Vườn Treo Babylon là một trong Bảy kỳ quan thế giới cố đại được nhắc đến trong văn hóa Hy Lạp cổ đại. Nó được ca ngợi là một thành tựu nổi bật về kỹ thuật xây dựng với một chuỗi vườn bậc thang, có đủ các loại cây, cây bụi và cây leo đa dạng, tạo nên một ngọn núi xanh lớn được đắp bởi gạch bùn. Vườn treo được cho là được xây dựng tại thành phố cổ đại Babylon, gần thành phố Hillah tỉnh Babil, Iraq ngày nay. Tên của nó được lấy nguồn gốc từ chữ Hy Lạp kremastós (κρεμαστός có nghĩa là “treo qua”), dùng để chỉ những cây cối được trồng trên một cấu trúc trên cao như là ban công hay sân thượng.[1][2][3]
Theo một truyền thuyết, vườn treo nằm kế bên một cung điện rất lớn được biết đến với cái tên Kì quan của nhân loại, được xây dựng bởi Nebuchadnezzar II thời Tân Babylon (trị vì 605- 562 TCN), dành tặng cho vợ của mình, Amytis người Media, để làm bà khuây khỏa nỗi nhớ quê hương, nơi vốn có những ngọn đồi và thung lũng xanh tươi. Điều này được ghi chép lại bởi một tu sĩ người Babylon, Berossus, vào khoảng 290 TCN, sau này được dẫn lại bởi Josephus. Vườn treo cũng được gắn với vị nữ vương huyền thoại Semiramis, người được cho là đã trị vì Babylon vào thế kỷ thứ 9 TCN,[4] do đó còn có một tên gọi khác là Vườn treo của Semiramis.[5]
Vườn treo là khu công trình duy nhất trong số Bảy kỳ quan thế giới cổ đại mà vị trí vẫn chưa được xác lập đúng mực. [ 6 ] Không có văn bản thời Babylon còn sống sót nào nhắc tới vườn treo, và không có vật chứng khảo cổ vững chãi nào được tìm thấy tại Babylon. [ 7 ] [ 8 ] Có ba giả thuyết được đưa ra để lý giải cho yếu tố này. Thứ nhất, khu công trình chỉ là một lịch sử một thời, và các miêu tả được nhắc đến trong ghi chép của các tác giả Hy Lạp và La Mã cổ đại như Strabo, Diodorus Siculus và Quintus Curtius Rufus đã tô vẽ một hình ảnh lý tưởng hóa về một khu vườn phương Đông. [ 9 ] Thứ hai, Vườn treo đã từng sống sót tại Babylon, nhưng đã bị hủy hoại trọn vẹn trong khoảng chừng thời hạn thế kỷ 1 TCN. [ 4 ] [ 10 ] Thứ ba, khu vườn được nhắc đến trong truyền thuyết thần thoại thực ra là khu vườn treo do vua Sennacherib của Assyria ( 704 – 681 TCN ) kiến thiết xây dựng tại thủ đô hà nội Nineveh bên bờ sông Tigris, gần thành phố Mosul thời tân tiến. [ 1 ] [ 11 ]
Vườn treo của Semiramis bởi H. Waldeck
bởi H. Waldeck
Có năm tác giả chính mà những ghi chép về Vườn treo còn sống sót cho đến thời nay. Những tác giả này tập trung chuyên sâu vào kích cỡ, phong cách thiết kế tổng quan, mạng lưới hệ thống thủy lợi, và mục tiêu kiến thiết xây dựng của khu vườn .Josephus ( khoảng chừng 37 – 100 CN ) dẫn lại diễn đạt về Vườn treo từ tác phẩm của Berossus, một tu sĩ đền thần Marduk người Babylon, [ 6 ] viết khoảng chừng năm 290 TCN, là tài liệu cổ nhất từng được biết tới có đề cập tới Vườn treo. [ 5 ] Berossus viết về triều đại của Nebuchadnezzar II và là người duy nhất ghi lại rằng vị vua này là người kiến thiết xây dựng vườn treo. [ 12 ] [ 13 ]
Bên trong hoàng cung ông cho xây những bức tường lớn, chống bằng cột đá ; và trồng một khu vườn gọi là Vườn địa đàng, trang trí bằng đủ các loại cây, từ đó tái hiện lại hình ảnh một chốn đồng quê vùng núi. Ông làm điều này cho vợ mình, vì bà lớn lên ở Media, và yêu cảnh núi rừng thâm thúy. [ 14 ]
Diodorus Siculus ( 60 – 30 TCN ) có vẻ như như đã tìm hiểu thêm các ghi chép vào thế kỷ thứ 4 TCN của cả hai tác giả Cleitarchus ( một nhà sử học của Alexander Đại đế ) và Ctesias của Cnidus. Diodorus cho là Vườn treo được xây bởi một ông vua Syria. Ông chỉ ra khu vườn có hình vuông vắn, với mỗi bên dài khoảng chừng bốn plethron ( giao động 120 m ), được phong cách thiết kế theo dạng bậc thang, với tầng trên cùng cao 50 cubit ( khoảng chừng 25 m ). Những bức tường, dày 22 feet ( 6.7 m ), được xây bằng gạch. Nền của những bậc thang đủ sâu để chứa rễ của những cây lớn nhất, và khu vườn được dẫn nước tưới từ sông Euphrates gần đó. [ 15 ]Quintus Curtius Rufus ( thế kỷ 1 CN ) được cho là đã dẫn từ cùng nguồn với Diodorus. [ 16 ] Ông cho rằng khu vườn nằm trên đỉnh của một khu thành cổ có chu vi 20 stadion. Ông gắn khu vườn cho một vị vua Syria, cũng cùng lí do xây Tặng Ngay người vợ nhớ quê nhà .Tài liệu ghi chép của Strabo ( 64 TCN – 21 CN ) hoàn toàn có thể là dựa trên tài liệu đã mất của Onesicritus từ thế kỷ 4 TCN. [ 17 ] Ông cho rằng khu vườn được tưới tiêu bởi mạng lưới hệ thống máy bơm đinh vít dẫn nước lên từ sông Euphrates .
