỡng.
B. Do năng lượng bị hấp thụ nhiều ở mỗi bậc dinh dưỡng.
C. Do năng lượng mặt trời được sử dụng quá ít trong quang hợp.
D. Do năng lượng bị hấp thụ nhiều ở sinh vật sản xuất.
Câu 4: Tháp sinh thái dùng mô tả số lượng cá thể, sinh khối hoặc năng lượng ở các bậc dinh dưỡng khác nhau trong hệ sinh thái. Thường các giá trị ở bậc dinh dưỡng cao nhỏ hơn so với bậc dinh dưỡng đứng trước nó. Có trường hợp tháp lộn ngược, điều không đúng về các điều kiện dẫn tới tháp lộn ngược là tháp:
A. sinh khối, trong đó vật tiêu thụ có chu kì sống rất ngắn so với vật sản xuất.
B. số lượng, trong đó khối lượng cơ thể của sinh vật sản xuất lớn hơn vài bậc so với khối lượng cơ thể của sinh vật tiêu thụ.
C. số lượng, trong đó ở sinh vật tiêu thụ bậc 1 có một loài đông đúc chiếm ưu thế.
D. sinh khối, trong đó vật sản xuất có chu kì sống rất ngắn so với vật tiêu thụ.
Câu 5: Trong hệ sinh thái, lưới thức ăn thể hiện mối quan hệ;
A. động vật ăn thịt và con mồi
B. giữa sinh vật sản xuất với sinh vật tiêu thụ và sinh vật phân giải.
C. giữa thực vật với động vật.
D. dinh dưỡng và sự chuyển hóa năng lượng.
Câu 6: Chuỗi thức ăn của hệ sinh thái dưới nước thường dài hơn hệ sinh thái trên cạn bởi vì:
A. hệ sinh thái dưới nước có độ đa dạng cao hơn.
B. môi trường nước không bị ánh nắng mặt trời đốt nóng.
C. môi trường nước có nhiệt độ ổn định.
D. môi trường nước giàu chất dinh dưỡng hơn môi trường trên cạn.
Câu 7: Nguyên nhân quyết định sự phân bố sinh khối của các bậc dinh dưỡng trong một hệ sinh thái theo dạng hình tháp là do:
A. sinh vật thuộc mắt xích phía trước là thức ăn của sinh vật thuộc mắt xích phía sau nên số lượng luôn phải lớn hơn.
B. sinh vật thuộc mắt xích càng xa vị trí của sinh vật sản xuất có sinh khối trung bình càng nhỏ.
C. sinh vật thuộc mắt xích phía sau phải sử dụng sinh vật thuộc mắt xích trước làm thức ăn, nên sinh khối của sinh vật dùng làm thức ăn phải lớn hơn nhiều lần.
D. năng lượng qua mỗi bậc dinh dưỡng thường bị hao hụt dần.
Câu 8: Trong chuỗi thức ăn cỏ → cá → vịt → người thì một loài động vật bất kì có thể được xem là:
A. sinh vật tiêu thụ
B. sinh vật phân hủy
C. sinh vật dị dưỡng.
D. bậc dinh dưỡng.
Câu 9: Trong một chuỗi thức ăn, năng lượng của sinh vật ở mắt xích phía sau chỉ bằng một phần nhỏ năng lượng ở mắt xích trước đó. Hiện tượng này thể hiện quy luật:
A. chi phối giữa các sinh vật
B. tác động qua lại giữa các sinh vật với sinh vật.
C. hình tháp sinh thái.
D. tổng hợp của các nhân tố sinh thái.
Câu 10: Trong các hệ sinh thái, bậc dinh dưỡng của tháp sinh thái được kí hiệu là A, B, C, D, E. Sinh khối ở mỗi bậc là: A = 250 kg/ha; B = 200 kg/ha; C = 2000 kg/ha; D = 30 kg/ha; E = 2 kg/ha. Các bậc dinh dưỡng của tháp sinh thái được sắp xếp từ thấp lên cao, theo thứ tự như sau:
Hệ sinh thái 1 : A → B → C → E
Hệ sinh thái 2 : A → B → D → E
Hệ sinh thái 3 : C → A → B → E .
Hệ sinh thái 4 : E → D → B → C
Hệ sinh thái 5 : C → A → D → E
Hệ sinh thái bền vững và kiên cố là :
A. 1, 2.
B. 2, 3
C. 3, 5
D. 3, 4.
Hệ sinh thái kém vững chắc là :
A. 1.
B. 2.
C. 3.
D. 4, 5.
Hệ sinh thái không sống sót là :
A. 1, 4.
B. 2.
C. 3.
D. 4, 5.
Câu 11: Tại sao tháp năng lượng luôn có dạng chuẩn?
A. Năng lượng mồi bao giờ cũng thấp hơn nhu cầu năng lượng của vật tiêu thụ mình.
B. Năng lượng mồi bao giờ cũng không đủ để nuôi vật tiêu thụ mình.
C. Năng lượng mồi bao giờ cũng đủ đến dư thừa để nuôi vật tiêu thụ mình.
D. Cả b và c.
Câu 12: Câu nào sai?
A. Quần xã sinh vật có độ đa dạng càng cao thì lưới thức ăn trong quần xã càng phức tạp.
B. Trong lưới thức ăn, một loài sinh vật có thể tham gia vào nhiều chuỗi thức ăn.
C. Trong chuỗi thức ăn mở đầu bằng thực vật thì sinh vật sản xuất có sinh khối lớn nhất.
D. Các quần xã trưởng thành có lưới thức ăn đơn giản hơn so với quần xã trẻ hay suy thoái.
Câu 13: Trao đổi chất và năng lượng trong hệ sinh thái được thực hiện trong phạm vi nào?
A. Giữa quần xã sinh vật với sinh cảnh của nó.
B. Trong phạm vi quần xã sinh vật.
C. Giữa 2 cá thể sinh vật với nhau.
D. Cả a và b.
Câu 14: Trong tự nhiên có mấy loại chuỗi thức ăn? Đó là những loại nào?
A. 1 loại – đó là chuỗi thức ăn bắt đầu từ sinh vật sản xuất.
B. 1 loại – đó là chuỗi thức ăn bắt đầu từ sinh vật phân giải mùn bã hữu cơ.
C. 1 loại – đó là chuỗi thức ăn được bắt đầu bằng sinh vật tiêu thụ bậc 1
D. 2 loại – cả a và b.
Câu 15: Trong một chuỗi thức ăn, nhóm sinh vật nào có sinh khối lớn nhất?
A. Động vật ăn thực vật.
B. Sinh vật phân giải.
C. Thực vật.
D. Động vật ăn thực vật.
Ở trên là nội dung Bài 43 : Trao Đổi Vật Chất Trong Hệ Sinh Thái thuộc Chương III : Hệ Sinh Thái, Sinh Quyển Và Bảo Vệ Môi Trường môn Sinh Học Lớp 12. Trong bài học kinh nghiệm này, những bạn sẽ được học những kiến thức và kỹ năng như : trao đổi vật chất trong quần xã sinh vật ( chuỗi thức ăn, lưới thức ăn, bậc dinh dưỡng ), tháp sinh thái ( định nghĩa, phân loại ), mối quan hệ giữa những loài sinh vật bộc lộ qua chuỗi và lưới thức ăn, bảo vệ vòng tuần hoàn vật chất trong quần xã. Chúc những bạn học tốt Sinh Học Lớp 12 .
5/5 ( 1 bầu chọn )
