1. Chủng loại, hình dáng và đặc điểm
Chồn Hương hay Cầy Vòi Hương thuộc bộ thú ăn thịt ( Carnivora ), họ cầy ( Viveridae ). Tên khoa học của Cầy Vòi Hương là Vivericula indica ( Theo desmarest, 1817 ). Ở Nước Ta, cầy Vòi Hương còn có tên gọi khác là Chồn Hương, Hên-bon, Tu cỏi, Tu-hên. Trong cùng họ với nó có vài giống cầy khác, nhưng chúng không có túi xạ hương. Đó là giống cầy Mực, cầy Mèo, cầy Giông, cầy Vằn, cầy Vòi Đốm, cầy Vòi Mốc, cầy Gấm, cầy Giêng … Trên quốc tế, có khoảng chừng trên 200 chủng loại cầy khác nhau, riêng Cầy Vòi Hương đặc biệt quan trọng nhất vì ở dưới bụng của con đực, giữa hậu môn và dương vật có một túi xạ, phần giữa túi có 2 lỗ thông, phía bên trên phủ dầy lông, đồng màu với lông trên bụng cầy. Trong túi xạ, có những tuyến xạ tiết ra chất xạ hương sánh đặc như mật ong, màu nâu đỏ, có mùi thơm nồng. Trong thành phần của xạ có ammoniac, tinh dầu, rất nhiều muối khoáng và những thành phần hợp chất hương hữu cơ … Đây là chất xạ của con đực để dẫn dụ con cháu vào mùa sinh sản .
Chồn Hương có thân hình nhỏ, trông giống con mèo, nhưng dài đòn hơn, riêng phần đuôi dài bằng hay khoảng chừng 2/3 thân của nó, đuôi có nhiều lông và rất linh động. Chồn Hương có chân ngắn, mõm nhọn, tai tròn rất thính, hai mắt lớn và cực kỳ tinh anh, hoàn toàn có thể nhìn xuyên trong bóng đêm. Dọc theo khung hình, trên phía sống lưng của Chồn Hương có 4-6 dãi lông màu vàng nhạt hoặc xám nhạt hơn so với lông body toàn thân, tạo nên những vệt sọc dưa chạy dài dọc theo thân của nó từ cổ đến đuôi. Con Cầy trưởng thành có chiều dài từ hậu môn đến mõm khoảng chừng 50-60 cm, riêng phần đuôi dài từ 36-42 cm, nặng trung bình từ 2-6 kg .
1. Chủng loại, hình dáng và đặc điểm
Chồn Hương hay Cầy Vòi Hương thuộc bộ thú ăn thịt (Carnivora), họ cầy (Viveridae). Tên khoa học của Cầy Vòi Hương là Vivericula indica (Theo desmarest, 1817).Ở Việt Nam, cầy Vòi Hương còn có tên gọi khác là Chồn Hương, Hên-bon, Tu cỏi, Tu-hên. Trong cùng họ với nó có vài giống cầy khác, nhưng chúng không có túi xạ hương. Đó là giống cầy Mực, cầy Mèo, cầy Giông, cầy Vằn, cầy Vòi Đốm, cầy Vòi Mốc, cầy Gấm, cầy Giêng … Trên thế giới, có khoảng trên 200 chủng loại cầy khác nhau, riêng Cầy Vòi Hương đặc biệt nhất vì ở dưới bụng của con đực, giữa hậu môn và dương vật có một túi xạ, phần giữa túi có 2 lỗ thông, phía bên trên phủ dầy lông, đồng màu với lông trên bụng cầy. Trong túi xạ, có các tuyến xạ tiết ra chất xạ hương sánh đặc như mật ong, màu nâu đỏ, có mùi thơm nồng. Trong thành phần của xạ có ammoniac, tinh dầu, rất nhiều muối khoáng và các thành phần hợp chất hương hữu cơ… Đây là chất xạ của con đực để dẫn dụ con cái vào mùa sinh sản.
Chồn Hương có thân hình nhỏ, trông giống con mèo, nhưng dài đòn hơn, riêng phần đuôi dài bằng hay khoảng 2/3 thân của nó, đuôi có nhiều lông và rất linh động. Chồn Hương có chân ngắn, mõm nhọn, tai tròn rất thính, hai mắt lớn và cực kỳ tinh anh, có thể nhìn xuyên trong bóng đêm. Dọc theo cơ thể, trên phía lưng của Chồn Hương có 4-6 dãi lông màu vàng nhạt hoặc xám nhạt hơn so với lông toàn thân, tạo nên các vệt sọc dưa chạy dài dọc theo thân của nó từ cổ đến đuôi. Con Cầy trưởng thành có chiều dài từ hậu môn đến mõm khoảng 50-60cm, riêng phần đuôi dài từ 36-42cm, nặng trung bình từ 2-6kg.
