México – Wikipedia tiếng Việt

México (phát âm tiếng Tây Ban Nha: [ˈmexiko], phiên âm: “Mê-hi-cô”, tiếng Nahuatl: Mēxihco), tên chính thức là Hợp chúng quốc México (tiếng Tây Ban Nha: Estados Unidos Mexicanos, [esˈtaðos uˈniðoz mexiˈkanos]  ( nghe)), hay còn gọi là Mexico, là một nước cộng hòa liên bang thuộc khu vực Bắc Mỹ. México là một quốc gia rộng lớn với diện tích hơn 1,9 triệu km², đứng thứ 14 trên thế giới và dân số khoảng 106 triệu người, đứng thứ 11 trên thế giới[9]. México giáp với Hoa Kỳ về phía bắc, giáp với Guatemala và Belize về phía đông nam, giáp với Thái Bình Dương về phía tây và tây nam, giáp với vịnh México về phía đông.

Hợp chúng quốc México là vương quốc theo thể chế cộng hòa liên bang, có tổng số 31 bang và 1 Q. thuộc liên bang là thành phố México, đây là một trong những khu đô thị đông dân cư nhất trên thế giới .

México là một đất nước có thiên nhiên đa dạng và nền văn hóa vô cùng đặc sắc, mang ảnh hưởng của cả nền văn hóa bản địa truyền thống và văn hóa Tây Ban Nha. Mexico cũng là nước có số lượng người nói tiếng Tây Ban Nha cao nhất trên thế giới và tôn giáo chủ yếu tại đây là Công giáo Rôma.

Đất nước México là nơi sinh ra của hai nền văn minh lớn của châu Mỹ là Maya và Aztec. Bắt đầu từ thế kỷ XVI, México bị thực dân Tây Ban Nha đô hộ và đến năm 1810 thì công bố độc lập và chính thức được công nhận vào năm 1821. México lúc bấy giờ là vương quốc Mỹ Latinh tiên phong trở thành thành viên của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế ( Chile trở thành thành viên năm 2010 ). México hiện là nền kinh tế tài chính lớn thứ 11 trên thế giới và có thu nhập trung bình đầu người thuộc nhóm trung bình cao. Kinh tế México có mối liên hệ ngặt nghèo với Canada và Mỹ nhờ Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ. México còn là thành viên của nhiều tổ chức triển khai quốc tế khác như Liên Hiệp Quốc, Tổ chức Thương mại Thế giới. Tuy được nhìn nhận là một trong những vương quốc đang lên và đóng vai trò quan trọng trong khu vực Mỹ Latinh [ 10 ], tuy nhiên, xã hội México cũng đang gặp phải 1 số ít yếu tố khó khăn vất vả như sự bất bình đẳng trong thu nhập, chênh lệch mức sống giữa những khu vực thành thị và nông thôn cùng thực trạng đấm đá bạo lực, kinh doanh ma túy tại nhiều vùng của quốc gia .
Hình ảnh trong cuốn Kinh thư Mendoza

Tên gọi trong tiếng Tây Ban Nha của Mê-hi-cô là México. Trong tiếng Tây Ban Nha tên gọi này được phát âm là /ˈmexiko/ (Mê-khi-cô). Chữ x trong México trong tiếng Tây Ban Nha không được phát âm là /s/ giống như chữ x của tiếng Việt mà phát âm là /x/.[11] Phụ âm /x/ cũng có tồn tại trong tiếng Việt, trong tiếng Việt âm này được ghi bằng chữ cái ghép đôi kh.[12]

Tên gọi México bắt nguồn từ kinh đô của Đế chế Aztec vĩ đại với cái tên Mexico-Tenochtitlan, mà tên kinh đô này lại được đặt theo một tên gọi khác của dân tộc Aztec, dân tộc Mexica. Theo thần thoại Aztec cổ, một vị thần đã chỉ cho người dân bộ tộc địa điểm xây dựng kinh đô mới là nơi có một con đại bàng mang trong miệng một con rắn và đậu xuống cành cây xương rồng. Đó chính là một địa điểm nằm giữa hồ Texcoco và tại đó, người Aztec đã xây dựng nên một thành phố rộng lớn. Hình ảnh này được miêu tả trong trang đầu của cuốn kinh thư Mendoza, một cuốn sách kể về lịch sử của người Aztec và ngày nay xuất hiện trên quốc kỳ và quốc huy của Mexico.

Tên chính thức của Mexico là Hợp chúng quốc Mexico (tiếng Tây Ban Nha: Estados Unidos Mexicanos). Lân bang phương bắc của Mexico có tên chính thức là Hợp chúng quốc Mỹ (tiếng Tây Ban Nha: Estados Unidos de América). Mexico cũng có Hợp chúng quốc trong tên chính thức là vì tên gọi chính thức của Mexico đã được cố ý đặt phỏng theo tên gọi chính thức của nước Mỹ.[13][14]

Tên gọi Hợp chúng quốc Mexico được sử dụng lần tiên phong trong bản hiến pháp của Mexico năm 1824. Trước khi có tên gọi chính thức là Hợp chúng quốc Mexico, nước này đã từng có 1 số ít tên gọi khác kể từ khi xây dựng như Đế quốc Thứ nhất Mexico, Đế quốc Thứ hai Mexico, Cộng hòa Mexico trước khi có tên gọi sau cuối như thời nay [ 15 ] .

Thời kỳ Tiền Colombo[sửa|sửa mã nguồn]

Chichen Itza
Dấu vết cổ xưa nhất về con người được tìm thấy tại thung lũng Mexico là một bãi lửa trại được xác lập có niên đại khoảng chừng 21.000 năm trước [ 16 ]. Trong hàng ngàn năm, người da đỏ ở Mexico đã sinh sống như những hội đồng chuyên về săn bắn. Khoảng 9.000 năm trước, họ đã mở màn canh tác ngô và khởi đầu một cuộc cách mạng trong nông nghiệp, dẫn đến sự xây dựng hàng loạt những vương quốc có trình độ tăng trưởng cao và đạt được nhiều thành tựu to lớn về nhiều mặt, tiêu biểu vượt trội là những vương quốc của người Maya và người Aztec. Họ đã đạt được nhiều thành tựu lớn về chữ viết, toán học, thiên văn học, thẩm mỹ và nghệ thuật và kiến trúc … Những khu công trình tiêu biểu vượt trội cho những nền văn hóa truyền thống tiền Colombo này là những kim tự tháp, tiêu biểu vượt trội như quần thể kim tự tháp tại Chichen Itza. Đế chế Aztec đã kiến thiết xây dựng nên một vương quốc hùng mạnh với Thành Phố Hà Nội đặt tại Tenochtitlan, nay là thành phố Mexico .Năm 1519, người Tây Ban Nha xâm lược những vương quốc của người da đỏ tại Mexico. Năm 1521, thành phố Tenochtitlan bị chiếm đóng và hủy hoại, ghi lại sự chấm hết của đế chế Aztec trên map thế giới. Người dân địa phương lần lượt bị bắt làm nô lệ hoặc bị tàn sát rất dã man, đồng thời bên cạnh đó là sự hủy hoại vô cùng to lớn của người Tây Ban Nha so với gia tài văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn của họ. Năm 1535, Phó vương quốc Tân Tây Ban Nha được xây dựng tại Mexico và 1 số ít vùng lân cận. Đây là thuộc địa tiên phong và lớn nhất của người Tây Ban Nha tại Tân thế giới và đã đem lại một nguồn của cải dồi dào cho chính quốc trải qua sự cướp bóc tài nguyên và nô lệ tại đây .

México giành độc lập[sửa|sửa mã nguồn]

Benito Juarez
mexico city
Gần 300 năm sau khi trở thành thuộc địa của Đế quốc Tây Ban Nha, vào năm 1810, một mục sư người México là Miguel Hidalgo y Costilla đã công bố nền độc lập cho México. Tiếp theo đó là một cuộc cuộc chiến tranh lê dài của nhân dân México chống lại quân đội Tây Ban Nha cho đến năm 1821, México chính thức giành được độc lập. Đệ nhất đế chế Thứ nhất México được hình thành trong một thời hạn ngắn ngủi, gồm có hàng loạt chủ quyền lãnh thổ của nước Mexico ngày này, hàng loạt khu vực Trung Mỹ ( trừ Panama và Belize ), những bang miền tây và miền nam Hoa Kỳ ( California, Nevada, Utah, Arizona, New Mexico, Texas ). Agustin de Iturbide tự xưng là nhà vua của Đế quốc Thứ nhất nhưng bị những lực lượng cộng hòa lật đổ hai năm sau đó. Các tỉnh ở Trung Mỹ tách ra độc lập năm 1823 và xây dựng nên nước Cộng hòa Liên bang Trung Mỹ, nhưng về sau bị vỡ vụn ra nhiều vương quốc độc lập nhỏ hơn .

