Người Dao (ngoài ra còn có các tên gọi khác: Dìu Miền, Miền, các phân hệ như: Lù Gang, Làn Tẻn, Đại Bản, Tiểu Bản, Cốc Ngáng, Cốc Mùn, Sơn Đầu v.v) là một dân tộc có địa bàn cư trú truyền thống là phía nam Trung Quốc và lân cận ở bắc phần tiểu vùng Đông Nam Á.
Tại Trung Quốc người Dao là một trong số 56 dân tộc thiểu số ở được công nhận, (tiếng Hán: 瑶族, Pinyin: Yáo zú, nghĩa là Dao tộc) với dân số là 2.637.000 người. Người Dao cũng là một dân tộc thiểu số ở Lào, Myanmar, Thái Lan.
Người Dao là một trong số 54 dân tộc tại Nước Ta, với số dân là 891.151 người năm 2019 [ 1 ]. Ở Nước Ta, người Dao tuy có dân số không đông nhưng những bản làng của họ trải rộng tại những miền rừng núi phía Bắc ( Cao Bằng, Hà Giang, Tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Lai Châu, Tuyên Quang, … ) đến 1 số ít tỉnh trung du như : Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hòa Bình, TP. Hà Nội và miền biển Quảng Ninh ( người Dao Thanh Y ) [ 2 ] .
Ngoài ra, người Dao còn chia ra thành nhiều nhóm khác nhau, với những nét riêng về phong tục tập quán mà biểu hiện rõ rệt nhất là trên trang phục của họ như: Dao Đỏ, Dao Quần Chẹt, Dao Thanh Y, Dao Áo dài, Dao Quần Trắng,… Mặc dù, họ có nhiều nhóm người khác nhau.
Một phụ nữ người Dao ở Vân Nam
Tại Trung Quốc[sửa|sửa mã nguồn]
Người Dao tại Trung Quốc có hàng trăm nhóm, tiêu biểu vượt trội như :
Hai phụ nữ người Dao Đỏ ở Sapa
Tại Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]
Theo tác dụng điều tra và nghiên cứu của Đề án ” Sưu tầm kiểm kê kho sách cổ người Dao ” do Tiến sĩ Trần Hữu Sơn ( Giám đốc Sở Văn hóa – tin tức – Thể thao Tỉnh Lào Cai ) chủ trì có đăng tại thì : Người Dao có nguồn gốc rất lâu rồi ở hòn đảo Hải Nam ( Trung Quốc ) gồm 7 nhóm. Người Dao ở Nước Ta và ở Lào Cai có 3 nhóm : Dao Tuyển, Dao Nga Hoàng và Dao Làn Tẻn ( còn gọi là Dao Chàm ) họ mở màn di cư sang Nước Ta vào thời Lê ( vào lúc cuối thế kỷ 17 ). Để đến được đất Việt, sống ở vùng núi như thời nay, người Dao đã phải trải qua cuộc hành trình dài muôn phần khó khăn vượt biển, vượt núi, vượt sông. Điều này phản ánh rõ trong nhiều phong tục, nghi lễ của người Dao và được ghi lại rất tỉ mỉ trong sách cổ. Người Dao di cư sang Nước Ta theo nhiều đợt từ hòn đảo Hải Nam, qua Phòng Thành, tới Bắc Giang. Tới đây, họ chuyển dời theo những hướng khác nhau là :
- Theo sông Lô tới Hà Giang hình thành nên người Dao Áo dài.
- Theo sông Chảy tới Lào Cai, hậu duệ ngày nay gọi là Dao Tuyển.
- Nhóm ở lại vùng Nga Hoàng thuộc Yên Lập, Yên Phúc một thời gian, sau đó di chuyển tới Văn Chấn (Yên Bái), rồi Văn Bàn (Lào Cai) là tổ tiên người Dao quần chẹt ngày nay.
Xếp theo ngôn từ thì người Dao có hai nhóm chính là Kim Miền và Dìu Miền .
Nhóm Kim Miền[sửa|sửa mã nguồn]
- Người Dao Khâu hay còn gọi là Kìm Miền, là một trong những nhánh Dao di cư sang Việt Nam sớm nhất nên họ được xem như thuộc nhóm Dao đại bản, tức người đến trước trong cộng đồng dân tộc Dao. Họ sinh sống tập trung ở các huyện Than Uyên, Sìn Hồ, Phong Thổ thuộc tỉnh Lai Châu.
