Ảnh minh họa. Nguồn : internet
Sử dụng biện pháp phi thuế quan trên thế giới và những tác động đối với xuất khẩu của Việt Nam
Thực trạng sử dụng hàng rào phi thuế quan trên thế giới
Theo thống kê của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và Hội nghị Liên Hiệp Quốc về Thương mại và Phát triển, xu hướng các quốc gia sử dụng ngày càng nhiều các biện pháp phi thuế trong hoạt động thương mại quốc tế (TMQT), điển hình là các biện pháp kỹ thuật (TBT) và vệ sinh dịch tễ (SPS); các biện pháp phòng vệ thương mại (PVTM).
Hàng rào phi thuế quan ( PTQ ) được lập nên ở các vương quốc đều có những tác động ảnh hưởng tích cực lẫn xấu đi. Tác động tích cực của hàng rào PTQ hoàn toàn có thể thấy rõ ở những điểm sau : Bảo vệ an ninh vương quốc ; bảo vệ sức khỏe thể chất và sự bảo đảm an toàn của con người, của đời sống động thực vật ; bảo vệ môi trường tự nhiên ; bảo vệ ngành sản xuất trong nước ; điều tiết hoạt động giải trí xuất khẩu ( XK ), nhập khẩu ( NK ) và bảo vệ cạnh tranh đối đầu lành mạnh. Một số điều tra và nghiên cứu chỉ ra rằng, việc tăng cường sử dụng các TBT và SPS không riêng gì hạn chế sản phẩm & hàng hóa kém chất lượng được lưu thông trên thị trường mà còn thôi thúc XK sản phẩm & hàng hóa của các nước .
Mặc dù vậy, các giải pháp PTQ đã thể hiện những tác động ảnh hưởng xấu đi và hoàn toàn có thể được các nước sử dụng để tạo ra những rào cản trong TMQT. Những tác động ảnh hưởng không tích cực của giải pháp PTQ trong hoạt động giải trí TMQT gồm có : Làm hạn chế điều kiện kèm theo tiếp cận thị trường của hàng NK, từ đó làm hạn chế khối lượng và giá trị của sản phẩm & hàng hóa mua và bán quốc tế, cũng như làm cản trở vận tốc tăng trưởng của kim ngạch TMQT và vận tốc tăng trưởng kinh tế tài chính ở mỗi vương quốc ; Làm tăng ngân sách của hàng NK và làm suy giảm quyền lợi của người tiêu dùng ; Làm mất động lực cạnh tranh đối đầu của các doanh nghiệp ( Doanh Nghiệp ) trong nước .
Thực tế cho thấy, các nước tăng trưởng có khuynh hướng sử dụng các TBT khắc nghiệt hơn, với nhu yếu cao hơn so với các nước đang tăng trưởng. Ví dụ : Hàng nông sản được XK từ nước đang tăng trưởng tới nước tăng trưởng gặp nhiều khó khăn vất vả, trở ngại trong việc xâm nhập thị trường. Tính trung bình, giá trị NK của sản phẩm & hàng hóa hoàn toàn có thể giảm khoảng chừng 12 %, trong đó giá trị NK hàng nông sản hoàn toàn có thể giảm 8,42 % và giá trị thương mại song phương trung bình hàng năm giảm khoảng chừng 11 % nếu thực thi tối thiểu một rào cản PTQ .
Xét về mẫu sản phẩm chịu sự kiểm soát và điều chỉnh của các giải pháp bảo lãnh PTQ, theo thống kê của WTO, đến 31/12/2019, các giải pháp SPS hầu hết được vận dụng cho những sản phẩm & hàng hóa như động vật hoang dã sống và những mẫu sản phẩm từ động vật hoang dã là 5.954 ; rau củ quả là 5.411 ; thực phẩm, đồ uống có cồn, thuốc lá là 2.948 … Các giải pháp TBT hầu hết được vận dụng cho những nhóm hàng như : Máy móc và thiết bị điện tử ( 5.169 ), thực phẩm, đồ uống giải khát, đồ uống có cồn, thuốc lá ( 4.025 ), loại sản phẩm của ngành công nghiệp hóa chất ( 3.628 ), rau củ quả ( 2.548 ), động vật hoang dã sống và những mẫu sản phẩm từ động vật hoang dã ( 1.893 ), sắt kẽm kim loại cơ bản ( 1.856 ) .