Bốn thập kỉ sau khi giành được quyền độc lập, đất nước México vẫn đầy các xung đột do sự đối đầu giữa những người tự do và bảo thủ tại nước này. Tướng Antonio Lopez de Santa Anna là một nhân vật có ảnh hưởng lớn đối với nền chính trị của México thời gian này. Năm 1836, ông thông qua Siete Leyes nhằm thể chế hóa chính phủ tập trung quyền lực tại México dẫn đến việc đình chỉ Hiến pháp 1824. Có ba vùng đất thuộc México đã nổi dậy đòi độc lập là Cộng hòa Texas, Cộng hòa Rio Grande và Cộng hòa Yucatán. México đã tái thu phục được Rio Grande và Yucatán nhưng đã thất bại trong việc chiếm lại Texas. Không chỉ vậy, Texas sau đó đã được sáp nhập vào Hoa Kỳ và những tranh chấp về đất đai, lãnh thổ với nước láng giềng phương Bắc đã làm bùng nổ cuộc chiến tranh Mỹ-México (1846-1848) với thất bại nặng nề thuộc về México. Năm 1848, Hiệp ước Guadalupe-Hidalgo được ký kết, theo đó México mất tới 1/3 diện tích lãnh thổ cho Hoa Kỳ.

Chán nản trước thất bại của tướng Santa Anna, một trào lưu cải cách đã lan rộng tai México. Đây được gọi là thời kỳ ‘ La Reforma ‘, với một hiến pháp mới được phát hành theo đó tái thành lập thể chế liên bang và lần tiên phong trình làng về quyền tự do tôn giáo tại México .Những năm 1860, México phải đương đầu với sự xâm lăng của nước Pháp. Công tước Ferdinand Maximilian của Áo ( thuộc dòng họ Habsburg ) được chọn để trở thành vua của Đế quốc México Thứ hai. Tuy nhiên chính thể phong kiến này cũng chỉ sống sót được trong một thời hạn ngắn ngủi. Năm 1867, Benito Juarez, một người da đỏ Zapotec đã tái Phục hồi nền cộng hòa và trở thành tổng thống da đỏ tiên phong của México. Ông được nhìn nhận là vị tổng thống vĩ đại nhất của México trong thế kỷ XIX .

Thế kỷ XX và thế kỷ XXI[sửa|sửa mã nguồn]

Lazaro Cardenas, cựu tổng thống Mexico

Porfirio Díaz đã cai trị một cách độc tài đất nước México trong khoảng thời gian từ năm 1880 đến năm 1911. Giai đoạn này, được gọi là Porfiriato được biết đến với những thành tựu lớn của nền kinh tế México, khoa học, nghệ thuật phát triển song bên cạnh đó là sự bất bình đẳng trong thu nhập giữa người giàu và người nghèo và sự đàn áp về chính trị. Cuộc bầu cử giả mạo để tiếp tục nhiệm kỳ thứ năm của Diaz đã bị người dân phản ứng dữ dội, dẫn đến việc cuộc Cách mạng Mexico bùng nổ vào năm 1910. Hệ quả của cuộc cách mạng là một hiến pháp mới đã được ban hành vào năm 1917 và tiếp sau đó là một loạt những biến động trên chính trường México. Đất nước rơi vào cuộc nội chiến giữa các phe phái và nhiều nhân vật lãnh đạo quan trọng bị ám sát. Tình hình tương đối ổn định trở lại từ khi Đảng Cách mạng Quốc gia, về sau đổi tên là Đảng Cách mạng Thể chế (PRI) lên nắm quyền vào năm 1929 và đóng vai trò quan trọng trên chính trường México suốt 71 năm sau đó.

Thời gian từ thập niên 1940 đến 1980 được lưu lại bởi sự tăng trưởng kinh tế tài chính vượt bậc của México và được những nhà sử học gọi là ” El Milagro Mexicano “, tức ” Phép màu México ” [ 17 ]. México đã có những cố gắng nỗ lực quan trọng trong việc quốc hữu hóa những gia tài của vương quốc như tài nguyên và dầu khí. Vào năm 1938, tổng thống Lázaro Cárdenas đã quyết định hành động quốc hữu hóa toàn bộ những công ty khai thác dầu và buộc họ phải sáp nhập vào PEMEX, công ty dầu khí quốc doanh của México. Sự kiện này đã gây ra một cuộc khủng hoảng cục bộ trong quan hệ ngoại giao giữa México với những nước tham gia khai thác tài nguyên tại đây. Kinh tế tăng trưởng nhưng vẫn chưa đủ sức xóa hết những căng thẳng mệt mỏi trong xã hội México, mà đỉnh điểm là cuộc thảm sát Tlatelolco tại chính TP. hà Nội México năm 1968 [ 18 ] .
Thời kỳ hoàng kim của kinh tế tài chính México kết thúc vào năm 1982 với một cuộc đại khủng hoảng cục bộ. Giá dầu lửa, loại sản phẩm xuất khẩu nòng cốt của México bị mất giá trầm trọng, tỉ lệ lãi suất vay tăng vọt và cơ quan chính phủ México trọn vẹn bị vỡ nợ với những khoản nợ khổng lồ. Tiếp theo đó là một thời kỳ lạm phát kinh tế lê dài và México trở thành một vương quốc phá sản. México lại một lần nữa đương đầu với khủng hoảng kinh tế – kinh tế tài chính lớn vào cuối năm 1994 với vận tốc tăng trưởng kinh tế tài chính năm 1995 là – 6,9 % [ 19 ]. Hiện nay tình hình kinh tế tài chính México đã có nhiều cải tổ quan trọng theo hướng tự do hóa thị trường, đồng thời link với những bạn hàng lớn là Hoa Kỳ và Canada để tăng trưởng trong NAFTA ( Hiệp định Tự do Thương mại Bắc Mỹ ). Tăng trưởng kinh tế tài chính dần đi vào không thay đổi và México đã trở thành một trong những nền kinh tế tài chính lớn nhất thế giới .Về chính trị, đã có một sự đổi khác lớn trên chính trường México trong cuộc bầu cử năm 2000. Lần tiên phong sau 71 năm, Đảng Cách mạng Thể chế ( PRI ) để mất chiếc ghế tổng thống vào tay Đảng Hành động Quốc gia ( PAN ) là ông Vicente Fox. Trong cuộc bầu cử năm 2006, PRI thậm chí còn còn bị tụt xuống thứ ba, sau khi bị Đảng Cách mạng Dân chủ ( PRD ) vượt lên. Sau 12 năm, vào 2012, Đảng PRI trở lại ghế Tổng thống với Enrique Peña Nieto, cựu thống đốc Bang Mexico trong tiến trình 2005 – 2011. Tuy vậy, ông thắng chỉ với 38 % đa phần và không giành được thế đa phần trong QH. [ 20 ]Trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2018, thị trưởng Thành phố México là ông Andrés Manuel López Obrador đã giành thắng lợi. Andrés sẽ khởi đầu nhậm chức vào tháng 12 năm 2018 .
Andrés Manuel López Obrador, đương kim tổng thống Mexico
Theo Hiến pháp năm 1917, Hợp chúng quốc Mexico là một nước cộng hòa dân chủ đại diện thay mặt và theo chính sách tổng thống. Hiến pháp của nước này cũng lao lý xây dựng 3 cấp chính quyền sở tại khác nhau : liên bang, tiểu bang và thành phố. Tất cả những vị trí chỉ huy của chính quyền sở tại đều được quyết định hành động trải qua bầu cử hoặc được chỉ định bởi những người đã được bầu .Chính quyền của México được chia làm ba nhánh sau :

• Lập pháp: gồm quốc hội lưỡng viện bao gồm Thượng viện và Hạ viện México. Phía lập pháp có quyền đặt ra các điều luật, tuyên bố chiến tranh, đặt thuế mới, thông qua ngân sách quốc gia và các hiệp ước quốc tế, bổ nhiệm các cán bộ ngoại giao…
• Hành pháp: Tổng thống México vừa là người đứng đầu nhà nước, vừa là người đứng đầu chính phủ và đồng thời cũng được coi là Tổng tư lệnh quân đội México. Tổng thống có quyền bổ nhiệm nội các (với sự thông qua của Thượng viện), chịu trách nhiệm việc thiết lập và thực thi luật pháp và quyền đình chỉ không thông qua một bộ luật nào đó.
• Tư pháp: Đứng đầu nhánh này là Tòa án Tư pháp Tối cao, gồm 11 vị thẩm phán được bổ nhiệm bởi tổng thống với sự đồng ý của Thượng viện.

Ở cấp tiểu bang, chính quyền sở tại cũng được tổ chức triển khai thành ba nhánh : lập pháp ( hội đồng lưỡng viện ), hành pháp ( đứng đầu là thống đốc và nội các được chỉ định ) và tư pháp ( TANDTC ) .Trong thời hạn từ năm 2006 – 2009, có 9 đảng phái có đại diện thay mặt trong QH México. Nhưng trong đó có 5 đảng có số phếu không vượt quá 4 %. Ba đảng lớn nhất và có tác động ảnh hưởng quan trọng so với nền chính trị México là :

• Đảng Hành động Quốc gia (Partido Acción Nacional, PAN): đảng trung hữu theo đường lối bảo thủ được thành lập năm 1939.
• Đảng Cách mạng Thể chế (Partido Revolucionario Institucional, PRI): một đảng trung tả theo đường lối dân chủ xã hội, được thành lập năm 1929 nhằm thống nhất những lực lượng của cuộc Cách mạng México. Phần lớn các chính trị gia cánh tả của México thuộc đảng này.
• Đảng Cách mạng Dân chủ (Partido de la Revolución Democrática, PRD): đảng trung tả được thành lập năm 1989, tạo thành bởi liên minh giữa những người theo chủ nghĩa xã hội và một số đảng phái tự do khác.

