Khi Pháp lệnh Luật sư năm 2001 có hiệu lực, PGS – TS Phạm Hồng Hải đứng trước sự lựa chọn nghiệt ngã giữa hai công việc mà ông cùng yêu thích: Nghiên cứu khoa học với chức danh Trưởng phòng tại Viện Nhà nước và Pháp luật hay làm LS. Như một định mệnh, ông quyết định xin về hưu để làm LS chuyên nghiệp. Sợ bị vợ ngăn cản, ông đã phải giấu vợ viết đơn xin nghỉ hưu. Và, kết quả của sự lựa chọn nghiệt ngã ấy là sự ra đời của Văn phòng LS Phạm Hồng Hải và cộng sự.
Sở hữu một khuôn mặt hơi mang hình dáng … ngoại bang với hàng ria mép được chăm chút kỹ lưỡng, nhìn ông nom giống một diễn viên điện ảnh. Nhưng ông lại là một luật sư nổi tiếng, đã từng giữ chức vụ Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP. Hà Nội, đã từng xuất hiện trong những phiên tòa xét xử nổi đình nổi đám nhất, đã từng được VTV chọn là ” người đương thời “. Và, đặc biệt quan trọng hơn, ông là luật sư duy nhất ở Nước Ta lúc bấy giờ được phong học hàm Phó giáo sư .
Ông là PGS-TS-LS Phạm Hồng Hải, thành viên Hội đồng Lâm thời luật sư toàn quốc, Trưởng văn phòng Luật sư Phạm Hồng Hải và cộng sự.
Phòng thao tác của ông nằm trên tầng 2 của Văn phòng Luật sư ( LS ) Phạm Hồng Hải và tập sự tại Khu đô thị mới Nam Trung Yên, giản dị và đơn giản đến không ngờ. Tôi quan sát mãi mà tịnh không thấy ông treo bất kể một thứ gì trên tường : bằng cấp, giấy ghi nhận, giấy khen hoặc ảnh chụp với những … VIP như cái cách mà một số ít người vẫn thường khoe trong phòng thao tác để dọa … khách .
Chỉ có duy nhất một thứ được treo ở vị trí sang chảnh nhất, đó là một bức thư pháp mà nội dung là những lời dạy của Khổng Tử về đạo làm Người .
Tôi hỏi, bằng tiến sỹ luật của Viện Hàn lâm Khoa học Liên bang Nga oách thế, sao không treo ? Ông bảo, học là để cho mình Giao hàng giảng dạy và nghiên cứu và điều tra khoa học chứ bằng cấp có phải để trang trí đâu mà … triển lãm .
Thì đúng vậy, 37 năm về trước, khi quốc gia còn trong khói lửa cuộc chiến tranh, Phạm Hồng Hải khi ấy là một anh lính trẻ, bị thương dập nát nửa người, phải nằm bất động trong Quân Y viện nhưng vẫn miệt mài đèn sách … trên giường bệnh .
Với thương tích quá nặng, ông biết mình không khi nào có thời cơ được trở lại chiến đấu vì Tổ quốc nên ông tự thấy mình phải học để phụng sự quốc gia theo cách khác .
Đơn giản vậy thôi chứ khi ấy nằm liệt giường, không đứng, không đi được, ông nào mơ đến tấm bằng tiến sỹ sau này. Cả chức vụ PGS, cả nghề luật sư, cả sự nổi tiếng … Nói tóm lại, tổng thể những gì ông có giờ đây đều không có trong toan tính của ông lúc ấy .
Chỉ duy có một điều, ông biết rất rõ, ngay từ khi ấy, đó là cuộc sống đã dành cho ông một ân huệ lớn khi ông là người duy nhất suôn sẻ sống sót trong khi tổng thể đồng đội trên boong của một con tàu không số đã phải vĩnh viễn nằm lại giữa biển khơi không khi nào trở về … Ông được ship hàng trên đoàn tàu Không số của Bộ Tư lệnh Hải quân ngay sau khi nhập ngũ, năm 1969. Thi tốt nghiệp đại trà phổ thông xong ở quê, chưa kịp nhận bằng thì ông xung phong ngay vào bộ đội .
