Lựa chọn câu để xem giải thuật nhanh hơn- Thành công yên cầu ở nhà thơ Nguyễn Khoa Điểm một vốn sống, vốn văn hóa truyền thống nhiều mẫu mã. Một sự nhận thức thâm thúy, mới lạ về Đất nước, về Nhân Dân. Đồng thời đời hỏi ở nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm có một năng lực, một bản lĩnh của người cầm bút .- Nhận định được nêu ra trong bài là một cơ sở quan trọng để mày mò, tìm hiểu và khám phá tác phẩm nói chung và đoạn thơ nói riêng. Qua đoan trích, ta thấy được tư tưởng thâm thúy, mới mẻ và lạ mắt của Nguyễn Khoa Điềm. Đoạn thơ kết tinh tư tưởng yêu nước, niềm tự hào dân tộc bản địa của nhà thơ, cũng là góp phần lớn của ông so với thơ ca dân tộc bản địa. Đoạn thơ khẳng định chắc chắn năng lực phát minh sáng tạo, sự am hiểu tường tận về văn hóa truyền thống dân gian của tác giả .
– Chất liệu văn hóa, văn học dân gian được sử dụng đậm đặc đã tạo nên một không gian nghệ thuật riêng của đoạn trích, vừa bình dị, gần gũi, hiện thực, lại vừa giàu tưởng tượng, bay bổng, mơ mộng. Hơn nữa, có thể nói chất dân gian đã thấm sâu vào tư tưởng và cảm xúc của tác giả, tạo nên một đặc điểm trong tư duy nghệ thuật ở đoạn trích này.
+ Vận dụng ca dao, tục ngữ nhưng dẫn dắt khôn khéo, khi lấy nguyên vẹn toàn bài khi chỉ mượn ý mượn tứ để chứng minh và khẳng định, tôn vinh những nét đẹp trong hoạt động và sinh hoạt và tâm hồn con người Nước Ta. Đó là sự cần mẫn chịu thương, chịu khó ; là tấm lòng thủy chung son sắt trong tình yêu ; là sự duyên dáng, ý nhị trong từng lời ăn lời nói …
Bài mẫu
Nguyễn Khoa Điềm được nhìn nhận là một trong những khuôn mặt thơ tiêu biểu vượt trội của thế hệ những nhà thơ trẻ kĩ năng thời chống Mĩ cứu nước của dân tộc bản địa ta. Đọc những bài thơ được đưa vào học trong chương trình đại trà phổ thông vài thập niên gần đây của ông như Mẹ và Quả ; Khúc hát ru những em bé lớn trên sống lưng mẹ ; đặc biệt quan trọng là bài thơ Đất Nước trích trong trường ca Mặt đường khát vọng ( Ngữ văn 12 ), hoàn toàn có thể khẳng định chắc chắn rằng : khai thác chất liệu văn hoá dân gian, đặc biệt quan trọng là văn học dân gian là “ dấu vân tay ”, là đậm cá tính phát minh sáng tạo – nét phong thái nghệ thuật và thẩm mỹ của tác giả, góp thêm phần tạo nên sự mê hoặc và hấp dẫn ở thơ ông bởi : “ sự phối hợp giữa cảm hứng nồng nàn và suy tư sâu lắng của người tri thức về quốc gia, con người Nước Ta ”. Trong bài viết này, chúng tôi mong ước chỉ ra những loại chất liệu văn hoá được nhà thơ tìm tòi, khai thác và hiệu ứng thẩm mỹ và nghệ thuật của nó mang lại cho fan hâm mộ, tạo nên trường “ cộng hưởng ” khi chiêm ngưỡng và thưởng thức cảm thụ bài thơ Đất Nước nói riêng, thơ Nguyễn Khoa Điềm nói chung .