Trong suốt 71 năm kể từ khi xây dựng, PRI là đảng năm giữ vai trò đa phần trên chính trường México. Tuy nhiên đến năm 2000, lần tiên phong đảng đã bị mất chiếc ghế tổng thống vào tay Vicente Fox, một thành viên của đảng PAN. Đến năm 2006, Felipe Calderon của PAN lại một lần nữa giành thắng lợi trước đối thủ cạnh tranh Andrés Manuel López Obrador của đảng PRD với cách biệt cực kỳ sít sao 0,58 %. Ông tuyên thệ nhiệm kỳ tổng thống México 2006 – 2012 .
Quan hệ ngoại giao của México được chỉ huy bởi Tổng thống Mexico và quản trị trải qua Bộ Ngoại giao. [ 21 ] Các nguyên tắc của chủ trương đối ngoại được công nhận theo pháp luật tại Điều 89, Mục 10, gồm có : tôn trọng lao lý quốc tế và quyền bình đẳng, chủ quyền lãnh thổ và độc lập của những dân tộc bản địa, không can thiệp vào việc làm trong nước của những vương quốc khác, và thôi thúc bảo mật an ninh chung trải qua sự tham gia tích cực vào những tổ chức triển khai quốc tế. [ 22 ]México là thành viên sáng lập của nhiều tổ chức triển khai quốc tế lớn như Liên Hiệp Quốc [ 23 ] và Tổ chức những vương quốc châu Mỹ [ 24 ] Trong năm 2008, México góp phần hơn 40 triệu đô-la vào ngân sách liên tục của Liên Hiệp Quốc. [ 25 ]México được công nhận là một cường quốc khu vực [ 26 ] [ 27 ] bởi sự góp mặt trong 1 số ít forum kinh tế tài chính lớn ví dụ điển hình như nhóm G8 + 5 và G-20 .Kể từ sau cuộc chiến tranh giành độc lập, quan hệ ngoại giao của México tập trung chuyên sâu đa phần vào Hoa Kỳ, hàng xóm phía bắc của họ, và cũng là đối tác chiến lược thương mại lớn nhất. [ 28 ] [ 29 ]. Tuy vậy trong thế kỷ 20 chủ trương ngoại giao của México cũng đã nhiều lần đi ngược lại quyền lợi của Mỹ, ví dụ điển hình như việc México tương hỗ chính phủ nước nhà cách mạng Cuba kể từ khi xây dựng trong đầu những năm 1960, [ 30 ] ngoài ra México cũng từng ủng hộ nhóm du kích Sandinista ở Nicaragua cuối những năm 1970, [ 31 ] và những nhóm khủng bố cánh tả ở El Salvador những năm 1980. [ 32 ] Sau khi lên nắm quyền, chính phủ nước nhà của Felipe Calderón đã đặt trọng tâm hơn vào những mối quan hệ với những vương quốc Mỹ Latinh và vùng Caribê .
Các băng đảng ma túy hiện đang là yếu tố lớn ở México. [ 33 ] Cuộc chiến chống ma túy của México từ năm 2006 đến nay đã khiến cho hơn 60.000 người thiệt mạng, và khoảng chừng 20,000 người mất tích. [ 34 ] Các tập đoàn lớn ma túy của México có số lượng lên tới 100,000 thành viên. [ 35 ] Viện Thống kê và Địa lý Quốc gia México ước tính rằng trong năm năm trước, một phần năm người México là nạn nhân của 1 số ít loại tội phạm. [ 36 ]Kể từ khi Tổng thống Felipe Calderón phát động một chiến dịch chống lại tập đoàn lớn trong năm 2006, hơn 28.000 tên tội phạm bị cáo buộc đã bị giết. [ 37 ] [ 38 ]. Trong tổng số nạn nhân của những vụ đấm đá bạo lực tương quan đến ma túy thì có 4 % là những người vô tội, [ 39 ] hầu hết là người qua đường và những người bị mắc kẹt ở giữa những cuộc đấu súng ; 90 % nạn nhân là bọn tội phạm và 6 % số nạn nhân còn lại là công an và quân đội. Trong tháng 10 năm 2007, Tổng thống Calderon và Tổng thống Mỹ George Bush đã công bố Sáng kiến Merida, một kế hoạch hợp tác thực thi pháp lý giữa hai nước. [ 40 ]Hơn 100 nhà báo và nhân viên cấp dưới tiếp thị quảng cáo ở México đã bị giết hoặc biến mất kể từ năm 2000, và hầu hết những vụ án này vẫn chưa được giải đáp [ 41 ] [ 42 ]Sau vụ 43 sinh viên tại Iguala bị bắt cóc và thảm sát vào ngày 26 tháng 9 năm năm trước, người dân México đã tổ chức triển khai biểu tình quy mô lớn trên toàn nước để phản đối những hành động yếu ớt của cơ quan chính phủ so với vụ mất tích [ 43 ]. Mới đây băng đảng Sinaloa đấu súng với công an 4 h, chết mười hai mạng người dân nhưng cuối sau cuối con của trùm mafia vẫn được thả .
Mexico là vương quốc nguồn gốc cafe, loại đồ uống ngon nhất thế giới vào đầu thập niên 1920 .
México là vương quốc có lực lượng quân đội lớn thứ hai tại khu vực Mỹ Latinh, chỉ sau có Brasil. México có 503.777 quân hiện hành, và có 192.770 quân nhân thuộc lực lượng quân đội chính quy [ 44 ]. Chi tiêu dành cho quân đội mỗi năm của México khoảng chừng 6 tỉ USD, chiếm 0,5 % GDP [ 45 ]. Từ thập niên 1990, quân đội México chuyển hướng trọng tâm hoạt động giải trí sang đại chiến chống ma túy, yên cầu phải tăng cấp nhiều loại vũ khí và hiện đại hóa quân đội. Quân đội México gồm có hai nhánh : Lục quân México ( trong đó đã gồm có cả không quân ) và Hải quân México. Hiện quân đội México vẫn còn duy trì một số ít cơ sở vật chất, hạ tầng để thử nghiệm và sản xuất vũ khí như trực thăng, tàu chiến hạng nặng, những loại súng cho quân đội. Những cơ sở này đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế tài chính địa phương. Trong những năm gần đây, do nhu yếu hiện đại hóa quân đội ngày càng cao nên México đã nâng cấp cải tiến những chương trình đào tạo và giảng dạy cũng như vũ trang, đồng thời trở thành một nhà phân phối vũ khí cho cả quân đội trong nước và những nước khác .

Phân cấp hành chính[sửa|sửa mã nguồn]

Các thực thể liên bang hoàn toàn có thể coi là cấp hành chính địa phương thứ nhất ở Mexico. Các thực thể này gồm có 31 bang ( tiếng Tây Ban Nha : estado ) và Thành phố Mexico là 1 Q. liên bang ( distrito federal ). Bản mẫu : Phân cấp hành chính Mexico

Vị trí, số lượng giới hạn[sửa|sửa mã nguồn]