Có lẽ thấy ông to khỏe, lại nhanh gọn, có trình độ ( thời ấy có bằng lớp 10 là rất oách ) nên ông được chọn vào đoàn tàu Không số. Đây là một đoàn tàu cảm tử chuyên chở vũ khí vào Nam. Chiến tranh khi ấy đang ở vào thời kỳ ác liệt nhất. Nhổ neo rồi không khi nào quay trở lại, mất xác trên biển khơi là chuyện thông thường của những con tàu Không số. Phạm Hồng Hải đã hai lần cùng đồng đội chở vũ khí vào Nam và con tàu của ông đã suôn sẻ trở về một cách bảo đảm an toàn .
Nhưng biến cố xảy ra vào buổi chiều muộn ngày 16/4/1972, khi con tàu của ông đang nằm trên sông Cấm ( thuộc địa phận TP. Hải Phòng ) ăn hàng để chuẩn bị sẵn sàng cho một chuyến vào Nam thì bị máy bay Mỹ đánh bom trúng .
Ký ức của ông giờ đây, về trận chiến ấy, chỉ còn những vệt sáng xanh lét hãi hùng của lửa, của tiếng bom nổ, tiếng máy bay Mỹ gầm rú. Trước khi bất tỉnh nhân sự, ông chỉ kịp nhìn thấy những vệt sáng xanh lè của lửa và xác những người đồng đội cháy sém. Mãi sau này ông mới biết, trong số 20 người trên con tàu ấy, chỉ có 3 người sống sót. Đó là 2 chiến sỹ Giao hàng dưới hầm tàu và ông, người duy nhất còn sống trên boong tàu .
Cuộc quay trở lại từ cái chết với những thương tích trầm trọng đã lấy đi của ông nhiều phần sức khỏe thể chất nhưng đã đem lại cho ông những bài học kinh nghiệm làm Người quý giá. Ông hiểu rằng, cuộc sống đã đem món quà khuyến mãi vô giá là sự sống đến cho ông và tự thân ông, ông sẽ phải sống sao cho có ích nhất .
Sau gần 2 năm ròng nằm liệt trong Quân Y viện, trải qua 3 lần phẫu thuật, ông đã mất đi nhiều phần sức khỏe thể chất. Là thương bệnh binh hạng 4/4, không còn có thời cơ trở lại mặt trận, ông quyết tâm học ngay trên giường bệnh .
Ngày ấy, trong Quân Y viện Hải quân, đã có nhiều người kinh ngạc khi thấy hình ảnh một thương bệnh binh băng bó trắng toát khắp người nhưng vẫn miệt mài đọc sách, miệng lẩm nhẩm những công thức toán học. Thậm chí có người tưởng ông bị … tinh thần do sức ép của bom .
Xuất viện năm 1973, ông thi ĐH và đậu ngay với số điểm trên cao. Không cần phần điểm ưu tiên dành cho bộ đội, ông đàng hoàng bước vào giảng đường ĐH. Và, không riêng gì có vậy, do điểm thi cao, ông còn được Nhà nước cử đi học ở quốc tế .
Sang Liên Xô ( cũ ), ông được vào học luật ở Đại học Luật Tasken. Dù là thương bệnh binh mới ở mặt trận ra, sức khỏe thể chất kém nhưng ông học rất giỏi. Ông là một trong số những sinh viên khan hiếm được Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền nước Cộng hòa XHCN Nước Ta tại Liên Xô ( cũ ) khuyến mãi bằng khen vì thành tích xuất sắc trong học tập .
Tốt nghiệp Đại học Luật Tasken với tấm bằng đỏ, ông về nước. Sáu năm học tập ở quốc tế, ông đã thu nạp được nhiều kỹ năng và kiến thức ở nhiều nghành nghề dịch vụ thuộc về lao lý .
Nhưng, câu chuyện về cái chết hụt năm xưa vẫn đeo bám ông, giống như một nỗi ám ảnh. Đã từng chạm vào cái chết nhưng lại được cuộc đời ban cho ân huệ được sống, hơn bao giờ hết ông hiểu được một cách tận cùng cái quý giá của cuộc sống làm người. Vì thế mà trong rất nhiều kiến thức đã học được, ông luôn luôn quan tâm đến những gì thuộc về quyền con người, ngay cả trong những hoàn cảnh ngặt nghèo nhất.