Tác động của hàng rào phi thuế quan đến hoạt động xuất khẩu Việt Nam
Tác động tích cực
– Rào cản PTQ thôi thúc các Doanh Nghiệp XK Việt Nam nỗ lực nâng cao sức cạnh tranh đối đầu : Nếu như trước đây, chỉ những mẫu sản phẩm có kim ngạch XK lớn như : Thuỷ sản, da giày mới bị kiện, thì lúc bấy giờ cả những loại sản phẩm có kim ngạch nhỏ cũng đối lập với các tranh chấp thương mại. Trong số các vương quốc “ tiếp tục ” vận dụng các giải pháp PVTM với Việt Nam, Mỹ nổi lên là thị trường khó chiều chuộng nhất. Mỹ đứng vị trí số 1 các nước khởi kiện Viêt Nam và cũng đứng vị trí số 1 các nước có các giải pháp PTQ nhiều nhất so với Việt Nam cả song phương và đa phương. Mỹ kiện Việt Nam tới 27 vụ, trong đó chống phá giá tới 14 vụ, trợ cấp 6 vụ, đối kháng 4 vụ và tự vệ 2 vụ. Tuy nhiên, đến nay, Mỹ vẫn là thị trường XK lớn nhất của Việt Nam. Tình hình này đặt ra nhu yếu so với Doanh Nghiệp XK Việt Nam trong việc nâng cao năng lượng cạnh tranh đối đầu, đơn cử, Doanh Nghiệp cần có kế hoạch tăng trưởng lâu bền hơn, vững chãi hơn trong tương lai .
– Rào cản thương mại khiến Doanh Nghiệp XK Việt Nam ý thức hơn về việc đoàn kết, phát huy sức mạnh để vượt qua rào cản thương mại : Việt Nam ngày càng nâng cao nhận thức về rủi ro tiềm ẩn bị khiếu kiện tại các thị trường XK và chính sách quản lý và vận hành của từng loại tranh chấp, nhóm thị trường và loại loại sản phẩm thường bị kiện. DN XK Việt Nam cũng đã tính đến năng lực bị kiện và dữ thế chủ động kiến thiết xây dựng kế hoạch XK để có kế hoạch phòng ngừa và ứng phó kịp thời .
Tác động tiêu cực
– Hàng rào phi thuế làm giảm sút sản lượng XK của Việt Nam : Trong khi hàng rào thuế quan được dỡ bỏ dần thì các nước lại ngày càng tăng rào cản PTQ, đặc biệt quan trọng là hàng rào kỹ thuật, các giải pháp SPS, chống trợ cấp, chống phá giá và tự vệ. Việc các nước đặt ra TBT khắc nghiệt đã đặt ra khá nhiều thử thách so với XK của Việt Nam. Thống kê cho thấy, mỗi năm Việt Nam thiệt hại hơn 14 triệu USD, do hàng XK bị trả lại. Vụ kiện chống phá giá cá basa XK vào thị trường Mỹ lê dài 17 năm với 14 lần thanh tra rà soát thuế. Trong tiến trình 2002 – 2007, Việt Nam liên tục bị áp mức thuế chống phá giá chung ở mức 63,88 % và mức thuế áp cho bị đơn tự nguyện ở mức 47,02 % ( tiến trình 2002 – 2005 ), đã khiến cho hoạt động giải trí XK cá basa của Việt Nam lao đao, giá cá giảm mạnh, nhiều hộ dân bỏ nuôi cá basa .