Hình ảnh Mexico chụp từ vệ tinh
Mexico là một quốc gia thuộc khu vực Bắc Mỹ. Phần lớn chủ quyền lãnh thổ của quốc gia này nằm trên mảng kiến thiết Bắc Mỹ trong khi một phần nhỏ thuộc bán đảo Baja California thuộc địa mảng Thái Bính Dương và địa mảng Cocos. Về địa vật lý, phần nhiều chủ quyền lãnh thổ Mexico thuộc về Bắc Mỹ, trong khi 12 % chủ quyền lãnh thổ thuộc bán đảo Tehuantepec thuộc khu vực Trung Mỹ [ 46 ]. Còn về mặt địa chính trị, Mexico được coi như một vương quốc Bắc Mỹ, cùng với Hoa Kỳ và Canada [ 47 ] .Tổng diện tích quy hoạnh của Mexico 1.972.550 km² và Mexico là vương quốc có diện tích quy hoạnh đứng hàng thứ 14 trên thế giới. Trong đó, Mexico còn công bố chủ quyền lãnh thổ so với 6.000 km² đất thuộc những hòn đảo và quần đảo tại Thái Bình Dương ( hòn đảo Guadalupe và quần đảo Revillagigedo ), vịnh Mexico, biển Caribbean và vịnh California. Về phía bắc, Mexico san sẻ đường biên giới dài 3.141 km với Hoa Kỳ. Dòng sông Río Bravo del Norte ( ở Hoa Kỳ gọi là Rio Grande ) là biên giới tự nhiên lê dài từ Ciudad Juárez về phía đông đến vịnh Mexico. Ngoài ra còn có 1 số ít đường phân giới tự nhiên hoặc tự tạo khác từ Ciudad Juárez về phía tây đến bờ Thái Bình Dương. Về phía nam, Mexico san sẻ chung đường biên giới dài 871 km với Guatemala và 251 km với Belize .
Ngọn núi Orizaba cao nhất Mexico
Đất nước Mexico có địa hình hầu hết là đồi núi. Nước này có 3 dãy núi chính và đều nằm dọc theo đường bờ biển của Mexico. Trong đó Siera Madre Occidental là dãy núi dài nhất, lê dài tới 5000 km theo dọc bờ biển phía tây giáp Thái Bình Dương của nước này. Ở bờ biển phía đông có dãy núi Siera Madre Oriental dài 1350 km và vùng bờ biển phía nam có dãy Sierra Madre de Sur dài 1200 km. Nằm giữa những dãy núi này với đường bờ biển là những đồng bằng nhỏ và hẹp .Cao nguyên Mexico chiếm một hầu hết diện tích quy hoạnh TT quốc gia và nằm giữa hai dãy Siera Madrea Occidental và Siera Madre Oriental. Trong khi phía bắc cao nguyên Mexico có địa hình thấp hơn ( trung bình khoảng chừng 1100 m ) với nhiều bồn địa thì phía nam cao nguyên địa hình lại cao hơn. Những thung lũng thuộc miền nam cao nguyên Mexico tập trung chuyên sâu rất nhiều thành phố lớn như thành phố Mexico hay Guadalajara .Mexico nằm trên một khu vực không không thay đổi, gần nơi tiếp giáp giữa hai địa mảng Cocos và Bắc Mỹ nền thường hay xảy ra những trận động đất và núi lửa phun trào. Ngọn núi lửa Orizaba ( 5636 m ) là ngọn núi cao nhất tại Mexico và thứ ba tại Bắc Mỹ. Dãy núi lớn thứ ba tại Mexico là Sierra Nevada, hay được gọi là Vành đai núi lửa Mexico là một chuỗi những núi lửa chắn ngang quốc gia Mexico theo chiều đông-tây. Dãy núi lớn thứ tư của Mexico là Sierra Madre del Sur nằm dọc theo bờ biển tây nam nước này .Mexico có khoảng chừng 150 con sông nhưng lượng nước phân bổ không đồng đều trên hàng loạt chủ quyền lãnh thổ. Phần nhiều những con sông lớn đều chảy về phía đông vào vịnh Mexico và biển Caribbean .
Có thể nói, đường chí tuyến bắc đã phân loại chủ quyền lãnh thổ Mexico thành hai vùng khí hậu riêng không liên quan gì đến nhau : nửa phía bắc chí tuyến có khí hậu ôn hòa còn nửa phía nam chí tuyến thì có điều kiện kèm theo khí hậu phụ thuộc vào nhiều vào độ cao. Mexico là một quốc gia có nhiều núi non trùng điệp và điều này đã khiến cho Mexico trở thành một trong những vương quốc có mạng lưới hệ thống khí hậu phong phú nhất trên thế giới .Ở nửa phía nam của đường chí tuyến, tại những vùng có độ cao không vượt quá 1000 m thì có khí hậu nhiệt đới gió mùa nóng ẩm quanh năm, với nhiệt độ trung bình năm giao động trong khoảng chừng 24 ° – 28 °C, chênh lệch nhiệt độ giữa mùa hè và mùa đông không quá lớn, chỉ khoảng chừng 5 °C. Trong khi đó, những vùng ở phía bắc đường chí tuyến của Mexico thì có nhiệt độ trung bình năm thấp hơn, vào thời gian 20 ° – 24 °C với mùa hè nóng ẩm còn mùa đông thì lạnh và khô .Thung lũng Mexico nằm ở phía nam đường chí tuyến là một khu vực tập trung chuyên sâu nhiều khu vực đô thị lớn của quốc gia, trong đó có thành phố Mexico. Khu vực này nằm ở độ cao trên 2000 m nên nhìn chung có khí hậu ôn hòa tương đối dễ chịu và thoải mái, nhiệt độ trung bình năm xê dịch trong khoảng chừng 16 ° – 18 °C .Nhiều vùng đất ở Mexico, đặc biệt quan trọng là tại phía bắc đường chí tuyến thường có rất ít mưa, tạo nên một số ít vùng hoang mạc lớn tại quốc gia này. Trong khi đó miền nam Mexico ( đặc biệt quan trọng là những vùng đồng bằng duyên hải như bán đảo Yucatan ) thì lượng mưa thường đạt trên 2000 mm / năm .

Đa dạng sinh học[sửa|sửa mã nguồn]

Báo đốm (Jaguar), loài thú biểu tượng của Mexico
Mexico được xếp là một trong 18 nước có mức độ đa dạng sinh học cao nhất trên thế giới. Theo thống kê, Mexico có khoảng chừng 200.000 loài sinh vật đã được phát hiện, chiếm từ 10-12 % tổng số loài sinh vật trên Trái Đất [ 48 ]. Đất nước này xếp thứ nhì thế giới về số lượng những loài bò sát ( 707 loài ), sau Úc, và cũng là thứ nhì về số lượng động vật hoang dã có vú ( 438 loài ), thứ tư về số lượng lưỡng cư ( 290 loài ) và thứ tư về số lượng những loài thực vật ( khoảng chừng 20.000 loài ). Mexico cũng xếp thứ tư thế giới về sự phong phú của hệ sinh thái cũng như của những loài sinh vật. Có khoảng chừng 2500 loài nằm trong list bảo vệ của cơ quan chính phủ Mexico. Hiện Mexico đã xây dựng Hệ thống tin tức vương quốc về đa dạng sinh học nhằm mục đích nâng cao hiểu biết của người dân về thế giới sinh vật phong phú của quốc gia này [ 49 ] .Tại Mexico, có khoảng chừng 170.000 km² được coi là khu vực bảo tồn tự nhiên, trong đó gồm có 34 khu dự trữ sinh quyển, 64 khu vui chơi giải trí công viên vương quốc cùng nhiều khu vực bảo vệ những loài thực vật và động vật hoang dã quý và hiếm khác .Mexico là quê nhà của nhiều loài thực vật có vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống hàng ngày. Sau khi phát hiện ra châu Mỹ, người châu Âu đã mang những loại cây trái này của châu Mỹ đi phổ cập khắp thế giới. Đó là những loài cây cacao ( sản xuất chocolate ), cà chua, ngô, vani, nhiều loại đậu và ớt cay khác nhau ( trong đó có ớt Habanero ) .
Biểu đồ tăng trưởng dân số Mexico
Theo ước tính vào năm 2017, dân số Mexico khoảng chừng 123,5 triệu người và đây là vương quốc có số lượng người nói tiếng Tây Ban Nha nhiều nhất thế giới [ 50 ]. Mexico là vương quốc đông dân thứ hai khu vực Mỹ Latinh ( sau Brasil nói tiếng Bồ Đào Nha ) và đồng thời cũng là vương quốc đông dân thứ hai tại Bắc Mỹ ( sau Hoa Kỳ ). Trong thế kỷ XX, một đặc thù điển hình nổi bật của dân số Mexico là mức ngày càng tăng dân số rất nhanh. Tuy rằng lúc bấy giờ, vận tốc ngày càng tăng dân số đã giảm xuống còn dưới 1 % nhưng dân số Mexico đã vượt quá mốc 100 triệu người và còn liên tục ngày càng tăng hơn nữa. Đồng thời bên cạnh đó, Mexico được coi là một vương quốc với dân số trẻ, với khoảng chừng 50 % dân số có độ tuổi dưới 29 [ 50 ] .Năm 1900, dân số Mexico là 13,6 triệu người [ 51 ]. Từ những năm 1930 đến 1980, hay quy trình tiến độ được gọi là ” Phép màu Mexico “, cơ quan chính phủ Mexico đã có những góp vốn đầu tư hiệu suất cao vào việc tăng trưởng kinh tế tài chính và cải tổ đời sống người dân khiến tỉ lệ tử trận của trẻ sơ sinh được giảm xuống rõ ràng. Dân số Mexico ngày càng tăng nhanh gọn trong thế kỷ XX và giờ đây đã khởi đầu có xu thế chậm lại. Tốc độ ngày càng tăng dân số từ mức đỉnh 3,5 % năm 1965 nay đã hạ xuống 1,4 % năm 2017 .

Tốc độ gia tăng dân số có sự khác biệt giữa các vùng của Mexico. Khu vực thủ đô Mexico có tốc độ tăng dân số chỉ có 0,2%, và đặc biệt bang Michoacan có mức tăng trưởng dân số là -0,1%. Trong khi đó một số vùng khác thưa dân hơn lại có mức độ tăng trưởng dân số cao (được ảnh hưởng khá nhiều từ quá trình nhập cư) là Quintana Roo (4,7%) hay Baja California Sur (3,4%)[52].