Các trại nuôi Chồn Hương ở Việt Nam thường nuôi 3 loại. Chúng có màu lông, độ to nhỏ và trọng lượng khác nhau.
– Loại thứ nhất: lông xám tro ngả vàng có 4-6 dãi sọc màu nhạt hơn chạy dọc theo thân. Đây là giống Cầy Vòi Hương có số lượng nuôi nhiều nhất ở Việt Nam, nhưng hiện nay giá con giống loại nầy vẫn cao nhất trong ba loại. (Năm 2010-2011, trung bình giá một cặp giống Chồn Hương Sọc nầy từ 4-6 triệu). Con đực trưởng thành thường nặng từ 5-7 kg, con cái từ 3-5 kg. Tuy Chồn Hương là loại thú hoang dã, không dễ thuần hóa nhưng đây là giống dễ nuôi hơn cả. Giống Chồn Hương này nuôi mau lớn, sinh từ 1-5 con một lứa.
– Loại thứ nhì: lông xám tro hay lông mốc ngã đen có các đốm đậm màu hơn nổi trên nền lông. Loại này thân ngắn hơn loại trên, nhìn có vẻ mập mập hơn loại trên, nhưng trọng lượng con trưởng thành nhẹ cân hơn loại trên. Loại này ghét bầy đàn, thích cô độc, tính tình hung dữ hơn loại trên, đôi lúc rất năng động, hay cắn nhau nếu sống gần nhau, và chúng có thể ăn cả con nhỏ.
– Loại thứ ba: lông vàng hay đốm đỏ. Loại con đực trưởng thành nặng khoảng 2,5-3kg, con cái chỉ nặng từ 1,2-1-5 kg. Loại này cũng dữ tính, hay biểu lộ sự hung hăng, tuy bé hơn 2 loại trên nhưng mắn đẻ hơn, động dục sớm, Chồn nuôi từ 6-8 tháng tuổi đã động dục và mỗi năm sản sinh 2 lứa đẻ, mỗi lứa từ 2-6 con
2. Tập tính sống: Chồn Hương vốn là thú hoang dã. Có một số cầy có cách sống bầy đàn, đoàn kết nhưng nhiều chủng loại cầy chỉ sống và đi kiếm ăn đơn độc. Cầy Vòi Hương, hay Chồn Hương, ngoài tự nhiên vốn có tập tính kiếm ăn đơn độc, chúng chỉ gặp nhau vào mùa sinh sản. Ban ngày chúng trốn tránh và ngủ ngày trong các hang hốc, kẽ đá, ban đêm mới bò ra đi kiếm ăn. Vào mùa thức ăn khan hiếm, Chồn Hương đói không ngủ được cũng phải đi kiếm ăn vào cả ban ngày. Tuy nhiên, ban ngày Chồn Hương vẫn thích chọn chỗ có bóng tối, tránh ánh sáng. Chồn Hương là loài ưa sạch sẽ, không thích chỗ ẩm ướt, hôi hám, bụi bặm. Chúng không đi vệ sinh lung tung mà thường đi ở một chỗ nhất định, kín đáo. Lợi dụng tập tính này, bà con nông dân trồng cà phê, vào mùa cà phê chín, có Chồn Hương vào vườn ăn cà phê vào ban đêm, sáng ra chỉ đến một chỗ nhất định để lượm phân của nó và đem phơi chỗ bóng râm, chuẩn bị cho khâu sơ-chế Cà phê Chồn.
Chồn Hương là thú ăn tạp, thức ăn của Chồn Hương cả động lẫn thực vật. Trong tự nhiên, thông thường nó tìm bắt chuột, rắn, ếch, nhái, kỳ nhông… các loại sâu bọ và côn trùng khác nhau. Do có móng vuốt sắc, lanh lẹ, khả năng leo trèo linh động nên Chồn Hương có thể leo lên cây bắt chim non, ăn trứng chim. Nếu sống gần khu vực nông thôn, ban đêm Chồn Hương rình bắt gà, vịt, ăn cả đàn gà con và trứng, nó rất thích ăn trứng gà lộn, vịt lộn. Thức ăn thực vật của Chồn Hương là các loại quả có vị ngọt như chuối, mãng cầu, đu đủ chín, cà phê chín. Đặc biệt Chồn Hương rất thích ăn cà phê chín, chúng cũng thích ăn trái cà phê chín Robusta hơn trái cà phê chín Arabica, vì trái cà phê Robusta chín ngọt, ít nước, nước ngọt của thịt trái sánh hơn. Chúng kén chọn từng trái cà phê, ăn hết phần vỏ và cùi, còn phần hạt có vỏ trấu cứng thì được chúng nuốt trọng, nhưng không tiêu hóa được, các hạt cà phê này sẽ thải ra ngoài thành phân cà phê Chồn Hương . Trong quá trình nhai, gặm hạt cà phê, đi qua dạ dày và ruột của Chồn Hương , các enzyme, men tiêu hóa trong hệ tiêu hóa của con Chồn Hương đã thấm vào hạt cà phê, làm biến đổi chất bên trong hạt cà phê, khiến bẻ gẫy các phân tử hương và vị trong cấu tạo hữu cơ của hạt cà phê. Khi hạt cà phê do Chồn Hương ăn, tiêu hóa và thải ra được xử lý, được làm sạch khỏi mọi chất bẩn và yếu tốt không an toàn thực phẩm, được rang lên ở nhiệt độ từ 200-249 độ C theo một kỹ thuật rang rất tinh tế, thì sẽ cho ra loại Cà Phê Chồn nổi tiếng trên thế giới.