– Làm tăng ngân sách XK do phải tham gia xử lý các vụ kiện thương mại : Các mẫu sản phẩm của Việt Nam bị tìm hiểu PVTM khá phong phú, tập trung chuyên sâu nhiều ở các mẫu sản phẩm sắt kẽm kim loại ( thép, nhôm ), nông thủy hải sản ( tôm, cá tra ) và sợi. Về thị trường khởi xướng tìm hiểu, vận dụng giải pháp PVTM với hàng hóa XK của Việt Nam, đứng đầu là Hoa Kỳ với 27 vụ, tiếp theo là Thổ Nhĩ Kỳ 20 vấn đề, Ấn Độ 17 vụ, Liên minh châu Âu với 14 vụ, Canada 11 vụ, nước Australia 9 vụ ; các nước ASEAN 24 vụ .
Một số giải pháp PVTM lê dài hàng chục năm, kéo theo ngân sách theo đuổi vấn đề tốn kém. Với thời hạn lê dài, thực tiễn các vụ kiện PVTM cho thấy, Doanh Nghiệp chịu nhiều ngân sách và thiệt hại về thời hạn. Ví dụ, chỉ tính thị trường Hoa Kỳ, vụ kiện cá tra, ba sa ( năm 2002 ) tiêu tốn hơn 800.000 USD ; vụ kiện tôm ( năm 2003 ) tiêu tốn gần 3 triệu USD .
Thông thường một vụ việc điều tra thương mại thường kéo dài từ 12 đến 18 tháng, sau đó DN còn phải đối phó với nhiều lần rà soát thuế và thời gian áp thuế trừng phạt có thể kéo dài 5 năm, thậm chí đến 20 năm. Chi phí và nguồn lực mà DN phải bỏ ra để theo đuổi vụ việc như: (i) Chi phí dịch thuật tài liệu; (ii) Chi phí thuê luật sư tư vấn; (iii) Các chi phí định tính, chi phí đánh đổi của DN.
Hiện nay, 1 số ít nước đang tăng cường vận dụng các TBT như : Tự khởi xướng tìm hiểu, đổi khác chiêu thức đo lường và thống kê, đổi khác thông lệ tìm hiểu để bảo lãnh ở mức cao cho các ngành sản xuất trong nước, dẫn tới nhiều diễn biến khó lường. Đối với sản phẩm & hàng hóa đã bị vận dụng thuế chống bán phá giá hoặc chống trợ cấp, thành viên vận dụng giải pháp hoàn toàn có thể sẽ theo dõi khuynh hướng di dời sản xuất và thương mại sang các nước lân cận để ngăn ngừa các hành vi lẩn tránh .
– Sản phẩm XK của Việt Nam có năng lực bị kiện ồ ạt theo hiệu ứng dây chuyền sản xuất : Số lượng rào cản PTQ triển khai trên toàn thế giới lúc bấy giờ đã tăng gấp 2,5 lần so với năm 2010. Thực tế cho thấy, loại sản phẩm bị khởi kiện ngày càng phong phú, trước đây chỉ tập trung chuyên sâu ở những loại sản phẩm có kim ngạch lớn như thủy hải sản, da giầy, nhưng nay, ngay cả những loại sản phẩm có kim ngạch vài chục triệu USD ( như lò xo, giường ngủ ) cũng phải đối lập với các tranh chấp thương mại .
Điều đáng quan tâm là các tranh chấp thương mại tại các thị trường truyền thống lịch sử như EU, Mỹ có khunh hướng giảm đi hoặc giữ nguyên thì lại có khuynh hướng ngày càng tăng tại các nước đang tăng trưởng như : Brazil, Malaysia, Vương Quốc của nụ cười, Ấn Độ, Ai Cập do XK của Việt Nam có vận tốc tăng trưởng khá cao ( khoảng chừng 20 % / năm ) .
Bên cạnh đó, hiện tượng kỳ lạ phòng vệ TMQT theo hiệu ứng “ domino ”, hiệu ứng cộng gộp ( cộng thị trường sản phẩm & hàng hóa của một nhóm nước XK để khởi kiện ) cũng đáng lo lắng. Đây là hình thức chiếm hầu hết trong các vụ tranh chấp thương mại với Việt Nam. Lý do khiến các vụ kiện PVTM so với Việt Nam hoàn toàn có thể liên tục ngày càng tăng trong thời hạn tới, bởi do các đối tác chiến lược thương mại vẫn xem Việt Nam là nền kinh tế tài chính phi thị trường. Điều này thường dẫn đến tác dụng là biên độ phá giá cao hơn, các bên tham gia vào quy trình tìm hiểu phải bỏ thêm nhiều sức lực lao động và ngân sách .
