Đề bài: Phân tích đoạn đầu của bài thơ Đất Nước – trích trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm
Bạn đang xem: Phân tích đoạn đầu của bài thơ Đất Nước – trích trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm
3 bài văn mẫu Phân tích đoạn đầu của bài thơ Đất Nước – trích trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm
1. Bài mẫu số 1: Phân tích đoạn đầu của bài thơ Đất Nước – trích trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm
Cảm hứng về đất nước, về tầm vóc đáng tự hào của nó là một cảm hứng vốn quen thuộc cùa thơ ca văn minh quy trình tiến độ từ 1945 đến 1975. Bất cứ ai cũng nhận ra rằng từ sau Cách mạng tháng Tám, dân tộc bản địa, tổ quốc đã thực sự vững mạnh của Thánh Gióng. Đó chính là hiện thực, là tiền đề thẩm mĩ cất cánh cho những dòng cảm hứng đáng trân trọng về tầm vóc của con người Nước Ta, đất nước Nước Ta. Là một nhà thơ trẻ, trưởng thành trong thời kì chống Mĩ cứu nước, nặng tình với nước nhà, người tri thức Nguyễn Khoa Điềm cũng góp riêng một lời nói của mình để chứng minh và khẳng định sự lớn dậy ấy .
Ông viết trường ca Mặt đường khát vọng mà âm điệu chính là những lời ngợi ca, những suy nghiệm sâu lắng về đất nước, về thời đại. Dù mới lạ, tiếng thơ của ông về chủ đề quen thuộc này cũng đã khẳng định chắc chắn một nhân dáng, một cách nghĩ, cách nhìn mới. Đọc đoạn trích từ câu đầu đến câu Làm nên đất nước muôn đời … ta thuận tiện tưởng tượng điều ấy .
Bài văn Phân tích đoạn đầu bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
Điểm rất mới của Nguyễn Khoa Điềm là đề cập đến một đề tài rất khái quát, nếu không muốn nói là trừu tượng, đề tài đất nước, nhưng những hình ảnh thơ, vật liệu cụ để dựng nên tầm vóc đó lại rất đơn cử, thân thiện. Để nói lên sự hiện hữu cùa đất nước này ở chiều sâu của thời hạn, chiều rộng của khoảng trống, trong đoạn mở màn, ông đã tập trung chuyên sâu sử dụng rất nhiều hình ảnh rất là đơn cử, thân mật đầy thân thương nhưng lại có sức liên tưởng mãnh liệt và tính khái quát cao. Đó là đoạn từ câu thơ thứ nhất đến câu Đất Nước có từ ngày đó. Đặc biệt, ông nối kết để tạo nên mạch thơ nói về sự hiện hữu của đất nước bằng điệp từ có. Điệp từ này đã nối kết những hình ảnh tưởng chẳng tương quan gì với nhau thành một khối không hề tách rời, khẳng định chắc chắn sự hiện hữu vừa có tính truyền thống lịch sử vừa đầy ân tình sâu nặng của đất nước như một nét riêng không hề hòa lẫn. Ta hãy nghe nhà thơ thể hiện tâm lý của mình .
Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, dần, sàng
Đất nước có từ ngày đó…
Đọc đoạn thơ, ta không thế không chú ý quan tâm đến những hình ảnh thơ đầy sức tưởng tưởng của tác giả về sự hiện hữu của đất nước. Mỗi hình ảnh lại gợi một sự hiện hữu nhằm mục đích chứng minh và khẳng định nét riêng không trộn lẫn của đất nước này. Hình ảnh, với ngôn từ Ngày xửa thời xưa một ngôn từ mở màn cho những câu truyện cổ tích, hình ảnh người bà – nhà thơ muốn nói rằng đất nước này đã sống sót từ truyền kiếp, sống sót từ thuở Mang gươm đi giữ nước – Nghìn năm thương nhớ đất Thăng Long, cái thuở Nam quốc sơn hà. Từ đó, đất nước lớn lên với những phong tục, cốt cách của một dân tộc bản địa đậm tình, đậm nghĩa nhưng cũng chuẩn bị sẵn sàng lao vào khi Tổ quốc lâm nguy. Thân thương thân thiện biết bao khi đất nước hiện hữu vừa thật nhỏ nhoi, lại vừa thật tình cảm nơi miếng trầu. giờ đây bà ăn. Ở đây, sức liên tưởng thật phát minh sáng tạo, đầy ắp những nét đẹp về phong tục, tập quán, truyền thống quê nhà :
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Ở đó, có những bàn tay, những trái tim, những con người cần mẫn chịu thương chịu khó, lam lũ cần mẫn, một nắng hai sương. Đặc biệt ở đó, có sự tồn tụ hiện hữu có khi phải được đánh đổi bằng máu xương, mồ hôi, nước mắt của cả một dân tộc bản địa luôn cần phải rũ bùn đứng dậy tự chứng minh và khẳng định mình .
