Châu Á Thái Bình Dương là khu vực có vận tốc tăng trường nhanh nhất, đạt khoảng chừng 210 % .
Mô hình gọi vốn cộng đồng trên thế giới và khả năng áp dụng tại Việt Nam
Năm 2011, kêu gọi vốn trải qua phương pháp vốn cộng đồng đạt khoảng chừng 1,5 tỷ USD, đến nay lượng vốn kêu gọi của phương pháp này đã vượt 100 tỷ USD. Trong đó, châu Á là khu vực có vận tốc tăng trường nhanh nhất, đạt khoảng chừng 210 %. Bài viết nghiên cứu và phân tích những yếu tố chính của mô hình gọi vốn cộng đồng, kinh nghiệm tay nghề tăng trưởng của những nước và nhìn nhận năng lực vận dụng tại Nước Ta .
1. Kinh nghiệm quốc tế về các mô hình tổ chức, quản lý hoạt động gọi vốn cộng đồng
Hiện nay, có 4 phương pháp gọi vốn cộng đồng ( GVCĐ ) chính như : Từ thiện, trả phần thưởng, quà khuyến mãi ngay, cho vay ngang hàng ( P2P ) và gọi vốn theo hình thức CP ( ECF ). Trong đó, mỗi phương pháp GVCĐ có tính đặc trưng nhất định do có tương quan tới cơ sở pháp lý chung của thị trường kinh tế tài chính. Cụ thể như :
1.1. Đối với hình thức ECF
ECF là một hình thức chào bán CP ra công chúng trải qua những nền tảng trung gian với những nhu yếu và nghĩa vụ và trách nhiệm công bố thông tin của Doanh Nghiệp phát hành được thả lỏng. Với đặc thù rủi ro đáng tiếc cao và thả lỏng lao lý chào bán, CP được phát hành qua hình thức ECF thường được xếp loại là CP không được ĐK và chịu sự giám sát ngặt nghèo về mặt công bố thông tin của Ủy ban Chứng khoán. Tại Mỹ, Luật Hỗ trợ khởi sự kinh doanh thương mại năm 2012 được cho phép, CP phát hành trải qua phương pháp GVCĐ là mô hình CP miễn trừ nghĩa vụ và trách nhiệm ĐK chào bán ra công chúng so với những đợt gọi vốn ECF có giá trị tối đa 1 triệu USD trong vòng 12 tháng liên tục. Bên cạnh đó, Đạo luật Việc làm còn gồm có 1 số ít pháp luật bảo vệ nhà đầu tư ( NĐT ), gồm có những hạn chế góp vốn đầu tư, những nhu yếu công bố thông tin của tổ chức triển khai phát hành và sử dụng nền tảng có quản trị .
Tại Nước Hàn, lao lý về ECF nêu rõ tiêu chuẩn tham gia của bên phát hành như sau : ( i ) Là doanh nghiệp nhỏ và vừa ( DNNVV ) hoặc DNKN có dưới 7 năm hoạt động giải trí kể từ thời gian xây dựng ; ( ii ) Cho phép DNKN đã được ghi nhận và những DNNVV hoạt động giải trí trong nghành nghề dịch vụ khoa học công nghệ tiên tiến và tăng trưởng văn hóa truyền thống tham gia gọi vốn không số lượng giới hạn thời hạn hoạt động giải trí .
Malaysia pháp luật Doanh Nghiệp được phép tham gia gọi vốn theo hình thức ECF cần phân phối những điều kiện kèm theo sau : ( i ) Chỉ dành cho những Doanh Nghiệp CP tư nhân ĐK kinh doanh thương mại tại Malaysia ; ( ii ) Các mô hình công ty bị cấm sử dụng ECF gồm có : Định chế kinh tế tài chính, quỹ góp vốn đầu tư, công ty niêm yết và những công ty con thường trực công ty niêm yết, công ty gọi vốn không có kế hoạch sử dụng vốn đơn cử, công ty kêu gọi vốn với mục tiêu cho vay, góp vốn đầu tư lại và công ty có vốn góp lớn hơn 5 triệu Ringgit ( khoảng chừng 1 triệu USD ) ; ( iii ) Công ty phát hành không được phép gọi vốn đồng thời trên nhiều nền tảng ECF khác nhau .
