Từ lâu, tôi đã có dự tính ra mắt bài thơ “ Nhẫn ” của cụ cử nhân Hán học – giáo sư Tử An Trần Lê Nhân ( một trong hai tác giả của cuốn sách “ Cổ học tinh hoa ” ). Vừa rồi, đọc bài “ Hội chứng mượn mồm người nổi tiếng ” của tác giả Phạm Khải ( Văn nghệ Công an số tháng 1 năm 2005 ), thấy tác giả Phạm Khải nêu hiện tượng kỳ lạ ai đó đã gán ghép một bài thơ có đôi câu na ná bài thơ này ( trong đó có những câu mang nội dung không lành mạnh ) cho một vị tướng đáng kính của quân đội ta, tôi đã bị thôi thúc đến mứTrước hết, xin nói rõ, bài thơ “ Nhẫn ”, nguyên tác của nó chỉ gồm có bốn câu như sau :
Có khi nhẫn để yêu thương
Có khi nhẫn để liệu đường lo toan
Có khi nhẫn để vẹn toàn
Có khi nhẫn để khỏi tàn hại nhau!
Giáo sư Trần Lê Nhân (người làng gốm sứ Bát Tràng – Hà Nội), nguyên là đốc học tỉnh Hưng Yên, vốn là bạn học thân thiết với bố tôi rồi hai ông trở thành thông gia. Từ năm 1947 đến năm 1950, cả đại gia đình giáo sư tản cư về sống ở vùng quê tôi (Mỹ Đức, Hà Đông cũ) và ở ngay nhà tôi. Mấy năm ấy, hằng ngày tất cả hai bên con cháu của hai nhà đều được giáo sư dạy học (cả chữ nho và chữ quốc ngữ). Bài thơ “Nhẫn” đã được giáo sư đem ra truyền thụ và chúng tôi cũng đã “vỡ vạc” hiểu được ý nghĩa của nó – qua sự giảng giải của thầy – ngay từ khi chúng tôi còn thơ bé nên nó đã nhập tâm và in đậm như nguyên cho đến tận bây giờ.
Cách đây mấy năm, trên tạp chí “ Thế giới trong ta ”, giáo sư Trần Văn Hà ( người cháu, gọi giáo sư Trần Lê Nhân là bác ruột ) đã kể lại rằng : Trong dịp đến chúc tết “ thầy Võ – anh Văn ” ( Đại tướng Võ Nguyên Giáp ), giáo sư Hà đã đọc để Đại tướng nghe bài thơ “ Nhẫn ” này với tổng thể niềm kính yêu, san sẻ … Còn Đại tướng khi nghe xong thì vẩn vơ, hình dáng từ tốn tự tại, trầm ngâm. Tôi vẫn còn nhớ cảm hứng của tôi lúc ấy khi đọc đến đoạn này, lòng tôi bỗng bồi hồi xao xuyến quái gở, thành niềm xúc động rưng rưng …
Có lẽ vì thế mà ai đó (do đọc lướt qua và nhớ không rành) nên đã ngộ nhận Đại tướng là tác giả của bài thơ này chăng? Để rồi cũng từ cái nhầm lẫn ấy mà “dân gian” mà thêm thắt, mà “nối nhời” làm cho nó sai lệch hẳn đi.
Vừa qua, tôi có đến thăm giáo sư Trần Văn Hà, trong khi ngồi chờ ở phòng khách, tôi đã thấy bài thơ này được đúc nổi trên nền sứ màu, trông thật đẹp. Chỉ có điều là không ghi tên tác giả. Khi nghe tôi kể những kỷ niệm đẹp thuở thiếu thời của tôi về bài thơ, giáo sư Hà cũng rất vui và cho biết: Giáo sư đã thấy ở nhiều nơi người ta đã kẻ – vẽ – viết rất trang trọng bài thơ trên vải lụa, trên bảng gỗ và ai nấy cũng cứ đinh ninh đấy là của… Đại tướng. Giáo sư Hà có đính chính tác giả nhưng nhiều người vẫn… phân vân. Rất may là sự “trưng bày” ấy vẫn đúng như nguyên tác, nên dù có sự ngộ nhận về tác giả thì cũng không phải là vấn đề gì lớn. Nhưng đến mức như “Bài thơ 22 câu có tới 16 chữ nhẫn” (mà trên báo đã cho in kèm để phân tích, phê phán) thì đó đích thị là một bài “Nhẫn”… giả mạo, hay đúng hơn là của những kẻ cơ hội muốn “mượn mồm” những người nổi tiếng để tuyên truyền cho lối sống ích kỷ, vụ lợi của mình như tác giả Phạm Khải đã tỉnh táo chỉ ra. Một “bài thơ” đã bị “mở rộng” rất tùy tiện và thất thố như thế; đúng hơn là nó đã bị xuyên tạc đi mà người ta lại dám gán ghép là của một vị Đại tướng đáng kính của quân đội ta thì đó là điều không thể chấp nhận được.
Cuối cùng, tôi xin được thưa thêm :
Nguyên tác của bài thơ “ Nhẫn ” đưa ra 4 trường hợp nổi bật : ” Có khi … ” với những trạng thái và cung bậc khác nhau trong đối nhân xử thế, sao cho thích hợp và thỏa đáng xoay quanh cái sự “ nhẫn ” ở đời. Nếu đọc kỹ, đánh giá và thẩm định và suy ngẫm tất cả chúng ta sẽ thấy hết cái thâm thúy, thấu đáo và chuẩn mực mang đậm tính nhân văn mà bài thơ muốn chuyển tải đến người đọc .
Nếu được Ban chỉnh sửa và biên tập được cho phép, tôi sẽ xin được mạo muội “ múa rìu qua mắt thợ ” trong một bài viết khác