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, dần, sàng
Đất nước có từ ngày đó…
Cũng trong đoạn thơ này, ngoài hình ảnh là việc sử dụng những từ xưng hô tạo một quan hệ tình cảm đầy máu thịt của hội đồng người Việt. Hình như với cách gọi này, toàn bộ như quây quần, quy tụ, đoàn kết, châu tuần chung một dòng máu, một huyết thống Rồng – Tiên. Đó là từ mẹ, từ cha, từ bà, dân mình quá đỗi ngọt ngào trong những cách xưng hô đằm thắm, mang dẩy truyền thống Nước Ta ấy. Chúng tạo nên một phong vị, một sức gợi đầy thẩm mĩ về Đất Nước, con người Nước Ta, thân ái, thủy chung, giàu truyền thống lịch sử, giàu tình nghĩa, đạo lí làm người. Ở đoạn hai, tác giả lại ngẫm nghĩ, chiêm nghiệm về những điều đã tạo nên đất nước, hướng người đọc đến những định nghĩa rất riêng rất chung về đất nước .
Đất là nơi anh đến trường Nước là nơi em tắm
Đất nước là nơi ta hò hẹn
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Định nghĩa ấy vừa thật độc lạ lại vừa giàu chất suy tưởng. Hóa ra đất nước không phải là một cái gì cao xa, trừu tượng. Nó sống sót nơi mọi người, nơi anh nơi em, nơi tình yêu, nơi em đà trót đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm. Đất nước như vậy lẽ nào không là hình ảnh thiêng liêng, đầy trân trọng và khăng khít với mỗi tất cả chúng ta ?
Ở đây, sự khăng khít lại càng khăng khít hơn khi hình ảnh đất nước ấy hiện lên qua những thần thoại cổ xưa lộng lẫy mà sâu lắng. Đó là nơi Con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc – con cá ngư ông móng nước biển khơi, là nơi Lạc Long Quân và Âu Cơ sinh ra trăm trứng, mở mang bờ cõi về biển, về rừng .
Đất là nơi chim về
Nước là nơi rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Đó là nơi biết giữ gìn đạo nghĩa Uống nước nhớ nguồn như giữ gìn con ngươi của mắt mình .
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Hằng năm ăn đâu, làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ
Đó là nơi mọi người không tiếc máu xương cùng đoàn kết nhất trí để hóa thân cho dáng hình xứ sở, để làm ra Đất Nước muôn đời. Đất nước ấy còn biết tham vọng, còn biết khao khát, còn biết sống và ấp ủ bằng hơi thở bình yên, lòng nhân ái :
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người
Đất Nước, vẹn tròn, to lớn
Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng
Có thể chứng minh và khẳng định rằng, sức mạnh của đoạn thơ là do có rất nhiều hình ảnh, phong phú và đa dạng, phong phú. Tất cả lại được diễn đạt với một giọng thơ rất là tự nhiên, không ồn ào của hình thức thơ – văn xuôi, thơ tự do khiến cho hiệu suất cao thẩm mĩ càng lớn. Điều đáng nói là từ những hình ảnh đó, với sức suy tưởng lo ngại của một tri thức trẻ năng lực gợi mở, vang ngân, liên tưởng của thơ càng lớn. Nó đủ sức để khái quát một cách khá đầy đủ tầm vóc, thế đứng, dáng đứng của một Đất Nước trong khunh hướng ấy thật chững lại, đáng tự hào về chiều sâu lịch sứ, chiều dài và chiều sâu của thời đại. Đó là một khối thống nhất của quá khứ, hiện tại, tương lai. Một vẻ đẹp nói như Tố Hữu :
Ta đứng dây mắt nhìn bốn hướng
Trông lại nghìn xưa trông tới mai sau
Trông Bắc trông Nam trông cả địa cầu.
Không hoài nghi gì nữa, đoạn trích Đất Nước của trường ca Mặt đường khát vọng xứng danh là một khúc ca sử thi, hoành tráng đầy chất thơ về quê nhà, đất nước và con người Nước Ta .
>>> Những bài văn hay lớp 12 phổ biến, hay xuất hiện trong bài kiểm tra, đề thi:
Ngoài bài phân tích đoạn đầu của bài thơ Đất Nước ở trên, các em có thể tìm hiểu thêm các bài văn phân tích khác trong chương trình Ngữ văn 12 như Phân tích bài thơ Đất Nước cũng như Soạn bài Đất nước để có thể ôn tập kiến thức, chuẩn bị tốt cho các bài học, bài kiểm tra trên lớp của mình.