Bài thơ Đất Nước trích phần đầu chương V bản trường ca Mặt đường khát vọng, được sáng tác tại chiến khu Trị – Thiên năm 1971, xuất bản 1974. Cảm hứng chủ yếu, tư tưởng bao trùm bài thơ làn “ Đất nước là của nhân dân ”. Theo đó bài thơ được sáng tác theo phương pháp trữ tình – chính luận, có cấu trúc 3 phần : phần 1 : Đất Nước có từ khi nào và mở màn từ cái gì ? ; phần 2 : Đất Nước là gì ? phần 3 : Đất Nước do ai làm ra ? Khác với những nhà thơ khác viết về Đất nước – Tổ quốc, Nguyễn Khoa Điềm cảm nhận và quy chiếu Đất Nước dưới 3 phương diện : thời hạn ( chiều dài ) ; khoảng trống ( chiều rộng ) ; văn hoá ( chiều sâu ), nhất là chiều sâu văn hoá dân tộc bản địa .
Trước hết, xin giới thuyết ngắn gọn khái niệm chất liệu văn hoá dân gian. Dựa theo Từ điển tiếng Việt, văn hoá dân gian là hàng loạt những giá trị vật chất và niềm tin do nhân dân phát minh sáng tạo ra trong trường kì lịch sử dân tộc thời rất lâu rồi. Theo đó, chất liệu văn hoá dân gian là những giá trị, những loại sản phẩm cả vật chất lẫn niềm tin ( văn hoá vật thể và phi vật thể, đặc biệt quan trọng là văn học dân gian ) góp thêm phần tạo dựng, hun đúc nên nền văn hoá Nước Ta đậm đà truyền thống dân tộc bản địa. Từ khái niệm ấy, soi chiếu vào bài thơ Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm, ta thấy nhà thơ đã rất ý thức và có nhiều tìm tòi, khai thác vận dụng phát minh sáng tạo những giá trị, chất liệu văn hoá để làm điển hình nổi bật tư tưởng chủ yếu của bài thơ : Đất Nước là của Nhân Dân, chứ không phải của những vương triều như ý niệm phong kiến rất lâu rồi .
Ở phần đầu bài thơ (Đất Nước có từ khi nào và bắt đầu từ cái gì?), nhà thơ tập trung khai thác chất liệu văn hoá dân gian qua các thể loại văn học dân gian, các sản phẩm văn hoá về phong tục,sản xuất, đặc biệt là ý nghĩa phồn thực của chúng làm nên bản sắc văn hoá dân tộc. Cụm từ “ngày xửa ngày xưa” là mô tuýp mở đầu quen thuộc của truyên dân gian. Hai hình ảnh “miếng trầu” bà ăn và “búi tóc” sau đầu của mẹ gợi ra nhiều ý nghĩa. Đó không chỉ là tập tục lâu đời ở người Việt khác xa với người Hán, mà còn gợi ra bao giá trị văn hoá đặc sắc của người Việt. Gắn với mái tóc người phụ nữ có bao nhiêu câu tục ngữ, ca dao: “Hàm răng mái tóc là góc con người”; “Tóc ngang lưng vừa chừng em búi/ Để chi dài bối rối dạ anh”… Hay tục ăn trầu gắn với miếng trầu đã kết tinh trong nó bao nhiêu giá trị sâu xa. Miếng trầu nhỏ nhắn nhưng không thể thiếu trong các nghi lễ trang trọng: hỏi cưới, giỗ chạp. Miếng trầu là vật xã giao: “miếng trầu là đầu câu chuyện”; miếng trầu kết duyên tình nghĩa vợ chồng, anh em: “miếng trầu đỏ thắm nặng sâu tình người”; miếng trầu còn là vật giao duyên tình chồng – vợ “Trầu này trầu tính trầu tình/ trầu loan trầu phụng, trầu mình lấy ta…” Chúng ta có cả một “văn hoá trầu”! Các hình ảnh “cái kèo cái cột, hạt gạo” là sản phẩm văn hoá vật chất gắn với thói quen ăn ở của người Việt và cả nền văn minh nông nghiệp lúa nước. Cụm từ “gừng cay – muối mặn” không chỉ phản ánh văn hoá “ẩm thực” của dân tộc ta mà còn gợi ra lối sống tình nghĩa thuỷ chung, được khai thác qua các câu ca dao – dân ca: “Tay bưng đĩa muối chén gừng/ Gừng cay, muối mặn xin đừng quên nhau”; hoặc: “Muối đã mặn ngàn năm còn mặn/ Gừng đã cay muôn thuở còn cay…”. Thật là xúc động và thấm thía.