Nhập cư và di cư[sửa|sửa mã nguồn]

Dân châu Âu, hầu hết là người Tây Ban Nha đã nhập cư vào Mexico trong thời kỳ nước này còn là một thuộc địa của Tây Ban Nha. Đến cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, một dòng người nhập cư mới đến từ châu Âu cũng Open đa phần do sự nghèo nàn tại quê nhà, tuy không phần đông như những đợt di dân đến Argentina, Brasil và Uruguay. Ngoài người Tây Ban Nha, những nhóm người châu Âu nhập cư bao gồm người Anh, người Ireland, người Ý, người Đức, người Pháp, người Hà Lan [ 53 ] … Một bộ phận người Trung Đông cũng nhập cư vào Mexico trong thời kỳ này, đa phần họ đến từ Thổ Nhĩ Kỳ và Liban [ 54 ]. Bên cạnh đó còn có một số ít hội đồng người Viễn Đông như người Trung Quốc đi qua Hoa Kỳ xuống định cư ở miền bắc Mexico và người bán đảo Triều Tiên ở miền trung Mexico [ 55 ] .Trong thập niên 1970 và 1980, Mexico đã Open cho những người tị nạn chính trị đến từ khắp những nước Mỹ Latinh như Argentina, Chile, Cuba, Peru, Brazil, Colombia và những nước Trung Mỹ. Những cuộc khủng hoảng kinh tế thâm thúy tại những nước Mỹ Latinh láng giềng cũng góp thêm phần làm ngày càng tăng hội đồng của họ tại Mexico, như người Argentina tại Mexico được ước tính có khoảng chừng 110.000 đến 130.000 người [ 56 ]. Bên cạnh đó, khoảng chừng 1 triệu người Mỹ cũng định cư tại Mexico, đa phần vì nguyên do nghỉ ngơi sau khi đã về hưu .Mexico lúc bấy giờ là nước có tỷ suất di cư âm ( di cư nhiều hơn nhập cư ), với tỉ lệ là – 4,32 / 1000 người. Chủ yếu người dân Mexico di cư đến Hoa Kỳ để tìm kiếm một đời sống tốt đẹp hơn. Trong thập niên 1990 và đầu những năm thập niên 2000, dòng người di cư từ Mexico sang Hoa Kỳ đã ngày càng tăng một cách đột biến, chiếm khoảng chừng 37 % tổng lượng dân Mexico tại Mỹ. Việc nhập cư phạm pháp từ Mexico vào Mỹ cũng là một yếu tố lớn trong quan hệ ngoại giao giữa hai nước. Vào năm 2017, ước tính có khoảng chừng 36 triệu người Mỹ tự nhận mình là người gốc Mexico [ 57 ]. Giải thích cho việc mặc dầu nền kinh tế tài chính Mexico đã tăng trưởng rõ ràng tuy nhiên tỉ lệ di cư vẫn cao, nhiều người cho rằng đó là do sự bất bình đẳng về kinh tế tài chính trong nước, khoảng cách giàu nghèo ngày càng tăng và 1 số ít người Mexico sau khi định cư tại Mỹ đã quyết định hành động đón mái ấm gia đình của mình từ Mexico sang. Tính đến năm 2017, ước tính có 12,9 triệu người Mexico sống ở quốc tế, hầu hết là ở Hoa Kỳ, tập trung chuyên sâu gần 98 % dân số Mexico sống tại quốc tế [ 58 ]. Đa số người Mexico tại Hoa Kỳ định cư ở những bang như California, Texas và Illinois, đặc biệt quan trọng là ở những khu vực đô thị của Los Angeles, Chicago, Houston và Dallas-Forth Worth [ 59 ] .Tính đến năm 2017, ước tính có 1,2 triệu người quốc tế đã định cư tại Mexico [ 60 ], tăng so với số lượng gần 1 triệu vào năm 2010 [ 61 ]. Đại đa số người nhập cư đến từ Hoa Kỳ ( 900.000 ), khiến Mexico trở thành điểm đến số 1 cho công dân Hoa Kỳ ở quốc tế [ 60 ], tăng so với số lượng gần 1 triệu vào năm 2010 [ 62 ]. Nhóm lớn thứ hai đến từ nước láng giềng Guatemala ( 54.500 ), tiếp theo là Tây Ban Nha ( 27.600 ). Các nguồn nhập cư chính khác tới từ những nước đồng bào Mỹ Latinh, gồm có Colombia ( 20.600 ), Argentina ( 19.200 ) và Cuba ( 18.100 ) [ 60 ] .
Nhà thờ ở Puebla

Theo tìm hiểu nhân khẩu năm 2010, tuyệt đại đa số người dân Mexico theo Công giáo Rôma ( 83 % ), mặc dầu số lượng người đi lễ nhà thời thánh hàng tuần nhỏ hơn rất nhiều, chỉ khoảng chừng 47 %. Khoảng 5,2 % dân số Mexico theo đạo Tin lành, số còn lại theo một số ít tôn giáo khác và 4,7 % là vô thần [ 63 ]. Mexico cũng là vương quốc có số dân theo đạo Công giáo lớn thú hai thế giới sau Brasil .Những bang có tỉ lệ người theo đạo Công giáo cao nhất là những bang miền trung Mexico như Guanajuato ( 96,4 % ), Aguascalientes ( 95,6 % ), Jalisco ( 95,4 % ), trong khi đó những bang ở phía đông nam có tỉ lệ theo đạo Công giáo thấp nhất như Chiapas ( 63.8 % ), Tabasco ( 70.4 % ) and Campeche ( 71.3 % ) [ 64 ]. Tỉ lệ người dân Mexico theo Công giáo đã giảm xuống từ mốc 98 % năm 1950 xuống còn 87,9 % năm 2000 và 83 % năm 2010. Tỉ lệ này sẽ còn liên tục giảm xuống tuy nhiên đạo Công giáo vẫn đống vai trò số 1 về tôn giáo tại Mexico .Không như 1 số ít vương quốc Mỹ Latinh khác, Hiến pháp Mexico 1857 đã tách riêng hoạt động giải trí của nhà nước và nhà thời thánh. nhà nước không cấp cho nhà thời thánh bất kỳ nguồn lợi kinh tế tài chính nào như ở Tây Ban Nha hay Argentina [ 65 ] và nhà thời thánh cũng không được tham gia vào những hoạt động giải trí giáo dục ở những trường công ( mặc dầu họ hoàn toàn có thể tham gia ở những trường tư ). Thậm chí, chính phủ nước nhà Mexico còn quốc hữu hóa những gia tài của nhà thời thánh ( đến thập niên 1990 thì 1 số ít lại được trao trả ). Các linh mục và thầy tu tại Mexico không được quyền bầu cử hay tham gia ứng cử vào những vị trí trong chính quyền sở tại .Theo tìm hiểu dân số năm 2010, có 67.476 người Do Thái ở Mexico [ 63 ]. Tín đồ Hồi giáo ở Mexico đa phần là người Mexico gốc Ả Rập, tập trung chuyên sâu đông nhất là ở xung quanh khu vực San Cristóbal de las Casas ở Chiapas [ 66 ] [ 67 ]. Cũng trong tìm hiểu dân số năm 2010, 18.185 người Mexico được báo cáo giải trình là Fan Hâm mộ của một tôn giáo phương Đông, gồm có một hội đồng Phật giáo nhỏ bé [ 63 ] .
Một bản viết bằng tiếng Nahualt
Mặc dù tiếng Tây Ban Nha được 97 % dân số Mexico sử dụng tuy nhiên nó không được công nhận là ngôn từ chính thức duy nhất của vương quốc [ 68 ]. Theo Hiến pháp của Mexico, tổng thể những ngôn từ địa phương đều được quyền bình đẳng ngang với tiếng Tây Ban Nha, bất kể số người nói nhiều hay ít. Người dân trọn vẹn có quyền được nhu yếu cung ứng những dịch vụ công cộng và những tài liệu bằng ngôn từ địa phương của mình [ 69 ]. Thậm chí cơ quan chính phủ Mexico còn công nhận cả những ngôn từ địa phương của người da đỏ không có nguồn gốc từ Mexico như tiếng của người Kickapoo ( nhập cư từ Hoa Kỳ ) [ 70 ] và ngôn từ của những người da đỏ tị nạn Guatemala [ 71 ]. Mexico cũng đã xây dựng những trường học song ngữ ở cấp tiểu học và trung học cho những học viên nói ngôn từ địa phương. Hiện nay, có khoảng chừng 7,1 % dân số Mexico có nói tối thiểu một ngôn từ địa phương và có khoảng chừng 1,2 % dân số trọn vẹn không sử dụng tiếng Tây Ban Nha [ 72 ] .Mexico là vương quốc có số lượng người nói tiếng Tây Ban Nha nhiều nhất thế giới, hơn gấp đôi Tây Ban Nha là nơi bắt nguồn của ngôn từ này. Do vậy, Mexico có vai trò quan trọng trong việc truyền bá ảnh hưởng tác động của tiếng Tây Ban Nha ra thế giới, đặc biệt quan trọng là vào Mỹ. Khoảng 1/3 số người nói tiếng Tây Ban Nha trên thế giới sống tại Mexico [ 73 ]. Bên cạnh đó, tiếng Nahuatl là thứ tiếng được sử dụng phổ cập thứ nhì tại quốc gia này với khoảng chừng 1,7 triệu người sử dụng, sau đó là tiếng Maya Yucatec với 800.000 người. Một số ngôn từ thiểu số của Mexico đang có nguy cơ biến mất, ví dụ như tiếng Lacandon được sử dụng bởi không quá 100 người .Tiếng Anh được sử dụng thoáng đãng trong hội đồng người Mỹ tại Mexico, những thành phố giáp biên giới phía bắc và những TT kinh tế tài chính, kinh tế tài chính lớn. Một số ngôn từ gốc Âu khác cũng được sử dụng nhiều là tiếng Venezia ( bắt nguồn từ Ý ), tiếng Plautdietsch ( miền nam Đức ), tiếng Đức, tiếng Pháp và tiếng Digan .
Trẻ em Mexico tại Monterrrey
Mexico là một vương quốc có nhiều sắc tộc khác nhau và Hiến pháp nước này ghi rõ Mexico là một vương quốc đa chủng tộc. Dân Mexico hoàn toàn có thể chia làm những nhóm chính sau :

