Gọi vốn cộng đồng ( crowdfunding ) là một trong số những nhánh của ngành công nghệ tiên tiến kinh tế tài chính ( Fintech ) được xem như thể một kênh kêu gọi vốn hiệu suất cao cho những doanh nghiệp vừa và nhỏ ( SMEs ) trên thị trường quốc tế .
Tại Nước Ta, thời hạn gần đây, quy mô gọi vốn cộng đồng dưới hình thức vay ( lending-based crowdfunding ) đang tăng trưởng tương đối can đảm và mạnh mẽ, tuy nhiên những hình thức khác của quy mô gọi vốn cộng đồng vẫn còn mang tính nhỏ lẻ / bán chuyên nghiệp [ 1 ] hoặc gần như chưa thể tiến hành tại Nước Ta. Trong đó, quy mô gọi vốn cộng đồng dưới hình thức góp vốn CP ( equity-based crowdfunding ) là một ví dụ nổi bật .
Trong khoanh vùng phạm vi bài viết này, tác giả sẽ tóm lược tổng quan về gọi vốn cộng đồng ; sau đó đề cập đến rào cản pháp lý được cho là lớn nhất của việc tiến hành quy mô gọi vốn cộng đồng dưới hình thức góp vốn CP ( equity-based crowdfunding ) tại Nước Ta lúc bấy giờ .
Tổng quan về gọi vốn cộng đồng
Chủ thể tham gia vào hoạt động giải trí “ gọi vốn cộng đồng ” gồm có : ( 1 ) chủ dự án Bất Động Sản ( project owner ) là cá thể hoặc doanh nghiệp đang có nhu yếu lôi kéo vốn để thực thi hoặc tăng trưởng dự án Bất Động Sản của mình ; ( 2 ) nhà đầu tư ( backers ) là cá thể ( hoặc hoàn toàn có thể là doanh nghiệp ) hứng thú với dự án Bất Động Sản của chủ dự án Bất Động Sản và mong ước cấp vốn cho chủ dự án Bất Động Sản này ; và ( 3 ) nền tảng gọi vốn cộng đồng ( crowdfunding platform ) là nơi phân phối một nền tảng trực tuyến để liên kết chủ dự án Bất Động Sản với nhà đầu tư .
Gọi vốn cộng đồng được phân loại dưới 5 hình thức hầu hết như sau :
- Gọi vốn cộng đồng dưới hình thức vay vốn (lending-based crowdfunding): Các nhà đầu tư (bên cho vay) thông qua nền tảng giao dịch, cho chủ dự án (bên đi vay) vay khoản tiền theo yêu cầu của chủ dự án và chủ dự án có nghĩa vụ phải hoàn trả lại gốc và lãi của khoản vay cho nhà đầu tư sau khi kết thúc thời hạn vay. Lending-based crowdfunding bao gồm cả mô hình cho vay ngang hàng (p2p lending) truyền thống và mô hình tài trợ vốn vay cho SME (SME financing).
- Gọi vốn cộng đồng dưới hình thức góp vốn cổ phần (equity-based crowdfunding): Các nhà đầu tư sẽ thông qua nền tảng giao dịch, tài trợ vốn cho chủ dự án dưới hình thức góp vốn để đổi lấy cổ phần / phần vốn góp của chính chủ dự án đó. Các nhà đầu tư sẽ được xem là các cổ đông / thành viên góp vốn của chủ dự án và đồng thời sẽ có các quyền tương ứng trong vai trò này. Lợi ích kinh tế mà nhà đầu tư nhận được theo mô hình này là cổ tức (dividend). Với vai trò là chủ sở hữu, nhà đầu tư có nhiều quyền hơn đối với chủ dự án nhưng cũng đi kèm theo đó mức độ nghĩa vụ cao hơn so với mô hình lending-based crowdfunding.
- Gọi vốn cộng đồng dưới hình thức từ thiện (donation-based crowdfunding): Các nhà đầu tư sẽ thông qua nền tảng giao dịch, tài trợ vốn cho chủ dự án mà không nhằm mục đích đổi lại bất kỳ lợi ích kinh tế nào.
- Gọi vốn cộng đồng dưới hình thức nhận quà tri ân (reward-based crowdfunding): Các nhà đầu tư sẽ thông qua nền tảng giao dịch, tài trợ vốn cho chủ dự án và chủ dự án sẽ hoàn trả lại cho nhà đầu tư các sản phẩm được hình thành hoặc phát triển từ chính dự án đó.