Bởi vậy, sau khi ở Đại học Luật Tasken quay trở lại Nước Ta làm cán bộ nghiên cứu và điều tra tại Viện Nhà nước và Pháp luật, ông chăm sóc nhiều đến quyền của người bị buộc tội, trong đó có quyền được bào chữa .
Trong vòng tố tụng, có nhiều loại người phạm tội. Có người phạm tội do cố ý nhưng cũng có không ít người phạm tội do vô ý, do thiếu hiểu biết về pháp lý và có cả những người bị hàm oan. Những đối tượng người dùng đó cần phải có người bào chữa. Bảo vệ quyền lợi và nghĩa vụ hợp pháp cho họ, góp thêm phần làm sáng tỏ thực sự khách quan chính là bảo vệ pháp chế XHCN. Còn kể cả trong trường hợp, tội lỗi của họ đã rõ ràng thì khi LS có tình thương với họ cũng là một động lực để họ hoàn lương .
Hơn 10 năm làm cán bộ điều tra và nghiên cứu ở Viện Nhà nước và Pháp luật, ông đã đeo đuổi đề tài ” Bảo đảm quyền bào chữa cho người bị buộc tội ” .
Để có tư liệu trong thực tiễn Giao hàng việc điều tra và nghiên cứu khoa học, ông đã tham gia làm LS kiêm nhiệm, tiên phong là ở Đoàn LS Hải Phòng Đất Cảng rồi sau đó là Đoàn LS TP. Hà Nội. Năm 1991, ông quay lại Nga liên tục điều tra và nghiên cứu và bảo vệ thành công xuất sắc luận án Tiến sĩ Luật học với đề tài này tại Viện Hàn lâm Khoa học Liên bang Nga năm 1993 .
Tám năm sau, năm 2001, với những góp phần trong giảng dạy và điều tra và nghiên cứu khoa học, ông được Hội đồng học hàm Nhà nước phong Phó giáo sư Luật học. Và, những đề tài khoa học xoay quanh chính sách minh oan trong tố tụng vẫn là niềm mê hồn của ông. Ông vẫn vừa giảng dạy, vừa nghiên cứu và điều tra, vừa tham gia bào chữa ở phiên tòa xét xử với tư cách là LS kiêm nhiệm .
Nhưng có một điều đặc biệt quan trọng là, ngay từ khi Phạm Hồng Hải hành nghề luật sư như một nghề tay trái thì ông toàn được mời ngồi trong những phiên tòa xét xử nổi đình nổi đám để bào chữa cho những nhân vật cựu quan chức phạm tội, trong những vụ án từng là điểm trung tâm quan tâm của dư luận như vụ Năm Cam, vụ Mường Tè, vụ Lã Thị Kim Oanh … Ông đã từng là LS của bị cáo Trần Hùng Sơn ( trong vụ án Mường Tè ), của bị cáo Lương Quốc Dũng ( nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Thể dục thể thao ) … Rõ ràng, trong số hàng nghìn LS, ông là một trong số những người khan hiếm hay được mời bào chữa cho những nhân vật có thân phận đặc biệt quan trọng mà ta cứ hay gọi là … VIP và tất yếu là trong những vụ án không đơn thuần .
Điều đó có phải ngẫu nhiên không và câu vấn đáp chắc như đinh là không. Lẽ vì, nghề LS cũng giống như nghề bác sĩ và những bị can, bị cáo khác gì những con bệnh. Đã có bệnh thì tất phải tìm bác sĩ giỏi mà cầu cứu thôi … Và, đó là một trong nhiều nguyên do họ tìm đến ông, mời ông bào chữa. Cứ thế, người nọ mách người kia và từ từ ông trở nên nổi tiếng. Đã thế, những vụ án lớn thường được truyền trên truyền hình. Gương mặt đầy chất ” Xinema ” của ông cũng do đó mà ngẫu nhiên Open ở mọi nhà .
Nhưng việc tham gia bào chữa có làm ông trở nên nổi tiếng thì khi ấy với ông vẫn chỉ là để lấy trong thực tiễn Giao hàng cho điều tra và nghiên cứu khoa học chứ ông không khi nào nhắm tới cái đích sẽ trở thành LS chuyên nghiệp .