Bài văn Phân tích đoạn đầu bài thơ Đất nước hay nhất
2. Bài mẫu số 2: Phân tích đoạn đầu của bài thơ Đất Nước – trích trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm
Đoạn Đất Nước trích gần chọn chương V của trường ca Mặt đường khát vọng, bộc lộ khá tập trung chuyên sâu những cảm nhận thâm thúy và có phần mới lạ về đất nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm. Nếu không đọc kĩ toàn vẹn trường ca Mặt đường khát vọng dễ nhầm tưởng rằng có vẻ như chương V này không đề cập trực tiếp đến những yếu tố của người trẻ tuổi tri thức miền Nam, không nói đến hiện thực sôi động trong cuộc chiến đấu trong những thành thị miền Nam thời Mĩ – Ngụy, do đó nó không thật gắn bó ngặt nghèo với hàng loạt tác phẩm. Song, thực ra chương này lại là hạt nhân quan trọng nhất của tác phẩm : Sự ý thức về đất nước, về nhân dân đâ dẫn đến sự ý thức về nghĩa vụ và trách nhiệm của thế hệ trẻ, trong cuộc cuộc chiến tranh oanh liệt vì đất nước, vì nhân dân .
Trong văn học Nước Ta, đất nước vốn là một đề tài lớn. Điều đó hoàn toàn có thể lý giải bằng đặc thù quy trình lịch sử dân tộc đấu tranh sống sót của dân tộc bản địa. Trải qua hàng ngàn năm phải liên tục chiến đấu gìn giữ đất nước, hơn ai hết, người Nước Ta luôn luôn gắn bó sâu nặng với đất nước, với đồng bào. Trong văn học viết thời phong kiến đã có những siêu phẩm viết về đất nước như bài thơ Thần được tương truyền của Lý Thường Kiệt, Bài cáo bình Ngô của Nguyễn Trãi. Từ sau Cách mạng tháng Tám, đề tài này tiếp tục Open trong văn học : Nguyễn ĐìnhThi viết bài Đất nước nổi tiếng hầu hết thời kì chống Pháp. Cùng thế hệ với Nguyễn Khoa Điềm, Nguyễn Duy, Thanh Thảo, Hữu Thỉnh … đều có những tác phẩm biểu lộ đề tài đất nước, ở đề tài này, những tác giả ghi nhận những thành công xuất sắc nhất định. Nhưng đoạn trích Đất Nước nói riêng, và trường ca Mặt đường khát vọng nói chung vẫn chiếm được tình cảm của người đọc bời nhà thơ Nguvễn Khoa Điềm đã mang đến cho đề tài này 1 số ít nội dung có phần mới mẻ và lạ mắt và một cách phô diễn khá độc lạ, mê hoặc, không giống bất kể cây bút nào đi trước .
Cảm nhận về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm mở màn thật bình dị. Dưới cách nhìn và cảm nhận cùa nhà thơ trẻ ( khi viết trường ca này Nguyễn Khoa Điềm mới 28 tuổi, nhưng có học vấn cử nhân văn khoa ), đất nước là những gì vô cùng thân mật, bình dị, gắn thật sâu nặng với mỗi con người, mỗi mái ấm gia đình. Đất nước hiện hữu từng giây, từng phút trong đời sống thường nhật vừa là trừu tượng, tuy nhiên lại rất là đơn cử so với từng thành viên. Theo tác giả, đất nước chẳng có gì lạ lẫm. Đất nước có trong những câu truyện mà mỗi bà mẹ thường kể cho con nghe hay mở màn bằng câu “ Ngày xửa rất lâu rồi .. ”. Đất nước còn là những tập quán lưu giữ từ ngàn đời nay, biểu lộ ở miếng trâu bà ta vẫn ăn, hay thói quen “ bới tóc sau đầu ” của mẹ. Đất nước còn là mối quan hệ thủy chung son sắt giữa người với người cùng sống trên dải đất Nước Ta này Điều này, trước hết được chứng tỏ bằng quan hệ bền vững và kiên cố trước sau của mẹ với cha – của vợ với chồng. Trong căn nhà đơn sơ, bao thế hệ người Nước Ta đã sinh con đẻ cái, cần mẫn, lam lũ sớm trưa không khi nào thiếu mái rạ, cây tre. Trong căn nhà rất đỗi quen thân ấy không hề thiếu cái kèo, cái cột … Đây cũng chính là Đất Nước !
Cái mới lạ, sức mê hoặc ở đoạn thơ này chính là cách nói rất là bình dị cùa nhà thơ. Điều này đã khơi dậy trong tiềm thức sâu xa của người đọc những kì niệm, những ấn tượng về một quê nhà Nước Ta, con người Nước Ta quen thuộc thân thiện mà bất kỳ một người đọc nào cũng đã từng tận mắt chứng kiến khiến họ không khỏi bồi hồi xao xuyến nhận ra : Trong đất nước có một phần máu thịt của mình .