Sang phần 2 “ Đất Nước là gì ? ” nhà thơ lại có cách khai thác, tìm tòi những chất liệu văn hoá dân gian rực rỡ. Đó là tập trung chuyên sâu hầu hết vào văn học dân gian, phối hợp những giá trị văn hoá truyền thống cuội nguồn với văn minh trong nghĩa vụ và trách nhiệm bổn phận của tất cả chúng ta ngày hôm nay. Hình ảnh “ chiếc khăn ” trong câu thơ “ Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm ” lấy cảm hứng từ bài ca dao tình yêu : “ Khăn thương nhớ ai / khăn rơi xuống đất / khăn thương nhớ ai / khăn vắt trên vai .. ” nhà thơ muốn chuyển tải thông điệp : Đất Nước gắn với khoảng trống hoạt động và sinh hoạt mỗi người, và cũng là “ khoảng trống tình yêu lứa đôi ”. Hai câu dân ca “ con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc ; con cá ngư ông móng nước biển khơi ” không chỉ thể hiện tình yêu với quê nhà Bình – Trị – Thiên của mình, mà còn để chỉ ra rằng : quốc gia gắn với khoảng trống miền xuôi, miền ngược ; rừng núi và biển hòn đảo, là khoảng trống sống sót và sum vầy của 54 dân tộc bản địa bạn bè .
Đáng chú ý quan tâm là ở đoạn cuối phần thơ này, tác giả tập trung chuyên sâu khai thác những truyền thuyết thần thoại mang ý nghĩa lịch sử vẻ vang của dân tộc bản địa. Các hình ảnh “ chim – rồng ”, những nhân vật truyền thuyết thần thoại “ Lạc Long Quân – Âu Cơ ”, “ bọc trứng ” gợi nhắc về cội nguồn tổ tiên cao quý đáng tự hào của dân tộc bản địa. Người Việt là “ con Lạc cháu Hồng ; con Rồng cháu Tiên “. Câu thơ : “ Hàng năm ăn đâu làm đâu / Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ ”, không riêng gì nhắc nhớ về những thế hệ vua Hùng ( 18 đời ) có công dựng nước và giữ nước được đúc rút qua câu tục ngữ : “ Dù ai buôn ngược bán xuôi / Nhớ ngày giỗ Tổ mồng mười tháng ba ”, mà còn ghi tạc đạo lí “ uống nước nhớ nguồn ” của ông cha .
Sang phần 3 – phần biểu lộ tập trung chuyên sâu cảm hứng chủ yếu bài thơ : “ Đất Nước là của Nhân Dân ”, Nguyễn Khoa Điềm lại có cách khai thác, tìm tòi phát minh sáng tạo .
Trong ý tưởng sáng tạo nhân dân làm ra Đất Nước trên bình diện khoảng trống địa lí, nhà thơ đã tập trung chuyên sâu tìm tòi mày mò sự giao thoa hoà quyện những thần thoại cổ xưa dân gian với những danh lam thắng cảnh, những di tích lịch sử lịch sử vẻ vang văn hoá. Truyện Sự tích núi Vọng Phu vả chăng được dệt nên từ danh thắng những hòn Vọng Phu suốt chiều dài quốc gia, và để dân gian thổi vào đó tấm lòng thuỷ chung “ chờ chồng nuôi con ” của người phụ nữ Nước Ta ? Rồi “ hòn trống mái ” cũng rất hoàn toàn có thể như vậy. Chủ ý là khẳng định chắc chắn vẽ đẹp trong tình cảm vợ chồng luôn gắn bó son sắt bên nhau. Còn “ gót ngựa Thánh Gióng ; đất Tổ Hùng Vương ” lại khái thác những truyền thuyết thần thoại dân gian : thần thoại cổ xưa Thánh Gióng và thần thoại cổ xưa những vua Hùng dựng nước và giữ nước. Một loạt tên những người dân : Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, bà Điểm lại được nhà thơ quy chiếu gắn với những địa điểm, sơn danh Nam Bộ ( cầu ông Đốc, ông Trang, núi bà Đen, chợ bà Điểm … ) .