- Dao Quần trắng vào Việt Nam khoảng thế kỷ XIII, họ từ Phúc Kiến tới Quảng Yên ngược Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên rồi mới tới Tuyên Quang. Một bộ phận nhỏ của nhóm này lại từ Tuyên Quang xuôi về Đoan Hùng rồi ngược sông Hồng lên Yên Bái và Lào Cai. Bộ phận này tên là Dao Họ.
- Dao Thanh Y còn gọi là Dao Tuyên, Ban Y hay Dao Chăm. đến Việt Nam vào khoảng cuối thế kỷ XVII, họ từ Quảng Đông vào Móng Cái qua Lục Ngạn (nay còn một bộ phận ở Lục Nam), tới sông Đuống rồi ngược lên Tuyên Quang.
- Dao Áo Dài sinh sống chủ yếu ở các xã miền núi Tuyên Quang và Hà Giang, sống du canh du cư và canh tác nương rẫy là chủ yếu.
Nhóm Dìu Miền[sửa|sửa mã nguồn]
- Dao Quần Chẹt, Dao Thanh Phán, Dao Sơn Đầu và Dao Tiền, Dao Thêu, Dao Tro, hiện có mặt ở Phú Thọ, Hòa Bình, Hà Giang, Tuyên Quang là từ Quảng Đông vào và phân tán tới các địa điểm trên. Hai nhóm này vào Việt Nam có thể là từ thế kỉ 15.
- Dao Đại Bản, Dao Coóc Ngáng, Dao Sừng sinh sống ở Hà Giang, Cao Bằng và Yên Bái. Cũng được biết với tên người Dao Đỏ ở Lào Cai và Lai Châu.
- Các nhóm khác như Dao Lô Gang, Dao Đầu Trọc, Cóc Ngáng, Cóc Mùn…
PGS. TS. Nguyễn Khắc Tụng xếp người Dao tại Nước Ta thành bốn nhóm chính :
- Đại Bản (Tả Pán)
- Dao Đỏ (Hùng Thầu Dào, Dao Coóc Ngáng, Dao Quý Lâm) tại Yên Bái, Lào Cai, Lai Châu, Tuyên Quang, Hà GIang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Thái Nguyên.
- Dao Quần Chẹt (Dao Sơn Đầu, Dao Tam Đảo, Dao Nga Hoàng): tại Hòa Bình, Hà Tây, Phú Thọ, Vĩnh Yên, Sơn La, Yên Bái
- Dao Thanh Phán (Dao Coóc Mùn, Dao Đội Ván, Dao Lô Gang, Dao Dụ Kiùn, Dao Thêu) tại Tuyên Quang, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Quảng Ninh, Bắc Giang, Lạng Sơn
- Tiểu Bản
- Dao Tiền (Dao Đeo Tiền): tại Hòa Bình, Phú Thọ, Sơn La, Tuyên Quang, Cao Bằng, Bắc Kạn.
- Khố Bạch
- Dao Quần Trắng: tại Yên Bái, Lào Cai, Tuyên Quang, Hà Giang (còn gọi là Dao Họ ở Yên Bái, Lào Cai)
- Làn Tiẻn
- Dao Thanh Y: tại Tuyên Quang, Bắc Giang, Quảng Ninh
- Dao Áo Dài (Dao Tuyển, Dao Chàm, Dao Slán Chỉ) tại Yên Bái, Lào Cai, Tuyên Quang, Hà Giang, Bắc Kạn
Địa bàn cư trú[sửa|sửa mã nguồn]
Dân tộc Dao cư trú hầu hết ở biên giới Việt-Trung, Việt-Lào và ở một số ít tỉnh trung du và ven biển Bắc bộ Nước Ta. Cụ thể, đa số tại những tỉnh như Hà Giang, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái, Quảng Ninh, Cao Bằng, Bắc Kạn, Lai Châu, Hòa Bình, v.v.Tại Nước Ta, dân số người Dao theo tìm hiểu dân số năm 1999 là 620.538 người [ 3 ] .Theo Tổng tìm hiểu dân số và nhà ở năm 2019, người Dao ở Nước Ta có dân số 891.151 người, cư trú tại 61 trên tổng số 63 tỉnh, thành phố. Người Dao cư trú tập trung chuyên sâu tại những tỉnh :
- Hà Giang (127.181 người, chiếm 15,1% dân số toàn tỉnh và 14,6% tổng số người Dao tại Việt Nam),
Các nhóm và ngôn từ[sửa|sửa mã nguồn]
Có một số nhóm khác biệt trong phạm vi dân tộc Dao, và các nhóm này cũng nói bằng một vài ngôn ngữ từ các ngữ hệ khác nhau, như:
Người Dao có chữ viết gốc Hán được Dao hóa ( chữ Nôm Dao ) .