• Người Mestizo (tức người lai giữa người da trắng và người da đỏ) là nhóm sắc tộc chiếm tỉ lệ cao nhất tại Mexico, ước tính từ 60-75%[74].
• Người da đỏ bản địa được ước tính chiếm khoảng từ 12 – 30% dân số. Đây là những cư dân đầu tiên của Mexico do vậy các ngôn ngữ của họ được chính phủ Mexico công nhận là ngôn ngữ quốc gia và được bảo vệ.
• Người da trắng chiếm khoảng 9 – 17% dân số là những người dân nhập cư gốc châu Âu. Họ có nhiều nguồn gốc khác nhau trong đó chủ yếu là Tây Ban Nha, rồi đến một số nhóm khác như Pháp, Italy, Bồ Đào Nha, Basque, Đức, Ireland, Ba Lan, România, Nga… Ngoài ra còn có một số người Mỹ và Canada gần đây cũng di cư đến Mexico.

Người da đen chiếm một thiểu số không đáng kể tại Mexico, tập trung chuyên sâu ở vùng bờ biển Veracruz, Tabasco, Guerrero. Mexico cũng có một hội đồng người Á khá phần đông đến từ Trung Quốc, Nước Hàn, Philippines, Nhật Bản, Liban, Thổ Nhĩ Kỳ …
8 reales Mexico, loại tiền tệ đầu tiên được đúc sau khi Mexico dành độc lập (1824 – 1897), đường kính 38,9mm, tỷ lệ bạc 90,3% và trọng lượng 27,07gr
1 peso bạc Mexico đời đầu (1869 – 1873), với 90,3% bạc, trọng lượng 27,073gr và đường kính 37,0mm
1 peso bạc Mexico đời thứ 2 (1899 – 1909), với 90,27% bạc, trọng lượng 27,073gr và đường kính 38,5mm
Mexico là một nền kinh tế thị trường hỗn hợp và được xếp vào nhóm những vương quốc có thu nhập trung bình trên [ 75 ]. Đây là nền kinh tế tài chính lớn thứ 15 thế giới dựa trên GDP [ 76 ] và đồng thời cũng là một trong những nước có thu nhập trung bình cao nhất khu vực Mỹ Latinh, tuy nhiên vẫn còn kém xa so với những nước Bắc Mỹ. Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế, thu nhập trung bình đầu người của Mexico là 9,452 USD ( danh nghĩa ) trong năm năm nay, đứng thứ nhì khu vực Mỹ Latinh ( sau Brasil ) còn nếu theo nhu cầu mua sắm tương tự thì thu nhập của Mexico là 19,519 USD, đứng thứ nhất [ 76 ] .Sau cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng năm 1994, Mexico đã hồi sinh một cách ấn tượng nền kinh tế tài chính bằng cách thiết kế xây dựng một nền kinh tế tài chính phong phú và văn minh. Cơ sở hạ tầng được cải tổ đã nâng cao chất lượng hoạt động giải trí của những bến cảng, đường sá, mạng lưới điện, viễn thông, hàng không bảo vệ cho sự tăng trưởng kinh tế tài chính. Dầu lửa vẫn là mẫu sản phẩm xuất khẩu nòng cốt của Mexico và mang lại một nguồn ngoại tế lớn cho nền kinh tế tài chính nước này. Sau khi phải trải qua suy thoái và khủng hoảng trong năm 2001, nền kinh tế tài chính của quốc gia đã hồi sinh và đạt mức tăng trưởng lần lượt là 4.2, 3.0 và 4.8 % trong những năm 2004, 2005 và 2006 [ 77 ], mặc dầu số lượng này vẫn bị coi là thấp so với mức tăng trưởng tiềm năng của Mexico [ 78 ]. Sau cuộc đại suy thoái và khủng hoảng 2008 – 2009, nền kinh tế tài chính đã đạt mức tăng trưởng trung bình là 3.32 % mỗi năm kể từ năm 2010 đến năm năm trước. Năm 2017, nền kinh tế tài chính Mexico đạt mức tăng trưởng là 2.0 % [ 79 ]. Với dân số đông và một nền kinh tế tài chính tăng trưởng năng động và vững chãi, Mexico được dự báo hoàn toàn có thể sẽ trở thành một trong 5 cường quốc kinh tế tài chính thế giới vào năm 2050 theo thứ tự lần lượt là Trung Quốc, Mỹ, Ấn Độ, Brasil và Mexico [ 80 ] .Theo Ngân hàng Thế giới, tỉ lệ nghèo khó tại Mexico đã giảm từ 24,2 % xuống 17,6 % trong khoảng chừng 2000 – 2004. Tuy nhiên theo số liệu thống kê của CONEVAL thì từ năm 2006 đến 2010, tỷ suất dân số sống trong cảnh nghèo nàn tăng từ 18 % – 19 % [ 81 ] lên 46 % ( 52 triệu người ) [ 82 ]. Đến năm 2017, Ngân hàng thế giới ước tính có tới 42.3 % dân số Mexico sống trong bần hàn [ 83 ] [ 84 ]. Ngoài ra sự bất bình đẳng trong thu nhập của người dân Mexico cũng là một yếu tố lớn so với nước này. Sự chênh lệch giàu nghèo, phản ánh qua chỉ số Gini cao của Mexico hoàn toàn có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng về xã hội và kinh tế tài chính. Trong Báo cáo về Chỉ số Phát triển Con người của Liên Hiệp Quốc năm 2004, một số ít Q. tại TT thành phố Mexico như Q. Benito Juarez, hay Q. San Pedro Carza Garcia thuộc bang Nueva Leon có mức thu nhập cũng như điều kiện kèm theo y tế, giáo dục ngang với trung bình của những nước tăng trưởng như Đức và New Zealand. Trong khi đó, Q. Metlatonoc thuộc bang Guerrero có chỉ số HDI ngang với Syria, một nước thu nhập trung bình dưới [ 85 ] .Mexico đã ký Hiệp định Tự do Thương mại ( FTA ) với hơn 40 vương quốc trong đó có Hoa Kỳ, Nhật Bản, Liên minh châu Âu, những nước Trung Mỹ và Nam Mỹ. Khoảng 90 % mậu dịch của Mexico có FTA. Đối tác thương mại hầu hết của Mexico là hai nước bạn hàng Bắc Mỹ thuộc khối NAFTA, chiếm tới 90 % mẫu sản phẩm xuất khẩu và 55 % nhập khẩu của nước này [ 86 ]. Trong nền kinh tế tài chính Mexico, nông nghiệp chiếm 4 %, công nghiệp chiếm 26,5 % và dịch vụ chiếm 69,5 %. Các loại sản phẩm xuất khẩu chú yếu của Mexico là dầu mỏ, hàng gia công, rau quả, vải, cafe, bạc. Còn những loại sản phẩm nhập khẩu hầu hết là máy móc, thiết bị, phương tiện đi lại giao thông vận tải .Du lịch cũng là một nguồn thu ngoại tệ lớn của Mexico. Mỗi năm quốc gia Mexico nghênh tiếp hơn 20 triệu lượt khách du lịch quốc tế và là vương quốc duy nhất tại khu vực Mỹ Latinh xuất hiện trong top 25 nước điểm đến du lịch của thế giới. Du lịch Mexico nổi tiếng với những tàn tích từ thời những nền văn minh cổ xưa của châu Mỹ, những khu công trình văn hóa truyền thống lịch sử dân tộc cũng như những bãi biển đẹp dọc theo hai bên bờ biển của nước này. Năm 2017, Mexico đứng thứ 6 thế giới về lượng khách du lịch đến thăm quan [ 87 ]
Văn hóa Mexico phản ánh sự phức tạp của lịch sử vẻ vang Mexico với sự hòa trộn nhiều yếu tố phức tạp về chủng tộc và văn hóa truyền thống trên quốc gia này. Hai tác nhân chính hình thành nên nền văn hóa truyền thống Mexico là văn hóa truyền thống của những thổ dân da đỏ địa phương và nền văn hóa truyền thống Tây Ban Nha, được đưa vào Mexico trong 300 năm thuộc địa. Gần đây, những tác động ảnh hưởng văn hóa truyền thống đương đại đến từ Hoa Kỳ cũng ảnh hưởng tác động vào văn hóa truyền thống Mexico. Giống như nhiều vương quốc Mỹ Latinh khác sau khi giành được độc lập, nền văn hóa truyền thống Mexico từ từ được định hình trên cơ sở sự phong phú về chủng tộc nhưng lại san sẻ chung một tôn giáo duy nhất là Công giáo Rôma .