- Gọi vốn cộng đồng dưới hình thức lợi nhuận trên sản phẩm bán được (royalty-based crowdfunding): Hình thức này tương đối giống với reward-based crowdfunding trừ việc thay vì nhận sản phẩm thì nhà đầu tư sẽ nhận được một số tiền nhất định trên mỗi sản phẩm bán ra thị trường. Hình thức này chưa thực sự phổ biến trên thế giới.
Nhìn chung, quy mô gọi vốn cộng đồng được quản lý và vận hành như sau :
- Chủ dự án sẽ cung cấp thông tin cùng với các tài liệu mà nền tảng giao dịch yêu cầu để nền tảng giao dịch có thể đánh giá sơ bộ tính khả thi của dự án, mức độ tín dụng (chủ yếu đối với hình thức lending-based crowdfunding), các chỉ số khác về tài chính hoặc tình trạng pháp lý cơ bản liên quan đến dự án và chủ dự án[2].
- Sau khi dự án (và chủ dự án) thỏa mãn các điều kiện mà nền tảng giao dịch đưa ra thì đề xuất gọi vốn của chủ dự án, số tiền cần gọi vốn, thời hạn nhận cấp vốn cùng với các thông tin liên quan sẽ được đăng tải lên nền tảng giao dich để các nhà đầu tư có thể tiếp cận, xem xét và quyết định đầu tư.
- Khi có bất kỳ nhà đầu tư nào quyết định tài trợ vốn cho dự án, nhà đầu tư đó sẽ chuyển số tiền mà mình cam kết tài trợ vào một tài khoản phong tỏa do nền tảng giao dịch quản lý[3]. Quy trình này sẽ được lặp lại đối với các nhà đầu tư khác cho đến khi đủ số vốn mà chủ dự án yêu cầu đã được cam kết tài trợ.
- Khi hết thời hạn đầu tư đặt ra ban đầu và toàn bộ số vốn mà chủ dự án yêu cầu đã được cam kết tài trợ, nền tảng giao dịch sẽ căn thêm vào một số điều kiện giải ngân nhất định[4] để giải ngân toàn bộ số vốn này từ tài khoản phong tỏa cho chủ dự án. Trường hợp hết thời hạn góp vốn mà dự án vẫn chưa nhận được đủ vốn cam kết tài trợ để đạt được số vốn mục tiêu ban đầu, nền tảng giao dịch có thể (i) hủy dự án và hoàn trả lại các nhà đầu tư đã cam kết tham gia số tiền mà họ đã chuyển vào tài khoản trung gian hoặc (ii) giải ngân trên cơ sở “có bao nhiêu giải ngân bấy nhiêu” cho chủ dự án, tùy thuộc vào thỏa thuận và phương thức hoạt động của từng nền tảng giao dịch.
- Phí mà nền tảng giao dịch thu chủ yếu là phí giải ngân, được trừ vào khoản tiền của các nhà đầu tư đã cam kết trước khi giải ngân cho chủ dự án.
- Đa số các nền tảng giao dịch cũng sẽ hỗ trợ các công việc hậu giải ngân. Ví dụ: đóng vai trò đầu mối nhận tiền gốc và lãi hoặc cổ tức và phân bổ lại cho nhà đầu tư theo tỷ lệ đầu tư tương ứng của từng người.
Rào cản pháp lý đối với hoạt động gọi vốn cộng đồng theo mô hình góp vốn cổ phần (equity-based crowdfunding)
Nếu việc phát hành những lao lý để kiểm soát và điều chỉnh những nền tảng donation-based, reward-based và royalty-based chưa thật sự cấp bách và thiết yếu vì những nền tảng này đa phần mang đặc thù phi thương mại hoặc có quy mô hạn chế ; thì lending-based và equity-based là hai quy mô gọi vốn cộng đồng đặt ra nhu yếu cho việc đổi khác hoặc thiết kế xây dựng mới những khung pháp lý để kiểm soát và điều chỉnh chúng trong quy trình quản lý và vận hành .
Trong quy mô lending-based, thanh toán giao dịch vay giữa nhà đầu tư ( bên cho vay ) và chủ dự án Bất Động Sản ( bên vay ) trọn vẹn không trái với những lao lý của pháp lý hiện hành, đơn cử hơn là Bộ luật Dân sự năm ngoái, với điều kiện kèm theo những nhà đầu tư tham gia là nhà góp vốn đầu tư cá thể. Nói cách khác, thanh toán giao dịch vay giữa nhà góp vốn đầu tư cá thể và chủ dự án Bất Động Sản vẫn tương thích và chịu sự kiểm soát và điều chỉnh của Bộ luật Dân sự năm ngoái .