Sách cổ đã sưu tầm và kiểm kê có tới 68 % là những bộ kinh thư, những sách về tôn giáo tín ngưỡng, phong tục tập quán. Sách văn học tuy chiếm một tỉ lệ nhỏ ( 22,8 % ) nhưng có giá trị quan trọng. Bên cạnh 1 số ít dân ca ( nhất là dân ca giao duyên ) được những người biết chữ cổ chép lại còn khá nhiều tập truyện văn học, gồm có một số ít bộ tiểu thuyết cổ của Trung Quốc. Các nhà nghiên cứu lúc đầu chỉ sưu tầm được 2 truyện thơ, trong một dự án Bất Động Sản đã tìm thấy 23 truyện thơ lần tiên phong được phát hiện ở vùng người Dao như : ” Hàn Bằng “, ” Đàm Thanh “, ” Bát Nương “, ” Lâu Cảnh “, ” Trạng Nghèo “, ” Đô Nương truyện “, ” Đặng Nguyên Huyện truyện “, ” Bá Giai truyện “, ” Thần sắt ca ” … Trong số đó, truyện thơ kể về hành trình dài tìm đất khó khăn vất vả của người Dao chiếm số lượng nhiều hơn cả ( 40 % ). Một số truyện tuy có chủ đề khác nhưng trước khi đề cập đến nội dung chính cũng kể về cuộc hành trình dài của người Dao .
Phong tục, tín ngưỡng[sửa|sửa mã nguồn]
người dân tộc Dao rất coi trọng chữ hiếu họ có phong tục thờ cúng tổ tiên vì họ cho rằng tổ tiên, ông bà luôn dõi theo chân họ phù hộ cho họ. Vào những ngày rằm họ thường đem lễ vật thờ cũng tổ tiên gồm một con gà, ba miếng thịt được luộc chín và một li rượu, một li nước và một bó nhang. Việc thờ cúng do thầy nên người thầy cúng rất được coi trọng. Đối với dân tộc đạo thì họ luôn trợ giúp nhau. Họ sùng bái tổ tiên nhưng ngày này theo khuynh hướng tăng trưởng thì có 1 số ít đi theo những đạo khác như Thiên Chúa giáo … Đặc biệt so với người con trai thì khi trưởng thành, mái ấm gia đình sẽ tổ chức triển khai cho lễ đặt tên lưu lại sự trưởng thành của người con và cái tên đó sẽ đi theo suốt cuộc sống của họ, cả trong quốc tế bên kia và trong lễ đặt tên đó tổ chức triển khai những nghi lễ rất độc lạ trở thành nét văn hoá riêng không liên quan gì đến nhau của người Dao mới có .
Người Dao coi mình là con cháu của Bàn Vương (tiếng Dao gọi là Chẩu đàng). Tương truyền bị hạn ba năm liền không có gì ăn, nhà vua cung cấp cho mỗi người một cái búa, một con dao để đốn rừng làm rẫy. Con cháu Bàn Hồ phát hết rừng núi của Bình Vương, khiến cho nhà vua phải cấp cho Quá Sơn bảng văn để phân tán đi các nơi tìm đất sinh sống.