Đối tượng tham gia góp vốn đầu tư ECF : Do CP phát hành không bắt buộc phải ĐK chính thức với Ủy ban Chứng khoán, lao lý tổ chức triển khai phát hành theo hình thức ECF thường đặt ra 1 số ít số lượng giới hạn góp vốn đầu tư. Theo lao lý của Malaysia, việc góp vốn đầu tư trên nền tảng ECF, NĐT chuyên nghiệp không bị vận dụng số lượng giới hạn góp vốn đầu tư, NĐT thiên thần chỉ được góp vốn đầu tư tối đa 500 nghìn Ringit trong 12 tháng ; NĐT nhỏ lẻ chỉ được góp vốn đầu tư tối đa 5 nghìn Ringit so với 1 công ty và không được góp vốn đầu tư hơn mức 50 nghìn Ringit trong 12 tháng. Hàn Quốc cũng đặt ra pháp luật số lượng giới hạn góp vốn đầu tư trên thị trường ECF, theo đó, giá trị góp vốn đầu tư tối đa của NĐT thường thì so với 1 DN là 2 triệu Won, giá trị góp vốn đầu tư tối đa trong 1 năm là 5 triệu Won, giá trị góp vốn đầu tư tối đa của NĐT phân phối điều kiện kèm theo về thu nhập so với 1 DN là 10 triệu Won, giá trị góp vốn đầu tư tối đa trong 1 năm là 20 triệu Won. Tại Mỹ, số lượng giới hạn góp vốn đầu tư được xác lập theo thu nhập hàng năm của NĐT, theo đó, số lượng giới hạn góp vốn đầu tư tăng từ 2.200 USD / năm đến 107.000 USD / năm, tương ứng với mức tăng thu nhập từ 30.000 USD / năm đến 1.200.000 USD / năm .
Tổ chức thị trường : Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, những vương quốc bắt buộc hoạt động giải trí gọi vốn theo hình thức ECF được tổ chức triển khai trải qua nền tảng trung gian môi giới đã được cấp phép. Lợi thế cạnh tranh đối đầu của mô hình ECF dựa vào kinh tế tài chính học quy mô để nâng cao hiệu suất cao kêu gọi vốn cho DNKN với ngân sách thấp và thủ tục đơn thuần. Vì nguyên do này, thị trường ECF thường được tổ chức triển khai phi tập trung chuyên sâu và đặt dưới sự quản trị của Nhà nước .
Tại Nước Hàn, công ty quản trị nền tảng ECF phải cung ứng nhu yếu tương tự như như công ty tư vấn kinh tế tài chính, tư vấn góp vốn đầu tư với vốn chủ sở hữu tối thiểu đạt mức 500 triệu Won. Tại Mỹ, nhu yếu hoạt động giải trí GVCĐ đều phải được thực thi qua những nền tảng đã được ghi nhận. Đây là mô hình trung gian kinh tế tài chính mới Open sau khi pháp luật về ECF chính thức phát hành vào năm năm ngoái .
1.2. Đối với hình thức cho vay ngang hàng
Hình thức cho vay P2P được thiết kế xây dựng theo mô hình thanh toán giao dịch vay nợ kinh tế tài chính, trong đó những bên vay và cho vay trực tiếp thanh toán giao dịch với nhau dưới hình thức cho vay cá thể không bảo vệ, không có sự tham gia của định chế kinh tế tài chính có công dụng cho vay. Các thông tin và nhu yếu vay vốn / cho vay của người dùng đồng thời được thông tin tới những bên tương quan qua nền tảng gọi vốn. Nền tảng P2P hoạt động giải trí dựa vào nguyên tắc “ hỗ trợ vốn toàn phần ”, tức là ý kiến đề nghị vay vốn sẽ chỉ được hỗ trợ vốn sau khi ý kiến đề nghị này nhận đủ số lượng lời mời hỗ trợ vốn với tổng giá trị cho vay .
