“Mọi chính sách pháp luật phải xuất phát từ lợi ích của số đông, lấy sự an nguy của cộng đồng xã hội làm tiêu chí. Với cách tiếp cận coi người nghiện ma túy là bệnh nhân, thay vì tội nhân, chúng ta dường như đã “vỡ trận” trong bài toán quản lý họ. Danh sách tội ác người nghiện gây ra với cộng đồng sẽ còn tiếp tục kéo dài, nếu không kịp thời siết chặt lại kỷ cương” – Trung tá Dương Văn Duẩn (Công an phường Phúc Lợi, quận Long Biên) đã nói như thế, khi chúng tôi tìm hiểu về những bất cập khó khăn ở cơ sở trong việc quản lý người nghiện trên địa bàn.
Đó cũng là sự trông đợi của dư luận trong Dự thảo Luật Phòng, chống ma túy và Luật xử lý vi phạm hành chính (sửa đổi).
Hiểm họa cộng đồng
Hôm đó hai đồng đội tôi ngồi ở quán nước trước cổng Trung tâm y tế Q. Long Biên chờ khách. Khoảng 8 giờ sáng, nhiều người mặt bủng, da chì, hình dáng dặt dẹo đi vào trụ sở. Thấy tôi chú ý nhìn họ, Trung tá Duẩn ghé tai bảo nhỏ : ” Người nghiện đến giờ uống thuốc ” .
Được biết, ở Q. Long Biên, việc tổ chức triển khai việc cai nghiện ma tuý tại cộng đồng khá hiệu suất cao với sự vào cuộc kinh khủng của những ban ngành tính năng cùng chính quyền sở tại cơ sở. Phương pháp sử dụng thuốc thay thế sửa chữa Methadone đã lôi cuốn được nhiều người nghiện tham gia .
Tuy nhiên, cũng giống như nhiều địa phương khác, số người tự giác đi cai, hoặc dữ thế chủ động triển khai những giải pháp cai nghiện tại mái ấm gia đình và cộng đồng chiếm một tỷ suất nhã nhặn so với số người nghiện trên trong thực tiễn. Theo thống kê của ngành tính năng, nếu như vào năm 2009, cả nước có hơn 146 nghìn người nghiện có hồ sơ quản trị, thì đến tháng 12/2019, toàn nước đã có trên 235 nghìn người nghiện được thống kê .
Trong số đó chỉ có khoảng chừng 35 nghìn người đã hoặc đang được cai nghiện tại 95 TT cai nghiện bắt buộc và 16 cơ sở cai nghiện tự nguyện, còn lại đang ở trong cộng đồng. Và đây cũng là nỗi ám ảnh của người dân về tai ương hoàn toàn có thể ập xuống giật mình trong đời sống .
Đại tá Nguyễn Hải Phong ( Trưởng phòng Cảnh sát tìm hiểu tội phạm về ma tuý, Công an tỉnh Quảng Ninh ) cho biết, tội phạm do số người nghiện đang sống tự do trong cộng đồng thường gây ra tựu chung ở 3 nhóm hành vi. Trước hết, sự sống sót của người nghiện ngoài xã hội ảnh hưởng tác động trực tiếp đến thị trường ma tuý. Lĩnh vực này cũng tuân theo quy luật ” cung – cầu “, có ” cầu ” ắt có ” cung “. Người nghiện với nhu yếu sử dụng ma tuý hàng ngày của mình, sẽ kích thích, thôi thúc hoạt động giải trí phân phối ma tuý ra thị trường, nghĩa là sẽ làm ngày càng tăng hoạt động giải trí sản xuất, mua và bán, tàng trữ, luân chuyển trái phép chất ma tuý .
 |
| Hung thủ sát hại nữ sinh Học viện Ngân hàng bị bắt giữ là đối tượng nghiện ma túy. |
Nếu chỉ tập trung chuyên sâu ” đánh mạnh ” vào nguồn cung, mà không có giải pháp triệt để làm giảm cầu, tức giảm số người nghiện ngoài xã hội, thì rất khó đạt được tiềm năng trấn áp, diệt trừ ma tuý ra khỏi đời sống xã hội .