Tiếp tục mạch cảm hứng ở khổ đầu, đến khổ thơ tiếp theo, nhiều khi Nguyễn Khoa Điềm tách riêng hai yếu tố đất và nước. Đất Nước chính là sự hợp thành của hai yếu tố đất và nước. Nó luôn thân mật với đời sống mỗi người :
Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc
Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi
Tiếp theo, nhà thơ cảm nhận đất nước qua độ dài vô tận của “ thời hạn đằng đẵng ” lẫn độ dài vô tận của “ khoảng trống bát ngát ”. Và thời hạn không chỉ dài mà điều quan trọng hơn là trên nền thời hạn ấy đã có bao biến thiên lịch sử vẻ vang vừa chân thực vừa phảng phất lịch sử một thời. Đồng bào ta vẫn tự hào là con Rồng cháu Tiên, cha là Lạc Long Quân và mẹ là bà Âu Cơ. Như vậy thời hạn đa phần được cảm nhận trong chiều sâu của lịch sử vẻ vang hình thành và tăng trưởng của đất nước, của dân tộc bản địa. Không gian vừa là núi cao sông rộng, muôn trùng núi bạc, bát ngát biển khơi, lại vừa là nơi sinh sống của bao nhiêu người Nước Ta từ thế hệ này qua thế hệ khác :
Những ai đã khuất,
Những ai bây giờ,
Yêu nhau và sinh con đẻ cái,
Gánh vác phần người đi trước để lại.
Dặn dò con cháu chuyện mai sau,
Hằng năm ăn đâu làm đâu.
Cũng biết cúi đầu nhở ngày giỗ tổ.
Đất nước gắn bó thân thiện với mỗi con người, khi tuổi ấu thơ ( “ Đất là nơi anh đến trường – Nước là nơi em tắm ” ) cũng như khi ta lớn hơn bước vào đời “ Yêu nhau và sinh con đẻ cái ” ) .
Bởi vậy, như một tất yếu, mỗi thành viên phải có nghĩa vụ và trách nhiệm so với đất nước. Nhờ sự dẫn dắt ở phần trên, nhờ xúc cảm chân thành, lời nhắn nhủ có vẻ như như thể “ hô khẩu hiệu ” của tác giả, ở phần sau được người đọc đồng ý một cách khá tự nhiên, rất ít có cảm xúc sống sượng .
Em ơi em,
Đất Nước là máu xương của mình,
Phải biết gắn bó và san sẻ,
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời…
Như vậy, đất nước được cảm nhận một cách khá đa dạng và phong phú, có sự tích hợp hòa giải trên nhiều nghành nghề dịch vụ : những phong tục truyền kiếp, những truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống, giữa khoảng trống và thời hạn, giữa cá thể và hội đồng, giữa cái to lớn, hùng vĩ với những hoạt động và sinh hoạt thường nhật của mỗi một con người. Nếu 1 số ít tác phẩm trước đây, đất nước được biểu lộ bằng một giọng điệu sang trọng và quý phái, uy nghi, hầu hết với những hình ảnh lớn lao, thì ở Mặt đường khát vọng đất nước được biểu lộ bằng những hinh ảnh thân mật với một giọng thơ thiết tha ngọt ngào, ý thơ tăng trưởng một cách khá tự do, tự nhiên : nhưng đoạn thơ vẫn bảo vệ được cấu trúc hợp lý .
Điều đặc biệt quan trọng đáng quan tâm là tác giả đã sử dụng một cách rất là linh động, phát minh sáng tạo vốn hiểu biết nhiều mẫu mã về văn hóa truyền thống dân gian. Chẳng hạn, muốn diễn đạt ý tưởng sáng tạo đất nước ta có từ truyền kiếp, tác giả cho người đọc liên tưởng đến kho tàng truyện cố tích. Truyện cổ tích thường bắt đẩu bằng lời kế Ngày xửa rất lâu rồi … Tiếp đến nhà thơ giúp người đọc nhớ đến truyện Trầu cau bất hủ bằng câu : “ Đất nước khởi đầu với miếng trầu giờ đây bà ăn ”. Và mấy ai không nghĩ đến thần thoại cổ xưa Thánh Gióng, khi đọc câu thơ “ Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc ”. Còn câu “ Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn ” chính là sự vận dụng tuyệt vời câu ca dao từng làm rung động con tim bao người Nước Ta :
Tay nâng chén muối đĩa gừng
Gừng cay muối mặn, xin đừng quên nhau
Song, cũng có lúc tác giả trích nguyên văn một số ít câu dân ca :
Con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạ
Con cá ngư ông móng nước biển khơi…
Cho dù chỉ sử dụng ý trong ca dao trong những truyện dân gian, hay là trích nguyên văn, nhìn chung Nguyễn Khoa Điềm đều tạo nên được nhừng câu thơ mới, những ý thơ mới. Những ý thơ này gắn bó một cách khá ngặt nghèo với nhau. Chẳng hạn, đang trò chuyện “ rất lâu rồi thời xưa ” … nhà thơ chuyển bất ngờ đột ngột đến chuyện giờ đây ( Đất là nơi anh đến trường – Nước là nơi em tắm ). Rồi từ đó, tác giả lại dẫn người đọc vào quốc tế rất lâu rồi với dân ca và truyền thuyết thần thoại ( truyện Sự tích trăm trứng, dân ca xứ Huế … ) .