Để thực thi thanh toán giao dịch vay nợ, bên cho vay sẽ mua tín phiếu được phát hành bởi nền tảng P2P. Tiếp đó, những nền tảng P2P sẽ cho vay tới người tiêu dùng trải qua một mạng lưới hệ thống giao dịch thanh toán trung gian. Vì vậy, những nền tảng P2P cũng có nghĩa vụ và trách nhiệm tích lũy những khoản tiền hỗ trợ vốn dự án Bất Động Sản của những cá thể, tổ chức triển khai góp vốn đầu tư, thực thi cho vay khi đã tích lũy đủ lượng tiền hỗ trợ vốn thiết yếu, thu tiền gốc và lãi từ những cá thể, dự án Bất Động Sản đi vay và hoàn trả tiền lại cho bên chủ nợ. Trong 1 số ít mô hình P2P, số tiền tạm ứng để cho vay được chuyển đến thông tin tài khoản phong tỏa tại ngân hàng nhà nước. Khi đã lôi cuốn đủ số tiền thiết yếu, số tiền cho vay này sẽ được chuyển từ thông tin tài khoản phong tỏa sang thông tin tài khoản của bên đi vay .
Nền tảng cho vay P2P hoàn thành xong Open ở Anh vào năm 2005 và lan rộng ra sang những quốc gia thuộc Liên minh châu Âu ( EU ), Mỹ, Trung Quốc và 1 số ít vương quốc đang tăng trưởng khác. Các mô hình cho vay P2P trong tiến trình đầu tăng trưởng mang đặc thù tự tổ chức triển khai, tự quản lý. Khuôn khổ pháp lý cho hoạt động giải trí cho vay P2P dần được tăng trưởng tại một số ít vương quốc và đang liên tục trong quy trình triển khai xong cùng sự tăng trưởng của hoạt động giải trí GVCĐ nói chung và P2P nói riêng .
Tại Trung Quốc, hoạt động giải trí P2P lending mang đặc thù tự phát trong khoảng chừng thời hạn từ 2007 – năm ngoái. Sau khi pháp luật quản trị hoạt động giải trí P2P lending được Ủy ban Giám sát ngân hàng nhà nước Trung ương Trung Quốc phát hành vào cuối năm năm ngoái, những công ty điều hành quản lý nền tảng cho vay P2P chỉ đóng vai trò trung gian giữa người vay và người cho vay, không được phép sử dụng những nền tảng để cho vay tiền của chính mình hoặc kêu gọi vốn vì mục tiêu cá thể, những lao lý kiểm soát và điều chỉnh hành vi của những công ty tổ chức triển khai nền tảng P2P được thắt chặt để giảm thiểu rủi ro đáng tiếc kinh tế tài chính của người cho vay .
Tại Mỹ, P2P lending được phân loại là hoạt động giải trí phát hành sàn chứng khoán nợ, được đặt dưới sự giám sát của cả mạng lưới hệ thống lao lý Liên Bang và pháp luật trong từng bang. Do vậy, những nền tảng P2P lending quản lý và vận hành trên toàn nước Mỹ sẽ chịu ảnh hưởng tác động của nhiều loại luật đạo khác nhau. Thị trường Mỹ sử dụng 2 mô hình P2P chính gồm : ( i ) Mô hình 1 : Nền tảng P2P link với ngân hàng nhà nước cấp vốn để phát hành khoản vay cho bên đi vay. Sau đó, nền tảng P2P sẽ mua lại khoản vay này ( quy trình sàn chứng khoán hóa ) và bán cho những nhà đầu tư trên thị trường kinh tế tài chính như một loại sàn chứng khoán nợ hoặc ( ii ) Mô hình 2 : Nền tảng P2P tự phát hành khoản vay …
1.3. Các hình thức trả phần thưởng, quà tặng và quyên góp từ thiện
Nhìn chung, hình thức reward và donation được phân loại là hoạt động gọi vốn không có lợi nhuận. Vì vậy, loại hình nền tảng GVCĐ này không chịu sự quản lý chặt chẽ của các cơ quan quản lý thị trường. Nhìn chung, hoạt động của các nền tảng GVCĐ theo phương thức reward hay donation cần tuân thủ quy định chung về quảng cáo, tiếp thị và chống gian lận để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
1.4. Kinh nghiệm về tổ chức, quản lý hoạt động gọi vốn cộng đồng
Thứ nhất, điều kiện kèm theo quan trọng để tăng trưởng hoạt động giải trí GVCĐ tại những vương quốc là việc thiết kế xây dựng, tích tụ điều kiện kèm theo về hệ sinh thái GVCĐ, gồm có những chủ thể tham gia ( DNKN, NĐT, nền tảng trung gian ) và chính sách hoạt động giải trí ( khung pháp lý, cơ sở vật chất hạ tầng công nghệ tiên tiến và bảo mật thông tin, chính sách quản lý và vận hành, hợp tác tương hỗ ) .