Thời kỳ Porfiriato (một phần tư cuối thế kỷ XIX và thập niên đầu thế kỷ XX) được đánh dấu bởi sự phát triển mạnh mẽ của nền văn hóa Mexico. Dưới sự cai trị của nhà độc tài Porfirio Diaz, nền kinh tế Mexico phát triển mạnh mẽ và thịnh vượng đã đi cùng với sự phát triển của triết học và nghệ thuật Mexico. Mặc dù đất nước phải trải qua một số biến cố lớn như cuộc Cách mạng Mexico 1910, song nền văn hóa Mexico đã từng bước định hình thành dạng mestizaje, một khái niệm chỉ nền văn hóa đa dạng tại Mexico trong đó đặt những yếu tố bản địa truyền thống làm trung tâm. Năm 1925, trong tác phẩm La Raza Cósmica (tạm dịch là Chủng tộc lớn), nhà văn José Vasconcelos đã xác định Mexico là một quốc gia đa dạng (tương tự như thuật ngữ melting pot của Hoa Kỳ) không chỉ về mặt chủng tộc mà còn về mặt văn hóa[88]. Nhận thức mới mẻ này đã làm cho Mexico hoàn toàn khác biệt so với nhiều nước châu Âu lúc đó vẫn giữ quan điểm lỗi thời về chủng tộc thượng đẳng.

Tacos
Ẩm thực tại Mexico nổi tiếng thế giới với mùi vị cay nồng, cách trang trí món ăn sặc sỡ và sự phong phú về những loại gia vị khác nhau. Nhiều món ăn Mexico ngày này dựa trên những thực phẩm truyền thống cuội nguồn thời kỳ tiền Colombo, tích hợp với những món ăn Tây Ban Nha do người châu Âu mang đến đã làm nên một sự phong phú nhưng vô cùng độc lạ trong siêu thị nhà hàng nước này. Khi đến Mexico, người Tây Ban Nha đã mang theo gạo, thịt bò, thịt lợn, thịt gà, rượu nho và tỏi. Trong khi đó người dân da đỏ tại Mexico cũng có rất nhiều loại thực phẩm rực rỡ mà thời nay được thông dụng khắp thế giới như ngô, cà chua, vanilla, đu đủ, dứa, ớt cay, khoai lang, đậu, lạc, chocolate …

Bữa ăn truyền thống đối với người Mexico bản địa chủ yếu có ngô như lương thực chính, kết hợp với các loài thảo mộc, ớt, cà chua. Ngày nay việc sử dụng gạo cũng rất phổ biến tai Mexico để làm lương thực, ngoài ra còn có lúa mì. Chocalate cũng bắt nguồn từ Mexico nhưng ngày xưa, người da đỏ chủ yếu dùng để uống. Mexico cũng là nơi ra đời của nhiều loại bánh ngô như bánh ngô có nhân (tacos, nhân bánh có thể là nhiều loại thịt hoặc rau), bánh ngô phomat (quesadillas) hay bánh ngô cay (enchiladas). Mỗi vùng miền trên đất nước Mexico có thể có những loại thực phẩm đặc trưng riêng. Thứ đồ uống phổ biến và đặc trưng cho Mexico là rượu tequila.

Vào ngày 16 tháng 11 năm 2010 ẩm thực Mexico đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa truyền thống phi vật thể của trái đất [ 89 ] .
Âm nhạc của Mexico bộc lộ sự phong phú, nhiều mẫu mã về thể loại : từ những thể loại nhạc truyền thống cuội nguồn như Mariachi, Banda, Norteño, Ranchera và Corridos cho đến những trào lưu âm nhạc tân tiến như pop, rock … với những bài hát được sáng tác bằng cả tiếng Anh và tiếng Tây Ban Nha. Âm nhạc cổ xưa được trình diễn bởi những dàn nhạc giao hưởng được tổ chức triển khai tại hầu hết những bang của quốc gia để dân cư hoàn toàn có thể chiêm ngưỡng và thưởng thức .Mexico là thị trường âm nhạc lớn nhất khu vực Mỹ Latinh. Nước này đã xuất khẩu âm nhạc của mình ra nhiều nước Trung Mỹ, Nam Mỹ và châu Âu ( đặc biệt quan trọng là Tây Ban Nha ) do có sự tương đương ngôn từ. Những ca sĩ nổi tiếng nhất của Mexico là Thalía, Luis Miguel và Paulina Rubio ; những nhóm nhạc lớn Café Tacuba, Molotov, RBD và Maná .
Nghệ thuật của Mexico thuộc địa (trung tâm của Tân Tây Ban Nha) đã phát triển một số lượng lớn các họa sĩ sinh ra ở Mexico. Ngày nay những tác phẩm như thế này được bảo tồn trong các bảo tàng ở nhiều thành phố trên khắp đất nước Mexico.
Hội họa là một trong những mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ truyền kiếp nhất ở Mexico. Những bức họa trong 1 số ít hang động thuộc chủ quyền lãnh thổ Mexico có niên đại khoảng chừng 7500 năm tuổi, đặc biệt quan trọng là trong những hang động của bán đảo Baja California. Phong cach hội họa Tiền Hispanic Open trong những tòa nhà và hang động, trong những cuốn sách chép tay của người Aztec, trong những mẫu sản phẩm đồ gốm, trong hàng may mặc, vv .. ; ví dụ rõ nét là những bức tranh tường của người Maya tại Bonampak, hoặc những bức tranh ở Teotihuacán, Cacaxtla và Monte Albán .Những bức tranh tường đã có một thời kì nở rộ và đóng một vai trò quan trọng trong thế kỷ 16, những bức họa này Open trong hầu hết những khu công trình kiến thiết xây dựng mang ý nghĩa tôn giáo như tu viện ở Acolman, Actopan, Huejotzingo, Tecamachalco và Zinacantepec. Người ta nói rằng hầu hết những bức họa này đuơc những người địa phương tạo nên dưới sự chỉ huy của những tu sĩ .

Trong một thời gian người ta tin rằng họa sĩ châu Âu đầu tiên sống ở Tân Tây Ban Nha là Rodrigo de Cifuentes, được biết đến với những tác phẩm như The Baptism of the Caciques de Tlaxcala, ông cũng là người chịu trách nhiệm trang trí bàn lễ thánh của Tu viện San Francisco ở Tlaxcala. Một họa sĩ bản địa nổi tiếng là Marcos Aquino. Sự xuất hiện của một số họa sĩ châu Âu và một số sinh viên đến từ Tây Ban Nha, chẳng hạn như Juan Correa, Cristóbal de Villalpando hoặc Miguel Cabrera, đã làm thay đổi nguồn gốc chính của ý thức hệ chính trị và tư tưởng của các nghệ sĩ.