Về phong tục ngày tết, với người Dao ở những tỉnh Tây Bắc như Hà Giang, Lai Châu, Tỉnh Lào Cai, Yên Bái … việc thờ cúng tổ tiên những ngày đầu năm mới là điều bắt buộc. Ngoài ra, tùy theo dòng họ mà người Dao ở 1 số ít nơi cũng có những quy ước riêng. Từ ngày 27, 28 tháng chạp nhà nhà đã sẵn sàng chuẩn bị làm bánh dày, món bánh không hề thiếu trong mâm lễ .Đêm giao thừa của người Dao, đàn ông, con trai không ở nhà mà phải tập trung chuyên sâu ra đồi cao cúng lễ mừng năm mới. Mâm lễ dâng cúng gồm có một con lợn, hai con gà, một con vịt, một quả trứng, một đĩa cơm nếp và một vò rượu. Một thầy cúng sẽ chủ trì, đọc bài khấn xua đuổi tà ma, cầu cho năm mới mùa màng xanh tươi, người người bình an .Đặc biệt, một nghi lễ không hề thiếu trong ngày tết của người Dao là lễ Pút tồng tức nhảy lửa. Tùy từng nhà, hoàn toàn có thể tổ chức triển khai nhảy lửa trong tối mùng 2 hoặc mùng 3 tết. Một đống lửa to được đốt giữa nhà, nam nữ ngồi riêng cách xa hai phía. Nam phải đủ 18 tuổi mới được tham gia nhảy lửa và ngồi thành hàng để thầy cúng bày lễ làm phép. Khi nhà bếp lửa đượm thành đống than hồng là lúc từng người với đôi chân trần lần lượt nhảy vào. Trước khi nhảy phải tắm rửa thật sạch và mặc quần áo mới, không được mặc đồ màu trắng .Ngoài người Dao, lễ nhảy lửa chỉ tìm thấy ở một dân tộc ít người khác là người Pà Thẻn ở Lâm Bình ( Tuyên Quang ) cũng với nghi thức tựa như. [ 15 ]
Ở Nước Ta, người Dao cư trú hầu hết ở những tỉnh phía Bắc, và gần đây mới có một số ít nhỏ chuyển vào Tây Nguyên … Tuy nhiên, dù cư trú phân tán và có nhiều nhóm Dao khác nhau như Dao Đỏ, Dao Tiền, Dao quần trắng, … tất cả chúng ta vẫn hoàn toàn có thể nhận ra nét đặc trưng về nhà ở của tộc người này. Về cơ bản, người Dao có ba mô hình nhà ở chính : nhà đất, nhà sàn ( người Dao quần trắng ở Yên Bái ) và nhà nửa sàn nửa đất ( người Dao đỏ ở ( Tả Phìn ) Sa Pa – Tỉnh Lào Cai ). Song, cùng với sự tăng trưởng chung của xã hội, những nét đặc trưng này đang phai nhạt dần, nhất là từ sau năm 1945 và đặc biệt quan trọng là những năm gần đây. Để khám phá quy trình tăng trưởng nhà ở của dân tộc Dao cũng như nhiều dân tộc khác ở Nước Ta, người ta đặc biệt quan trọng chăm sóc đến cấu trúc của bộ khung nhà mà đơn vị chức năng cấu trúc của bộ khung nhà là những kiểu vì ( vì cột, vì trung gian giữa vì kèo – vì cột và vì kèo ). Nhà ở của người Dao là những kiểu vì kèo và một yếu tố khác vô cùng quan trọng là tổ chức triển khai mặt phẳng hoạt động và sinh hoạt. Bởi vì sự độc lạ giữa nhà ở của dân tộc nước ta đa phần ở hai yếu tố đó, còn yếu tố khác chỉ là thứ yếu .
Trong phục trang truyền thống lịch sử, người Dao nam mặc quần và áo đơn giản, nữ phục trang đa dạng chủng loại hơn với những trang trí hoa văn truyền thống lịch sử, đầu đội khăn đỏ .
Những người Dao có khét tiếng[sửa|sửa mã nguồn]
Mặt sau nhà nửa sàn nửa trệt của người Dao – Phục dựng tại Bảo tàng Dân tộc học Nước Ta .
Mặt bên nhà nửa sản nửa trệt của người Dao – Phục dựng tại Bảo tàng Dân tộc học Nước Ta .
Một phụ nữ người Dao đang bán hàng tại thị xã Sa Pa ( Lào Cai, Nước Ta ) .
Làng người Dao ở Long Thắng, Quế Lâm, Trung Quốc
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
