Bếp lửa( Bằng Việt )Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa .Lên bốn tuổi, cháu đã quen mùi khóiNăm ấy là năm đói mòn, đói mỏiBố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầyChỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháuNghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay !Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửaTu hú kêu trên những cánh đồng xaKhi tu hú kêu, bà còn nhớ không bà ?Bà hay kể chuyện những ngày ở HuếTiếng tu hú sao mà tha thiết thế !Mẹ cùng cha bận công tác làm việc không vềCháu ở cùng bà, bà bảo cháu ngheBà dạy cháu làm, bà chăm cháu học .Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc ,Tu hú ơi ! Chẳng đến ở cùng bàKêu chi hoài trên nhũng cánh đồng xa ?Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụiHàng xóm bốn bên quay trở lại lầm lụiĐỡ đần bà dựng lại túp lều tranhVẫn vững lòng, bà dặn cháu đinh ninh :” Bố ở chiến khu, bố còn việc bố ,Mày có viết thư chớ kể này, kể nọ ,Cứ bảo nhà vẫn được bình yên ! “Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà nhenMột ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵnMột ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng .Lận đận đời bà biết mấy nắng mưaMấy chục năm rồi, đến tận bâỵ giờBà vẫn giữ thói quen dậy sớmNhóm bếp lửa ấp iu nồng đượmNhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùiNhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vuiNhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏÔi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa !Giờ cháu đã đi xa .Có ngọn khói trăm tàuCó lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngảNhưng vẫn chẳng khi nào quên nhắc nhở .- Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa ?Bằng Việt thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ. Ông viết bài thơ Bếp lửa vào tuổi 19, đó là năm 1963 khi còn là sinh viên đang học ĐH ở quốc tế .Cảm xúc dào dạt, lời thơ đẹp, giọng thơ thiết tha bồi hồi, hình tượng thơ độc lạ, phát minh sáng tạo, rực rỡ, đó là ấn tượng của nhiều người khi đọc bài thơ Bếp lửa .Có 41 câu thơ, phần nhiều là thơ 8 chữ ( 31 câu ), còn có 7 câu thơ thất ngôn và 3 câu thơ 9 tiếng. Tất cả đều phối hợp một cách hòa giải, đa dạng và phong phú vần điệu, đọc lên, ngâm lên nghe rất thích, rất mê hoặc .Nhắc lại kí ức tuổi thơ một thời gian khổ – đói nghèo, cuộc chiến tranh, loạn lạc – qua hình tượng bếp lửa, ngọn lửa, đứa cháu ca tụng đức hi sinh, sự tần tảo và tình thương bát ngát của bà, đồng thời nói lên lòng biết ơn bà, thương nhớ bà khôn nguôi .Ba câu thơ đầu nói về bếp lửa và lòng cháu thương bà. Bếp lửa được nhóm lên trong sương sớm, ngọn lửa ” chờn vờn ” rung rinh, hắt ánh sáng lên tường nhà, liếp cửa. Bếp lửa ấm cúng ” nồng đượm ” ấy còn mang tình thương chở che, ôm ấp, ” ấp iu ” của lòng bà. Bếp lửa của bà là bếp lửa của một cuộc sống đã trải qua ” biết mấy nắng mưa “, bần hàn và khó khăn vất vả. Nghĩ về bếp lửa, nhớ về bếp lửa mái ấm gia đình, mà đứa cháu thương bà khôn xiết kể .Hai câu đầu song hành làm hiện lên hình ảnh bếp lửa của bà. Các chữ : ” ấp iu nồng đượm “, ” chờn vờn ” rất hình tượng, gợi tả ; chữ ” thương ” dùng thật đắt qua vần thơ cảm thán, làm cho cảm hứng lan tỏa, thấm sâu vào hồn người :Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa .Năm câu thơ tiếp theo, tác giả nhắc đi nhắc lại : ” mùi khói “, ” khói hun “, đã làm ” nhèm mắt cháu “, làm cho ” sống mũi còn cay ” đến tận giờ đây. Kỉ niệm thời thơ bé khi ” lên bốn tuổi “, kỉ niệm một thời đen tối, đói khổ. Đó là năm ” đói mòn đói mỏi “, năm Ất Dậu 1945. khi người chết đói như ngả rạ. Giọng thơ trĩu xuống, nao nao lòng ta :Lên bốn tuổi cháu dã quen mùi khóiNăm ấy là năm đói mòn đói mỏiBố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy .Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháuNghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay ! .Cái vị xay xè của khói hun nơi bếp lửa những nhà nghèo sẽ mãi mãi bám lấy bao tâm hồn tuổi thơ ; mặc dầu năm tháng trôi qua nhưng kí ức ấy trở thành một vết thương lòng đâu dễ nguôi ngoai .Đoạn thơ thứ ba gồm có 11 câu, nhắc lại một vài kỉ niệm thâm thúy về bà trong suốt thời hạn ” Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa “. Thật là hồn nhiên và trong sáng khi nhà thơ tâm tình với chim tu hú. Chim tu hú kêu trong những ngày hè, khi trái vải đã chín đỏ cành. Tiếng chim tu hú là âm thanh đồng quê nghe thật tha thiết. Tiếng chim tu hú trong bài thơ là một phát minh sáng tạo của Bằng Việt khi nói về bà :Tu hú kêu trên những cánh đồng xaKhi tu hú kêu, bà còn nhớ không bàBà hay kể chuyện những ngày ở HuếTiếng tu hú sao mà tha thiết thế !Quá khứ và hiện tại đồng hiện. Tiếng chim tu hú trở thành một mảnh tâm hồn tuổi thơ. Cháu thương bà khó khăn vất vả, lo toan, biết ngỏ cùng ai. Chỉ hoàn toàn có thể tâm tình với chim tu hú. Nhẹ trách mà thương nhiều :Tu hú ơi ! Chẳng đến ở cùng bàKêu chi hoài trên nhữns cánh đồng xa ? .Tiếng chim tu hú gợi thương :Mẹ cùng cha bận công tác làm việc không vềCháu ở cùng bà, bà bảo cháu ngheBà dạy cháu làm, bà chăm cháu học .Trong nhiều mái ấm gia đình Nước Ta, do nhiều cảnh ngộ khác nhau, mà vai trò của người bà – bà nội, bà ngoại – đã sửa chữa thay thế vai trò của người mẹ hiền. Các từ ngữ : ” bà bảo “, ” bà dạy “, ” bà chăm ” đã miêu tả một cách thâm thúy tấm lòng đôn hậu, tình thương bát ngát, sự chăm chút của bà so với cháu nhỏ. Chữ ” bà ” và chữ ” cháu ” được điệp lại 4 lần gợi tả tình bà cháu quấn quýt yêu thương .Được sống trong tình thương là niềm hạnh phúc. Em bé trong bài thơ Bếp lửa tuy phải sống xa cha mẹ, tuy găp nhiều thiếu thốn khó khăn vất vả, nhưng em thật niềm hạnh phúc khi được sống trong vòng tay yêu thương của bà. Vì thế cháu mới cảm thấy một cách thiết tha nồng hậu :Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc .Đoạn thơ tiếp theo có 10 câu đã tô đậm thêm những phẩm chất cao quý của người bà yêu kính. Bà là chỗ dựa ý thức vững chãi. Sống trong những năm dài cuộc chiến tranh, khi ” giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi ” được sự ” đỡ đần ” của bà con hàng xóm, hai bà cháu mới dựng lại được túp lều tranh, thế nhưng bà vẫn ” vững lòng trước mọi tai ương, thử thách :Vẫn vững lòng, bà dặn cháu đinh ninh :” Bố ở chiến khu, bố còn việc bố “Mày có viết thư chớ kể này, kể nọCứ bảo nhà vẫn được bình yên ! ” .Từ ” bếp lửa “, đứa cháu nghĩ về ” ngọn lửa “. Một hình tượng rất trang trọng. ” Bếp lửa bà nhen ” sớm sớm chiều chiều đã sáng bừng lên thành ngọn lửa bất diệt, ngọn lửa của tình thương ” luôn ủ sẵn “, ngọn lửa của niềm tin vô cùng dai dẳng ” bền chắc và bất diệt. Cùng với hình tượng ” ngọn lửa “, những từ ngữ chỉ thời hạn : ” rồi sớm rồi chiều “, những động từ : ” nhen “, ” ủ sẵn “, ” chứa ” ( chứa niềm tin dai dẳng ) đã khẳng định chắc chắn ý chí, bản lĩnh sống của bà, cũng là của người phụ nữ Nước Ta giữa thời loạn lạc :Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà nhenMột ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵnMột ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng .Điệp ngữ ” một ngọn lửa ” là cấu trúc song hành đã làm cho giọng thơ vang lên can đảm và mạnh mẽ, đầy xúc động tự hào .Tám câu thơ tiếp theo là những suy ngẫm thâm thúy của nhà thơ, của đứa cháu về người bà yêu kính, về bếp lửa trong mỗi mái ấm gia đình Nước Ta tất cả chúng ta. Cuộc đời cùa bà nhiều ” lận đận “, trải qua nhiều ” nắng mưa ” khó khăn vất vả. Bà cần mẫn lo toan, chịu thương chịu khó, thức khuya dậy sớm vì bát cơm, manh áo của con cháu trong mái ấm gia đình. Vần thơ tiềm ẩn bao nghĩa nặng tình sâu. Cháu vô cùng cảm phục và biết ơn bà :Lận đận đời bà biết mấy nắng mưaMấy chục năm rồi, đến tận giờ đâyBà vẫn giữ thói quen dậy sớm .Bà đã nhóm bếp lửa trong suốt cuộc sống bà, đã trải qua nắng mưa ” mấy chục năm rồi “. Bà không chỉ nhóm bếp lửa bằng đôi bàn tay già nua gầy guộc, mà là bằng toàn bộ, tấm lòng đôn hậu ” ấp iu nồng đượm ” của bà so với con cháu. Chữ ” nhóm ” được láy đi láy lại 4 lần, đan kết với những cụ thể rất thực và thân thiện thân quen so với mọi con người, so với mọi mái ấm gia đình tất cả chúng ta. Vị ngọt bùi của khoai sắn, mùi vị ngào ngạt của nồi xôi gạo mới, … đều do bàn tay tần tảo của bà ” nhóm lên ”. Bà đã nhen nhóm, nuôi dưỡng trong lòng con cháu bao ” niềm yêu thương “, bao tham vọng tham vọng. Tâm hồn và khát vọng tuổi thơ đã sáng bừng lên từ ngọn lửa do bà ” nhóm ” suốt mấy chục năm trời :Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượmNhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùiNhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vuiNhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ .Ánh sáng bếp lửa mái ấm gia đình đã chiếu sáng bức chân dung người bà yêu kính. Người bà vĩ đại trở nên thân thiện yêu thương. Trong kí ức của đứa cháu, hình ảnh người bà phảng phất sắc tố cổ tích. Nghĩ về bếp lửa, nghĩ về bà, nhà thơ thốt lên ngợi ca. Cảm xúc dồn nén bỗng ùa ra, trào lên. Cảm xúc thơ, chất trí tuệ của thơ qua câu cảm thán đem đến cho ta bao liên tưởng về bà, về mẹ, về mái ấm tình thương, về bếp lửa mái ấm gia đình :Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa .Bốn câu thơ trong phần kết bộc lộ một cách đằm thắm tình thương nhớ, lòng kính yêu và biết ơn của đứa cháu nhỏ bé nay đã đi xa. Cuộc đời mới thật vui, thật đẹp, đã “ có ngọn khói trăm tàu “, đã ” có ngọn lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả “, nhưng cháu vẫn không nguôi nhớ bà, nhớ bếp lửa mái ấm gia đình thương mến. Giọng thơ trở nên đằm thắm ngọt ngào :Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả nhưng vẫn chẳng khi nào quên nhắc nhở .- Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa ? …Không gian và thời hạn xa cách và dù cuộc sống có thay đổi, nhưng tình thương nhớ bà vẫn thiết tha mãnh liệt. Cảm xúc thơ như những lớp sóng cuộn lên trong lòng người âm vang tình bà-cháu .
Bếp lửa là bài thơ rất hay và độc đáo. Trong ca dao, trong thơ ca dân tộc, có rất nhiều bài hay nói về người mẹ hiền. Bếp lửa là bài thơ viết về người bà yêu kính, tần tảo có tình thương mênh mông. Đó là sự độc đáo, lời thơ đẹp, chất thơ trong trẻo trẻ trung. Hình tượng thơ:”bếp lửa”, “khói hun”, “ngọn lửa”, “tiếng chim tu hú”,… đan kết, xâu chuỗi, rất thơ, đầy ấn tượng.
Đọc bài thơ, tất cả chúng ta vô cùng xúc động về tâm tình tuổi thơ, về hình ảnh và vai trò người bà trong mái ấm gia đình được nhà thơ nói đến. Qua đó, ta càng thấy rõ tình cảm mái ấm gia đình là một trong những tình cảm thiết tha nhất của con người Nước Ta .Với Bằng Việt, tình cảm mái ấm gia đình đã chan hòa và thấm sâu với tình yêu quê nhà quốc gia. Tiếng chim tu hú, bếp lửa ” chờn vờn sương sớm “, vị ngọt bùi của khoai sắn, của nồi xôi gạo mới, … những âm thanh ấy, mùi vị đậm đà, ánh sáng ngọn lửa và tình thương của bà … chính là hồn quê, là tình non nước. Có đi xa mới da diết nhớ .Ai trong tất cả chúng ta còn bà, bà nội, bà ngoại, ai trong tất cả chúng ta, bà đã khuất, hãy khẽ đọc bài thơ Bếp lửa, chắc như đinh sẽ tìm được cái tình, cái đẹp được nhà thơ gửi gắm .