Thứ hai, về mặt pháp lý, đặc thù của từng hình thức GVCĐ là khác nhau, yên cầu tư duy tiếp cận về pháp lý khác nhau. Các mô hình GVCĐ góp vốn đầu tư có đặc thù rủi ro đáng tiếc cao hơn, trong khi những mô hình GVCĐ phi doanh thu có rủi ro đáng tiếc khá thấp và tương thích với những dự án Bất Động Sản từ thiện, nghệ thuật và thẩm mỹ, loại sản phẩm nâng cấp cải tiến đời sống hàng ngày với giá trị thấp. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, phần đông những vương quốc đặt ra khuôn khổ pháp lý chung cho hoạt động giải trí GVCĐ và tiêu chuẩn, pháp luật đơn cử với những hoạt động giải trí ECF và P2P …
Thứ ba, so với hoạt động giải trí ECF, thiết yếu phải đặt ra chính sách riêng cho mô hình sàn chứng khoán phát hành qua hình thức ECF, miễn trừ nghĩa vụ và trách nhiệm công bố thông tin và ĐK sàn chứng khoán. Bên cạnh đó, việc tổ chức triển khai, quản trị, đặt ra số lượng giới hạn so với quy mô kêu gọi và quy mô góp vốn đầu tư là giải pháp thiết yếu để giảm thiểu rủi ro đáng tiếc, bảo vệ quyền lợi và nghĩa vụ nhà đầu tư .
Thứ tư, kinh nghiệm tay nghề quốc tế cho thấy, hình thức GVCĐ thông dụng nhất, có điều kiện kèm theo tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ nhất là hoạt động giải trí vay nợ – P2P lending. P2P lending là một mô hình tín dụng thanh toán phát minh sáng tạo, giúp những đối tượng người dùng người mua không hề cung ứng điều kiện kèm theo cho vay của ngân hàng nhà nước truyền thống lịch sử có điều kiện kèm theo tiếp cận nguồn vốn từ thị trường kinh tế tài chính. Tuy nhiên, P2P lending về mặt thực chất là một hoạt động giải trí cho vay phi chính thức. Để bảo vệ quản lý và vận hành bảo đảm an toàn và không thay đổi cho thị trường P2P lending, việc kiến thiết xây dựng mạng lưới hệ thống, lao lý tổ chức triển khai, quản trị, giám sát thị trường cần được thực thi ngặt nghèo .
2. Khả năng áp dụng mô hình gọi vốn cộng đồng tại Việt Nam giai đoạn hiện nay
2.1. Các yếu tố tác động tới hoạt động gọi vốn cộng đồng tại Việt Nam
Về yếu tố văn hóa truyền thống : Nhìn chung, một hệ sinh thái có niềm tin khởi nghiệp can đảm và mạnh mẽ, chuẩn bị sẵn sàng chịu rủi ro đáng tiếc, chuẩn bị sẵn sàng hợp tác và san sẻ là những yếu tố thiết yếu để thôi thúc hoạt động giải trí GVCĐ tăng trưởng. Tại Nước Ta, trào lưu khởi nghiệp mới khởi đầu được kiến thiết xây dựng trong vài năm trở lại đây, niềm tin vào khởi nghiệp và thái độ chuẩn bị sẵn sàng chịu rủi ro đáng tiếc còn chưa rõ nét trong cộng đồng khởi nghiệp Nước Ta. Bên cạnh đó, Nước Ta còn có rào cản trong văn hóa truyền thống về thái độ đáng tin cậy với những ý tưởng sáng tạo mới lạ .