Nguồn tài liệu cổ điển cuối cùng được cho là độc lập với các nguồn tài liệu khác, Sổ tay Bảy kì quan Thế giới bởi Philo của Byzantium (được viết vào thế kỷ thứ 4 đến thứ 5 CN; không cùng một người với Philo của Byzantium, sống vào khoảng 280 TCN – 220 TCN).[18] Kỹ thuật dẫn nước lên bằng bơm đinh vít được miêu tả bởi Strabo.[19] Philo ca ngợi kỹ thuật xây dựng khu vườn với một khối lượng lớn đất trồng nằm ở trên cao so với nền đất xung quanh, cùng với kỹ thuật tưới tiêu.
Lịch sử sống sót[sửa|sửa mã nguồn]
Vẽ lại bức tranh khắc tường từ Cung điện Bắc của Ashurbanipal ( 669 – 631 TCN ) tại Nineveh, cho thấy một khu vườn xa hoa được tưới bằng mạng lưới hệ thống cống .
Các nhà sử học không xác định được vườn treo này có thật sự tồn tại hay chỉ là hư cấu, do không có nguồn tài liệu Babylon đương thời nào nhắc đến khu vườn này. Cũng không có nguồn tài liệu nào nhắc đến Amvitis vợ của Nebuchadnezzar (hoặc bất cứ người vợ nào), tuy nhiên một cuộc hôn nhân chính trị với người Media hoặc Ba Tư cũng không phải điều hiếm gặp.[20] Có nhiều tài liệu ghi chép về các công trình của Nebuchadnezzar, tuy nhiên không hề nhắc tới bất kì khu vườn nào.[21] Tuy nhiên, khu vườn được cho là vẫn tồn tại vào thời điểm các tác giả sau này viết về nó, một số ghi chép được cho là dẫn lại từ những người đã ghé thăm Babylon.[2] Herodotus, người mô tả Babylon trong bộ Sử học, không hề nhắc tới vườn treo,[22] tuy có thể do khu vườn chưa trở nên nổi tiếng với người Hy Lạp tại thời điểm mà ông ghé thăm.[2]
Cho đến nay, không có bằng chứng khảo cổ nào về khu vườn treo được tìm thấy tại Babylon.[6] Có thể các chứng tích hiện đã bị chôn vùi dưới sông Euphrates khiến cho không thể khai quật được. Vào thời vua Nebuchadnezzar II, con sông chảy lệch về phía Đông so với hiện tại, và người ta không biết nhiều về phần phía Tây của Babylon.[23] Rollinger đề xuất rằng Berossus gán công trình vườn treo cho Nebuchadnezzar vì lý do chính trị, sử dụng lại truyền thuyết đó từ một nơi khác.[24]
Khu vườn treo tại Nineveh[sửa|sửa mã nguồn]
Có một giả thuyết cho rằng khu vườn treo Babylon thật ra được thiết kế xây dựng bởi vua Sennacherib của Assyria ( trị vì 704 – 681 TCN ) trong hoàng cung tại Nineveh. Stephanie Dalley chỉ ra rằng trong những thế kỷ sau này, hai khu vực đã bị nhầm lẫn, và những khu vườn to lớn ở hoàng cung Sennacherib đã bị gán cho Nebuchadnezzar II của Babylon. [ 1 ] Các cuộc khai thác khảo cổ cho thấy dấu tích của một mạng lưới hệ thống dẫn nước to lớn được cho là dưới thời Sennacherib, theo như những dòng chữ được tìm thấy. Dalley cho rằng khu vườn là một phần của hệ thống kênh, đập, và ống dẫn nước dài 80 km dùng để đưa nước tới Nineveh, và nước được đưa lên các tầng cao khu vườn bằng bơm đinh vít. [ 25 ]Giả thuyết của Dalley dựa trên nghiên cứu và phân tích các diễn đạt tiếng Akkadia đương thời, gồm có các vấn đề chính : [ 26 ]
- Cái tên “Babylon”, có nghĩa là “Cánh cổng của những Vị thần”[27] được đặt cho một số thành phố Lưỡng Hà.[28] Sennacherib đã đổi tên các cổng vào thành phố Nineveh theo tên của những vị thần, cho thấy ông muốn thành phố của mình được xem như là “một Babylon”.[29]