Vì nói theo cách của Karl Marx, nếu tỷ suất lợi nhuận lên tới 300 % thì tự treo cổ mình lên, những kẻ hám lợi cũng sẵn sàng chuẩn bị làm. Ngoài ra, để có tiền mua ma tuý sử dụng thì không cách nào ” dễ ” hơn với người nghiện là ” mỡ nó rán nó “, tức là tự biến mình thành ” mắt xích ” trong ” chuỗi ” những hoạt động giải trí từ khâu sản xuất, luân chuyển, mua và bán tiêu thụ ma tuý ra thị trường. Kết quả triệt phá những băng nhóm, đường dây tội phạm ma tuý thời hạn qua cho thấy hầu hết thủ phạm là những kẻ nghiện ngập .
Nhóm rủi ro tiềm ẩn thứ 2 đến từ số người nghiện đang tự do ngoài cộng đồng, đó là những tội ác mà họ gây ra với xã hội. Hiện nay, khuynh hướng sử dụng những loại ma túy tổng hợp, ma túy đá, thuốc lắc ( ecstasy ), sửa chữa thay thế cho những loại ma túy truyền thống lịch sử có nguồn gốc tự nhiên như thuốc phiện, heroin, cocain, cần sa … đang ” lên ngôi “, với khoảng chừng 60 – 70 % số người sử dụng .
Loại ma tuý này đặc biệt quan trọng nguy hại, tác động ảnh hưởng trực tiếp lên não bộ con người, gây ra hội chứng ” ảo giác “, ” ảo thị “, ” ảo thanh “, ” ám ảnh bị hại, bị giết “, hoặc ” nhìn thấy quái vật “. Y học gọi đó là chứng ” hoang tưởng loạn thần ” với đặc tính là sự kích động về tâm ý, dẫn đến hàng loạt hành vi không bình thường .
Nhẹ thì thút thít vật vã, lảm nhảm, leo lên mái nhà, cột điện. Nặng thì vơ lấy những vật nguy hại để tiến công người khác hay tự sát. Bởi vậy mà đã xảy ra nhiều vụ con nghiện giết hại cha mẹ, đồng đội, người thân trong gia đình của mình hay hàng xóm láng giềng, người không quen biết … trong cơn ” ngáo đá ” .
Sự khủng khiếp gây bất an trong cộng đồng còn đến từ việc người nghiện gây ra những vụ án cướp, cướp giật, cưỡng đoạt tài sản… kinh hoàng ở khắp các địa phương. Theo thống kê, có tới 75% người nghiện cả nước không có công ăn, việc làm. Để có tiền đáp ứng nhu cầu vật chất hàng ngày, nhất là tiền mua ma tuý sử dụng, thứ mà nhóm xã hội này hướng đến, đó là tài sản của người khác.
Điều Đại tá Phong nghiên cứu và phân tích đúng như những gì đã và đang xảy ra. Vụ án giết nữ sinh trường Học viện Ngân hàng xảy ra hôm 23/10 tại huyện Thường Tín để cướp gia tài, hay trước đó là vụ 5 kẻ nghiện ngập sát hại nữ sinh giao gà tại tỉnh Điện Biên từng gây rúng động … là những dẫn chứng đơn cử, rõ ràng nhất về sự nguy khốn khi người nghiện ” sống lẫn ” với dân lành .