Điều kiện công nghệ tiên tiến : Nước Ta có tỷ suất tiếp cận internet cao, với hơn 64 triệu người dùng internet, chiếm gần 66 % quy mô dân số ( ITU, 2019 b ). Mức độ phủ sóng và sử dụng di động cao, với 143,3 triệu thuê bao di động, chiếm 148 % quy mô dân số ( ITU, 2019 b ). Tỷ lệ sử dụng mạng xã hội tại Nước Ta cũng rất lớn, tập trung chuyên sâu vào những mạng xã hội như Facebook, Twitter, Instagram … Đây là điều kiện kèm theo thuận tiện giúp nhóm dân số trẻ thuận tiện tiếp cận với những ý tưởng sáng tạo, mô hình kinh doanh thương mại, mô hình kêu gọi vốn mới. Hơn nữa, tiềm năng nhân lực về công nghệ thông tin tại Nước Ta là rất lớn, với lợi thế nhân lực chất lượng cao và ngân sách nhân công thấp. Tuy nhiên, yếu tố lớn nhất của Nước Ta là rủi ro tiềm ẩn về bảo mật an ninh mạng và bảo mật thông tin thông tin cá thể. Bên cạnh đó, mạng lưới hệ thống thanh toán giao dịch điện tử cũng chưa trở thành phương tiện đi lại thanh toán giao dịch phổ cập tại Nước Ta .
Khuôn khổ pháp lý : Hiện nay, Nước Ta chưa kiến thiết xây dựng khuôn khổ pháp lý chuyên biệt cho hoạt động giải trí GVCĐ. Vì vậy, những chủ trương tương hỗ, thúc đấy khu vực GVCĐ cũng chưa có, cản trở quy trình thiết kế xây dựng hệ sinh thái gọi vốn cộng đồng. Ngoài ra, những hạn chế trong thủ tục xây dựng Doanh Nghiệp, hạn chế tương quan đến việc kêu gọi những nguồn lực của hệ sinh thái khởi nghiệp để thôi thúc sự tăng trưởng của những DNKN tiềm năng cũng gây tác động ảnh hưởng tới hoạt động giải trí của cộng đồng nền tảng GVCĐ .
2.2. Đề xuất, kiến nghị
Trên cơ sở kinh nghiệm tay nghề tiến hành GVCĐ tại 1 số ít nước, văn hóa truyền thống kinh doanh thương mại, điều kiện kèm theo kỹ thuật và môi trường tự nhiên góp vốn đầu tư của Nước Ta, để bảo vệ tính khả thi của mô hình nền tảng GVCĐ, cần chú ý quan tâm một số ít yếu tố sau :
Thứ nhất, kiến thiết xây dựng hành lang pháp lý rất đầy đủ và tương thích với lao lý pháp lý tương quan. Trong đó, pháp luật đơn cử về tổ chức triển khai phân phối dịch vụ, đối tượng người dùng NĐT và số lượng giới hạn số tiền góp vốn đầu tư để bảo vệ quyền lợi của NĐT trong quá trình đầu thử nghiệm mô hình GVCĐ. Đối với tổ chức triển khai cung ứng dịch vụ, cần lao lý đơn cử về điều kiện kèm theo cấp phép hoạt động giải trí, giám sát duy trì điều kiện kèm theo hoạt động giải trí, giám sát tuân thủ lao lý về hoạt động giải trí, pháp luật về điều kiện kèm theo cơ sở vật chất, nhân sự, kinh tế tài chính để tổ chức triển khai, xây dựng và hoạt động giải trí sàn thanh toán giao dịch trực tuyến .
Đối với tổ chức triển khai kêu gọi vốn là DNNVV, DNKN phát minh sáng tạo hoặc những Doanh Nghiệp hoạt động giải trí trong những nghành mới, Doanh Nghiệp tiềm năng nhưng không tiếp cận được những kênh kêu gọi vốn khác nhau. Do đó, tổ chức triển khai gọi vốn phải là những Doanh Nghiệp hoặc dự án Bất Động Sản khởi nghiệp phát minh sáng tạo, có nghĩa vụ và trách nhiệm phân phối chính sách thông tin, báo cáo giải trình định kỳ, đột xuất về tình hình sử dụng nguồn vốn kêu gọi và phải bảo vệ tính kịp thời khi phân phối thông tin đến những bên tương quan .
Đối với NĐT, do trình độ nghiên cứu và phân tích góp vốn đầu tư, kinh nghiệm tay nghề góp vốn đầu tư và năng lực đồng ý rủi ro đáng tiếc giữa NĐT chuyên nghiệp và NĐT nhỏ lẻ không giống nhau, thế cho nên nên lao lý hạn chế góp vốn đầu tư với mỗi loại NĐT khác nhau theo xếp hạng mức độ rủi ro đáng tiếc của khoản góp vốn đầu tư. Mỗi khoản góp vốn đầu tư được xếp hạng mức độ rủi ro đáng tiếc, từ rủi ro đáng tiếc thấp gắn với doanh thu thấp đến rủi ro đáng tiếc cao gắn với doanh thu cao. NĐT nhỏ lẻ chỉ được phép góp vốn đầu tư vào những khoản được xếp hạng rủi ro đáng tiếc từ thấp đến trung bình .