- Chỉ có duy nhất ông Josephus ghi lại Nebuchadnezzar là người xây dựng khu vườn; tuy nhiên các tài liệu liên quan đến Nebuchadnezzar không hề nhắc đến khu vườn hay công trình kĩ thuật nào.[30] Diodorus Siculus và Quintus Curtius Rufus nhắc đến một vị vua người “Syria.” Trong khi đó, Sennacherib để lại các ghi chép miêu tả khu vườn,[31] và có bằng chứng khảo cổ về kỹ thuật bơm nước ở thời ông.[32] Cháu trai của ông, Assurbanipal đã cho khắc lại hình ảnh khu vườn hoàn chỉnh trên một bức tường của cung điện.[33]
- Sennacherib gọi cung điện và khu vườn mới của mình là “một kỳ quan của toàn nhân loại”. Ông có mô tả cách xây dựng và vận hành của hệ thống bơm đinh vít đưa nước lên khu vườn.[34]
- Mô tả của các tác giả thời Cổ điển phù hợp với các ghi chép đương thời. Trước trận Gaugamela năm 331 TCN, Alexander Đại đế đã cắm trại bốn ngày gần hệ thống dẫn nước tại Jerwan.[35] Các sử gia đi cùng ông đã có đủ thời gian để tìm hiểu công trình vĩ đại xung quanh họ và ghi chép nó bằng tiếng Hy Lạp. Các văn bản gốc không còn tồn tại nhưng đã được trích dẫn bởi những tác giả Hy Lạp sau này.
Khu vườn của vua Sennacherib không chỉ nổi tiếng với vẻ đẹp của nó như thể một ốc đảo xanh tươi quanh năm giữa sa mạc, mà còn bởi mạng lưới hệ thống dẫn nước. [ 36 ] Người Assyria có truyền thống lịch sử thiết kế xây dựng những khu vườn hoàng gia. Vua Ashurnasirpal II ( 883 – 859 BC ) đã cho đào một con kênh cắt ngang qua những ngọn núi. Một bức điêu khắc trên tường của Assurbanipal bộc lộ hình ảnh khu vườn hoàn hảo. Bản khắc gốc [ 37 ] và bản vẽ lại [ 38 ] hiện được tàng trữ trong Bảo tàng Anh, nhưng không được đem ra tọa lạc. Hình ảnh khu vườn bức điêu khắc tương thích với một số ít đặc thù đã được nhắc đến bởi các tác giả cổ xưa .
Ảnh của bức tường điêu khắc ở Assyria, diễn đạt khu vườn tại thành Nineveh cổ ( Mosul Iraq )Sennacherib nhắc đến những khối đá vôi lớn để củng cố mạng lưới hệ thống đê ngăn lũ trong hoàng cung của mình. Nhiều phần của hoàng cung đã được khai thác bởi Austin Henry Layard vào giữa thế kỷ 19. Bản quy hoạch thành cổ cho thấy các đường bao đồng điệu với khu vườn của Sennacherib, nhưng vị trí chắc như đinh vẫn chưa được xác nhận. Khu vực này được sử dụng để làm địa thế căn cứ cho quân đội trong thời hạn gần đây nên rất khó để điều tra và nghiên cứu xa hơnViệc tưới tiêu cho khu vườn yên cầu mạng lưới hệ thống cấp nước cho Nineveh phải được tăng cấp. Một mạng lưới hệ thống kênh đào được xây lấn sâu 50 km vào những ngọn núi. Sennacherib rất tự hào về công nghệ tiên tiến của mình và đã miêu tả một vài chi tiết cụ thể trong các tài liệu để lại. Ông nhắc đến những cánh cổng dẫn nước tự động hóa tại đầu nguồn nước Bavian ( Khinnis ). [ 39 ] Một mạng lưới hệ thống cống nước khổng lồ xuyên qua thung lũng Jerwan được kiến thiết xây dựng từ hơn 2 triệu khối đá mài, sử dụng vòm đá và xi-măng chống thấm, [ 40 ] trên đó được viết :
Sennacherib Vua của trần gian – Vua của Assyria. Từ nơi xa xôi ta đã kiến thiết xây dựng đường dẫn nước hướng về Nineveh, hợp với các dòng chảy …. Trên thung lũng dốc đứng ta đã dựng một cây cầu và cống từ các khối đá vôi trắng, và làm nước chảy qua đó .
Khu vườn, như được diễn đạt qua các tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật, có hoa nở bùng cháy rực rỡ, hoa quả chín, thác nước đổ và sân hóng mát dưới tán lá dày. [ 41 ] Những loài thực vật hoàn toàn có thể xuất hiện trong khu vườn, dựa theo văn học và truyền thống lịch sử Babylon, cùng với các đặc thù môi trường tự nhiên quanh khu vực, gồm có : [ 41 ]
Nguồn tìm hiểu thêm[sửa|sửa mã nguồn]
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