Cách diễn đạt ấy khá khêu gợi trí tưởng tượng người đọc. Các yếu tố văn hóa truyền thống dân gian đã góp thêm phần không nhỏ bộc lộ tư tưởng cốt lõi của đoạn trích Đất Nước. Đồng thời nó tạo được ở người đọc ấn tượng thâm thúy về một đất nước Việt Nam phong phú, sôi động quái gở, muôn màu muôn vẻ, trải dài theo khoảng trống và thời hạn, thân mật thân thiện với từng con người Nước Ta .
Ngày nay đọc lại đoạn trích này, tất cả chúng ta càng thấy rõ phần nào những góp sức của Nguyễn Khoa Điềm so với sự tăng trưởng của thơ ca thời chống Mĩ. Sự dồi dào trong xúc cảm và chiều sâu trí tuệ đã khiến cho đoạn thơ có chất chính luận trên đây ít bị cũ kĩ theo thời hạn, có phần tránh được só phận cùa một sô bài thơ cùng thời .
3. Bài mẫu số 3: Phân tích đoạn đầu của bài thơ Đất Nước – trích trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm
Năm 1974, Nguyễn Khoa Điềm – một trong những nhà thơ tiêu biểu vượt trội cho thế hệ nhà thơ trẻ trong những năm kháng chiến chống Mỹ, viết trường ca ” Mặt đường khát vọng ”. Bản trường ca viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ ở những thành thị bị tạm chiếm ở Miền Nam, nhận rõ được bộ mặt xâm lược của đế quốc Mĩ, hướng về nhân dân, ý thức được sứ mệnhcủa thế hệ mình : đứng lên, xuống đường hoà nhập với cuộc chiến đấu của dân tộc bản địa. Doạn trích “ Đất Nước ” trích phần đầu chương V của trường ca là đoạn thơ hay nhất nhiều suy tư xúc cảm dồn nén về tư tưởng “ đất nước của nhân dân ”
Quả thật cả đoạn thơ là những lời tâm tình ngọt ngào, ngọt ngào mà thâm thúy thấm thía ; là nhưnghx tò mò về đất nước của nhân dân trên nhiều phương diện. Bình giảng 9 câu đầu đoạn trích ta sẽ thấy được nhận thức của tác giả về đất nước theo bình diện văn hoá .
Lúc này có vẻ như tác giả tập trung chuyên sâu vấn đáp thắc mắc : ” đất nước có từ khi nào ? ”. Đúng vậy mọi đất nước đều có lịch sử dân tộc, bề dày văn hoá riêng, mà nhà thơ lại mày mò nó bằng những phương diện khác nhau. Nguyễn Trãi thì coi :
” Như nước Đại Việt ta từ trước
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu
Núi sông bờ cõi đã chia, phong tục Bắc Nam cũng khác.
Từ Triệu, Đinh,Lí, Trần, bao đời xây nền độc lập…”
Còn với Nguyễn Khoa Điềm, ông không gắn lịch sử vẻ vang đất nước với một thời gian lịch sử dân tộc đơn cử hay một thời hạn trong quá khứ mà lại có một cách lý giải đầy ý niệm : ” Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi ”. Chẳng phải khi tất cả chúng ta sinh ra đất nước đã sống sót từ lâu, con người Việt Nam sinh ra trong lòng nước Việt. Vậy thì đất nước ta hình thành từ khi nào ?. Đó là lúc hội đồng dân cư người Việt có truyền thống văn hoá, phong tục tập quán riêng. điều đó bộc lộ bằng những câu truyện cổ tích, mở màn ” ngày xửa rất lâu rồi …. ”, hay khởi đầu từ những cái vô cùng quen thuộc : “ Đất nước có từ miếng trầu bà ăn …. ”
Phân tích đoạn đầu bài thơ Đất nước để thấy được những cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm về đất nước
Ai trong mỗi tất cả chúng ta chẳng có một thời thơ ấu, nũng nịu đòi mẹ kể chuyện, những câu truyện cổ tích đã đi vào lòng mỗi con người Nước Ta từ tấm bé. Những câu truyện luôn mở màn từ câu : ngày xửa rất lâu rồi, xưa lắm rồi …. Những câu truyện luôn là niềm mơ ước về một đời sống ấm no thanh thản, là những phong tục tập quán, những tình cảm mái ấm gia đình làng xóm thân thương. Đất nước có trong những câu truyện ấy. Ai trong tất cả chúng ta cũng chắc như đinh biết câu truyện ” Trầu cau ”, biết tình nghĩa đậm đà trong mỗi miếng trầu bấy giờ bà ăn, là linh hồn là truyền thống độc lạ của đất Việt .