trái lại, trong quy mô equity-based, việc xác lập thực chất thanh toán giao dịch phát hành CP của chủ dự án Bất Động Sản cho những nhà đầu tư có tương thích với khung pháp lý hiện hành không phải là yếu tố đơn thuần. Trên thực tiễn, chủ dự án Bất Động Sản trọn vẹn hoàn toàn có thể tự do kêu gọi vốn từ 1-2 nhà góp vốn đầu tư nhất định nhưng một khi số lượng nhà đầu tư trở nên lớn và phong phú hơn thì câu hỏi “ liệu hoạt động giải trí này có bị xem là “ chào bán sàn chứng khoán ra công chúng ” và chủ dự án Bất Động Sản sẽ phải phân phối những điều kiện kèm theo cũng như tuân thủ những thủ tục tốn kém và phức tạp để thực thi hoạt động giải trí này theo pháp luật của Luật Chứng khoán 2019 hay không ? ” được đặt ra .
Nếu câu vấn đáp là có, quy mô equity-based hiện tại trọn vẹn không khả thi để tiến hành ở Nước Ta. Cụ thể hơn, không phải doanh nghiệp nào cũng hoàn toàn có thể thực thi việc chào bán sàn chứng khoán ra công chúng. Để triển khai hoạt động giải trí trên, một doanh nghiệp phải cung ứng rất nhiều điều kiện kèm theo theo Luật Chứng khoán 2019, gồm có nhưng không số lượng giới hạn ( i ) vốn điều lệ tại thời gian ĐK chào bán phải từ 30 tỷ đồng trở lên ; ( ii ) hoạt động giải trí kinh doanh thương mại của 2 năm liên tục trước thời gian ĐK chào bán phải có lãi và đồng thời không có lỗ lũy kế ; ( iii ) có cam kết và phải triển khai niêm yết hoặc ĐK thanh toán giao dịch CP trên mạng lưới hệ thống thanh toán giao dịch sàn chứng khoán, v.v. [ 5 ] Không những vậy, doanh nghiệp còn phải triển khai thủ tục ĐK chào bán với Ủy ban sàn chứng khoán Nhà nước [ 6 ]. Do đối tượng người dùng của quy mô gọi vốn cộng đồng là những SMEs, nên việc cung ứng những điều kiện kèm theo nêu trên hoặc phải có đủ ngân sách để thực thi thủ tục thiết yếu cho mục tiêu chào bán sàn chứng khoán ra công chúng theo Luật Chứng khoán 2019 là trọn vẹn không khả thi .
Còn nếu câu vấn đáp là không thì quy mô equity-based này được kiểm soát và điều chỉnh dưới hình thức nào ?
Luật Chứng khoán 2019 định nghĩa như sau về “ chào bán sàn chứng khoán ra công chúng ” và “ chào bán sàn chứng khoán riêng không liên quan gì đến nhau ” :
“19. Chào bán chứng khoán ra công chúng là việc chào bán chứng khoán theo một trong các phương thức sau đây:
a) Chào bán thông qua phương tiện thông tin đại chúng;
b) Chào bán cho từ 100 nhà đầu tư trở lên, không kể nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp;
c) Chào bán cho các nhà đầu tư không xác định.”[7]
Điều 4.19 Luật Chứng khoán 2019
“20. Chào bán chứng khoán riêng lẻ là việc chào bán chứng khoán không thuộc trường hợp quy định tại điểm a khoản 19 Điều này và theo một trong các phương thức sau đây:
a) Chào bán cho dưới 100 nhà đầu tư, không kể nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp;
b) Chỉ chào bán cho nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp.
Điều 4.20 Luật Chứng khoán 2019
Từ quy định trên, bất kỳ việc chào bán chứng khoán nào rơi vào một trong các hình thức được quy định tại Điều 4.19 của Luật này đều được xem là chào bán chứng khoán ra công chúng. Theo đó, nếu một doanh nghiệp chào bán chứng khoán cho 99 nhà đầu tư không xác định vẫn bị xem là đang thực hiện chào bán chứng khoán ra công chúng. Tuy nhiên, khi xem xét Điều 4.20 của Luật này, chỉ cần việc chào bán không được thực hiện qua phương tiện thông tin đại chúng và nhắm đến 99 nhà đầu tư bất kỳ (không kể là xác định hay không xác định) đều có thể được xem là chào bán chứng khoán riêng lẻ. Như vậy, phải chăng đối với cùng một trường hợp chào bán lại có thể phân loại đồng thời vào cả 2 hình thức chào bán nêu trên? Mặt khác, nội hàm của thuật ngữ “nhà đầu tư không xác định” tại Điều 4.19(c) của Luật Chứng khoán 2019 cũng không được bất kỳ văn bản quy phạm pháp luật nào làm rõ (liệu “không xác định” ở đây là không xác định về số lượng hay về danh tính của nhà đầu tư hay cả hai?). Bởi các lẽ trên, tác giả cho rằng chưa có cơ sở pháp lý rõ ràng để nhận định việc chào bán chứng khoán trên các nền tảng gọi vốn cộng đồng (với điều kiện số lượng nhà đầu tư nhắm đến là dưới 100) là chào bán ra công chúng hay chào bán riêng lẻ.
