Giới thiệu
Norma là một trong những siêu phẩm của Opera Bel canto và là vở opera hay nhất của Bellini. Vai Norma cũng tiếp tục là được coi là “ Everest of Opera ”, là thử thách “ trùm cuối ” so với bất kể Prima donna nào, bởi nó không chỉ yên cầu cao về kĩ thuật thanh nhạc hoàn hảo nhất, năng lực diễn xuất tâm ý bằng giọng hát, và đặc biệt quan trọng là khí chất của một nữ thần trong bản aria “ Casta Diva ” – một trong những aria đẹp nhất trong kho tàng Opera .
Có thể với nhiều người đây không phải là một cốt truyện hay và chặt chẽ, thậm chí mỗi nhân vật đều không hoàn thiện và khó gây thiện cảm (ít nhất so với suy nghĩ con người hiện tại). Nhưng phần lớn opera là như thế – các nhân vật không hoàn hảo, cốt truyện kỳ quặc, thậm chí là ngớ ngẩn – nhưng nó tạo nên một thứ lôi cuốn mang tính chất “ảo tượng” từ sự cộng hưởng của các bộ môn nghệ thuật : âm nhạc + kịch nghệ + sân khấu, được truyền tải của giọng hát và rất dễ dàng lay động cảm xúc của người xem trực tiếp – đặc biệt trong không gian nhà hát.
Giọng soprano lịch sử một thời Lilli Lehmann từng nói “ … thà hát 3 Brünnhilde * còn hơn là hát 1 Norma … ”. ( ý là 3 vở trong bộ Rings của Wagner – mà Brünnhilde được coi là vai dramatic nặng nhất và khó nhất của Wagner ). Norma có thực sự kinh dị đến như vậy không ? Đương nhiên nó không hề dễ – nhưng những yên cầu về kĩ thuật thanh nhạc của Norma không hề rối rắm và khùng khoằm như rất nhiều vai Bel canto khác hay thậm chí còn Baroque – và nó cũng không Open liên tục với thời lượng dài như Isolde hay Brünnhilde. Cái khó của nó là làm thế nào duy trì được điểm CÂN BẰNG giữa kịch tính sân khấu, tâm ý nhân vật – điều mà bất kỳ prima donna nào khi tiếp cận vai diễn này đều bị cuốn theo, và thứ âm nhạc đẹp thần thánh của Bellini .
Bellini là người lép vế nhất trong bộ 3 đại thụ Bel-canto, và số lượng tác phẩm cũng khiêm tốn nhất (bởi ông chết rất trẻ, chỉ ngoài 30t). Người ta có thể dễ dàng chỉ ra những hạn chế về hoà âm phối khí dàn nhạc hay thứ cảm xúc có phẩn uỷ mị kiểu Chopin trong âm nhạc của Bellini – nhưng người ta cũng dễ dàng bị thứ âm nhạc hoa mĩ và giản dị ấy quyến rũ, ngay cả Verdi và Wagner – 2 người khổng lồ của opera Lãng mạn.
Một soprano khi trình diễn Norma họ phải gánh trên vai 2 nghĩa vụ và trách nhiệm : biểu lộ kịch tính và nội tâm phức tạp của nhân vật và biểu lộ được vẻ đẹp thánh thiện trong âm nhạc của Bellini. Khán giả luôn muốn nghe 1 Norma có giọng hát cỡ lớn, nhưng đồng thời phải chạy note hoa mĩ thật linh động – êm ả dịu dàng, trong trẻo trong phần đầu, điên cuồng trong phần giữa và thanh thản lúc kết .
Nội dung
Cốt truyện Norma hoàn toàn có thể coi là một chuyện tình “ Mị Châu – Trọng Thủy ” biên bản Châu Âu, xảy ra vào thời kỳ trước Công nguyên. Norma là Nữ tư tế tối cao của giáo phái cổ thờ Irmisul ( cột thiêng ) của những người tu sĩ Druid xứ Gô-loa ( Pháp ngày này ) đang bị xâm lược bởi quân La Mã. Nhưng trớ trêu thay, nàng lại yêu Pollione – viên chủ tướng của quân La Mã và bí hiểm có với hắn hai người con. Mặc cho Oroverso – cha nàng cùng hàng loạt giáo dân vùng Gô-loa tràn trề lòng căm thù, muốn đứng lên khởi nghĩa, vì tình riêng, Norma luôn cố kiềm chế cuộc nổi dậy xảy ra bằng vị thế của mình ( người có nghĩa vụ và trách nhiệm ban truyền thánh ý của thần linh ). Nhưng Pollione trước khi bị điều trở lại Rome lại phải lòng một nữ tu sĩ tập sự trẻ trong điện thờ của Norma. Và khi vấn đề vỡ lở, tấn thảm kịch mở màn …
Phiên bản dựng
Đêm diễn lịch sử một thời tại Théâtre antique d’Orange 1974 của MONTSERRAT CABALLÉ
Ngày 20 tháng 7 năm 1974, một trận gió Mistral lớn thổi qua vùng Orange – Pháp nơi đang diễn ra một liên hoan âm nhạc. Buổi diễn Norma với siêu sao Montserrat Caballe dự tính trước hơn 2000 người theo dõi tại nhà hát cổ ngoài trời Théâtre antique d’Orange có rủi ro tiềm ẩn phải hủy. Nhưng sau khi tập thể nghệ sỹ và đơn vị chức năng tổ chức triển khai ngồi lại bản bạc, họ vẫn quyết định hành động để vở Opera diễn ra, dù phải lùi lại hơn 45 phút. Quyết định sáng suốt này đã tạo nên một sự kiện chấn động và một kỉ niệm không khi nào quên so với những người theo dõi hôm đấy, hàng loạt đoàn nghệ sỹ và đặc biệt quan trọng là Montserrat Caballe – người vẫn luôn thú nhận rằng : đây là buổi trình diễn thành công xuất sắc nhất trong hàng loạt sự nghiệp nghệ thuật và thẩm mỹ của bà .