3. Sinh trưởng, sinh sản và phát triển
Chồn Hương có vài lần động dục trong một năm, chu kỳ động dục cũng hay biến động, không ổn định nhưng nói chung mùa động dục của cầy Hương tập trung khoảng từ tháng 7-10 hàng năm. Chồn Hương mỗi năm đẻ từ 1-2 lứa, mỗi lứa từ 1-6 con. Một ổ con nhỏ thường bị chết do các tại nạn khác nhau mà cũng thường có thể bị cha mẹ ăn. Chồn Hương cái khi động dục thường chuyển động nhanh nhẹn, phá chuồng, phát ra tiếng kêu khịt khịt để gọi bạn tình. Nhận được tín hiệu này Chồn Hương đực liền tiết ra xạ hương thơm lừng để quyến dụ con cái. Sau vài ngày chung sống với nhau và gây giống xong chúng sẽ cắn nhau và chia tay nhau nhanh chóng. Thời gian mang thai của cầy Hương cái khoảng 85-90 ngày. Trước ngày đẻ 1-4 ngày, Chồn Hương cái thở mạnh, bụng phình to, vú sưng đỏ, cắn phá lưới chuồng, tỏ vẻ rất khó chịu. Chồn Hương mẹ thường có 6 vú chia ra làm hai hàng. Chồn Hương con mới đẻ, sau 7-10 ngày mới mở mắt. Chồn Hương mẹ sẽ cho con bú từ lúc mới sinh đến 30-40 ngày tuổi. Tuổi thọ của Chồn Hương khá cao, có thể sống trên 10 năm.
– Loại thứ nhất: lông xám tro ngả vàng có 4-6 dãi sọc màu nhạt hơn chạy dọc theo thân. Đây là giống Cầy Vòi Hương có số lượng nuôi nhiều nhất ở Việt Nam, nhưng hiện nay giá con giống loại nầy vẫn cao nhất trong ba loại. (Năm 2010-2011, trung bình giá một cặp giống Chồn Hương Sọc nầy từ 4-6 triệu). Con đực trưởng thành thường nặng từ 5-7 kg, con cái từ 3-5 kg. Tuy Chồn Hương là loại thú hoang dã, không dễ thuần hóa nhưng đây là giống dễ nuôi hơn cả. Giống Chồn Hương này nuôi mau lớn, sinh từ 1-5 con một lứa.
– Loại thứ nhì: lông xám tro hay lông mốc ngã đen có các đốm đậm màu hơn nổi trên nền lông. Loại này thân ngắn hơn loại trên, nhìn có vẻ mập mập hơn loại trên, nhưng trọng lượng con trưởng thành nhẹ cân hơn loại trên. Loại này ghét bầy đàn, thích cô độc, tính tình hung dữ hơn loại trên, đôi lúc rất năng động, hay cắn nhau nếu sống gần nhau, và chúng có thể ăn cả con nhỏ.
– Loại thứ ba: lông vàng hay đốm đỏ. Loại con đực trưởng thành nặng khoảng 2,5-3kg, con cái chỉ nặng từ 1,2-1-5 kg. Loại này cũng dữ tính, hay biểu lộ sự hung hăng, tuy bé hơn 2 loại trên nhưng mắn đẻ hơn, động dục sớm, Chồn nuôi từ 6-8 tháng tuổi đã động dục và mỗi năm sản sinh 2 lứa đẻ, mỗi lứa từ 2-6 con
2. Tập tính sống: Chồn Hương vốn là thú hoang dã. Có một số cầy có cách sống bầy đàn, đoàn kết nhưng nhiều chủng loại cầy chỉ sống và đi kiếm ăn đơn độc. Cầy Vòi Hương, hay Chồn Hương, ngoài tự nhiên vốn có tập tính kiếm ăn đơn độc, chúng chỉ gặp nhau vào mùa sinh sản. Ban ngày chúng trốn tránh và ngủ ngày trong các hang hốc, kẽ đá, ban đêm mới bò ra đi kiếm ăn. Vào mùa thức ăn khan hiếm, Chồn Hương đói không ngủ được cũng phải đi kiếm ăn vào cả ban ngày. Tuy nhiên, ban ngày Chồn Hương vẫn thích chọn chỗ có bóng tối, tránh ánh sáng. Chồn Hương là loài ưa sạch sẽ, không thích chỗ ẩm ướt, hôi hám, bụi bặm. Chúng không đi vệ sinh lung tung mà thường đi ở một chỗ nhất định, kín đáo. Lợi dụng tập tính này, bà con nông dân trồng cà phê, vào mùa cà phê chín, có Chồn Hương vào vườn ăn cà phê vào ban đêm, sáng ra chỉ đến một chỗ nhất định để lượm phân của nó và đem phơi chỗ bóng râm, chuẩn bị cho khâu sơ-chế Cà phê Chồn.