Đất nước mở màn từ đó … … ..
Nhưng đất nước đâu chỉ mở màn trong cảnh thanh thản no ấm mà nó lớn lên từ trong khó khăn vất vả, đau thương cùng những cuộc hành trình dài, trường chinh không nghỉ :
“Đất nước lớn lên…..
…..
xay, giã, dần, sàng…”
Có lẽ hình ảnh hình tượng cho dân tộc bản địa Nước Ta là hình ảnh cây tre, một loại cây có sức sống mãnh liệt ” nòi tre đâu chịu mọc cong, chưa lên đã thẳng như chông lạ lùng ” ( Tre Nước Ta, Nguyễn Duy ). Nó ham ánh sáng và ngay thật như tính cách con người Nước Ta. Lúc thông thường chở che làng xóm, khi có quân địch thì thành vũ khí đuổi giặc. Hình ảnh Thánh Gióng gãy gậy sắt nhổ tre mà đánh giặc đã chứng tỏ rằng cây tre là hình tượng sức mạnh của con người Nước Ta. Dân mình biết trồng tre mà đánh giặc, chính bới thù này ắt hẳn còn lâu. Trồng tre nên gậy, gặp đâu đánh đó, nó gợi ta liên tưởng đến đoạn đường trường 4000 năm chìm trong máu lửa của một dân tộc bản địa quật cường luôn phải đương đầu với những quân địch tàn ác nhất quyết bảo vệ đến cùng nòi giống xứ sở mình .
Đất Nước là một chủ đề xuyên suốt bao trùm lên những tác phẩm trong quy trình tiến độ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Các nhà thơ nhà văn bằng tình cảm công dân đã có nhiều phát hiện mới mẻ và lạ mắt độc lạ về Tổ quốc, nhân dân. Tổ quốc thường được soi chiếu từ bình diện lịch sử vẻ vang chống ngoại xâm, được khái quát bằng những hình tượng kỳ vĩ, khai thác triệt để chất sử thi hoành tráng. Trong dòng chủ lưu ấy, Nguyễn Khoa Điềm đã lựa chọn cách bộc lộ riêng của mình, bằng thưởng thức tuổi trẻ, bằng nhiệt tình cách mạng và cả bằng vốn tri thức được giảng dạy chuyên nghiệp từ mái trường xã hội chủ nghĩa, tạo nên chiều sâu của hình tượng Đất Nước, hoà mạch thơ chính luận – trữ tình .
Trả lời cho câu hỏi : “ Đất Nước là gì ? Đất Nước từ đâu ra ? ”, nhà thơ đã mở màn bằng những kí ức tuổi thơ để tưởng tượng ra một sự sống sót của Đất Nước trong nhận thức và tình cảm tự nhiên nhất của con người. Những vẻ đẹp được khơi lên từ mạch tâm tình, thấm đẫm hơi thở ca dao dân ca, huyền tích sử thi của dân tộc bản địa. Cái hay của phần mở màn chương Đất Nước chính là sự Open của hàng loạt những hình ảnh có ý nghĩa biểu trưng nhưng rất thân thiện :
Tóc mẹ thì búi sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sàng
Đất Nước có từ ngày đó…
Sức gợi từ những hình ảnh đã dựng lên cả một khoảng trống văn hoá truyền thống cuội nguồn, mang theo hơi thở tâm tình của ca dao “ gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau ” thấm thía tình nghĩa thủy chung. Mạch nguồn ấy liên tục với quy trình trưởng thành của từng cá thể, từ thuở cắp sách đến trường đến khoảnh khắc rung động đầu đời
Mở đầu cho dòng suy tưởng, Nguyễn Khoa Điềm nhận thức về sự sống sót lâu dài hơn của đất nước trong suốt “ thời hạn đằng đẵng ” bốn ngàn năm văn hiến. Thi nhân chứng minh và khẳng định :
Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi.
Đất nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa”… mẹ thường hay kể.