Thật may buổi diễn này đã được ghi hình lại, và dù chất lượng hình ảnh không được sắc nét 4K như nhiều production gần đây, những hạn chế đó càng mang lại chất vintage kinh điển cho buổi biểu diễn huyền thoại này, thêm nữa phần âm thanh thu ngoài trời cũng đã được đội ngũ hậu kỳ xử lý tương đối tốt. Trước khi thưởng thức bất cứ bản Norma nào, bạn nên nghe 1 bản ghi âm của Callas và xem bản ghi hình huyền thoại năm 1974 này của Caballe. Đây thực sự là những chuẩn mực vàng của nghệ thuật hát Opera thế kỷ XX.
Norma đã mang lại khét tiếng cho nhiều Prima donna số 1 trong lịch sử dân tộc như G.Pasta, G.Grisi, M. Malibran, L.Lehmann, R.Ponselle, G.Cigna, Z.Milanov, J.Sutherland, L.Gencer và đặc biệt quan trọng là Maria Callas – người được coi là Norma thực sự của kỉ nguyên ghi âm, dù rất tiếc không có một bản ghi hình Norma không thiếu nào còn lại của bà. Callas vốn là một đàn chị thân thương với Caballe, thậm chí còn trước khi qua đời bà từng thừa nhận Caballe là người duy nhất thực sự là truyền nhân kế vị bà. Khi không còn hoạt động giải trí màn biểu diễn nữa, Callas tiếp tục đưa ra những lời khuyên với Caballe, ngăn cản đàn em không động vào Abigaille hay Lady Mcbeth của Verdi nhưng lại cực kỳ khuyến khích Caballe hát Norma : “ Em hãy hát những khúc hát thiên nga như Bellini muốn. Em phải làm được, đấy là nghĩa vụ và trách nhiệm em phải thực thi ” .
Caballe vốn không khi nào tin mình hát được Norma, nhưng sau những chỉ bảo của Callas, Norma đã đem về những chiến công cho Caballe. Thậm chí, thập niên 70 s, giám đốc La Scala ( thánh đường opera từng là nơi công diễn Premiere Norma ) từng thừa nhận rằng sau khi Callas giải nghệ, họ chỉ dám dựng Norma khi có Caballe trong đội hình cast. Caballe ghi âm, ghi hình và trình diễn Norma khá nhiều nhưng tại sao buổi diễn tại Orange năm 1974 lại được nhìn nhận là lịch sử một thời ? Hãy xem phiên bản này, đặc biệt quan trọng là phần đại cảnh màn I : “ Casta diva … Ah ! Bello a me ritorna. ” để biết nguyên do …
Caballe Open như một nữ thần oai nghiêm, cất lên khúc swansong tuyệt đẹp của bản cavatina : “ Casta diva ”. Bà vừa dõng dạc và đầy tự tôn – “ Punirlo io posso ” ( ta sẽ trừng trị hắn ), nhưng ngay lập tức đã vội yếu lòng – “ Ma punirlo il cor non sa. ” ( Mà tim ta thì nào hoàn toàn có thể ) với những note nhạc Piano trứ danh, cùng lúc những nét giai điệu sôi sục của bản cabaletta : “ Ah bello a me ritorna ” khởi đầu. Một cơn gió lớn nổi lên, tấm voan lụa lấp lánh lung linh ánh bạc bay phấp phới như cuốn lấy và mơn man những note nhạc hoa mĩ ảo diệu của Caballe. Không khi nào và không khi nào sự trùng hợp ngẫu nhiên lạ kỳ ấy hoàn toàn có thể lặp lại. Trận gió mistral, nhà hát Roman gần 2000 tuổi và giọng hát Caballe ở thời kỳ hoàng kim. Một buổi trình diễn sân khấu trực tiếp mà khi capture lại đẹp lộng lẫy, ấn tượng như những thước phim điện ảnh, trên nền âm nhạc mĩ miều của Bellini và giọng hát “ lộng lẫy ” của La Superba trong đêm diễn thăng hoa nhất …
Opera phụ đề Việt ngữ
Về âm nhạc, có lẽ rằng màn 1 của Norma để lại nhiều ấn tượng cho người theo dõi hơn với ngay phần Trio finale đầy kịch tính ( thường được kết bằng highD ) và đặc biệt quan trọng là đại cảnh “ Casta Diva … Ah bello ame ritorna ”, nhưng màn 2 cũng không hề lép vế với nhiều trích đoạn xuất sắc : Khúc duet tuyệt vời của Adalgisa và Norma : “ Mira o Norma … Si fino all’osso extreme ”, Warchant scene : “ Guerra ! Guera ! … ” hay bản duet cuối vở mà Verdi hết mực tán dương : “ In mia man alfin tu sei ”
Màn 1
Màn 2