Chồn Hương là thú ăn tạp, thức ăn của Chồn Hương cả động lẫn thực vật. Trong tự nhiên, thông thường nó tìm bắt chuột, rắn, ếch, nhái, kỳ nhông… các loại sâu bọ và côn trùng khác nhau. Do có móng vuốt sắc, lanh lẹ, khả năng leo trèo linh động nên Chồn Hương có thể leo lên cây bắt chim non, ăn trứng chim. Nếu sống gần khu vực nông thôn, ban đêm Chồn Hương rình bắt gà, vịt, ăn cả đàn gà con và trứng, nó rất thích ăn trứng gà lộn, vịt lộn. Thức ăn thực vật của Chồn Hương là các loại quả có vị ngọt như chuối, mãng cầu, đu đủ chín, cà phê chín. Đặc biệt Chồn Hương rất thích ăn cà phê chín, chúng cũng thích ăn trái cà phê chín Robusta hơn trái cà phê chín Arabica, vì trái cà phê Robusta chín ngọt, ít nước, nước ngọt của thịt trái sánh hơn. Chúng kén chọn từng trái cà phê, ăn hết phần vỏ và cùi, còn phần hạt có vỏ trấu cứng thì được chúng nuốt trọng, nhưng không tiêu hóa được, các hạt cà phê này sẽ thải ra ngoài thành phân cà phê Chồn Hương . Trong quá trình nhai, gặm hạt cà phê, đi qua dạ dày và ruột của Chồn Hương , các enzyme, men tiêu hóa trong hệ tiêu hóa của con Chồn Hương đã thấm vào hạt cà phê, làm biến đổi chất bên trong hạt cà phê, khiến bẻ gẫy các phân tử hương và vị trong cấu tạo hữu cơ của hạt cà phê. Khi hạt cà phê do Chồn Hương ăn, tiêu hóa và thải ra được xử lý, được làm sạch khỏi mọi chất bẩn và yếu tốt không an toàn thực phẩm, được rang lên ở nhiệt độ từ 200-249 độ C theo một kỹ thuật rang rất tinh tế, thì sẽ cho ra loại Cà Phê Chồn nổi tiếng trên thế giới.
3. Sinh trưởng, sinh sản và phát triển
Chồn Hương có vài lần động dục trong một năm, chu kỳ luân hồi động dục cũng hay dịch chuyển, không không thay đổi nhưng nói chung mùa động dục của cầy Hương tập trung chuyên sâu khoảng chừng từ tháng 7-10 hàng năm. Chồn Hương mỗi năm đẻ từ 1-2 lứa, mỗi lứa từ 1-6 con. Một ổ con nhỏ thường bị chết do những tại nạn khác nhau mà cũng thường hoàn toàn có thể bị cha mẹ ăn. Chồn Hương cái khi động dục thường hoạt động nhanh gọn, phá chuồng, phát ra tiếng kêu khịt khịt để gọi bạn tình. Nhận được tín hiệu này Chồn Hương đực liền tiết ra xạ hương thơm lừng để quyến dụ con cháu. Sau vài ngày chung sống với nhau và gây giống xong chúng sẽ cắn nhau và chia tay nhau nhanh gọn. Thời gian mang thai của cầy Hương cái khoảng chừng 85-90 ngày. Trước ngày đẻ 1-4 ngày, Chồn Hương cái thở mạnh, bụng phình to, vú sưng đỏ, cắn phá lưới chuồng, tỏ vẻ rất không dễ chịu. Chồn Hương mẹ thường có 6 vú chia ra làm hai hàng. Chồn Hương con mới đẻ, sau 7-10 ngày mới mở mắt. Chồn Hương mẹ sẽ cho con bú từ lúc mới sinh đến 30-40 ngày tuổi. Tuổi thọ của Chồn Hương khá cao, hoàn toàn có thể sống trên 10 năm .