Hội họa của thế kỷ 19 chịu tác động ảnh hưởng rất can đảm và mạnh mẽ của phong thái lãng mạn, tranh phong cảnh và tranh chân dung là tăng trưởng nhất ở thời kỳ này. Hermenegildo Bustos là một trong những họa sỹ được nhìn nhận cao nhất trong lịch sử dân tộc của nền nghệ thuật và thẩm mỹ Mexico. Trong những năm này còn Open nhiều họa sỹ xuất chúng như Santiago Rebull, José Salomé Pina, Félix Parra, Eugenio Landesio, José María Velasco Góme, Julio Ruelas .Hội họa Mexico ở thế kỷ 20 nổi tiếng thế giới với những nhân vật như David Alfaro Siqueiros, José Clemente Orozco, Joaquín Clausell, Frida Kahlo và Diego Rivera. Sang thế kỷ 21, 1 số ít họa sỹ nổi tiếng ở Mexico là Patricia Calvo Guzmán, Eliseo Garza Aguilar, Rafael Torres Correa .
Đầu bằng đá của người Olmec, tiêu biểu cho điêu khắc thời kỳ tiền Columbus
Điêu khắc ở Mexico được bộc lộ can đảm và mạnh mẽ trong những nền văn hóa truyền thống Mesoamerican tiền Columbus ( Maya, Olmec, Toltec, Mixtec, Aztec ), vv, những tác phẩm điêu khắc thời kì này thường mang ý nghĩa tôn giáo. Kể từ sau cuộc chinh phục của người Tây Ban Nha, những tác phẩm điêu khắc dân sự hoặc mang tính tôn giáo được tạo nên bởi những nghệ sĩ địa phương, với sự hướng dẫn của những giáo viên tới từ chính quốc, do đó những tác phẩm điêu khắc thời kì này dần mang nét đặc trưng của điêu khắc Tây Ban Nha. Kể từ thế kỷ 17, những nhà điêu khắc là người da trắng và người lai đã tạo ra những tác phẩm điêu khắc có ảnh hưởng tác động đáng kể của chủ nghĩa cổ xưa châu Âu .Chủ nghĩa lãng mạn Open, có xu thế phá vỡ những tiêu chuẩn khắt khe và những quy mô của chủ nghĩa cổ xưa, vì nó theo đuổi những sáng tạo độc đáo chịu tác động ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa dân tộc bản địa. Các tác phẩm điêu khắc tôn giáo dần nhường chỗ cho những tác phẩm mang tính thế tục. Từ năm 1820 đến năm 1880, những chủ đề chính của điêu khắc Mexico là : những hình ảnh tôn giáo, những cảnh trong Kinh thánh, những câu truyện ngụ ngôn về hình tượng của trào lưu nổi dậy, cảnh và nhân vật lịch sử dân tộc của thời kỳ tiền Cortesian và chân dung của những tầng lớp quý tộc già trước cuộc cách mạng .Trong thế kỷ 20, những nghệ sĩ điêu khắc lớn của Mexico là Juan Soriano, José Luis Cuevas, Enrique Carbajal ( Sebastián ), Leonora Carrington .
Teotihuacán
Những phát hiện khảo cổ quan trọng về những di tích lịch sử còn sót lại của những khu công trình kiến thiết xây dựng do những dân tộc bản địa bản xứ Mexico thiết kế xây dựng đã được thực thi. Các nền văn minh Mesoamerican đã tạo nên những khu công trình kiến trúc phức tạp tăng trưởng từ đơn thuần đến những hình thức phức tạp ; ở miền bắc của quốc gia nó đã được biểu lộ trong những tòa nhà bằng đất sét và đá, những nhà ở nhiều tầng như đã được tìm thấy ở Paquimé, và những ngôi nhà hang động ở Sierra Madre Occidental .Chủ nghĩa đô thị đã có một sự tăng trưởng lớn trong những nền văn hóa truyền thống tiền Hispanic, thời kỳ mà tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy tầm quan trọng của những đô thị như Teotihuacán, Tollan-Xicocotitlan và Mexico-Tenochtitlan. Teotihuacan đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới vào năm 1987. Cuộc khai thác khảo cổ Teotihuacan vẫn liên tục cho đến thời nay, và hiệu quả là chất lượng và số lượng kỹ năng và kiến thức về lịch sử dân tộc của thành phố được ngày càng tăng ; mặc dầu vậy, những sự kiện quan trọng như tên khởi đầu của thành phố và link dân tộc bản địa của những người sáng lập nên thành phố vẫn chưa được làm rõ .Với sự Open của người Tây Ban Nha, phong thái kiến trúc mang ảnh hưởng tác động của Hi Lạp-La Mã với ảnh hưởng tác động Ả Rập đã được ra mắt. Sự tương tác giữa người Tây Ban Nha và người bản xứ đã dần tăng trưởng thành một phong thái nghệ thuật và thẩm mỹ gọi là tequitqui. Nhiều năm sau, phong thái baroque và chủ nghĩa trang nghiêm đã được áp đặt trong những nhà thời thánh lớn và những tòa nhà dân sự, trong khi những khu vực nông thôn điển hình nổi bật với những trang trại Hacienda kiểu Roman theo xu thế Mozarabic .

Vào thế kỷ 19, phong trào kiến trúc tân cổ điển được phát sinh, thể hiện rõ nét qua những công trình như Hospicio Cabañas. Trường phái kiến trúc Art nouveau, và Art Deco đã được giới thiệu qua công trình Palacio de Bellas Artes đánh dấu bản sắc kiến trúc riêng của quốc gia Mexico, tách khỏi phong cách Hy Lạp-La Mã và tiền Hispanic..

Lucha Libre (Đấu vật kiểu Mexico)
Môn thể thao thông dụng nhất tại Mexico là bóng đá. Người ta tin rằng bóng đá đã được ra mắt ở Mexico bởi những người thợ mỏ Cornish vào cuối thế kỷ 19. Vào năm 1902, một giải đấu 5 đội bóng đã Open, chịu tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ của giải bóng đá Anh. [ 90 ] [ 91 ] Các câu lạc bộ bóng đá số 1 ở Mexico là Club América với 12 vô địch vương quốc, xếp sau là Guadalajara với 11 lần vô địch, và Toluca với 10 lần. [ 92 ] Đội tuyển bóng đá vương quốc Mexico là đội tuyển bóng đá vương quốc thành công xuất sắc nhất trong khu vực CONCACAF, với 9 lần vô địch những giải CONCACAF, trong đó có 6 Cúp vàng CONCACAF. Mexico cũng là đội duy nhất của CONCACAF từng giành được chức vô địch của một giải đấu thuộc FIFA, FIFA Confederations Cup năm 1999. Mặc dù Mexico thuộc thẩm quyền của CONCACAF, đội tuyển bóng đá vương quốc Mexico đã tiếp tục được mời tranh tài tại Copa América kể từ năm 1993 và đã 2 lần lọt được vào trận chung kết. Nhiều cầu thủ của Mexico đã và đang tranh tài tại những giải bóng đá số 1 châu Âu như Rafael Márquez, Carlos Salcido, Ricardo Osorio, Pável Pardo, Andrés Guardado, Guillermo Franco, Carlos Vela, Giovani dos Santos, Omar Bravo, Aaron Galindo, Héctor Moreno, Francisco Javier Rodríguez, Javier Hernandez, Hirving Lozano .Mexico City đã từng được chọn làm thành phố đăng cai Thế vận hội ngày hè 1968, trở thành thành phố tiên phong của khu vực Mỹ Latinh có được vinh dự này. [ 93 ] Mexico cũng là vương quốc có số lần đăng cai World Cup nhiều nhất, từng tổ chức triển khai hai giải đấu : 1970 và 1986 và sắp tới sẽ có lần thứ ba trở thành chủ nhà của giải đấu bóng đá lớn nhất hành tinh vào năm 2026. [ 94 ]Đấu bò là một môn thể thao thông dụng ở trong nước, và gần như tổng thể những thành phố lớn tại Mexico đều có sàn đấu bò. Plaza Mexico ở Mexico City, là sàn đấu bò lớn nhất trên thế giới, với sức chứa 55,000 chỗ ngồi. Đấu vật chuyên nghiệp ( hoặc Lucha Libre trong tiếng Tây Ban Nha ) cũng rất thông dụng. Những ngôi sao 5 cánh số 1 của Mexico trong bộ môn này là Rey Mysterio, Sin Cara, Kalisto, Alberto Del Rio .

Lễ hội truyền thống lịch sử[sửa|sửa mã nguồn]

Ngày 16 tháng 9 là ngày Mexico giành được độc lập từ tay người Tây Ban Nha năm 1821 và được coi là một ngày lễ hội chính thức của quốc gia. Bên cạnh những đợt nghỉ lễ thường thì trên khắp thế giới như Năm mới, Giáng Sinh, mỗi thành phố, trị trấn hay những làng quê của Mexico đều có những tiệc tùng thường niên của riêng mình để tưởng niệm vị thánh bảo trợ cho địa phương họ. Trong dịp nghỉ lễ thánh của địa phương, người dân Mexico thường cầu nguyện, đốt nến và trang trí nhà thời thánh bằng nhiều loại hoa. Những cuộc diễu hành, bắn pháo hoa, những cuộc thi khiêu vũ, thi hoa khôi, những bữa tiệc … cũng được tổ chức triển khai nhân ngày này. Bên cạnh đó tại những thị xã nhỏ còn có những hoạt động giải trí như bóng đá, gà chọi, đấu bò tót nghiệp dư .

Vị thánh bảo trợ cho Mexico là Đức Mẹ Guadalupe. Ngày lễ Guadalupe được tổ chức vào ngày 12 tháng 12 được coi là một trong những ngày lễ quan trọng nhất của đất nước Mexico.

Ngày Vong Linh (Día de los Muertos trong tiếng Tây Ban Nha) được tổ chức vào hai ngày đầu tiên của tháng 11 là một dịp lễ hội khá đặc sắc của Mexico. Lễ hội này bắt nguồn từ những niềm tin tôn giáo có từ xa xưa của đạo Công giáo Rôma là ngày Lễ Các Thánh (1 tháng 11) và Lễ Các Đẳng (2 tháng 11), nhưng cũng được cho là có liên quan tới một lễ hội cổ của người Aztec về Nữ thần Chết. Trong ngày này, người dân Mexico thường sum họp gia đình, đi thăm mộ để tưởng niệm người thân và bạn bè đã mất. Trong ngày lễ này, các cửa hàng ở Mexico thường trang trí sặc sỡ những hình đầu lâu làm bằng đường và những catrina (bộ xương mặc trang phục người phụ nữ).

Mexico mở màn tăng trưởng điện ảnh từ cuối thế kỷ 19, nhưng thời hoàng kim của điện ảnh Mễ mới sáng chói thực sự khi bộ ba đạo diễn tại Hollywood là Guillermo del Toro, Alfonso Cuarón, Alejandro González Iñárritu và nhà làm phim Emmanuel Lubezki đều giành được Giải Oscar và Quả Cầu Vàng. Alejandro G.Ĩnárritu và Alfonso Cuarón giành được 2 Oscars mỗi người, Guillermo del Toro được 1 Oscars và Lubezki được 3 Oscars với những loạt phim hoành tráng như Cuộc chiến không trọng tải, Người đẹp và thủy quái, Birdman ( phim ), Bóng ma hiện về và Roma ( phim 2018 ) .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://vvc.vn
Category : Thể thao