Theo thống kê, đến hết năm 2019 đã có trên 160 giải pháp PVTM được khởi xướng tìm hiểu và vận dụng so với sản phẩm & hàng hóa của Việt Nam. Riêng trong năm 2019, số lượng các vấn đề PVTM, các vấn đề tranh chấp có tương quan tới hàng hóa XK của Việt Nam tăng nhanh và tăng cao nhất từ trước tới nay, gần 20 vấn đề gồm có 16 vấn đề khởi xướng mới, các vấn đề thanh tra rà soát, các vấn đề giải quyết và xử lý tranh chấp tại WTO .
Dự báo, tình hình tìm hiểu các vụ PVTM trong năm 2021 diễn biến phức tạp và có rủi ro tiềm ẩn ngày càng tăng, ảnh hưởng tác động đến các Doanh Nghiệp XK bởi các yếu tố sau : ( i ) Phạm vi loại sản phẩm hoàn toàn có thể không bị số lượng giới hạn mà lan rộng ra ra nhiều loại sản phẩm cùng 01 vấn đề ; ( ii ) Phạm vi các nước / vùng chủ quyền lãnh thổ bị tác động ảnh hưởng hoàn toàn có thể lan rộng ra trong cùng 01 vấn đề ; ( iii ) Tăng cường sử dụng các giải pháp phi truyền thống lịch sử, giải pháp mang tính bảo lãnh khác ngoài PVTM ; ( iv ) Thay đổi trong phương pháp, giải pháp tìm hiểu vấn đề PVTM theo hướng khó khăn vất vả, phức tạp hơn .
Tóm lại, thử thách so với XK của Việt Nam còn rất lớn khi chưa giành được thế dữ thế chủ động trong XK sản phẩm & hàng hóa cả về thị trường, loại sản phẩm, công nghệ tiên tiến sản xuất … Trước mắt, Việt Nam cần tận dụng các lợi thế mang lại từ hiệp định thương mại tự do ( FTA ) để có được vị thế tốt hơn so với các nước không được bảo vệ bằng các FTA. Đồng thời, các bộ, ban, ngành cần khẩn trương tiến hành đồng nhất các giải pháp để thực thi các hiệp định và tương hỗ Doanh Nghiệp khai thác quyền lợi mà các FTA mang lại ; dữ thế chủ động trong XK bằng cách đi tắt, đón đầu công nghệ tiên tiến, quá trình sản xuất, phân phối hàng XK, tiến đến tạo ra khuynh hướng cho XK sản phẩm & hàng hóa .
Tài liệu tham khảo:
1. Nguyễn Bích Thủy ( 2020 ), Rào cản phi thuế quan so với xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa của Việt Nam, Tạp chí Cộng sản ;
2. Rào cản phi thuế quan so với doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu vào Mỹ, Theo vccinews.vn ; Tapchitaichinh. vn ;
3. Lê Xuân Trường ( năm trước ), Xóa bỏ hàng rào thuế quan và phi thuế quan : Xu thế tất yếu của quy trình hội nhập, Tạp chí Tài chính ;
4. Lê Đăng Doanh (2014): “Sau thỏa thuận Bali: Chưa thể quá lạc quan”, Tạp chí Tia sáng điện tử, 6/1/2014;
5. European Commission : Technical barriers to Trade ; 5. Mitsuo Matsushita ( 2004 ) : Basic princilples of the WTO and the role of competition policy .
(*) ThS. Trần Ngọc Tú – Khoa Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Kinh tế – Kỹ thuật Công nghiệp.
(**) Bài đăng trên Tạp chí Tài chính kỳ 1 tháng 7/2021.