Phân tích về chính sách hành vi phạm tội trong những vụ án này, Thượng tá Nguyễn Minh Hiển – ( Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và điều tra tội phạm học và tìm hiểu tội phạm, Học viện CSND ) cho rằng những đối tượng người tiêu dùng gây án là người nghiện ma tuý, nên về nhân cách, đặc thù tâm ý cá thể đã tiềm ẩn sẵn những yếu tố rơi lệch, lệch chuẩn, xấu đi, bộc lộ qua thái độ ích kỷ, gian ác, thói quen coi thường pháp lý, tâm lý và hành vi một cách bản năng, hướng đến việc thỏa mãn nhu cầu những nhu yếu vật chất thô thiển, luôn khát khao thèm muốn vật chất, luôn tâm lý bằng mọi cách phải có tiền để mua ma tuý sử dụng … Khi gặp phải trường hợp thuận tiện ( nạn nhân có gia tài, dễ tiến công, khống chế vì có một mình, trong điều kiện kèm theo trời tối, vắng vẻ .. ), đã ảnh hưởng tác động trực tiếp đến họ, hình thành nên dự tính phạm tội .
Bất cập trong chính sách
Chia sẻ với tôi về những vướng mắc ở cơ sở trong việc quản trị người nghiện, Trung tá Duẩn cho biết cái khó nhất lúc bấy giờ là những văn bản pháp lý pháp luật về yếu tố này đang ” đá ” nhau. Chẳng hạn, Luật giải quyết và xử lý vi phạm hành chính lao lý trong hồ sơ đưa người đi cai nghiện bắt buộc, phải có Tóm lại y tế về thực trạng nghiện của người đó .
Tuy nhiên, để có hiệu quả này phải mất từ 3-5 ngày theo dõi ( tuỳ theo loại ma tuý mà họ sử dụng ), trong khi chính luật này không pháp luật về thẩm quyền, phương pháp, khu vực, kinh phí đầu tư Giao hàng tạm giữ người để theo dõi, làm xét nghiệm, xác lập thực trạng nghiện. Tiếp đến, luật này lao lý người nghiện ma túy không có nơi cư trú không thay đổi thì bị vận dụng giải pháp đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc .
Trên trong thực tiễn thì việc xác lập nơi cư trú không thay đổi vô cùng khó khăn vất vả, thực trạng những địa phương vận dụng khác nhau rất thông dụng. Có nơi đến nhà kiểm tra 3 lần thấy vắng mặt thì Tóm lại là không nơi cư trú. Có nơi xác lập việc người nghiện sang địa phận xã, phường khác sử dụng ma túy thì coi là không có nơi cư trú ….
|
| Ma túy – tệ nạn nhức nhối của mọi cộng đồng. |
Điều 131 luật này pháp luật giao cho tổ chức triển khai xã hội quản trị người không có nơi cư trú không thay đổi là không khả thi, bởi lúc bấy giờ không có tổ chức triển khai xã hội nào có đủ cơ sở vật chất, nhân sự để quản trị người nghiện. Rồi thì việc giao cho Ủy Ban Nhân Dân cấp xã tổ chức triển khai cai nghiện ma túy tại cộng đồng cũng rất chưa ổn, dẫn đến việc tiến hành mang tính hình thức, không hiệu suất cao, thậm chí còn nhiều nơi không triển khai. Bởi vì ở cấp xã đâu có đủ điều kiện kèm theo cơ sở vật chất, con người, trình độ … để tiến hành .
Hiện nay đang sống sót khoảng trống trong cai nghiện cho người từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi. Khoản 1 Điều 96 luật này pháp luật vận dụng giải pháp đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc so với người nghiện ma túy từ đủ 18 tuổi trở lên, nhưng không lao lý về vận dụng giải pháp này so với nghiện ma túy từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi, trong khi đó tại Khoản 1, Điều 29 Luật Phòng, chống ma túy năm 2000 pháp luật : ” Người nghiện ma túy từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi đã được cai nghiện tại mái ấm gia đình, cộng đồng hoặc đã được giáo dục nhiều lần tại xã, phường, thị xã mà vẫn còn nghiện hoặc không có nơi cư trú nhất định thì được đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc dành riêng cho họ ” .