Thứ hai, phát huy vai trò của sàn giao dịch trực tuyến trong mô hình GVCĐ. Theo đó, sàn giao dịch trực tuyến có vai trò thẩm tra, xác minh thông tin tổ chức huy động vốn và của NĐT; định kỳ phải cập nhật thông tin của tổ chức huy động vốn, NĐT. Sàn giao dịch trực tuyến đại diện cho NĐT trong việc giám sát tổ chức phát hành/tổ chức gọi vốn thực hiện đầy đủ các cam kết trong phương án kinh doanh, phương án huy động vốn và cam kết thực hiện đầy đủ chế độ công bố thông tin, báo cáo; ký hợp đồng với một bên thứ ba cung cấp dịch vụ sao lưu, lưu trữ toàn bộ dữ liệu trên sàn để phòng tránh rủi ro mất mát dữ liệu.
Thứ ba, tăng cường quản trị nhà nước so với nền tảng GVCĐ trải qua việc cấp phép hoạt động giải trí hoặc công nhận đủ điều kiện kèm theo xây dựng sàn thanh toán giao dịch trực tuyến, giám sát sàn thanh toán giao dịch trực tuyến. Tổ chức ĐK phải chứng tỏ đủ năng lực để tổ chức triển khai hoạt động giải trí giao dich trực tuyến so với nền tảng GVCĐ, gồm có : ( i ) Năng lực kinh tế tài chính để duy trì hoạt động giải trí của sàn thanh toán giao dịch trực tuyến không thay đổi, thông suốt ; ( ii ) Năng lực về công nghệ thông tin để kiến thiết xây dựng, quản lý và vận hành Sàn thanh toán giao dịch trực tuyến ; ( iii ) Đáp ứng những tiêu chuẩn về nhân sự ( gồm có những lao lý về tiêu chuẩn, điều kiện kèm theo của Ban quản lý và điều hành Sàn thanh toán giao dịch trực tuyến, năng lượng trình độ của những nhân viên cấp dưới quản lý và vận hành ) ; ( iv ) Một số điều kiện kèm theo khác tương quan đến quá trình nhiệm vụ, mạng lưới hệ thống công bố thông tin, chính sách báo cáo giải trình, tiêu chuẩn về đạo đức nghề nghiệp, bảo mật thông tin thông tin để ship hàng hoạt động giải trí của sàn thanh toán giao dịch trực tuyến .
Để bảo vệ bảo đảm an toàn cho NĐT khi tham gia vào nền tảng GVCĐ, cơ quan quản trị cần triển khai kiểm tra, giám sát liên tục so với việc duy trì những điều kiện kèm theo được cấp phép hoạt động giải trí của sàn thanh toán giao dịch trực tuyến, tuân thủ lao lý về gọi vốn của tổ chức triển khai phát hành / người đi vay và NĐT, việc phân phối thông tin đến những NĐT để bảo vệ thông tin phải rõ ràng, minh bạch và không có sai sót ; NĐT phải được tiếp cận không thiếu những thông tin của dự án Bất Động Sản để xác lập những rủi ro đáng tiếc khi góp vốn đầu tư và hiểu rõ dự án Bất Động Sản mà họ sẽ góp vốn đầu tư ; vận dụng vừa đủ những lao lý về phòng chống rửa tiền …
Tài liệu tham khảo:
1. Thủ tướng Chính phủ (2016), Quyết định số 844/QĐ-TTg ngày 18/5/2016 phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025”;
2. Assessing the potential for crowdfunding and other forms of alternative finance to support research and innovation, EC, 2017;
3. Crowd-funding: An Infant Industry Growing Fast, Eleanor Kirby and Shane Worner, IOSCO Research Department, 2017;
4. Combining crowdfunding and institutional funding to get great ideas off the ground, Peter Baeck, Jonathan Bone, Sam Mitchell, 2017.