Âm hưởng của lời thơ và lắng đọng như giọng kể chuyện tâm tình thủ thỉ giữa những kẻ thân thương, gợi ra ở người nghe dòng liên tưởng trôi về một thời quá khứ xa xăm, trong ấy trầm tích bao huyền sử tự hào về đời sống chiến đấu của cha ông. Nhà thơ đã sử dụng thi pháp tuyệt vời ở câu thơ bỏ ngỏ. Sau trạng ngữ chỉ thời hạn “ Ngày xửa thời xưa ” …, lời kể của mẹ được chuyển sang cho người đọc tự liên tưởng tưởng tượng về bao hình tượng đẹp một thời làm rối loạn tuổi mộng vàng như Thánh Gióng, Trần Quốc Toản, Mai An Tiêm … Cả một nền văn hoá, văn học dân gian với bao truyền thuyết thần thoại, truyền thuyết thần thoại đa dạng và phong phú làm thế nào hoàn toàn có thể gói trọn trong mấy vần thơ. Thi nhân như trao cho người đọc chiếc chìa khoá để tự mình mày mò cái kho tàng văn hoá phong phú và đa dạng tổ tiên trao lại. Lần về mảnh vườn cổ tích ấy, những ai có lòng chắc như đinh sẽ tự mình chắt chiu được những giọt mật mà tu dưỡng tâm hồn thiện chân, tìm đến một lẽ sống đẹp. Truy tìm về cội nguồn Đất Nước, khó ai hoàn toàn có thể xác lập minh bạch cái ngày tháng khởi thuỷ của nó, mặc dầu là nhà khảo cổ hay sử gia. Nguyễn Khoa Điềm lại xác lập cái buổi bắt đầu ấy qua một nét sống đơn giản và giản dị nhưng đậm đà của những người mẹ, người bà Nước Ta :
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi mình biết trồng tre mà đánh giặc
Không ai lấy tiêu chuẩn đo lường và thống kê của nhà khoa học để bắt bẻ thi nhân. Nguyễn Khoa Điềm chứng minh và khẳng định chân lí bằng một trực cảm thiên tài để lí giải một cách đơn cử sinh động về sự khởi nguyên và tăng trưởng của đất nước qua hình tượng miếng trầu, cây tre. Những hình tượng thông thường quen thuộc trong đời sống của nhân dân Nước Ta, nhưng mãi cho đến khi Nguyễn Khoa Điềm phát biểu, cái chân lí ngỡ là hiển nhiên đấy, người đọc lắng lại một khoảnh khắc, sau đó ngớ ra bao điều mê hoặc. Bởi lẽ, thẩm thấu vào những tế bào mỏng mảnh ấy, là những mối quan hệ tình nghĩa truyền thống cuội nguồn đẹp của con người Nước Ta. Trong tục cúng lễ, miếng trầu quả cau là hình tượng cho tấm lòng thành của con cháu gửi đến hồn thiêng những bậc đã khuất, là nhịp cầu giao cảm với tiền nhân. Miếng trầu gợi ra huyền sử tình yêu, nói lên mối quan hệ vợ chồng chung thuỷ, nghĩa bạn bè Tân – Lang toàn vẹn. Và có lẽ rằng từ đó, miếng trầu trở thành vật biểu trưng cho tình yêu và hôn nhân gia đình. Miếng trầu giúp dẫn mối tìm nhau, để cho con người phải lứa nên duyên, là tác nhân tạo nên bao đôi uyên ương chắp cánh chung cành. Để rồi khi họ về già, thư thả nhai miếng trầu, nhớ buổi thanh xuân tình nồng nghĩa đượm, mà đùng một cái nở nụ cười mãn nguyện chuyện tình xưa .
Nhà thơ lại liên tưởng song hành về sự vững mạnh của đất nước từ buổi “ dân mình biết trồng tre mà đánh giặc ”. Đất nước Việt có điều kiện kèm theo thổ nhưỡng tương thích tạo điều kiện kèm theo cho cây tre sinh sôi tăng trưởng khắp mọi miền của Tổ Quốc, đem lại một màu xanh bát ngát cho quê nhà. Nguyễn Duy cũng từng trăn trở về những phẩm chất kì khôi của cây tre Việt :
Tre xanh xanh tự bao giờ?
Chuyện ngày xưa đã có bờ tre xanh
Thân gầy guộc lá mong manh
Mà sao nên luỹ nên thành tre ơi?
Ở đâu tre cũng xanh tươi
Cho dù đất sỏi đất vôi bạc màu?
Cây tre hiền hậu trên mỗi làng quê. Nó như thể sự đồng hiện những phẩm chất nhiều lúc ngỡ là trái chiều trong cốt cách con người Nước Ta : ngay thật chất phác, đôn hậu thuỷ chung, yêu thích hoà bình như cây tre quyến rũ để hoá thành những đồ vật xinh xắn trong đời sống con người : nhỏ bé như cây tăm, đôi đũa ; êm ái như chiếc nôi ru ta lớn lên vào đời ; yên ổn vững chãi như “ cái kèo cái cột thành tên ”, làm ra ngôi nhà tổ ấm cho mọi mái ấm gia đình đoàn viên bên nhau ; siêng năng tích góp mỡ màu dồn thành sự sống như Nguyễn Duy so sánh :
Rễ siêng không ngại đất nghèo
Tre bao nhiêu rễ bấy nhiêu cần cù.
Đến khi cả dân tộc bản địa lên đường ra trận, quyết giành lại độc lập tự do, thì tre cũng đứng thẳng hiên ngang quật cường cùng chia lửa với dân tộc bản địa Việt, thậm chí còn “ một cây chông cũng tiến công giặc Mỹ “, bởi “ nòi tre đâu chịu mọc cong, chưa lên đã nhọn như chông quái gở ” .