Tiếng nói từ cơ sở
Ngày 16/8/2019, Bộ Chính trị đã phát hành Chỉ thị số 36 – CT / TW về ” Tăng cường, nâng cao hiệu suất cao công tác làm việc phòng, chống và trấn áp ma túy ” trong đó xác lập ” sớm sửa đổi, bổ trợ Luật Phòng, chống ma túy và những văn bản pháp lý khác có tương quan theo hướng đồng điệu, thống nhất, tương thích với thực tiễn công tác làm việc phòng, chống ma túy, có chế tài nghiêm khắc hơn so với hành vi sử dụng trái phép chất ma túy … “. Đó là chủ trương đúng đắn trong tình hình lúc bấy giờ. Dự thảo Luật Phòng, chống ma túy ( sửa đổi ) đã được trình Quốc hội luận bàn lần này gồm 8 chương, 69 điều, tăng 13 điều so với luật hiện hành .
Góp ý vào Dự thảo Luật Phòng, chống ma tuý ( sửa đổi ), Trung tá Dương Văn Duẩn cho rằng điều tiên phong cần biến hóa đó là cách tiếp cận yếu tố người nghiện ma túy lúc bấy giờ .
Theo ông việc coi người nghiện là bệnh nhân để áp dụng các biện pháp quản lý như thời gian qua tuy nhân văn, nhưng không thoả đáng, thiếu công bằng, đồng thời dẫn đến hệ quả là cộng đồng xã hội đã và đang phải gánh chịu những tai họa khủng khiếp do họ gây ra. Bởi lẽ họ không giống những bệnh nhân thông thường, mắc bệnh tật không mong muốn. Ở đây họ có lỗi trong việc tự đẩy mình vào tình trạng lệ thuộc vào chất gây nghiện, tự mình huỷ hoại tương lai của chính mình, reo rắc tai ương cho cộng đồng…
Do đó, cần phải có cách tiếp cận khác. Với người mới nghiện ma túy thì có giải pháp trợ giúp cai nghiện tại mái ấm gia đình, cộng đồng. Nhưng nếu tái nghiện lần đầu thì phải cưỡng chế cai nghiện bắt buộc tại TT. Tái nghiện lần thứ hai thì cần phải coi là tội phạm, thiết yếu phải cách ly ra khỏi xã hội, chứ không hề cứ chờ đến khi họ gây án mới coi là tội phạm .
” Tôi ý kiến đề nghị cần phải ” tái tội phạm hoá ” hành vi sử dụng trái phép chất ma túy, như đã từng pháp luật trước đây tại Điều 199 – Bộ luật hình sự năm 1999. Những chế tài hình sự nghiêm khắc có công dụng răn đe, phòng ngừa rất tốt so với người nghiện, giúp họ vì sợ đi tù mà xa lánh thứ độc dược này. Đồng thời, đó là giải pháp đánh mạnh vào thị trường ma tuý, giảm cầu tất yếu dẫn đến giảm cung. Nhờ vậy mà tiềm năng trấn áp, tiêu diệt ma tuý mới hoàn toàn có thể thực thi được .
Bên cạnh đó, cần xem xét lao lý chế tài giải quyết và xử lý so với người nghiện, mái ấm gia đình người nghiện không khai báo về thực trạng nghiện ma túy. Trong khi chưa sửa được luật hình sự, thì cần thanh tra rà soát, loạt bỏ những chồng chéo, xích míc trong những văn bản luật, dưới luật về công tác làm việc quản trị người nghiện, sao cho thủ tục đưa người vào cơ sở cai nghiện bắt buộc được đơn giản hoá, dễ thực thi. Việc cương quyết cưỡng chế cai nghiện bắt buộc như đã từng làm trước đây, thực ra là việc làm nhân đạo, giúp người nghiện hoàn toàn có thể từ bỏ được ma tuý, làm lại cuộc sống. Đồng thời triệt tiêu đi những rủi ro tiềm ẩn, mầm mống gây mất bảo mật an ninh, trật tự tại những cộng đồng dân cư ” – Trung tá Duẩn yêu cầu .