Cứ thế, tưởng rồi cuộc sống ông từ bấy sẽ mãi mãi gắn bó với việc làm giảng dạy và điều tra và nghiên cứu khoa học. Nhưng không phải. Năm 2004, lại một biến cố nữa xảy ra trong đời ông .
Số là, Pháp lệnh Luật sư năm 2001 pháp luật chỉ có những người không phải là cán bộ, công chức Nhà nước mới được gia nhập đoàn LS. Đối với những người đang làm luật sư kiêm nhiệm ( tức là vừa làm công chức vừa làm luật sư ) như ông, Bộ Tư pháp sẽ cho gia hạn thêm 3 năm để quyết định hành động sẽ bỏ công chức sang làm LS hay thôi LS để làm công chức .
Quy định đó vô tình trở thành bước ngoặt trong cuộc sống ông khi buộc ông phải đứng trước sự lựa chọn nghiệt ngã giữa hai việc làm mà ông cùng thương mến. Đó là còn chưa kể, lúc ấy ông không chỉ có danh mà còn có ghế ( giữ chức vụ Trưởng phòng Nghiên cứu tư pháp hình sự của Viện Nhà nước và Pháp luật ). Nhưng rồi, bị đặt vào tình thế ngặt nghèo ấy, ông mới ngộ ra chính mình. Rằng, ông yêu nghề LS biết bao và lâu nay ông hành nghề bằng chính tình yêu vô biên ấy chứ không chỉ đơn thuần để làm thực tiễn để Giao hàng cho việc điều tra và nghiên cứu khoa học .
Và, thế là như một định mệnh, ông quyết định hành động xin về hưu để làm LS chuyên nghiệp. Sợ bị vợ ngăn cản, ông đã phải giấu vợ viết đơn xin nghỉ hưu. Và, hiệu quả của sự lựa chọn nghiệt ngã ấy là sự sinh ra của Văn phòng LS Phạm Hồng Hải và tập sự .
Có văn phòng riêng, ông càng nhiều người mua hơn và ” người mua truyền thống cuội nguồn ” của ông lại vẫn là những … cựu VIP. Tôi đã đặt lên bàn ông câu hỏi của nhiều bạn đọc trong và ngoài giới LS rằng, có phải giờ đây ông đã rất giàu và giàu lên nhờ những ” người mua truyền thống lịch sử ” ấy ?
Cứ tưởng câu hỏi không dễ chịu đó sẽ hoặc làm ông nổi xung hoặc ” nhã nhặn ” hơn là tìm cách tránh mặt. Nhưng không, ông rưng rưng cười, thay cho câu vấn đáp bằng một câu truyện .
Đó là một lần, có một phụ nữ lặn lội từ Cao Bằng xuống Thành Phố Hà Nội, tìm đến Văn phòng LS của ông mời đích danh ông bào chữa cho chồng bà ta nguyên là một cựu quan chức, phạm tội đang bị tạm giam tại Trại tạm giam Công an tỉnh Cao Bằng. LS Phạm Hồng Hải nhận lời và sau một thời hạn điều tra và nghiên cứu hồ sơ, thấy có nhiều điểm chưa rõ, ông đã lên Cao Bằng làm thủ tục vào gặp bị can tại trại giam để hỏi thêm 1 số ít yếu tố .
Nhưng khi gặp LS Phạm Hồng Hải tại Trại giam thì thật bất ngờ, vị cựu quan chức này, hình như là theo thói quen, bỗng lên giọng hách dịch: “Là luật sư của tôi, anh đã nghiên cứu hồ sơ kỹ chưa mà đã lên đây gặp tôi? Nếu chưa nghiên cứu kỹ, mời anh về, tôi không làm việc”.
Phạm Hồng Hải không vấn đáp. Ông mở cặp lặng lẽ đưa cho vị cựu quan chức một mảnh giấy trắng phau, một cây bút và nói rành mạch từng lời : ” Tôi đề xuất bị can viết đơn phủ nhận luật sư ” .
Bào chữa cho những VIP, dù lúc ấy họ chỉ còn là cựu VIP vì đã trở thành bị can, nhưng ai bảo là không cay đắng …
( còn nữa )