Ngay cả khi diễn giải của cơ quan nhà nước thiên về hướng chào bán ra công chúng nhiều hơn thì chủ dự án Bất Động Sản và nền tảng thanh toán giao dịch vẫn hoàn toàn có thể “ lách luật ” bằng cách ĐK gọi vốn trên nền tảng thanh toán giao dịch trước nhưng chỉ phát hành nghị quyết đại hội đồng cổ đông trải qua việc phát hành sau khi đã có đủ số lượng và danh tính của từng nhà đầu tư ĐK mua CP trải qua nền tảng thanh toán giao dịch. Khi đó, việc phát hành CP của chủ dự án Bất Động Sản hoàn toàn có thể trọn vẹn được xem là chào bán riêng không liên quan gì đến nhau và chỉ chịu sự kiểm soát và điều chỉnh của Luật Doanh nghiệp [ 8 ], đồng thời tránh mặt những điều kiện kèm theo và thủ tục phức tạp của hoạt động giải trí chào bán ra công chúng .
Tuy nhiên, có lẽ rằng vì rủi ro đáng tiếc pháp lý là tương đối lớn trong khi quyền lợi đem lại chưa đủ để bù đắp rủi ro đáng tiếc trên, thị trường Nước Ta lúc bấy giờ vẫn đang “ vắng bóng ” những doanh nghiệp Fintech thực thi quy mô gọi vốn cộng đồng dưới hình thức góp vốn CP. Kinh nghiệm từ những vương quốc cho thấy cần có những ngoại lệ so với pháp luật về chào bán sàn chứng khoán ra công chúng mà theo đó, khi việc chào bán sàn chứng khoán của một doanh nghiệp phân phối được những điều kiện kèm theo của ngoại lệ đó, doanh nghiệp ( chủ dự án Bất Động Sản ) khi tham gia vào nền tảng gọi vốn cộng đồng sẽ không cần phải bảo vệ những điều kiện kèm theo cũng như thủ tục vận dụng so với hoạt động giải trí chào bán sàn chứng khoán ra công chúng một cách truyền thống cuội nguồn [ 9 ] .
[ 1 ] Đối với những hình thức gọi vốn cộng đồng dưới hình thức từ thiện ( donation-based crowdfunding ) hoặc dưới hình thức nhận quà tri ân ( reward-based crowdfunding ) .
[ 2 ] Mức độ thanh tra rà soát tại bước này hoàn toàn có thể khác nhau tuỳ vào khuynh hướng và phương pháp tiếp cận của những nền tảng thanh toán giao dịch khác nhau .
[ 3 ] Một số vương quốc sử dụng thông tin tài khoản ủy thác do một bên nhận ủy thác ( thường là ngân hàng đầu tư – investment ngân hàng hoặc một công ty nhận ủy thác gia tài – trustee ) để quản trị .
[ 4 ] Một số điều kiện kèm theo giải ngân cho vay hoàn toàn có thể gồm có : ( 1 ) Đối với lending-based crowdfunding : chủ dự án Bất Động Sản không vi phạm bất kể cam kết nào hoặc không có thông tin bất lợi nghiêm trọng nào trước thời gian giải ngân cho vay ; hoặc ( 2 ) Đối với equity-based crowdfunding : chủ dự án Bất Động Sản phải cấp CP hoặc giấy ghi nhận sở hữu phần vốn góp cùng những sách vở pháp lý khác ghi nhận những nhà đầu tư là thành viên góp vốn hoặc cổ đông .
[ 5 ] Luật Chứng khoán 2019, Điều 15 .
[ 6 ] Luật Chứng khoán 2019, Điều 16 .
[7] Luật Chứng khoán 2019, Điều 4.19.
[ 8 ] Luật Chứng khoán 2019, Điều 30 .
[ 9 ] Mark Fenwick, Steven Van Uytsel, Bi Ying, Regulating Fintech in Asia – Global Context, Local Perspectives ( Springer 2020 )
Chia sẻ bài viết này