Từ những giá trị vật chất bình dị thân quen, Nguyễn Khoa Điềm gắn dòng suy tưởng đến con người ngàn đời cư trú, lao động, chiến đấu trên mảnh đất Việt để giữ gìn tôn tạo mảnh đất thân yêu. Đó không ai khác là những người mẹ, người cha một đời kính trọng thuỷ chung, “ thương nhau bằng gừng cay muối mặn ”. Tình cảm chân thành ấy không phải là lớp son phấn với “ sắc màu lộng lẫy, sáo ngữ ồn ào ”, mà là những nét duyên như búi tóc mẹ bới sau đầu ngăn nắp ý nhị, đủ để làm cho con tim xao xuyến khi gần nhau, và khi xa thì không khi nào nguôi ngoai nhung nhớ, để rồi họ bật lên những câu ca dao nghe như muối xát tâm can :
Thiếp nhớ chàng tấm phên hư nuộc lạt đứt
Chàng nhớ thiếp khi đắng nước nghẹn cơm
Ba trăng là mấy mươi hôm
Mai nam vắng trước chiều nồm quạnh sau.
Nguyễn Khoa Điềm lại có một cách nhìn thấu triệt theo thời hạn hao phí lao động để kết tinh một hạt gạo trắng trong. Nó phải trải qua bao nắng sương khó khăn vất vả gieo cấy, xay giã, giần sàng. Thắm vào trong hạt gạo nhỏ bé ấy là mồ hôi vị mặn nhọc nhằn của giai cấp nông dân. Nhiều người chỉ biết tận hưởng lạnh nhạt mà quên đi lời dạy “ ăn quả nhớ kẻ trồng cây ”, nên Nguyễn Khoa Điềm đã khôn khéo nhắc nhở tất cả chúng ta nhai hạt cơm dẻo nên nhớ đến công lao của người làm ra nó, để không làm họ buồn lòng phải cất lời nhắc nhở :
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần.
Nguyễn Khoa Điềm thật tài tình, khi ông cụ thể hoá khái niệm đất nước trừu tượng lớn lao cả về chiều “ thời hạn đằng đẵng ”, lẫn “ khoảng trống bát ngát ” vào trong những hình ảnh nhỏ bé như hạt gạo, nhưng lấp lánh lung linh bao tầng ý nghĩa thâm thúy, có giá trị biểu trưng những nét thực chất và tinh hoa của dân tộc bản địa, của Đất Nước Nước Ta. Đề cập đến hạt gạo là nói đến nền kinh tế tài chính nông nghiệp đặc trưng, được pháp luật bởi điều kiện kèm theo thổ nhưỡng thuận tiện của nước Việt. Nhân dân lao động gắn mình trong thiên nhiên và môi trường đất đai từ đời này qua đời khác, sẽ định hình nên những nét cốt cách của con người Việt. Họ yêu quý đất đến mức xem “ Tấc đất tấc vàng ”. Và vì thế, họ sẵn sàng chuẩn bị hiến thân vì nước nhà đất nước như Chế Lan Viên từng xúc cảm :
Ôi Tổ Quốc ta yêu như máu thịt
Như mẹ cha ta như vợ như chồng
Ôi Tổ Quốc nếu cần ta chết
Cho mỗi ngôi nhà ngọn núi con sông
( Sao thắng lợi )
Tính triết lý trong dòng suy tưởng của Nguyễn Khoa Điềm vừa thâm thúy vừa đầy sức thuyết phục. Chỉ vài dòng thơ ngắn và tinh xảo, thi nhân đã đi đến một Kết luận có tính khẳng định chắc chắn “ Đất Nước có từ ngày đó … ” và do nhân dân lao động tạo dựng nên, để cho tất cả chúng ta ngày hôm nay được thụ hưởng niềm hạnh phúc một cách đơn cử thiết thực, chứ không hề là một tình cảm thuần tuý mơ hồ đã thuộc về quá khứ .
— — — — – Hết — — — — —
Ngoài nội dung phân tích ở trên, các em cũng có thể tìm hiểu cách Soạn bài Đọc thêm: Đất nước, một tác phẩm nói về Đất nước của nhà văn Nguyễn Đình Thi. Sau khi đã tìm hiểu xong nội dung trên, các em có thể tham khảo bài viết cảm nhận về bài thơ Đất nước để hiểu và củng cố kiến thức Ngữ văn lớp 12 của mình.
Phân tích đoạn đầu bài thơ Đất nước để thấy được những cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm về đất nước
Đăng bởi : trung học phổ thông Sóc Trăng
Chuyên mục: Giáo Dục
Bản quyền bài viết thuộc trường trung học phổ thông Sóc Trăng. Mọi hành vi sao chép đều là gian lận !
Nguồn san sẻ : Trường trung học phổ thông TP Sóc Trăng ( thptsoctrang.edu.vn )