Để khẳng định chắc chắn nhân dân là người gánh quốc gia trên dặm dài lịch sử dân tộc oanh liệt của dân tộc bản địa, nhà thơ chỉ gợi ra vài chất liệu khái quát. Không phải ngẫu nhiên ở đoạn này ông lặp lại hai lần số lượng 4000 năm ( bốn nghìn năm Đất Nước, bốn nghìn lớp người ). Thông điệp ngắn gọn nhân dân là người viết nên những trang sử vẻ vang trong suốt 4000 ngàn năm của dân tộc bản địa. Câu thơ “ Khi có giặc người con trai ra trận ” gợi nhắc bài ca dao : “ Nàng về nuôi cái cùng con / Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng ” có lẽ rằng sinh ra thời Lê – Mạc tương tàn. Câu thơ : “ Ngày giặc đến nhà đàn bà cũng đánh ” chính là câu tục ngữ “ Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh ” để bộc lộ truyền thống lịch sử anh hùng, quật cường của phụ nữ Nước Ta …
Ở đoạn khẳng định nhân dân làm nên Đất Nước trên bình diện văn hoá, Nguyễn Khoa Điềm liệt kê hàng loạt các sản phẩm, các giá trị văn hoá vật thể và phi vật thể do nhân dân tạo lập nên. Đó là nên văn minh nông nghiệp: “Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa; họ chuyền lửa qua mỗi nhà, họ đặp đập be bờ…”. Đó là giá trị tinh thần tâm linh “Họ truyền giọng điệu của mình cho con tập nói, Họ gánh tên làng, tên xã trong mỗi chuyến di dân”. Đoạn thơ cuối nhà thơ khai thá chiều sâu ý nghĩa trong nhiều bài ca dao – dân ca. Cụm từ “yêu em từ thuở trong nôi” lấy từ bài ca dao: “Yêu em từ thuở trong nôi/ Em nằm em khóc, anh ngồi anh ru” để khẳng định tình cảm mãnh liệt, bền chặt, thuỷ chung của người Việt. Câu thơ “Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội” là lấy ý tứ từ câu ca dao: “Cầm vàng mà lội qua sông/ Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng” muốn nhắn nhủ với chúng ta phải biết quý trọng công sức lao động. Câu thơ “Biết trồng tre… Đi trả thù không sợ dài lâu” lấy ý từ câu ca dao: “Thù này ắt hẵn còn lâu/ Trồng tre thành gậy, gặp đâu đánh què” là để nhắn nhủ mọi người chớ vội quên kẻ thù, mối thù ta đang chất chứa trong lòng. Người xưa có câu “Quân tử báo thù 10 năm chưa muộn”. Tất cả góp phần thể hiện tâm hồn, tính cách, lẽ sống của dân tộc ta.
Tóm lại, tìm hiểu và khám phá chất liệu văn hoá dân gian trong bài thơ Đất Nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm góp thêm phần giúp giáo viên và học viên nhận diện những giá trị những sản phầm văn hóa truyền thống dân gian, và sự tìm tòi khai thác phát minh sáng tạo rực rỡ của nhà thơ trong việc bộc lộ cảm hứng chủ yếu bài thơ ” Đất Nước là của Nhân Dân ” khi giảng dạy học tập bài thơ này nói riêng và một số ít bài thơ khác có khai thác sử dụng văn hóa truyền thống dân gian nước ta nói chung. Tìm hiểu chất liệu văn hóa truyền thống dân gian trong bài thơ Đất Nước của nhà thơ góp thêm phần tô đậm “ dấu vân tay ” trong đậm cá tính phát minh sáng tạo nghệ thuật và thẩm mỹ thơ của tác giả qua nghệ thuật và thẩm mỹ chắt lọc tinh xảo, thâm thúy văn hoá dân gian của Nguyễn Khoa Điềm, đồng thời chứng minh và khẳng định một chân lí “ văn hóa truyền thống dân gian là bầu sữa nuôi dưỡng sự phát minh sáng tạo và kĩ năng thẩm mỹ và nghệ thuật ” văn nghệ sỹ .
Nguồn: sưu tầm
Loigiaihay.com
